Blm 3: Kristal Yaplar ve Yap Kusurlar-1

Bu blmde birim hcre, kristal yap ve eitleri, katlarn trleri, katlardaki bozukluklar, dislokasyonlar hakknda bilgi verilecektir.

k 1

Kristal yapl malzemelerde atomlar boyutta, belirli bir dzene gre dizilerek bir hacim kafesi olutururlar. Kristal yapl malzemelerde hacim kafesini oluturan, basit geometrik ekillere birim hcre veya birim kafes, atom veya atom gruplarnn bulunduu yerlere de kafes noktas denilir.

Kristal Yaplar

k 2

Yedi Kristal Sistemi

k 3

Yedi Kristal Sistemi (devam ediyor)

k 4

k 5

Metal malzemeler, ok zel durumlar dnda, daima kristal yapya sahiptirler.

Metallerde en ok; Yzey Merkezli Kbik (YMK), Hacim Merkezli Kbik (HMK) ve Sk Dzenli Hegzagonal (SDH) yaplara rastlanlr.
k 6

k 7

Yzey Merkezli Kbik Kristal Yaplar

Birim hcrenin her kesinde ve yzeylerin merkezlerinde birer tane atom bulunmaktadr. -Fe, Cu, Al, Pb, Ag, Au bu tip kristal yapya sahiptirler.

k 8

Yzey merkezli kbik kristal yaps, kpn kenar uzunluu ve birim hcresi. Kpn kenar uzunluu: a 2R 2 dir.

k 9

Kbik Yzey Merkezli Kafes

a2 + a2 = d2 d = R 4R=
1/2 (2)

d a
1/2 a (2)
1/2 (2)
k 10

a=2R

Bir atoma temas eden veya en yakn konumda bulunan komu atomlarn saysna koordinasyon says denir. Yzey merkezli kbik kristallerin koordinasyon numaras 12dir. Her bir hcredeki atom says 4tr. nk 6 yzey atomu iki hcre tarafndan (6/2=3), 8 ke atomu ise 8 hcre tarafndan (8*1/8=1) paylalmaktadr.

k 11

Atomsal dolgu faktr (ADF), kristal kafes yapsndaki doluluk orann gstermektedir ve birim hcredeki atomlarn toplam hacminin, birim hcrenin hacmine blnmesiyle bulunur. Yzey merkezli kbik kristal kafes yaplarnda ADF en fazla 0.74 olabilir.

k 12

KYM kafeste Atomsal Dolgu Faktr ADF = Birim kafesteki atomlarn hacmi birim kafesin hacmi
Ka tane atom vardr? Atomlarn hacmi nedir?

4 atom/kp 4 x 4R3/3 a3

Kbn hacmi ne kadardr?

R ile a arasndaki iliki nedir? ADF, Rden bamszdr. ADF = (16R3/3)/a3 = 0.74
k 13

Hacim Merkezli Kbik Kristal Yaplar

Bu tip kristal kafes yaplarnda kbik birim hcrenin her kesinde ve merkezinde birer tane atom bulunmaktadr. Cr, -Fe, Mo, W, V, Na, K bu tip kristal yapya sahiptir.

k 14

Hacim Merkezli Kbik Kristal Yaplar ve birim hcrenin kenar uzunluu

k 15

Bu tip yaplarn koordinasyon says 8dir. Her birim hcredeki atom says n=2dir. nk kelerdeki 8 atom, 8 hcre tarafndan paylalmaktadr (8*1/8=1). Merkezdeki atom ise hibir hcreyle paylalmaktadr. Dolaysyla 1+1= 2 atom vardr. Atomsal dolgu faktr 0,68dir.
k 16

Merkezde 1 atom ve bunu evreleyen dzenli altgen eklindeki 6 atomdan meydana gelir. Birim hcresinin ortasnda bulunan dzlemde (c ekseni) ise 3 tane ek atom daha bulunmaktadr. Cd, Mg, Zn, Ti bu tip kristal yapya sahiptir.

