GEN TEKNOLOJS

Restriksiyon endonkleaz enzimlerinin kefi DNA ktphanelerinin oluturulmas Gen naklinin gerekletirilmesi 3 snfa ayrlr I. Snf; DNA zerinde belirli bir nkleotid dizisini tanr ancak bu dizinin yaknnda rastgele bir yerden keser

 II. Molekler biyoteknolojik yntemlerde en ok kullanlandr. DNA moleklnn her iki ipliini tandklar diziden keserler ve dz ularn olumasna neden olurlar. Bazlar yapkan ular veya tamamlayc ular. III. Belirli nkleotid dizilerini tanrlar ve bu blgeden belli bir uzaklktaki (25 nkleotid) bir yerden keserler. Gen teknolojisinde II. Snf veya Tip II olarak adlandrlan enzimler kullanlr.

Molekler Markrler
Protein veya dorudan nkleik asit yapsndaki farkllklar Depo proteinlerinde veya izoenzimlerde grlen farkllklar elektroforez bantlar eklinde elde edilip genotip farkllklar belirlenir. Bitkilerde 40 farkl izoenzim sistemi Nkleik asit dzeyindeki markrler DNA polimorfizimine dayanr Nokta mutasyonu, delesyon, inversiyon, insersiyon, substitisyonlar gibi eitli mutasyonlar polimorfizime neden olur.

 RFLP PCR DNA-Markrleri (allel olmayan genler aras interaksiyon ve genotip-evre interaksiyonlarndan etkilenmeyen) seleksiyon almalarnda MAS veya markre dayal seleksiyon

Gen Teknolojisi
Bitkilerden hayvanlardan ve mikroorganizmalardan izole edilen genler in vtro ortamda yaps deitirilir Tarmsal, endstriyel, ekolojik ve tbbi amalar iin kullanlr DNA restriksiyon enzimleri ile paralara ayrlr Klonlama vektr (genellikle plasmidler) Plasmidlerde restriksiyon enzimler ile kesilir Ligaz enzimi yardm ile istenilen DNA paras vektr genomuna eklenir

Rekombinat DNA Konuku bakteriye transforme edilir Plasmidlerde antibiyotik diren geni bulunur Koloni ortamnda sadece plasmid ieren bakteri yaar Sonra arzu edilen gen DNA probu ile hibridizasyon sonucu ile arzu edilen gen belirlenip izole edilir Genom ktphaneleri oluturulur cDNA ktphaneleri

Gen Aktarm
Mikroenjeksiyon; zole edilmi DNA 0.5-10 nanometrelik mikropipetler aracl ile sitoplazma veya nekirdek iine enjekte edilir. PEG (Polyethylene glycol) Yntemi; Aktarlacak DNA polietilen glikol sspansiyonu halinde protoplastlar ile 30 dakika sre ile kartrlr. DNA polietilen glikol tarafndan geirgen hale gelen protoplast membranndan protoplast iine girer. Lpozom fzyonu; Yapay olarak oluturulan membran torbacklar (lipozom), aktarlacak DNAy plazmalemma ile kaynaarak protoplast iine sokar.

 Elektroporasyon; Elektrik akm ile bir protoplast sirklasyonu salanr. Bu srada protoplast membrannn zaman zaman depolarizasyonu sonucunda DNAnn protoplasta girmesi salanr. Agrobacterium tumefaciens; Aktarlacak DNA bakterinin Ti-plazmidine yklenir ve bu plazmidin T-DNAs bakteri aracl ile bitki dokusuna aktarlr.

nsan hastalklarndan sorumlu genlerin saptanmas

Spesifik gendeki bir arzadr Hemofili gibi baz kaltsal hastalklar X kromozomunda bulunur Dier hastalklar iin olan genler otozomlarda bulunur ve ou durumlarda ekiniktir Kistik fibrz gibi hastalklar erken devrede Alzheimer ve Huntington gibi nrodejeneratif hastalklar ileri evrelerde Metabolik veya evresel uyaran ile tetikleninceye kadar sessiz kalabilir (kanser)

Geni saptamak neden nemlidir?

