Fiziksel Metalurji - Toparlanma Rekristalizasyon-1 Ve2ci Hafta

1
FZKSEL METALURJ
2008-2009 GZ YARIYILI
TOPARLANMA ve
YENDEN KRSTALLEME

2
RETM YELER ve DERS KTABI
RETM YELER
Prof.Dr.adi KARAGZ
Yrd.Do.Dr.eyda POLAT

DERS KTABI
Kocaeli Mhendislik Fakltesi
Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm
Fiziksel Metalurji Ders Notlar
KO Yayn No : 114
Fundamentals of Physical Metallurgy
John D. VERHOEVEN
3
ERK
Toparlanma ve Yeniden Kristalleme
Kat Ergiyikten kelme
Denge keltilerinin Bymesi
Martenzitik Dnmler
Fiziksel Metalurjik Uygulama rnekleri

4
GR
Yeniden kristalleme (Rekristalizasyon),
alamlarn yapsn kontrol etmemizi salayan
bir kat-kat faz dnmdr.
Olayn tanmlanmas (ekil 1.1) :
Plastik deformasyon sonucu tanelerin uzamas
T
m
/2 derecesinde bir scaklkta stma ve tutma
Souk ekil deitirmi taneler iinde yeni tanelerin
ekirdeklenmesi (t
1
)
Yeni tanelerin hzla byyerek tm matriksi
kaplamas (t
1
-t
2
)
Yeni tanelerin daha dk hzda byyerek nihai tane
boyutunun eldesi (t
2
-t
3
)
5
ekil 1.1. Toparlanma-yeniden kristalleme-tane
bymesi sralanmasyla gerekleen olaylarnn
ematik gsterimi
NOT : t
1
zamanna kadar k mikroskobunda hibir deiim gzlenmez,
ancak atomsal boyutta birok olay gerekleir.
6
GR (devam)
Toparlanma: Yeni gerinmesiz tanelerin ortaya
kmasndan nce oluan tm tavlama
olaylardr.
(ekil 1.1 de 0-t
1
zaman aral).

Yeniden kristalleme: Yeni gerinmesiz
tanelerin ekirdeklenmesi ve bu tanelerin
bymesi ile souk ekil deitirmi matriksin
srekli olarak tketilmesidir.
(ekil 1.1 de t
1
t
2
zaman aral)

7

GR (devam)
Souk ekil deitirmi bir metalin tavlanmas
sonucu oluan prosesler 3 alt blme ayrlr :
Toparlanma
Yeniden kristalleme
Tane bymesi
Toparlanma ve yeniden kristalleme iin itici
g, souk ekil deitirmi matriksin
depolad enerjidir.
Tane bymesi iin itici g tane snrlarnn
bkmdr.
8
GR (devam)
Bir metal plastik olarak deforme edildiinde
nemli miktarda enerji harcanr.
Bu enerjinin ou sya gider, ancak kk bir
miktar metalde depolanm enerji olarak kalr.
Bu enerji toparlanma ve rekristalizasyon
aamasna kaynak oluturur.
Artan deformasyon ile toplam depolanan enerji
artar, ancak depolanan enerji oran giderek
azalr (ekil 1.2).
9
ekil 1.2. Cun deformasyonu srasnda
depolanm enerji miktar
10

GR (devam)
Gerekte bu iki geveme prosesi iin itici g
(depolanm enerji), atom bana Gibbs
serbest enerjisi yani kimyasal potansiyeldir.

G = H-TS
G = E + PV TS
AG = AE + PAV TAS (P, T) sabit

AG = AE = E
s
= Depolanm enerji

AEe gre kk terimler
11

DEPOLANMI ENERJ
Enerji Depolama Mekanizmalar :
1) Elastik Gerinme (ekil Deiimi)
Eer bir kafes c miktarnda ekil deitirirse, birim
hacmda c
2
E/2 kadar gerinme enerjisine sahip olur.
Bu enerji depolanm enerjinin sadece %5-10u
kadardr.

2) Kafes Hatalar
Plastik deformasyon kristal kafesinde hatalar retir.
Herbir hata tarafndan retilen depolanm enerji hata
younluuna baldr (oda scaklnda retilen
balca hatalar dislokasyonlar ve boyerlerdir).
Depolanm enerjinin %80-90 dislokasyon
retiminden kaynaklanr.