Sk Dzenli Hegzagonal (SDH) Yaplar

k 17

SDH kafes, merkezde 1 atom ve bunu evreleyen dzenli altgen eklindeki 6 atomdan meydana gelir. Birim hcresinin ortasnda bulunan dzlemde (c ekseni) ise 3 tane ek atom daha bulunmaktadr.
Mg, Cd, Be, Zn, Ti, Zr bu tip kristal yapya sahiptir. Bu tip kristal yaplarn koordinasyon says 12dir.

Atomsal dolgu faktr 0,74tr.

Birim hcrenin a ve c olmak zere iki kafes parametresi vardr. c/a nn ideal oran 1,633dr.
k 18

KHM birim hcrede 2 atom bulunur ve KS = 8 dir.

KYM birim hcrede 4 atom bulunur ve KS = 12 dir.

SDH - birim hcrede 6 atom bulunur ve KS = 12 dir.

k 19

k 20

Younluk Hesaplamalar

Kristal malzemelerin younluu u formlle hesaplanr:

((Birim hcrenin atom says, ,n) ) ( bir atomun ktlesi , M ) birim hcredeki younluu n ( Hcrenin hacmi , V )
c

Birim hcredeki atom says (n):

n= 2 (HMK),

n= 4 (YMK),

n=6 (SDH)dr.

k n : birim hcredeki atom says, Vc: birim hcrenin hacmi A: atom arl, NA: Avogadros number (6.023 1023 atom/mol) 21

PROBLEM:
a)A:63.5 g/mol, r:1.278 0A olduuna gre, KYM bakrn teorik younluunu hesaplaynz. Cevap: 8.94 g/cm3 b) Bakrn atomsal dolgu faktrn hesaplaynz. ADF: Birim kafesin atomlar tarafndan doldurulma orandr. Cevap : 0.74
k 22

Polimorfizm ve Allotropi
Baz metal ve metal olmayan malzemeler ayn bileime sahip olmakla birlikte, scaklk ve basnca bal olarak birden fazla kristal yapya sahip olabilirler. Bu olgu polimorfizm olarak adlandrlrlar. Eer malzeme bir elementsel kat ise bu durum, daha ok allotropi olarak adlandrlr. Kristal yapnn deimesinin bir rnei karbondur. Karbondan normal artlar altnda grafit elde edilirken, olduka yksek basn altnda elmas elde edilebilmektedir.

k 23

Demir de oda scaklnda KHMli yapdayken, 912 0Cda KYM kristal yapya dnr.

Hegzagonal BN, kbik BN... Polimorfik dnmlerle, younluk ve dier fiziksel zellikler de deiir.

k 24

Tek Kristalli ve ok Kristali Malzemeler

Tek kristalli malzemelerde atomlar tm malzemenin uzantlarnda tekrarlanr yada bir periyodik sradadr.
ok kristalli malzemeler ise ok kk kristallerden yada tanelerden olumaktadr. Taneler farkl kristalografik ynelime sahiptirler.
k 25

Kristal ve Kristal Olmayan Malzemeler

Tek kristal Poli kristal malzemeler Anizotropi ve izotropi

k 26

Tanelerin bulutuu blgelerde uyumayan atomlar vardr. Bu blgeler tane snrlar olarak adlandrlrlar.

ok kristalli malzemelerde tane snrlar

27

Bir kristalde dzlem ve dorultulardaki atomik dizilmenin farkl olmasndan dolay, zellikler de dorultu ile deiir. Bir malzemenin zellikleri lld kristalografik dorultuya baml ise, bu malzeme anizotropiktir. Eer zellikler kristalin btn dorultularnda benzer ise malzeme izotropiktir.

Anizotropi

k 28

Kristalin Olmayan (Amorf) Katlar

Amorf katlarda uzun mesafeli bir dzen yoktur. Ksa mesafeli dzen olabilir. Baz seramikler, rnein camlar ile plastik malzemeler amorf yapldrlar. Ar hzla soutulmu metaller de amorf yapl olabilirler.

a. Amorf yapya sahip SiO2nin ematik resmi b. Amorf yapnn simlasyonu

29

a) Amorf yap (taneler dzensiz)

b) Kristal yapda tane snrlar (snrlardaki taneler dzensiz)

k 30