Yrd. Do. Dr.

Cahit AYDEMR Dicle niversitesi BF ktisat Blm

Yrd. Do. Dr. Sema Ylmaz GEN Kocaeli niversitesi Kocaeli Meslek Yksekokulu

ELEKTRONK SOSYAL BLMLER DERGS BAHAR-2011 CLT: 10 SAYI:36 ( 226-241 ) A.K.= ortaa, ekonomi, feodalizm, sosyoekonomik

GR
a deitiren bir olayn temel zellii evrensel olmasdr. Bu da, bir ok sayda toplumun siyasal, sosyal, ekonomik dzeninin deimesi ile yakndan ilgilidir. lkada hakim olan kleci toplum yapsnn deimesi, bunun yerine feodal toplum yapsnn yerlemesi sonucu ilka kapanm ve ortaa balamtr. Feodalizm, topraa dayal bir dzendir. Tarihsel anlamyla feodalizm, ortaaa karlk gelen siyasal, ekonomik ve sosyal dzenin addr. Feodalizmin siyasal yn incelendiinde bu dzende gl merkezi devletler grlmez. Devletlerin birlii yoktur. nk; lke deiik siyasal birimlere ayrlr.

Bylesi bir dzende siyasal birimler arasnda birliin salanmas olduka zordur. Dolaysyla merkezi otorite zayftr. Feodalizmin ekonomik yn, tarm etkinliine ve en nemlisi de mlkiyet olan topraa dayanr. Bir baka deyile tarm en nemli faaliyettir ve toprak en nemli mlkiyettir. Kapal ekonomik yapda retim dorudan pazara ynelik deil, ihtiyacn karlanmasna yneliktir. Feodal toplum yaps ekonomik etkinlik ile bu etkinliin gereklemesiyle ortaya kan sosyal durumla belirlenir. Deiim yavatr. Din toplum hayatnda belirleyicidir. Nitekim ortaada kilise, skolastik zihniyeti kitlelere bu dzen sayesinde alamtr.

. ORTAAIN GENEL KARAKTERSTK ZELLKLER

Ortaa dnemi bir gre gre M.S. 476-1453 yllar arasndaki zaman dilimidir. 476 Bat Roma mparatorluunun ykl tarihi, 1453 stanbulun fethi ve Dou Roma mparatorluunun ykl yldr. Kavimler G sonucundan stanbulun fethedilmesine kadar sren Ortaa; Merkezi otoritenin gl olmad, devletlerin birliinin olmad bir sreci ifade eder. Feodalizmin; siyasal, sosyal ve ekonomik bir dzen olduu bu ada, Krallarn yetkilerinin Papalara oranla daha az ve snrl olduu grlmtr. En gl kurum kilisedir. Ortaa bilimsel dncenin bask altna alnd ve bu yzden bilim hayatnn snk getii bir dnemdir. an en nemli ekonomik, siyasi ve askeri olay Hal Seferleridir. Ortaa, bilimsel, teknik alandaki gelimelerin yaygnlamas ve hzlanmas ile sona ermitir.

Feodalizm; topran mlkiyetini, toprak zerindeki devletin hak ve yetkileriyle memuriyetlere ait grevleri kendilerine mal edinen, eski yksek memur, byk iftlik sahipleriyle, mltezimlerin elinde merkezi devlet egemenliinin paralanmasyla ortaya kan bir dzendir (AVDAR, 2003:49). Feodalizmin olumasna yol aan en nemli olay Kavimler G dr. Feodal sistem Hal Seferleri sonrasnda zayflamaya balamtr. Corafi Keiflerle feodalizmin siyasal yaps zayflam, merkezi krallklar kurulmaya balamtr.

Sanayi Devrimi ile sanayi toplumuna geilmitir. Bylece feodal retim ilikileri sona ermi, yeni bir retim ilikisi balamtr. Fransz htilali ile de Feodalizm tarihsel olarak sona ermitir.

FEODALZMN TANIMI VE GENEL ZELLKLER Feodalizmin ekonomik yn tarm etkinliine ve en nemli mlkiyet olan topraa dayanr. Ekonomik yap Otariktir. Feodalizmin sosyal ynn, topra ileyen serf ile toprak sahibi senyr arasndaki iliki tayin eder. Senyr koruyandr. Serf korunandr. Topran ileyeni ile sahibi arasndaki bu iliki ynetilen, yneten ilikisidir. Feodal ekonomi dzeninin temel yasas bir artk rn elde edilmesidir. Bu fazlalkla senyrlerin ve adamlarnn gereksinimleri karlanmtr. Bu retim srecinde para dolam ve onun dourduu artk deer yoktur. Bu yzden kle emei senyr zenginletirmi; fakat hibir zaman bir sermayedar durumuna getirmemitir. Feodal beylerin malikanesi kapal bir ekonomik birim olmutur(AVDAR, 2003:49).

