DEVRE ANALZ YNTEMLER

Blm 4: Devre Analiz Yntemleri Hazrlayan: Erturul Eri Referans kitap: Electric Circuits, Nilsson, Riedel Pearson, Prentence Hall,2007

DEVRE ANALZ YNTEMLER

Terminoloji Dm Gerilimleri Yntemi Baml kaynakl zel durumlar evre Akmlar Yntemi Baml kaynakl zel durumlar Dm gerilimleri ile evre akmlar yntemlerinin karlatrlmas Kaynak edeerlilikleri Thevenin ve Norton edeerlikleri Maksimum g transferi arpmsallk toplamsallk
Ekim 2009 Erturul Eri 2

TERMNOLOJ
Dm(node): ki veya daha fazla devre elemannn bal olduu yer Yol (path): bir elemandan en fazla bir defa gememek kouluyla, komu devre elemanlar izlenerek gidilen yol, evre (loop): balang ve son dmleri ayn olan yol Gz (mesh): inde bir baka evrim iermeyen evrim Gzl devre (Planar circuit)

Ekim 2009

Erturul Eri

RNEK DEVRE

Dmler evrimler evreler Gzl devre

Ekim 2009

Erturul Eri

DEVRE ZM-1
Bir devreye ilikin bilinenler Devre topolojisi Elemanlarn tipi, ( tanm bantlar) , Eleman says (ne) Bamsz kaynaklar (Akm ve/veya gerilim) Bir devreye ilikin bilinmeyenler Her bir elemana ilikin akm ve gerilimler (2ne) zm iin gerekli denklemler Dmlere ilikin Kirchhoffun Akmlar Denklemleri (KAD) Says nd Bamszlarn says nd-1, biri referans dm evrelere ilikin Kirchhoffun Gerilim Denklemleri (KGD) Says hemen sylenemez Bamszlarn says, (gzl devrelerdeki gz says kadar) ne- (nd-1) Tanm bantlar says ne Denklem/ Bilinmeyen says Toplam denklem says: (nd-1) + ne- (nd-1) + ne = 2ne

Ekim 2009

Bilinmeyen says : 2ne

Erturul Eri 5

DEVRE ZM-2
Tanm bantlar lineer olan elemanlardan oluan devreler Lineer devrelerdir, bu devrelere ilikin denklemlerde lineerdir.
Tanm bantlarnda trev olmayan, lineer elemanlaradan oluan devrelere ilikin devre denklemleri lineer cebirseldir. Tanm bantlarnda trev olan, lineer elemanlaradan oluan devrelere ilikin devre denklemleri lineer diferansiyeldir.
Lineer bant, lineer cebirsel ve lineer diferansiyel denklem tanmlar.

Ekim 2009

Erturul Eri

MNUMUM SAYIDA DENKLEM LE DEVRE ZMNE RNEK

(2ne) Bilinmeyen/denklem incelendi Acaba daha az Bilinmeyen/denklemYeni deikenler Dm gerilimleri yntemi
(nd-1) denklem

evre akmlar yntemi

ne-(nd-1) denklem

Ekim 2009

Erturul Eri

DM GERLMLER YNTEM (NodeVoltage Method) LE DEVRE ZM-1

Dm gerilimi: herhangi bir dme ilikin dm gerilimi, bu dm ile ile seilen referans dm arasndaki gerilim farkdr. Referans dmn dm gerilimi 0 dr. Herhangi bir elemana ilikin gerilim, o elemann bal olduu dmlere ilikin dm gerilimleri cinsinden ifade edilebilir. Dm gerilimleri says (nd-1) dir Referans dm gerilimi sfrdr.
Ekim 2009 Erturul Eri 8