12
ekil 1.3. Aluminyumda tane yaps ve alt tane
yapsnn ematik gsterimi (OM: Optik Mikroskop,
TEM: Transmisyon Elektron Mikroskobu)
Eer dislokasyonlar deformasyon scaklnda dk hareketlilie sahip
ise, geliigzel bir dizin halinde yer alrlar. Ancak eer dislokasyonlar
apraz kayabilirlerse dmlerde younlamaya balar ve alt taneler
oluur ve ilave tavlama ile snrlar belirginleir.
Dislokasyon younluu
dk alt tane veya hcre
13

DEPOLANMI ENERJ (devam)
Depolanm enerjinin miktarna etki eden
deikenler :

1) Saflk Saflk derse E
s
artar. Emprite atomlar
dislokasyon hareketini engeller ve
dislokasyon younluu artar.
2) Deformasyon Kompleks deformasyon prosesleri E
s
i
artrr. Dislokasyon kesimeleri sklar,
dislokasyon younluu artar.
3) Scaklk Dk scaklkta deformasyon E
s
i
artrr. Hatalar arasndaki etkileimi
azaltmak iin daha az termal enerji vardr.
4) Tane Boyutu Klen tane boyutu ile E
s
artar. Tane
snr ve tane snr-dislokasyon etkileimi
artar.
14

TAVLAMA SIRASINDA DEPOLANMI
ENERJNN SERBEST KALMASI
Bir metal iinde depolanm enerjinin
miktarn lmek iin birka farkl deneysel
teknik vardr.
Souk ekil deitirmi bir metal stldnda E
s

serbest kalr (scaklk geveme prosesi iin
uygun ise). Aa kan enerji, bir souk ekil
deitirmi bir de tavlanm numunenin
tavlama davrann karlatrarak llebilir.
Tekniklerden biri eit hzlarda her iki
numunenin scakln artrmak iin gerekli
g farkn (AP) ler ve ekil 1.4deki gibi
eriler elde edilir.
15
ekil 1.4. tip enerji serbestleme erisi
16
ekil 1.4.de ki erilerle ilikili nokta
nemlidir:
Her bir durumda yeniden kristallenmi taneler
birincil olarak byk g piklerinin ilk knda
grlr.
Toparlanma srasnda verilen depolanm
enerjinin bir ksm A tipi iin kk ve C tipi iin
byktr.
A tipi eriler genellikle saf metaller iin, B ve C
tipi eriler ise katkl metaller iin elde edilir.
Emprite atomlar yeniden kristallenmi
tanelerin ekirdeklenmesini engeller, bu
nedenle toparlanma srecinde daha fazla
E
s
aa kar (B ve C erileri).
17
TAVLAMA SIRASINDA ZELLK DEMLER
Tavlama srasnda fiziksel zellikler deiir (ekil 1.5).

Sertlik Toparlanma srasnda deiim az. Sertlik azalan
dislokasyon younluu ile azald iin
rekristalizasyon srasnda der.
Elektriksel
diren
Noktasal hatalar elektron akn azaltr ve
elektriksel direci artrr. Toparlanma srasnda
noktasal hatar azalr, diren der.
Younluk Boyerlerin retimi ile kafes geniler, younluk
der. Toparlanma srasnda noktasal hatalar
azalr, younluk artmaya balar.
Alt tane
(hcre)
Boyutu
Alt taneler dislokasyon younluunun dk
olduu blgelerdir. Rekristalizasyon ile boyutlar
artar.
18
ekil 1.5. Toparlanma ve yeniden kristalleme
srasnda eitli fiziksel zeliklerin deiimi
19
Tablo 1.1. Toparlanma Mekanizmalar
Scaklk Devreye giren mekanizmalar
Dk Noktasal hatalarn sinklere (tane snrlar,dislokasyonlar vs) g
Noktasal hatalarn kombinasyonu
ETKN MEKANZMA BOYER HAREKET
Orta Dislokasyonlarn dmler iinde yeniden dzenlenmesi
Dislokasyonlarn yok olmas
Alt tane bymesi
ETKN MEKANZMA DSLOKASYON HAREKET (TIRMANMA
HAR)
Yksek Dislokasyon trmanmas
Alt tanelerin birlemesi
Poligonizasyon
ETKN MEKANZMA DSLOKASYON HAREKET
(TIRMANMALI)

20
TOPARLANMA MEKANZMALARI
Alt tane Bymesi :
Deformasyon sonras, dislokasyon dmlerinin
olumas ile dk dislokasyon younluu olan
blgeler izole olur (ekil 1.3).
Bu hcreler birbirine gre birka derecelik
oryantasyon sapmas gsterir ve 0.1-1 m
aralndadr.
Tavlama ile snrlar keskinleir, dislokasyon
younluu hcre iinde azalr.
Toparlanma sonlarna doru bu tanelerin
boyutlar artmaya balar (ekil 1.5).
21
TOPARLANMA MEKANZMALARI (devam)
Alt tane Btnlemesi :
Baz durumlarda alt taneler arasndaki snrlar
toparlanma srasnda yok olur (ekil 1.6).
Ak olmayan bir proses ile iki komu tane
arasndaki oryantasyon uyumsuzluu ortadan
kalkar.
Bu durum trmanma dahil arayzey
dislokasyonlarnn hareketi ile baarlmaktadr.
22
ekil 1.6. Alt tanenin dnmesi ile alt tane
birleiminin ematik gsterimi
23
TOPARLANMA MEKANZMALARI (devam)
Poligonizasyon :
X-n analizi kullanlarak bir tek kristal biraz
eildiinde ve sonra tavlandnda kk tek
kristal blokcuklara ayrld bulunmutur (ekil
1.7). Bu poligonize olmu bir yapya iaret eder.
Tek kristalin eilmesi ile birlikte ar pozitif
kenar dislokasyonu retilmitir.
Tavlama sonucu bu kenar dislokasyonlar kk
al tilt (eim) snrlarnda st ste dizilir (bu
hem kayma hem trmanma gerektirir) (ekil
1.8).
24
ekil 1.7. (a) Bir eilmi tekkristal ve Laue spot
paterni ile bants (b) Poligonize olmu kristal ve
Laue spot paterni ile bants
25
ekil 1.8. (a) Eme ile retilen ar kenar
dislokasyonu (b) Poligonizasyon sonras kenar
dislokasyonlarnn izgisel olarak sralanmas
26
Poliganizasyon
Poligonizasyon ar miktarda kenar
dislokasyonu gerektirir.