Feodalizmde halk eitli sosyal snflara ayrlmtr.

Feodalizmde Balca Snflar Byk toprak sahibi asiller, Din adamlar, Burjuvalar, Kyller, Serfler, Serbest kyller.

Serfler topraa bal klelerdir ve hibir haklar yoktur. Serbest kyller ise istedikleri yerlere gidebilirler, belli bir cret karlnda feodal beylerin topraklarnda alabilirlerdi. ehirlerde yaayanlar ticaretle uramlar, zamanla zenginlemiler ve bal olduklar senyrden zgrlklerini satn almlardr. Bu kesime de Burjuvalar denilmitir.

FEODALTENN EKONOMK YAPISI

Feodal toplumun retim ilikilerinin temeli, feodal beyin toprak zerindeki mlkiyet hakk ile dolaysz retici olan serf zerindeki snrl mlkiyet hakk altnda yatar (NKTN, 1990:37). Serf, kle ile zgr insannn ortasnda yer alr. Serfler retim arac olan topraa malik deildir; ancak topra ilemekte kulland aralar kendisinindir. Serfler, ektii topraktan bir yandan kendi geimini salarken dier yandan bu topraktan feodal bey iin alr.

Bu anlamda serfler geimini salad kk toprak parasnn kendisinin olmas anlamnda topran malikidir (EATON, 1990:26). Feodal retim tarznn temeli; egemen feodal beyler snfnn arazi ve toprak mlkiyeti ile feodal beylere kiisel olarak baml ve topraa bal olan dolaysz reticilerin, kyllerin smrlmesidir.

FEODALZMN SYASAL YAPISI

Siyasal grnm ile feodal dzen, merkezi devlet iktidarn oluturan gcn olmad bir dzendir. Devlet iktidar ve devletin egemenlii kavram yoktur, kiisel hizmet ve sadakat ilkesine dayanan feodal dzen, modern devlet dzeni anlayna aka ters dyordu. nsanlar merkezi bir otoriteye deil, fakat toprak sahibi senyrlere balyd. Topraa sahip olan kii, o toprakta yaayan insanlar zerinde egemenlik hakkna sahipti. ktidar anlay bir kiinin ve ailenin zel mal varl iinde deerlendirilmekteydi(GZE, 2000:71). Feodal dzende Senyr, eitli g ve yetkilerle donanm olarak senyrln ynetmektedir.

FEODALTENN SOSYAL YAPISI Feodal toplumda iki temel snf vardr: feodal ve onlara baml kyller. Balca retim aracnn ve topran mlkiyetini ellerinde bulunduran feodal beyler egemen snft. Ancak bunlarn yaps homojen deildi. Feodal toprak mlkiyetinin yapsndaki hiyerari toplumsal hayatta da bir hiyerariyi douruyordu. Kk toprak beyleri yksek soylulara deme yapmakla ykmlyd. Beyler savalarda soylularn yannda yer alrlar, buna karlk onlar da kk beyleri korur ve himaye ederlerdi. Koruyucu beye Senyr, korunma isteyene Vassal denirdi. Bir Senyr ayn zamanda daha gl bir feodal beyin Vassal olabilirdi(GRAN, 1999:30).

Feodal beyler(toprak sahipleri) egemen snf olarak tm siyasi gc ellerinde bulunduruyordu. Egemen snf, iki imtiyazl zmreden meydana geliyordu; soylular ve ruhban snf. Soylular birinci zmreyi oluturuyorlard. Bunlar, bu dnyann feodal beyleriydi; krallar, prensler, dkler, baronlar, kontlar vs. idi. Ruhban snf ise kilise beylerinden, bapiskoposlardan, piskoposlardan, barahiplerden, rahiplerden vs. oluuyordu. Nfusun geriye kalan ksm ise nc grubu yani, hibir politik imtiyaz hatta byk bir blmnn hibir siyasi hakk olmayan ezilen nfusu oluturuyordu. Hibir politik hakk olmayan ve feodal beylere baml kyllk feodal merdivenin temelini tekil ediyordu (N.A ZAGOLOV vd., 1976:117)

ehirde de sosyal bir farkllama vard. Burada nfusun byk bir blm zanaatkarlar ve tccarlardan oluuyordu. Ortaa kentinde birbirinden kesin bir ekilde ayrlan, homojen snflar yoktu. Feodal egemenlikten kurtulan kentlerde tccarlar, tefeciler ve byk emlak sahipleri egemendi. Bunlar (particiler denilen) st tabakay meydana getiriyorlard, loncalarn bandaki zenginlemi lonca ustalar da bu tabaka iindeydi. Sradan ustalar, kalfalar, raklar ve vasfsz iilere plep denirdi. (GRAN, 1999:31, ZAGOLOV, vd,1976:118).

