Demir-Karbon Denge Diyaram

KARBONUN ETKS

Teknolojinin temel eleman demir ve karbon olan gnmz teknolojisinin en nemli alam eliin mekanik zelliklerinin gelitirilebilmesi son derece nemlidir. Karbonun yapdaki miktar ve dalm eliin mekanik zeliklerini belirler. Karbonun demire kazandrd zellikler unlardr; 1. eliin sertliini artrr ( karbon oran % 0,8 'e kadar ), 2. eliin dayanmn artrr ve 3. Yapda grafit halde bulunmas durumunda, anma direncini artrr. zellikle dk ve orta miktarda karbon ihtiva eden elikler (karbon oran % 0,2 - 0,8 arasnda), her trl ekillendirme yntemi ile ilenebilir. Bu elikler, souk ve scak dvlebilir, ekilebilir, preslenebilir ve her trl talal imalat yntemleri ile ekillendirilebilir. Dk karbonlu elik, makine imalat sektrn en nemli malzemesidir. ekillendirilmeleri zor olan yksek karbonlu elikler (karbon oran % 1-1,7 arasnda) ise yksek mukavemete sahiptir ve takm eliklerinin yapmnda kullanlr.

DEMR KARBON KLLER

7,8 g/cm3 younluunda ve 60 HB sertliinde olan saf demirin akma snr; 100 N/mm2, ekme mukavemeti; 200 N/mm2 kopma uzamas; % 50 ve kesit daralmas; % 80 dir. Saf demir, mukavemetinin dk olmasndan dolay teknolojik neme sahip deildir. Saf karbonun da, demir gibi mukavemeti dktr ve tek bana nemli bir malzeme deildir. Saf demire teknolojik zellik kazandran karbondur. Demirle karbon bir araya getirilirse, geni mekanik zellikler gsteren bir seri alam elde etmek mmkndr. Yap ierisindeki karbon, bnyede bir ka durumda bulunabilir. Bu oluum, souma artlarna ve yapdaki mangan ve silisyum miktarna baldr. Eer yapda silisyum miktar fazla ve souma yavasa, karbon yapda grafit halde bulunur. Eer yapda mangan fazla ve souma hzl ise, karbon demire bal olarak bulunur.

Demir-Karbon Alam Topraktan eitli bileikler halinde karlan demir filizi, mekanik temizlemeden sonra yksek frnlarda redklenir. Elde edilen ham demir, elik ve dkme demir elde etmek iin retim frnlarna gnderilir. Demir - karbon alamnda; % 1,7 veya 2ye kadar karbon, %1 mangan % 0,5 silisyum, % 0,05' ten az olmak zere kkrt ve fosfor ihtiva eden malzemeye elik denir. Karbon oran % 2`den fazla olan demir karbon alamna da dkme demir denir. souma artlar, silisyum ve mangan miktar yap zerinde ok etkilidir. Buna bal olarak yap farkllklar meydana gelmektedir. Demir-karbon, souma artlarna ve ierisindeki silisyum ve mangan miktarna bal olarak iki farkl yapda alam olutururlar. Ksmen hzl souma sonucunda demir, karbonla bileik(sementit, demirkarbr) oluturur ve bu yap yar-dengelidir. Dierinde ise karbon yapda bamsz bulunur. Buna gre, iki denge diyagramndan bahsetmek gerekir. Bunlar; demir-sementit ve demir-karbon denge diyagramdr. Ancak her ikisi de demir-karbon diyagram olarak ele alnr.

Demir-karbon denge diyaram

Daha nceki alam diyagramlarndan farkl olarak kat fazda, yatay eksen karbon oran % 0-100e kadar deil de, % 0-6,67 kadar olan aral gsterilir (ekil-6. 8, 9). Bu diyagram, katlama aral, sv ve sv - kat ve tektik ve tektoit gibi blgeleri gstermektedir. % 6,67 C bulunduu durumda yap, % 100 sementitdir( Fe3C veya demir-karbr). Karbon orannn % 4,5 daha alan demir-karbon alamnn teknolojik nemi yoktur. Demir-karbon denge diyagramndan grld gibi scakla bal olarak yaplarn deitii grlmektedir. Daha nce belirtildii gibi % 0-2 veya 1,7 ye kadar karbon ihtiva eden demir-karbon alamna elik, % 2 den daha fazla karbon ihtiva eden demir karbon alamna ise dkme demir denir. Bylece, diyagram iki ksma ayrm olduk. imdi bu blgelere bal kalarak oluan yaplar inceleyelim

Demir-karbon denge diyaram

oC 1536 1400 tektik

910 A3 tektoit Acm 723 A3-1

0,83

4,3

6,67 % C

Demir-kabon denge diyaram

0C

1536 1400 Aus. () + 723 +Sem. +Sv Sv Sv +

Sem.
910 Aus+Sem+Led Sem.+Led.

+ Sem. +Per. Per.+Sem. Per.+Sem.+D.Led.. 0,83 ELK 2 4,3 DKME DEMR

Sem.+ D.Led. 6,67 % C

elik ve Dkme Demirler, mikroskop altnda mikro yaplar incelenirse, perlit, ferrit (), sementit, ledeburit, austenit, beynit ve grafit gibi yaplarla beraber sl ileme bal olarak dier yaplarda grlebilir.

Demir-kabon denge diyaram

Sementit, demir-karbon ikililerinden en sert olandr. Demirle karbonun yapt bileiktir ve ierisinde arlka % 6,67 C bulunur. Demir-karbon denge diyagramnn en sanda sementit (demirkarbr) grlr. Sementit yap, tane snrlarnda beyaz renkte grlr. Sementit, karbon orannn % 0,83'ten daha fazla bulunmas durumunda, k mikroskobu altnda seilebilir.

Demir-kabon denge diyaram

% 1 C ihtiva eden eliin tane yaps, koyu renkli perlit tane snrlarnda ak renkli grnen sementittir.

Demir-kabon denge diyaram

AUSTENT() Austenit, yzey merkezli kbik demirdir ve 1130 0Cde, % 2 ye kadar karbonu bnyesinde zndrlr. Demir-karbon denge diyagram, austenitin en fazla % 2 karbonu zndrr. % 0-2 C aralnn elik olarak tanmlandn gstermektedir. Austenit oda scaklnda, kararl deildir ve oda scaklnda perlit, ferrit veya sementite dnr.

Demir-kabon denge diyaram

Austenit tane yaps

Demir-kabon denge diyaram

FERRT(- Fe) Kbik hacim merkezlidir. oda scaklnda % 0,008 karbon zndrrken, 723 0C ise % 0,025 karbon zndrr. Oda scaklnda karbonun znrl demirkarbon denge diyagramnda en solda grlmektedir. Dar ve snrl bir oranda karbon, ferritte arayer kat eriyik olarak bulunur. Ferrit snektir. Mikroskop altnda ferrit, ak gri veya beyaz grnr

Demir- karbon kilileri

010 eliinin tane yaps, ferrit ak renkli, perlit koyu