1) Geni saptama hastaln, tedavilerin tasarmna izin verecek olan, biyokimyasal temeline bir iaret salayabilir. 2) Arzal bir gende bulunan mutasyonun saptanmas, mutant genin tayc veya henz hastal gelitirmemi bireylerde belirlenmesi iin bir tarama program kurgulanabilir 3) gen tedavisi iin bir n kouldur

nsan genomunda genin yaklak pozisyonunu belirleme

Gen hakknda hibir bilgi yok Temel genetik prensiplerden yararlanlr Balant analizi yaplr Hali hazrda bilinen genetik lokuluslarn kaltm modeli ile hedef genin kaltm modeli karlatrlr ki lokus birlikte kaltlyorsa, bunlar ayn kromozom zerinde ok yakn olmaldr Bu ekilde deil ise, kaltm modelleri gsteren lokuslara mayoz esnasndaki rekombinasyon olaylar ve kromozomlarn rastgele ayrlmas neden olabilir Haritalanm bir ya da daha fazla lokus ile balantnn gsterilmesi haritanmam bir genin kromozomal pozisyonunun anlalmasnda anahtardr.

 Ynlendirilmi aprazlamalar yapmak mmkn deildir Soy analizinden yararlanlr DNA rneklerinin her bir ailenin en az jenerasyonundan elde edilebilmesi nemlidir ve ne kadar ok aile yesi varsa o kadar iyidir. rnek insan meme kanseri genleri ile ilgili alma

 Bu hastala yakalanan nemli saydaki kadnda RFLP profili karld Kadnlarn D17S74 denilen RFLP versiyonuna sahip olduklar gsterildi Bu RFLP daha nce 17. kromozomun uzun kolunda haritalanmt Aranmakta olan gende BRCA1- bylelikle 17. kromozomun uzun kolunda bulunmalyd Bu balant sayesinde meme kanseri geninin insan genomunun hangi blgesinde olduuna dair iaret bulunmutur 17. kromozomun bu 20 Mblk uzantsnda 1000in zerinde gen bulunduu dnlmekteydi.

 Ksa ardk tekrarlar (STRs) kullanlarak, daha detayl harita yaplmas Bu sayede BRCA1 blgesinin bykl 600 kba indirildi Bir genin yerini belirlemede bu yaklama pozisyonal klonlama denmektedir 600 kblk meme kanseri blgesinin ierdii 60dan fazla genden herhangi biri BRCA1 olabilir.

eitli yaklamlar kullanlabilir

1)Farkl dokulardan RNA hibritleme veya geriye transkripsiyon-polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) ile aday genlerin ifade profilleri incelenebilir 2) Farkl trlerden DNA ile Southern hibritleme analizi yaplabilir. 3) Genlerin, bireylerin niin hasta olduklarn aklayabilecek, mutasyonlar ierip iermediklerini grmek iin hastalkl ve hastalksz bireylerde gen dizileri incelenebilir. 4) Bir aday genin kimliini dorulamak iin, karl olan genin inaktif olduu bir nakavt fare hazrlamak mmkndr. Nakavt fare insan hastal ile uyumlu belirtileri gsterirse o zaman aday gen hemen hemen kesin olarak gerek olandr.

 Meme kanseri blgesine uygulandnda, bu analizler 22 ekzondan oluan ve 1863 a.alik bir protein kodlayan, yani BRCA1 iin gl bir aday olan yaklak 100 kblk bir gen saptand Sonraki aratrmalarda bu gen ve BRCA1in, ibirlii yapan ikinci gen meme kanserine kar duyarl, DNA onarm ve transkripsiyon dzenlenmesinde yer aldn ve ikisinin de anormal hcre blnmesini inhibe ederek tmr basklyc genler olarak yaptn gsterdi