Sadece daha yksek toparlanma scaklklarnda
retilirler; nk olayda dislokasyon
trmanmas vardr.

Dislokasyonlarn dmlenerek hcresel
younlamas ile retilen alt taneden
kabaca on kat daha byk alttane retir.
27
TOPARLANMA KNET
Toparlanma kinetiinin analizinden toparlanma
mekanizmas ile ilikili bilgi edinmek
mmkndr.
Bir fiziksel zellii (diren gibi) ele alalm ;
P
o
= zelliin deformasyon ncesi deeri
P
d
= Deformasyon sonras retilen hatalar
sonucu oluan art
P = P
o
+ P
d
= P
o
+ sabit.C
d
(1)

C
d
= Hacmsal hata konsantrasyonu
Fiziksel zelliin zamana gre deiim hz
(toparlanma srasnda) nemlidir.
28
TOPARLANMA KNET (devam)
dt
dC
sabit
dt
Po P d
d
.
) (
=
kT Q n
d
e C K
dt
dCd
/
) (
=
dt Ae
Po P
Po P d
kT Q
n
/
) (
) (
Hatalarn
azalma hz
Problemi kimyasal
reaksiyon hz teorisi
olarak ele aldmzda
bu eitlik yazlabilir
(1), (2) ve (3) nolu
eitlikler birletirilir

(2)
(3)
(4)
(5)
n=1 iin zm
(1. dereceden bir kinetik iin
azalma eksponansiyeldir)
(4) ve (5) nolu eitlikler toparlanma srasnda fiziksel zelliklerin
deiiminin zamana bamlln tanmlar.
29
TOPARLANMA KNET (devam)
Zn tek kristalinin toparlanmas ile ilgili rnek
ekil 1.9da verilmitir.
Zn tek kristali saf kayma sonucu ekil
deitirmitir. Bu durum akma mukavemetini
t
o
deerinden t
max
a artrr (ekil 1.9 a).
Toparlanma akma mukavemetinin tekrar
t
max
dan t
o
a dmesine neden olur.
Bu dn hz ekil 1.9 bde grld gibi
zamann ve scakln fonksiyonudur.
30
ekil 1.9. a) Zn tekkristaller iin kayma
gerilmesi-ekil deiimi bants b) Toparlanma
srasnda akma mukavemetinin zaman-scaklk
deiimi
kT
Q
sabit t + = ln
Sabit bir t deeri iin geerli eitlik,
buradan Q hesaplanabilir
31
Toparlanma zerine aadaki sonular
verilebilir:
Toparlanma genellikle zaman ile eksponansiyel
olarak oluur.

Kinetik datann doru analizi ile baz
durumlarda Q belirlenebilir.

Genellikle birden fazla toparlanma
mekanizmas devreye girer; bylece Q sabit
deildir.
32
REKRSTALZASYON N EKRDEKLENME
MEKANZMALARI
Rekristalizasyon iin ekirdeklenme mekanizmas
klasik ekirdeklenme mekanizmasna uymaz. nk
burada kabul edilen kritik boyutlu cluster yapap
deneylerde belirlenenden ok daha byktr.
Metalin cinsine ve deformasyon derecesine bal
olarak rekristalizasyon iin 2 ekirdekleme
mekanizmas gzlenmektedir.Deforme olmu metal
deformasyon sonucu 2 tip arayzey ierir :
1) nceden var olan tane snrlar
2) Deformasyon sonucu oluan alt tane snrlar
ekirdekleme bu iki snrda birinin ani
bymesi ile oluur.
33
MEKANZMALARI (devam)
1) nceden var olan tane snrlarnn ani
bymesi :
Yksek dislokasyon younluklu orijinal tane ile dk
dislokasyon younluklu orijinal tane arasndaki snr
ekil 1.10 ada gsterildii gibi aniden da doru
(yksek dislokasyon younluklu taneye doru) byr.
Buradaki ekirdekleme olay aslnda bir byme
olaydr.
Modele gre bir arayzeyin bymesi iin E
s
> (2/a)
olmaldr ve mobilitesi (B) yksek arayzeyler
gereklidir (yksek al tane snrlar, akma snrlar
vb.).
34
ekil 1.10. (a) Bir arayzeyin yksek dislokasyon
younluklu tane iine ani bymesi
(b) Bu ekirdekleme olayn aklayan model
35
MEKANZMALARI (devam)
2) Alt tane snrnn ani bymesi :
Genelde 2 mekanizma bu tip bymeyi oluturur ;
1.Mekanizma lk olarak alt taneler byr
(birleme ya da alt tane snr g ile). Sonu olarak
Bsi yksek hareketli arayzey oluur (yksek al
tane snr) ve bu arayzey E
s
> (2/a) olduu
durumda byr.
2.Mekanizma Daha karktr. Yksek derecede
deforme olmu metallerde gerekleir. Yksek al alt
tane snrlar deformasyon sonucu oluur. Alt tane
snrnda atomik konumda dzenleme oluur, varolan
yksek hareketli snr modifiye olur ve byme
gerekleir.
36
Genel Sonu