DM GERLMLER YNTEM (NodeVoltage Method) LE DEVRE ZM-2

Eleman Akmlar

1.Adm KAA

2.Adm
Tanm Bants

3.Adm
Yeni deikenler

Bilinmeyenler

Eleman Gerilimleri

Dm Gerilimleri

Denklem says Bilinmeyen says

Nd-1

Nd-1

Dm Gerilimleri

Nd-1

ne

ne

nd-1
AX=B
Eleman Gerilimleri
Tanm bantlar

Eleman Akmlar
Ekim 2009 Erturul Eri 9

DM GERLMLER YNTEMNE BR RNEK (iki admda) 1

i5

i1

2 i3

3
i4

i2

Vd1=10v Vd2=9.09v Vd3=10.91v 1=-1.82A Ekim 2009 Erturul Eri 10

DM GERLMLER YNTEMNE BR RNEK (tek admda) 1

i5

i1

2 i3

3
i4

i2

Ekim 2009

Erturul Eri

11

BAIMLI KAYNAKLI DEVRELER N DM GERLMLER YNTEM

Yntem aynen uygulanr, nd-1 bilinmeyen (dm gerilimleri) ve nd-1 denklem (KAD), ilave olarak Baml kaynaklardan dolay ek bilinmeyenler gelebilir Her bir baml kaynak iin ek denklem(supplementary) yazlr Baml gerilim kaynaklar varsa,
Akmlar ek bilinmeyenler olarak gelir, Tanm bantlar, dm gerilimleri cinsinden ifade edilerek, her biri iin dm gerilimleri arasnda bir bant bulunur (ek denklemler) Sonu, ek bilinmeyen kadar ek denklem yazld iin, bilinmeyen says ve denklem says ayn

Baml akm kaynaklar varsa,

Sperdm(supernode) uygulamas

Ekim 2009

Akm denklemlerinde bilinmeyen olarak grlen baml kaynak akmlar yerine, tanm bantlarndan yaralanarak dm gerilimleri cinsinden ifadeleri konulur Sonu, bilinmeyenler ve denklem says aynen kalr, deimez.

incelemeyeceiz

Erturul Eri

12

BAIMLI KAYNAKLI BR DEVRENN DM GERLM YNTEM LE ZM

Vd1=20v Vd2=16v Vd3=10v =1.2A Vd4=9.6v v=-2A

1 i2 i1 i3

3 i5 i4

Baml gerilim kayna yerine, baml akm kayna olsa ne olurdu? Baml kaynaklar, toprak dnda iki dm arasna bal olsa ne olurdu?
Ekim 2009 Erturul Eri 13

DM GERLMLER YNTEMNN DORUDAN UYGULAMASI MATRSEL AX=B (Nilssonda yok)

aij
A

xi = bi

Ekim 2009

Erturul Eri

14

BR BAKA RNEK

Ekim 2009

Erturul Eri

15

ELEKTRONKTEN BR RNEK
Bu rnekte olduu gibi aralarnda bir elemann bulunmad iki dm arasndaki gerilime bal bir baml kaynak olabilir

Ekim 2009

Erturul Eri

16

EVRE AKIMLARI (Mesh-Current Method) YNTEM LE DEVRE ZM-1

evre akm: herhangi bir evrede dolanan fiktif(sanal) akmdr. Herhangi bir elemana ilikin akm, o elemann iinde bulunduu evrelere ilikin evre akmlar cinsinden ifade edilebilir. Eleman akm; eleman akm ile ayn ynde olan evre akmlar pozitif, ters ynde olanlar negatif alnarak bulunan cebirsel toplama eittir. Bamsz evre akmlar says: ne -(nd-1), yani bamsz akm denklemleri says, yani planar devrelerdeki gz(mesh) says kadardr.
Ekim 2009 Erturul Eri 17

EVRE AKIMLARI (Mesh-Current Method) YNTEM LE DEVRE ZM-2

Yntem (Yalnzca bamsz kaynaklar varken) ne -(nd-1) evreye (gzlere, mesh) ilikin bamsz KGD yazlr, Bu denklemlerdeki gerilimler yerine, tanm bantlar kullanlarak, eleman akmlarna geilir, bamsz akm kaynaklarnn gerilimleri bilinmeyen olarak kalr. eleman akmlar yerine evre akmlar yazlr. Bamsz akm kaynaklarnn akm evre akmlar cinsinden yazlr. ne -(nd-1) + bamsz akm kayna says kadar denklemli ve bilinmeyenli (evre akmlar+bamsz akm kaynaklarnn gerilimleri) denklem takm elde edilir. evre akmlar bulunduktan sonra Eleman akmlar, evre akmlarndan yararlanarak bulunur. Eleman gerilimleri tanm bantlarndan yararlanlarak bulunur.
Erturul Eri 18

