YARA YLEMES VE YARA BAKIMI

Dr. Levent Derekyl

Yara normal fonksiyonlarn kesintiye uratacak tarzda bir dokunun yaralanmas veya tahrip olmasdr.

Ak yara da ise deri eksiklii mevcuttur Deri rts altnda yaamn srdren dokular akta kalarak atmosfer ile temas haline geer ve doku ve hcreler olumsuz ynde etkilenir.

Enfeksiyon Doku kuruluu Baz dokularn korunmasz kalmas Is kayb Eritrosit, lkosit, protein kayb, Lkositlerin derine g iyilemeyi olumsuz etkiler.

Organizmann doal tepkisi yaralar mmkn olduunca ksa srede kapatmak ve yaplarn normal srekliliini geri getirmektir. Bu sre yara iyilemesi olarak adlandrlr. Yara iyilemesi tm dokularda ayn biyolojik ve biyokimyasal prensipleri takip eder. Yara iyilemesi, yarann iddet ve durumuna bal olarak birincil ve ikincil olmak zere iki tipte olabilir.

Birincil yara iyilemesi

Yarann dikildikten sonra sorunsuz olarak iyiletii durumdur. Yara iyilemesinin optimum eididir. Birincil yara iyilemesinin meydana gelebilmesi iin yarann kenarlar dzgn ve ayn hizada bulunmal, yara temiz ve iyi pansuman yaplm olmaldr. Birincil yara iyilemesi, hissedilir hibir yang olmadan yarann 4-6 gnde sratli ve karmaklamam kapanmasyla sonulanr. ok az kabuk balama meydana gelir ve yap ile fonksiyon byk oranda eski haline dner.

kincil yara iyilemesi

Yarann ak braklarak kendi kendine iyiletii durumdur. Doku kayb, hizas bozuk yara kenarlar, enfeksiyon veya kan beslemesinde yetersizlik Karmaklama dolaysyla gecikmeli iyileme Kayda deer kabuk balama 2-3 haftada iyileme Deimez olarak fonksiyon grmeyen byk bir kabuun teekklyle sonulanr

ncl iyileme

Gecikmi primer str Yara nce ak braklr daha sonra dikilerek kapatlr. Sekonder yara iyilemesine terk edilmi yaralarda enfeksiyon tamamiyle temizlendikten sonra, yarann tekrar tabakalar halinde kapatlmasdr.

YARA YLEMES
Ana esi hcre remesidir. Kompleks, dinamik biyokimyasal ve sitolojik olaylar zinciri Birbiri iine gemi 3 ana faz szkonusu

1. Faz -nflamatuvar faz(eksdasyon,substrat faz) 2.Faz - Proliferasyon faz(kollejen yapm) 3.Faz - Matrasyon faz

nflamatuvar Faz
Kan yara alanna dolar. Fibrinojen fibrin haline geerek yara zerinde rtc fonksiyonu olan pht oluur. Pht retrakte olarak yara dudaklarn birbirine yaklatrr ve kuruyarak yarann d ortamla ilikisini keser. Kapiller geirgenlik artarak inflamasyon balatlr.

nflamatuvar Faz

nflamatuvar Faz
12-14 saat iinde lkositler, zellikle de ntrofiller yaraya geder. Ardndan lenfosit ve makrofajlar gelerek proteazlar, vazoaktif peptidler, byme ve kemotaktik faktrler salnr. Fibroblast ve endotel hcreleri oalr. Yara merkezindeki hipoksik ortamda yeni damar yapm uyarlr. Yara blgesinde hiperemi, s art ve dem hakimdir.

Proliferasyon Faz
Reperasyon dnemi >3-5. gnde balar. 15-21 gn srer. Gen fibroblastlar hakim. Kollajen, elastin, fibronektin, GAG, ve proteazlar Cilt fibroblastlar ve damar evresindeki mezenkimal hcreler miyofibroblastlara dnr. Yarann gerilme gcnde hzl art Kollajen sentezi ve anjiogenesis hakimiyeti

Matrasyon Faz
Yeniden ekillenme ve olgunlama dnemi Hcresel elemanlar azalr ve vaskler kanallarn bir ksm tkanr. Kollajen yapm-ykm dengesi Kollajen at salamlk kazanr > 6-12 ayda matrasyon tamamlanr. Sertlik ve dem yok olur, pembelik kaybolarak soluk hal alr.

Lokal Faktrler
OLUMSUZ Zayf cerrahi teknik
dokularn karlkl gelmemesi ar gerilme travmatik cerrahi teknik

Enfeksiyon Hematom skemi- Hipoksi Yabanc cisim reaksiyonu

Lokal Faktrler
OLUMLU Atravmatik cerrahi teknik pansuman

Sistemik Faktrler
OLUMSUZ Ya Kaltsal

Phtlama boz.,Ehler-Danlos, Marfan send.