Tanelerin ekirdeklenmesi yksek derecede hareketli snrlarn ani
bymesi ile oluur. Bu snrlar aada verilen snrlar olabilir:

1. Orijinal yksek al snrlar
2. a) Yksek al alt tane snr (alttane genilemesi
mekanizmas ile oluan)
2. b) Yksek al alt tane snr (bilinmeyen bir atomik
dzenlenme yolu ile modifiye edilen)

1 ve 2a mekanizmalar hafif deforme edilmi metallerde, 2b ise
yksek deforme edilmi metallerde geerlidir.

Bu tarz bir ekirdeklenme olay bir byme fenomeni gibi gzkr
ve bu nedenle bymeyi etkileyen deikenler ayn ekilde
ekirdeklemeyi de etkiler. Klasik ekirdeklemedeki gibi yeni
tanenin ekirdeklemesi aniden olmuyorsa da rekristalizasyon
dnmnn hala ekirdekleme ve byme basamaklarndan
olutuunu kabul ederiz.
37
REKRSTALZASYON KNET
Rekirstalizasyon ekil 1.1de gsterildii gibi
yeni gerinmesiz tanelerin ekirdeklemesi ve
bymesi ile souk ekil deitirmi matriksi
bitirmesidir.
Toplam hacmin yeni kristalize olmu tanelere
dnmesi, yeni tanelerin ;
N = ekirdekleme Hzna
G = Byme Hzna
baldr.
Bir souk ekil deitirmi metalin izotermal
olarak belirli bir scaklkta tavlanmas ekil
1.11de gsterilmitir.
.
38
ekil 1.11. Yeni tane yarapnn zaman deikenlii
Yeni tane sabit bir hzda dier tanelere arpana kadar byr.
Yarap (R) zamanla deiir.
t = Yeni tanelerin ekirdeklenmeya balad zaman
39
REKRSTALZASYON KNET (devam)
Lineer bymede bir ekirdein yarap :
R= G(t-t)
Bir ekirdek iin dnen hacm (ekirdek kre
olarak kabul edildiinde) :

Dnen hacm bulmak iin ekirdek saysna
karar vermemiz gerekir :
KA EKRDEK VAR ?

( )
3
3
t G
3
4
t t
40
ekirdek saysna karar vermek iin ekirdekleme
hzn yle tanmlayabiliriz :
N = Birim zamanda oluan ekirdek says
Dnmemi hacm (V
u
)
dt zaman aralnda oluan ekirdek says = NV
u
dt
V
u
bir zaman fonksiyonu (belirlenmesi zor)
V
u
yerine toplam hacm (V) ele alrsak ;
dt zaman aralnda toplam hacmda oluan ekirdek
says = NVdt
V = Dnen Hacm + Dnmemi Hacm (V
u
)
.
.
.
41
Ancak zaten dnm hacmda ekirdek yok !
FANTOM EKRDEKLEME (ekil 1.12)
ekil 1.12. Dnen matrikste hakiki ve fantom ekirdek
42
ekirdeklerin tahmini (imajiner) says = n
imaj
Tm gerek ekirdek says = n
reel
Fantom (hayalet) ekirdek says = n
fantom
n
imaj
=

n
reel
+ n
fantom

Dnen tahmini (imajiner) hacm =

}
H
t
Vdt N t G
0
3 3
. ) (
3
4
t
hacm/ekirdek n
imaj
43
Dnen hacm oran = X (%) ile almak daha
rahattr ;

imdi X
imaj
ile hakiki dnen hacm oran X
reel

ilikisini kumamz gerekir.
hacim toplam
hacim dnen imaj.
=
}
H
t
dt N t G
0
3 3
) (
3
4
t
X
imaj
=
44
Herhangi bir dt zaman aralnda oluan
hacm/ekirdek (reel ve fantom ekirdek iin ayn)
= 4/3 tG
3
(t-t)
3