Ekim 2009

EVRE AKIMLARI YNTEM (MeshCurrent Method) LE DEVRE ZM-2

Eleman Bilinmeyenler Gerilimleri

1.Adm KGA

2.Adm
Tanm Bants

3.Adm
Yeni deikenler

Eleman Akmlar

evre Akmlar

Denklem says Bilinmeyen says

ne-nd+1

ne-nd+1

evre Akmlar

ne-nd+1

ne

ne

ne-nd+1
AX=B
Eleman Akmlar
Tanm bantlar

Eleman Gerilimleri
Ekim 2009 Erturul Eri 19

EVRE YNTEMNE LKN RNEK

1=0.87A 2=-0.94A

Vd1

R1=1

i1

Vd2

R2=2

Vd3

i2 is
10v R3=5 R4=10

i3

i4
2A

Ekim 2009

Erturul Eri

20

BAIMLI KAYNAKLI DEVRELER N EVRE AKIMI YNTEM

Yntem aynen uygulanr: ne-nd-1 (KGD) denklem, ne-nd-1 (evre akmlar) bilinmeyen Baml kaynaklardan dolay ek bilinmeyenler gelebilir Her bir baml kaynak iin ek denklem(supplementary) yazlr Baml akm kaynaklar var ise, bunlarn gerilimleri bilinmeyen olarak gelir

Baml gerilim kaynaklar varsa, Bilinmeyen baml gerilim kayna gerilimi, tanm bants kullanlarak, evre akmlar cinsiden yazlr, Sonu, denklem says deimez.

Tanm bantlar, evre akmlarcinsinden ifade edilerek, her biri iin evre akmlar rasnda bir bant bulunur (ek denklemler) Sonu, ek bilinmeyen kadar ek denklem yazld iin, bilinmeyen says ve denklem says ayn

Sperevre(supermesh) uygulamas
incelemeyeceiz

Ekim 2009

Erturul Eri

21

BAIMLI KAYNAKLI BR DEVRENN EVRE AKIMI YNTEM LE ZMNE RNEK

i3
ia ib v 0 R 2 v cc R 2 v cc (1 )RE R1R 2 (1 )RE (R1 R 2 ) v 0 R1 v cc (1 )RE R1R 2 (1 )RE (R1 R 2 )

i1

i2

i4

Ekim 2009

Erturul Eri

22

EVRE AKIMLARI YNTEMNN DORUDAN UYGULAMASI MATRSEL CX=B (Nilssonda yok)

C cij

x = bi

Ekim 2009

Erturul Eri

23

HANG YNTEM: DM GERLM, EVRE AKIMI

Bamsz dm denklemi says :
Herhangi (nd-1) dm says + kaynak says

Bamsz evre denklemi says:

Gz gzlere ilikin evre says (ne-nd+1) + kaynak says

Ekim 2009

Erturul Eri

24

KAYNAK DNMLER
Devre zmne katkda bulunacak uygulamalar Yazlacak denklem (deiken saysn) azaltmak Bamsz gerilim kaynana(vs) bal bir seri diren (R), Akm (vs/R) olan akm kaynana paralel bal (R) direncine edeerdir.
Ekim 2009 Erturul Eri 25

KAYNAK DNMLER-1
EDEERLK:
a-b ular arasna, gerilim kayna ve ona seri bal diren veya akm kayna ve ona paralel bal diren balansa, a-b ularnn sandaki devrede hibir deiiklik olmaz. Is=Vs/R Vs=RIs
Ekim 2009 Erturul Eri Vs=RIs

Is=Vs/R

26

KAYNAK DNMLER-2
R

Vs

Vab

RL

I = V/R

Vab

RL

Is=Vs/R
b a + +
R

b a +

Is

Vab

RL

V =R I

Vab

RL

Vs=RIs

Ekim 2009

Erturul Eri

27

KAYNAK DNMLER RNEK

Bu devreyi, dm gerilimleri veya evre akmlar yntemi ile zmek istesek ka denklem ka bilinmeyen olur?

Ekim 2009

Erturul Eri

28

THEVENN EDEERL 1

Ekim 2009

Erturul Eri

29

THEVENN EDEERL 2

Ekim 2009

Erturul Eri

30

THEVENN EDEERL 3
Devredeki belli elemanlarn elektriksel byklkleri ile ilgileniliyorsa, bu edeerlikler kolaylklar salar Bir A devresi bir baka devre B devresini besliyorsa, A devresinin edeerini kullanarak B devresini analiz edebiliriz Vth, A devresi ab ularna, RL direnci bal deilken, yani ak devre iken ki V0 gerilimidir Rth ise, A devresinin ab ular ksa devre edildiinde akan ksa devre akm I0 hesablanp, Rth=V0/I0 bulunur