Feodal ilikiler sadece ky deil, ehri de kapsyordu. zellikle zanaatkar ve tccarlar ehirlerde yayordu. ehirlerde el sanatlarnn zgl feodal rgtlenme biimi loncalar eklinde olmutur. O ehirde oturan belli bir daldaki zanaatkarlarn meydana getirdikleri birliklere Lonca deniyordu. Lonca dzeni, ehir el sanatlarndaki feodal ilikilerin ifade biimiydi. Btn toplumda olduu gibi, loncalarda da sk bir rtbe sras ile bamllk sistemi, bir cins hiyerari vard. Kendi atlyelerine sahip olan lonca ustalar btn haklara sahip lonca yeleriydi.

Ortaan loncalar iin kurallar kat, imalat ve sat artlar karakteristikti(hammaddelerin, mamul maddelerin, retim miktarlarnn, atlyedeki alma saatleri ile alma dzeninin tespiti gibi). Lonca bylece sz konusu maln imalat tekelini garanti altna alrd. Zanaatkarlar aras her trl rekabet yasakt (GRAN,1999:34). Atlyede usta da alt iin, onun kalfalar ve raklardan daha stn olmas yalnzca retim aralarnn zel mlkiyetinden deil, ayn zamanda ustalk derecesinden de kaynaklanrd. Usta; ra yetitirir, ran kendisine emeiyle belli bir gelir getirmesine ramen ona hibir cret demezdi. Kalfalar, yetimi el sanatlar olup ustalarndan cret alrlard.

Feodal egemenlik el sanatlarn ve ticaretin gelimesini engelliyordu. Bu nedenle ehirler srekli olarak feodal beye kar bamszlk iin mcadele ediyorlard. Sonunda politik bamszlklarn ve kendi kendini idare etmeyi, sikke hakkn elde etmeyi ve vergi yklerinden kurtulmay baardlar. Tccarlar, tefeciler ve zengin zanaatkarlarn elinde nemli para miktar birikmi olduu iin, ehirler, bu arada feodal beylerden para karlnda da kurtuldular. ou kez ehirler bamszlklarn silahl mcadeleyle kazanmak zorunda kaldlar (N.A. ZAGOLOV vd.,1976:121).

FEODALZMN K VE KAPTALST SSTEMN DOUU Feodalizmin knde toplumsal gelimenin akn biimlendiren elikiler sz konusudur. Bu elikiler unlardr (EATON, 1990:61). Artk rn durmadan artrmak iin uraan feodal beyle buna kar kan serf arasndaki eliki, Varln devam ettirmek iin birbiriyle savaan feodal beyler arasndaki i eliki, Feodal iktidar ile tccarlar ve glenmeye balayan kent ve ky kapitalistleri arasndaki eliki.

Bu elikiler feodalizmin ortadan kaldrlmasn tarihsel bir zorunluluk haline getirmitir. Tek zenginlik kaynan toprak olduu, sosyal ilikilerin topraa sahip olanlarla olmayanlar arasndaki ili=kiler biiminde gelitii bir ortamda, ticaret sermayesinin ortaya kmas, ticaret hayatnn gelimesiyle ihtiyalarn durmadan oalmas, kurulu dzenin sosyal yapsn da deitirmitir(GZE, 2000:75). ryen feodalizmin iinde toprak sahibi snfn egemen olduu bir toplumda deiim iin bastran glerin ittirmesiyle (HAYNES, 1999:1). Kapitalizm denilen yeni bir sosyoekonomik sistem domu ve bymeye balamtr.

SONU
Feodalizm, kapitalizm ncesinde soylu toprak sahiplerinin egemenliine dayanan bir toplum dzenidir. Feodal toplum asrlarca devam etmi olan kleci toplumun son bulmasyla domutur. Bu toplum esas itibariyle bir tarm toplumudur ve tarmda serf emei kle emeinin yerini alr. Feodal toplumun retim ilikilerinin temeli, feodal beyin toprak zerindeki mlkiyet hakk ile dolaysz retici olan serf zerindeki snrl mlkiyet hakknda yatar. Serf, kle ile zgr insann ortasnda yer alr. Serfler retim arac olan topraa malik deildir ancak topra ilemekte kulland aralar kendisinindir. Serfler, ektii topraktan bir yandan kendi geimini salarken, dier da yandan bu toprakta feodal bey iin alr. Bu anlamda serfler malikidir.

Sanayi Devrimi ile sanayi toplumuna geilmitir. Bylece feodal retim ilikileri sona ermi, yeni bir retim ilikisi balamtr. Tek zenginlik kaynann toprak olduu ve ilikilerin topraa sahip olanlarla olmayanlar arasnda biimlenip gelitii bir ortamda, ticaret sermayesinin ortaya kmas, ticaret hayatnn gelimesiyle ihtiyalarn srekli artmas, feodal dzenin yapsn deitirmi ve yeni bir sosyoekonomik sistem olan Kapitalizmin domasna sebep olmutur(Ylmaz, 2004:14).