Sonu olarak

;

dX
dX
dV
dV
dn
dn
imaj
r
imaj
r
imaj
r
= =
45
dQ = dt zamannda hacm bana oluan ekirdek
says ise,
dn
reel
= V
u
dQ dn
imaj
= VdQ
ekirdein matrikste geliigzel olutuunu
varsayalm (dQ yreye bal deil) ;
V
V - V
V
V
dn
dn
dnen
n
imaj
r
= = = 1 - X
reel
=
dX
dX
imaj
reel
1 - X
reel
46
Bu basit diferansiyel denklemin zm ;

Aadaki kabuller yapldnda ;
G sabit
N sabit
t ok kk
X
imaj
= (t/3)G
3
Nt
4
olur.
Bu iki denklem birletirildiinde dnen hacm orann
veren JOHNSON-MEHL bants elde edilir :

imaj
X
reel
e 1 x
=
.
.
47
JOHNSON-MEHL bants her faz dnmne
uygulanabilir, ancak aadaki 4 kstlama vardr ;
Geliigzel ekirdeklenme
Sabit ekirdeklenme hz
Sabit byme hz
Kk ekirdeklenme zaman
Ancak ou kat-kat dnmnde ekirdeklenme
tane snrlarnda oluur (geliigzel deil). Bu gibi
durumlar iin Johnson-Mehl bantsnda dzeltme
yapmak gerekir.
48
ekil 1.14. Deiik G ve N deerleri iin
Johnson-Mehl bantsnn (Denklem 1.29) erileri
Bu erilerin tipine SGMODAL denir, ekirdekleme ve
byme yolu ile oluan dnmler iin tipiktir.
Dnen miktarn (X
reel
) Ne kyasla Gnin daha kuvvetli
bir fonksiyonu olduunu grrz.
.
49
Genelde kat hal faz dnmlerinde ,
G sabit
N deiken
olarak gzlenmitir (yani Johnson-Mehl bants tam
doru deildir)
AVRAMI ekirdeklenmenin zaman ile
eksponansiyel azaldn gz nne almtr.
Johnson-Mehl denkleminde, N deiken olarak
alndnda Johnson-Mehl-Avrami denklemi kar ;
.
.
k,n sabit
50
G ve Nnin Deneysel Belirlenmesi
(Metalografik alma):
1) Bir seri edeer numune ayn miktarda
deforme edilip bunu takiben belirli bir scaklkta
tavlanr.
2) Numunelere bundan sonra eitli zaman
sonras ayr ayr su verilir.
3) Grnt analizi ile metalografik numunelerde
en byk tane ap belirlenir.
4) En byk rekristalize olan tanenin ilk
ekirdeklenen olduu varsaylr. Her rnekte
(her t iin) R belirlenir (ekil 1.15)

.
51
ekil 1.15. 350C stmada % 2.8 ve % 5.1
uzatlm Alda en byk tane boyutu-zaman ilikisi
Eim, Gyi verir. Dorunun X eksenini kestii yer ti verir.
Bu almada
G sabittir.
52
G ve Nnin Deneysel Belirlenmesi (devam):
5) Su verilmi numunelerin metalografik
incelemesinden yzeydeki yeni rekristalize olmu
tane says bulunur (N
s
) (ekil1.16 a). Bu erinin
eimi yzey ekirdeklenme hzn verir (N
s
) (ekil
1.16b).

Bu almann hem Johnson-Mehl denklemine,
(ekirdekleme hz sabit deildir) hem de
Avrami denklemine uymad (ekirdekleme
hz zaman ile artar) grlmektedir.

.
.
53
ekil 1.16. % 5 uzama sonras Alin 350Cde
tavlanmas
54
G ve Nnin Deneysel Belirlenmesi (devam):
Metalografik incelemede iki boyutlu grnt elde eder
ve yzey younluunu belirleriz (N
s
).
Buradan boyutlu grntye karar vermemiz,
hacmsal younluu belirlememiz (N
v
) gerekir.
Bu amala iki kabul yapalm :
1) Btn taneler kreseldir
2) Btn taneler ayn boyuttadr
Metalografik incelemeden tanelerin en byk aplarn
belirleriz (r
max
).
ekil 1.17de verilen gsterim ile N
s
den N
v
bulunur.

Genelde doru
deil !
55
ekil 1.17. Tane younluu analizi iin bir hacim
gsterimi
N
hacm
| 1.1. 2r
max
| = N
yzey
| 1.1 |
56
Byme hzna etki eden faktrler :
Souk deforme olmu matriks ile rekristalize olmu
tane arasndaki snr iin byme hz :

Farkl deikenlerin byme hzna etkisi bu eitlik
kullanlarak anlalabilir.
Byme hz artan depolanm enerji ile artar.
A
= . B G
s B
E
kT
D
G . =
57
Byme hzna etki eden faktrler (devam) :
1) n gerinme
Gerinmenin artmas depolanm enerjiyi artraca iin
byme hzn da artrr (rnek : Al , ekil 1.15, 1.18 a).
ekil 1.15 ekil 1.18 (a)
58
ekil 1.18(a) dan % 15lik uzamann zerinde Gnin
pek fazla bymedii grlr, nk % 15lik
uzamann zerinde E
s
de ok az artar.
ekil 1.18(a)da ayrca kuluka zaman ekil
deiiminin bir fonksiyonu olarak verilmitir. Kuluka
sresi artan uzama ile keskin olarak der ve yaklak
%15 lik ekil deiiminde ise sfr olur. Bu durum
yksek uzamalarda ekirdeklenmenin daha kolay
olduunu gsterir.