Ekim 2009

Erturul Eri

31

THEVENN EDEERLNE RNEK-1

i1

i2

Ekim 2009

Erturul Eri

32

THEVENN EDEERLNE DER YOLA RNEK-2

i1 i2

Ekim 2009

Erturul Eri

33

THEVENN EDEERLNE RNEK-3

Vth=-5v; Ekim 2009 Erturul Eri 34

THEVENN EDEERLNE RNEK-4

Isc=-50 mA; Rth=100 Ekim 2009 Erturul Eri 35

THEVENN-NORTON/KAYNAK DNM

Thevenin edeeri: Vs=Vth R=Rth Vth=ak devre gerilimi R=Rth=Rn=Vth/Isc Norton Edeeri edeeri: Is=Isc R=Rn Isc=ksa devre akm

Ekim 2009

Erturul Eri

36

THEVENN VE NORTON EDEERLKLER N DER BAKI

Rth ayn zamanda, kaynaklar devre d edildiinde ab ularndan sola bakldnda grlen direntir. Bir devreye ilikin bir ift utan (ab) grlen direncin hesaplanmas iin nce devredeki bamsz kaynaklar devre d yaplr:

Bamsz gerilim kaynaklar ksa devre Bamsz akm kaynaklar ak devre

Sonra (ab) ularna bir bamsz gerilim kayna balanr (V1), devreye verdii akm hesaplanr (I1) Bamsz gerilim kaynann hesaplanan akma oran (ab ularndan grlen direnci verir (R=V1/I1) Norton edeer devresi, Thevenin devresinin akm kayna edeeridir.
Ekim 2009 Erturul Eri 37

MAKSMUM G TRANSFER
Bir devreye bal yke maksimum g transfer edebilmek iin yk direnci ne olmaldr? Bir devreyi Thevenin edeeri olarak dnp, ykteki gc hesaplayp, yke gre trevini alp sfra eitleyip RL ykn buluruz oda Thevenin direncine (Rth) eittir. RL= Rth
Ekim 2009 Erturul Eri 38

MAKSMUM G TRANSFER-1

Ekim 2009

Erturul Eri

39

MAKSMUM G TRANSFER-2

Ekim 2009

Erturul Eri

40

(ab) ULARINA MAKSMUM G TRANSFER N R NE OLMALIDIR?

Ekim 2009

Erturul Eri

41

MAKSMUM G TRANSFER RNE

i1

i2

+
Rth

Ekim 2009

Erturul Eri

42

MAKSMUM G TRANSFER RNE

i1

Rth= V/I I
i2 R
th

Rth=3 Ekim 2009 Erturul Eri 43

SPERPOZSYON: TOPLAMSALLIK; ARPIMSALLIK ZELLKLER

Toplamsallk
Bir devrede (Lineer) kaynaklarn tek bana olduklarnda Dier kaynaklar devre d
yani gerilim kaynaklar ksa devre akm kaynaklar ak devre

bulunan zmlerin toplam, kaynaklarn hepsi birlikte devrede iken ki zmne eittir.

arpmsallk
Kaynaklar k katna karlrsa, zmde k katna kar
Matematiksel olarak bu banty nasl tantlarz?

Ekim 2009

Erturul Eri

44

TOPLAMSALLIK ZELLKLER-1

i1=17 A, i2=6A, i3=11 A, i4=-1 A, Ekim 2009 Erturul Eri 45

TOPLAMSALLIK ZELLKLER-2

i1=15 A, i2=10A, i3=5 A, i4=5 A, Ekim 2009 Erturul Eri 46

TOPLAMSALLIK ZELLKLER-3

i1=17 A, i2=6A, i3=11 A, i4=-1 A, i1=15 A, i2=10A, i3=5 A, i4=5 A, i1=2 A, i2=-4A, i3=6 A, i4=-6 A,
Akmlar iin geerli olan bu toplamsallk gerilimler iinde geerli olur mu? Neden?

Ekim 2009

Erturul Eri

47

SPERPOZSYON: ARPIMSALLIK TEOREM

Lineer bir devrede btn bamsz kaynaklar k katna karldnda Devrenin zmde k katna kar. Lineer denklemlerin zelliinden dorudan tantlanabilir.

Ekim 2009

Erturul Eri

48

ORYANTASYON

ORYANTASYON

RENC, RN
Paydalar DI PAYDALAR AB/ULUASAL ALAN YETERLLKLER yiletirme aralar

?RENM PROGRAMI?