Vaskler

KKY,Ateroskleroz, Hprt, vasklit

Metabolik

DM, KRY, Malntrisyon, Cushing Hast,Hipotiroidi

mmun Yetmezlik Malinite, Sigara, Radyoterapi Medikasyon

Steroidler, Antikoaglanlar,Antineoplastikler, Vit E-A

Sistemik Faktrler
OLUMLU Hidrasyon Beslenme durumu
(+) Azot Dengesi Vit C-K Demir, inko, Manganez

Oksijenasyon
Hiperbarik Oksijen

YARA BAKIMI
Pansuman ;yaray kontaminasyona ve mikrop bulamasna kar nleyici bir ilem Bakteri remesini kolaylatran ve yara yzeyini mikroplarn remesi iin kltr ortam haline getiren olumsuz lokal artlar giderebilmeli Yaratt uygun fiziksel ve evresel koullar ile canl hcrelerin yaamasna ve oalmasna yardmc olabilmeli

Doku kuruluunun nne geebilmeli

dokuda kuruma>nekroz>enfeksiyon
s kayb>lokal diren > enfeksiyon

Is kaybnn nne geebilmeli

Lkositler yara yzeyine gelerek bakterilere kar fagositozu hzlandrr

YARA BAKIMINDA GENEL KURALLAR

1- Ellerin temiz olmas ve steril eldiven 2- Kullanlan aletlerin steril olmas 3- Yara ve evresinin yara merkezinden balayarak etrafa doru antiseptik solsyon ile silinmesi 4- Gerektiinde nekroze dokularn debride edilmesi

YARA BAKIMINDA GENEL KURALLAR

5- Steril gazl bez veya cerrahi biyolojik rtler ile kapatlmas 6- Blgenin dinlendirilmesi 7- Enfeksiyon profilaksisi 8- Yarann her gn alarak enfeksiyon,serozite, hematom asndan deerlendirilmesi

KNCL YLEME
Geni doku defekti olumu vakalar Enfekte ve ok kirli yaralarda Yaygn kas tahribat olan vakalarda nsan ve hayvan srklar ile olumu yarada Yaralanmadan sonra 12 saat ve zeri

ANTSEPTK SOLSYONLARIN YERi VAR MI?

Pek ok antiseptik solsyon gelitirilmitir. Lizol, tentrdiyot, Mersol, Rivanol kullanm terkedilmitir. Antiseptik solsyonlarn mikrop ve insan hcresini ayrdetmeksizin zarar verdii kantlanmtr. nsan hcresinin daha kolay zarar grd gsterilmitir. zellikle ak ve enfekte yaraya antiseptik solsyon kullanmnn bilimsel bir dayana yoktur.

Cerrahide baar , bakterinin reyecei ortama yol amadan yaplacak bir cerrahi ile mmkndr. Var olan enf. ile mcadelede de bakterinin redii ortam organizmann lehine dndrebildiimiz lde yara iyilemesinde sonuca varrz.

Sk Kullandmz Antiseptikler
yot trevleri

Povidon yot(%10 luk solsyon)

Batticon, Betadine, Isosol, Poviod, Polyod

Diguanidler

Klorheksidin(%4 lk solsyon)
Hibisel, Klorheks, Klorheksol

Diguanid+Amonyum Bileii

Klorheksidin+Setrimid(%1.5+ %15)
Savlon, Savlex, Savanol,Setridif

ISLAK PANSUMAN
Nemli emici pansuman

%0.9 luk NaCl sol.(serum fizyolojik) hidrofil zellikli steril gazl bez steril eldiven

SF canl dokuya zarar vermez Doku kuruluunun nne geerek sekonder nekrozlarn oluumunu engeller. Bakteri ve rnleri gazl bez tarafndan emilir ve seyreltilir. Ge dnemde yara demini azaltarak daha iyi bir kan akm salanr.

Cerrahi Biyolojik rtler

Biyosentetik transparan pansuman materyelleri Oksijen ve nemi geirir, normal cilde yapr 7-10 gn deitirilmeden kalabilir
Opsite sprey- film>polyuretan film+adeziv madde Biobrane> Kollajen -silikon bialuminat Omiderm

Basitrasin ve Mupirosin merhemin epitelizasyonu olumlu ynde Furasin ve steroidli pomadlarn epitelizasyonu olumsuz ynde etkiledii grlm.

TEEKKR EDERM