59
2) Balang tane boyutu
Tane boyutunun klmesi depolanm enerjiyi artraca
iin byme hzn da artrr (rnek : Al , ekil 1.18b).

ekil 1.18 (b)
60
3) Saflk
Empriteler tane snr hareketini engeller, mobilite der,
sonu olarak byme hz azalr. Pbye yalnzca 60 ppm Sn
ilavesinin arayzey byme hznn 5000 mertebesinde bir
faktr kadar azaltt bilinmektedir.
4) Tavlama Scakl
Byme hznn scaklk ilikisinin bir Arrhenius bantsna
uyduu bulunmutur:

Buna gre scakln artmas byme hzn artrr.

61
ekirdeklenme hzna etki eden faktrler :
1) n gerinme
Rekristalizasyonun ekirdeklenme oran , deformasyon ile
artar. Bir almadan sonular ekil 1.19da gsterilmitir.
Bu ekilde ayrca kritik bir ekil deitirme miktarnn
rekristalizasyon iin gerekli olduunu gstermektedir. Bu
sonular genel olarak metal sistemleri iin dorudur.
Tane boyutunun ekirdeklenme hzna etkisi ok belirgindir.
Anderson ve Mehlin almalarndan alnan veriler ekil
1.20de gsterilmitir. Kk tane boyutlarnda ok daha
yksek ekirdekleme hzlarnn varl ve ekirdeklemenin
daha abuk balad grlr. Kk taneler ok daha
kompleks gerilme dalm dolaysyla yresel yksek
deformasyon retir, bu da ekirdeklenme hzn artrr.
62
ekil 1.19. n uzamann fonksiyonu olarak
350Cde Al rekristalizasyonunda G ve nin
deiimi
63
ekil 1.20. Ayn miktarda (% 5) gerinen iki Al
numunesinde deiik orijinal tane boyutunun
rekristalizasyona etkisi
64
ekirdeklenme hzna etki eden faktrler
(devam) :
3) Saflk
Safln ekirdeklenme hz zerine etkisi tam
aratrlmamtr. Ancak emprite artyla depolanm
enerjinin artar ve bylece ekirdekleme hznn artmas
beklenir.
4) Tavlama Scakl
ekirdekleme hznn scaklk bamll yine Arrhenius
bants tipindedir ve scakln artmas ekirdeklenme
hzn artrr.

65
REKRSTALZASYON SICAKLII (T
Re
)
Rekristalizasyon scakl, belirli spesifik bir zaman
iinde, sklkla bir saat iinde rekristalizasyonun
olutuu scaklk olarak tanmlanr.
JOHNSON-MEHL denkleminden hacmsal dnmn
% 95ni ni gerekletirmek iin gerekli sre, t
0.95

aada verilmitir:

t
0.95
= (2,85 / N G
3
)
1/4

ekirdeklenme ve byme hzlar ile rekristalizasyon
scakl arasnda ters bir iliki vardr (ekil 1.21).

.
66
ekil 1.21. Bir saatlik rekristalizasyon scaklnn
tanmlanmas
N ve G artrldnda
T
Re
der
.
67
REKRSTALZE TANE BOYUTU (d
Re
)
Gene JOHNSON-MEHL ilikisinden rekristalize olan
tanenin boyutu yle ifade edilir :

d
Re
= sabit (G /N)
1/4

Bu denklem, kk bir rekristalize tane boyutunun
yksek bir ekirdeklenme hz ve dk bir byme
hz ile salandn gsterir; yani taneler yksek bir
younlukta ekirdeklenir ve yava bir hzla byr.
.
68
REKRSTALZASYON SICAKLIINI (T
Re
) VE
TANE BOYUTUNU (d
Re
) ETKLEYEN
FAKTRLER

Faktr N G
n gerinme
Balang tane boyutu
Saflk
Tavlama scakl
.
Artma Azalma
69
Re
) VE
TANE BOYUTUNU (d
Re
) ETKLEYEN
FAKTRLER

1) ngerinme
Yksek gerinmelerde T
Re
der, nk yksek gerinme
N ve Gyi artrr. Bu durum, ekil 1.22ada Al ve Fe iin bir
saatlik rekristalizasyon scaklnda gsterilmitir.