Ders . anket

K T I L A R I

y E T E R L A L K AL NE R

BECER
Skills

AB/VE ULUSAL YETERLKLER

BLM, PROGRAM P RENC R YEN RENC O G Ynetim, R idare anket A M renci . . elem anket Profili I

RENM PROGRAMI OLUTURULMASI M

PROGRAM IKTILARI
Knowledge

BLG

P R O G R A M

E Z U N
R E N C

Competences

KSEL/ MESLEK YETKN LKLER

DI PAYDA GEREKSNMLER

PROGRAM IKTILARI
DEVLET, ZEL SEKTR MEZUNLAR, ALELER MESLEK OD, NGO

I K T I L A R I

ktlar iin veri top ve deerlendirme

SONU: ULUSAL/ULUSLARARASI

BLOOMS TAXONOMY
ANDERSON AND KRATHWOHL (2001)

!!Listening !! /www.learningandteaching.info/learning/bloomta

ULUSAL LSANS YETERLLKLER EREVES

TRKYE YKSEKRETM ULUSAL YETERLKLER EREVES (TYUY)
BLG - Kuramsal - Uygulamal BECERLER - Kavramsal/Bilisel - Uygulamal KSEL VE MESLEK YETKNLKLER Bamsz alabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinlii renme Yetkinlii letiim ve Sosyal Yetkinlik Alana zg ve Mesleki Yetkinlik TYUY DZEY

6
LSANS
_____
EQF-LLL: 6. Dzey _____ QF-EHEA: 1. Dzey

- Ortaretimd e kazanlan yeterliklere dayal olarak alanndaki gncel bilgileri ieren ders kitaplar, uygulama ara gereleri ve dier bilimsel kaynaklarla desteklenen ileri dzeydeki kuramsal ve uygulamal bilgilere sahip olmak

- Alannda edindii ileri dzeydeki kuramsal ve uygulamal bilgileri kullanabilmek,

- Alanndaki kavram ve dnceleri bilimsel yntemlerle inceleyebilmek, verileri yorumlayabilmek ve deerlendirebilmek, sorunlar tanmlayabilmek, analiz edebilmek, kantlara ve aratrmalara dayal zm nerileri gelitirebilmek.

- Uygulamada karlalan ve ngrlemeyen karmak sorunlar zmek iin bireysel ve ekip yesi olarak sorumluluk alabilmek,
- Sorumluluu altnda alanlarn mesleki geliimine ynelik etkinlikleri planlayabilmek ve ynetebilmek

- Edindii bilgi ve becerileri eletirel bir yaklamla deerlendirebil mek, renme gereksinimlerin i belirleyebilmek ve renmesini ynlendirebilm ek.

BLOOMS TAXONOMY

- Alanyla ilgili konularda ilgili kii ve kurumlar bilgilendirebilmek; dncelerini ve sorunlara ilikin zm nerilerini yazl ve szl olarak aktarabilmek, - Dncelerini ve sorunlara ilikin zm nerilerini nicel ve nitel verilerle destekleyerek uzman olan ve olmayan kiilerle paylaabilmek, - Bir yabanc dili kullanarak alanndaki bilgileri izleyebilmek ve meslektalar ile iletiim kurabilmek (European Language Portfolio Global Scale, Level B1) - Alannn gerektirdii dzeyde bilgisayar yazlm ile birlikte biliim ve iletiim teknolojilerini kullanabilmek (European Computer Driving Licence, Advanced Level).

- Alan ile ilgili verilerin toplanmas, yorumlanmas, duyurulmas ve uygulanmas aamalarnda toplumsal, bilimsel ve etik deerlere sahip olmak, - Sosyal haklarn evrenselliine deer veren, sosyal adalet bilincini kazanm, kalite ynetimi ve sreleri ile evre koruma ve i gvenlii konularnda yeterli bilince sahip olmak.

51

DEVRE TEORS DERSNN RENM IKTILARI

Dersi tamamlayan renciler devre teorisinin akm, gerilim, g, Kirofun aksiyomlar, edeer devreler gibi temel kavramlarn renecekler, evre Akmlar ve Dm Gerilimleri ynemleriyle resistif devreleri zebilecekler, lineer 1. ve 2. derece elektrik devreleri, matematiksel olarak cebirsel ve diferansiyel denklemler yardmyla t-domeninde zebilecekler, labaratuvarda, teori/uygulama ilikisini gzlecekler
Erturul Eri Devre Teorisi lk Ders 52