ekil 1.22 (a)
.
70
Re
) VE
TANE BOYUTUNU (d
Re
) ETKLEYEN
FAKTRLER
1) ngerinme (devam)
Yksek gerinmeler rekristalize olmu tane
boyutunu drr, nk ekil 1.19 da gsterildii
gibi N/G gerinme ile artar. Bu durum ekil 1.22bde ise
o-pirinci iin gsterilmitir.
.
ekil 1.22(b)
71
Re
) VE
TANE BOYUTUNU (d
Re
) ETKLEYEN
FAKTRLER
Artan depolanm enerjiye bal olarak hem N ve hem de
G artt iin ince taneler ile T
Re
der.

d
Re
ince tane ile drlr (ekil 1.22b). Kk tane
yresel daha yksek deformasyona neden olur, bu da Ni
Gye gre daha hzl arttrr (ekil 1.19).
.
.
72
Re
) VE
TANE BOYUTUNU (d
Re
) ETKLEYEN
FAKTRLER
3) Saflk
T
Re
, emprite katks ile ykselir. Bu etki Tablo 1.2de
gsterilmitir. Bu tablo ayrca rekristalizasyon scaklnn
ergime scaklnn yars derecesinde olduunu
gstermektedir (T
Re
~ 1/2 T
m
).

Katk elementleri ile depolanan enerji artar. N / G oran
depolanan enerji ile artt iin, empritelerin daha
kk rekristalize olmu tane boyutu salamas
beklenir.

.
73
Tablo 1.2. Bir saatlik rekristalizasyon scakl iin
yaklak deerler
Malzeme Rekristalizasyon Scakl
Bakr % 99.999 120
OFHC (oxygen free high conductivity) 210
% 5 Zn 320
Aluminyum Zone inceltilmi 10
% 99.999 85
% 99.0+ 240
Alamlar 320
Nikel % 99.99 370
% 99.4 630
Tungsten Yksek saflkta 1200 - 1300
Mikroboluklar ieren 1600 -2300
Kalay -4
74
Re
) VE
TANE BOYUTUNU (d
Re
) ETKLEYEN
FAKTRLER
4) Tavlama Scakl
Tavlama scaklnn rekristalizasyon scakl T
Re
e
etkisinden bahsetmek pek anlaml olmasa da daha
yksek tavlama scaklklarnn daha hzl rekristalizasyon
rettii (daha dk T
Re
) sylenebilir, nk N ve G
scaklk ile artar.

Tavlama scaklnn rekristalize olan tane boyutu d
Re

zerine etkisi net olarak ortaya konmamtr. N ve G
Arrhenius denklemine uyar ve her ikisi de yaklak ayn
Qya sahiptir. Bylelikle N /G oran scaklkla yaklak
sabit kalacaktr.
.
.
.
75
Re
) VE
TANE BOYUTUNU (d
Re
) ETKLEYEN
FAKTRLER
5) n Gerinme (Deformasyon) Scakl
Yksek scaklkta deformasyon daha fazla toparlanma
oluturur, bylece N ve G iin daha az depolanm enerji
kalr.

Artan deformasyon scakl ile T
Re
artar nk N ve G
der.

Artan deformasyon scakl gerinmeyi azaltr, N /G oran
der ve d
Re
artar.
.
.
.
76
REKRSTALZASYON LE TANE BOYUTU
KONTROL
Rekristalizasyon metallerde tek kristal retmede
kullanlabilir. Bu durumda birka santimetreye
edeer bir maksimum d
Re
eldesi mmkndr.
Max. d
Re
eldesi iin N/G minimize edilmeye allr;
ekil 1.19dan ekirdekleme iin gerekli kritik
gerinme miktarnda gerinme yaplr ( ~ 2-5 % ).
Sonu olarak rekristalizasyon ile tane boyutu
kontrolnn yapldn syleyebiliriz.
.
77
LGL KONULAR : 1) SICAK EKLLENDRME
Metal bir ubuun eilip bklmesi sonucu malzeme
deiik mekanizmalarla dislokasyonlar retilip souk
sertleir.
Ayn ii yumuak lehim malzemeleri ile yaparsak souk
sertlemediini grrz. Bunun nedeni lehimin
rekristalizasyon scaklnn yeterli derecede dk
olmasdr. Yani malzemenin rekristalizasyon scakl,
eme ve bkme srasnda rekristalizasyonun
gerekleebilecei kadar dktr. Yeni gerinmesiz taneler
dk bir dislokasyon younluuna sahiptir, bylece
pekleme gereklemez.
Scak ekillendirme srasnda ayn anda rekristalizasyon ve
deformasyon oluumlar ekil 1.23te gsterilmitir.
78
ekil 1.23. Scak haddelemede rekristalizasyon
79
LGL KONULAR : 2) TEKSTR
Bir metal ar souk ekillendirildiinde tm taneler
dnerek deformasyon ynnde ncelikli bir kristalografik
ynlenme retirler. Tanelerin bu ncelikli ynlenmelerine
deformasyon teksturu denir.
Deformasyon teksturu ieren bir metal rekristalizasyon
retmek iin tavlandnda yeni tanelerin gelii gzel
ynl olarak dalmas beklenir. Ancak sklkla byle
olmaz, tavlama teksturu veya rekristalizasyon
teksturu olarak adlandrlan konum oluur. Bu oluumun
iki nedeni vardr:
ekirdek ncelikli oryentasyonla oluur.
Yalnz ncelikli oryantasyonu olan taneler byr; dier
tanelerin mobilitesi ok dktr ve bymeleri dier
taneler tarafndan bastrlr.
Deney bulgular, tavlama teksturunun ncelikli byyen
tanelerin primer tekstur taneleri ile koinsidans snrlar
(yksek mobilite) oluturmasndan geldiini gsterir.
80
LGL KONULAR :
3) KNCL REKRSTALZASYON
u ana kadar bahsedilen ve ekil 1.1de gsterilen
olay birincil rekristalizasyon olarak adlandrlr.
Baz durumlarda ekil 1.1 de gsterilen tane
byme aamasnda birka byk tane, daha kk
rekristalize tane yapsn tketerek tercihli olarak
byr ve ok byk boyutlara ular. Buna ikincil
rekristalizasyon denir.
Bu oluum birincil rekristalizasyona ok benzerdir
ve ekil 1.24 de gsterilmitir.
81
ekil 1.24. kincil rekristalizasyonun ematik
gsterimi
82
LGL KONULAR :
3) KNCL REKRSTALZASYON (devam)
kincil rekristalizasyonun relatif olarak kk stabil
tane boyutlu metallerde olutuu bulunmutur. Bu
durumun elde edilmesinde ana yol vardr:

a) Metal bir deformasyon teksturu eldesi iin yeterli
miktarda deforme edilir ve bundan sonraki birincil
rekristalizasyon ile bir rekristalizasyon teksturu
oluur. Rekristalize olmu taneler benzer bir
oryentasyona sahip olduu iin yksek al tane
snrlar yoktur. Bu nedenle tane snr mobilitesi
dktr ve tane yaps relatif olarak kararldr.
b) kincil faz ieren metallerde tane boyutu
snrlanr (Malzeme I).
c) nce bir metal sacda (ekil 1.25) tane snr
yzey arakesitinin olduu yerlerde yzeyde girinti
oluur ve bu girintiler snr hareketini yavalatr.
83
ekil 1.25. Sac numunede dey tane snrnn
sa tarafa hareketi
84
LGL KONULAR : RNEK
W filaman (lamba teli) bu blmde anlatlanlar iin
iyi bir rnektir.
Arayzeyler blmnde anlatld gibi ThO
2

katks ile W tane bymesi nemli lde
azaltr. Daha kk tane boyutu tane snrlarnn
filament ap boyunca genilemesini nler; bu
suretle Malzeme Bilimi I ders notu, arayzeyler
konusundaki ekil 7.43 te gsterildii gibi tane
snrnn da kaymasna bal olarak filament
hasarlar azalr.
Bu nedenle torya/toryumoksit (ThO
2
) disperse
edilmi tungsten filamentin srnme direnci saf
Wa gre ok daha iyidir (ekil 1.26).
85
AC ile stlan saf W filamannda tane
bymesi (MALZEME I, ekil 7.43)
86
ekil 1.26. ap 225 m olan W telin 2500Cde
srnme deformasyonu
87
LGL KONULAR : RNEK (devam)
Ancak bundan da iyi filamanlar K, Al, Si emprite
katks ile retilmitir.
Bu katklarn ilavesi sonucu rekristalize olan tane
yaps ekil 1.27de grld gibi tel boyunca
uzam byk taneler iermektedir.
Taneler, Malzeme Bilimi I ders notu, arayzeyler
konusundaki ekil 7.43 te gsterildii gibi da
doru kayamaz, nk tel ekseni boyunca birbirine
balanmlardr.
Srnme ncelikle tane snr srnmesi olarak
olutuu iin bu tarz byk taneli filamanlarn
srnme direnci ok daha iyidir (ekil 1.26).
88
ekil 1.27. Dope edilmi W telinde uzam tane
snr yaps
89
LGL KONULAR : RNEK (devam)
Uzam birbirine bal tane yaps reten katklarn bu
etkisinin yle olmas gerekir:
Oksit halinde ilave edilen katklar sinterlemede %90n
zerinde buharlar,ingot iinde buhar kp sralar
retir.
Bu buhar kpkleri W ingot haddelenirken uzar.
1600
o
C zerinde uzam olab buhar kpkleri paralanr ve
tel ekseni boyunca dizilir.
Bu buhar kpkleri (katk kabarcklar) ikincil faz tanesi
etkisi yapar ve tane snr hareketini eksene dik olarak
engeller, tel eksenine paralel tane bymesine izin verir.
kincil rekristalizasyon sonucu kaba, uzam, birbirine bal
taneler oluur.

Fiziksel Metalurji - Toparlanma Rekristalizasyon-1 Ve2ci Hafta

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fiziksel Metalurji - Toparlanma Rekristalizasyon-1 Ve2ci Hafta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

You might also like