BASIN

Ataner TOKAT Corafya retmeni

BASIN NEDR ?

Havadaki su buhar ve gazlarn cisimler zerine uygulad arla hava basnc denir.

Barometre

Basnc len alet barometredir. Basn Milibar (mb) cinsinden ifade edilir.

eitli BAROMETRELER

Normal Hava Basnc :

Normal hava basnc 1013 milibardr (1033 gr = 760 mm cva basnc) 45 enleminde , 15 C scaklkta ve deniz dzeyinde 1 cm apndaki bir tpteki cvay 76 cm ykselten basn 1013 mbdr. Hava basnc, ilk kez 1643 ylnda Torielli tarafndan cval bir barometre ile llmtr.

Antisiklon ve Siklon :

1013 mbdan daha yksek deerler yksek basn (antisiklon) , 1013 mbn altndaki deerler alak basntr (siklon). Troposfer katnda yaklak her 10,5 m de, hava basnc 1 mb deiir. Basncn ykseldike dmesinden yararlanarak Altimetre ismi verilen ykselti ler alet yaplmtr.

Digital Altimetre Barometre Termometre ,Pusula,,saat ,,takvim ,alarm,Altimetre lm aral -700 / +9000 m ,Barometre lm aral 300 / 1100 hPa ,Hava Tahmini

zobar :

Dnyann her yerinde farkl olan hava basnc basn haritalarnda izobar (e basn erileri) ile gsterilir. Bu haritalara izobar haritas (E Basn Erileri Haritas) denir.

zobar Haritalarnn zellikleri:

Ayn izobar haritasnda, izobarlar arasndaki basn fark birbirine eittir. zobarlar i ie kapal erilerden oluurlar. zobarlarn sklatklar yerlerde ksa mesafelerde basn fark artarken seyrekletii yerlerde ise, ayn mesafede basn fark daha azdr. Alak veya yksek basn merkezleri, i ie kk halkalardan oluan izobar adacklar olutururlar. zobar haritalar izilirken, scaklk haritalarnda olduu gibi deniz seviyesine indirgenmi basn deerleri kullanlr. klim almalarnda aylk ve yllk ortalama izobar haritalarndan yararlanlr. Ancak meteoroloji istasyonlarnda gnlk hava olaylarn tahmin etmek iin gnlk zobar haritalarndan yararlanlr.

BASINCIN DAILIINI ETKLEYEN FAKTRLER:

1)SICAKLIK 2)YKSELT 3)YOUNLUK 4)MEVSMLER 5)YEREKM 6)DNAMK ETKENLER

1)SICAKLIK

Isnan hava genleir ve ykselir. Sonuta basn azalr. Souyan hava arlar ve alalr. Sonuta basn artar. Scakla bal olarak Ekvatorda srekli Termik A.B , Kutuplarda ise srekli Termik Y.B alan olumutur.

2)YKSELT

Ykseklere kldka atmosferin younluu azalr. Bunun sonucu basn ta ykseldike azalr. Ykselti ile basn ters orantldr.
Ortalama her 10,5 metre ykseldike 1mb basn azalr. Bu basn azalmasndan yararlanlarak ykselti len alet gelitirilmitir. Buna altimetre denir.

3)YOUNLUK

Atmosferdeki su buhar ve gazlarn orandr. Younluk arttka yani su buhar ve gazlar arttka basnta artar.

4)MEVSMLER

Bir yerde, kn havann soumas ile Y.B oluurken , ayn yerde yazn A.B oluur.

5)YEREKM

Havann arl yerekiminin bir eseridir. Bu nedenle atmosferin alt ksmnda ar gazlar yer alr. Dnyann eklinden dolay kutuplarda yer ekimi daha fazladr. Bu nedenle basn burada daha fazladr. Ancak ekvatorda buraya gre daha azdr. nk burada yerekimi daha azdr.

6)DNAMK ETKENLER

Dnyann gnlk hareketinden dolay oluur. Hareket halindeki hava ktleleri basn zerinde de etkilidir.Yksek basn alanndan alak basn alanna doru hareket eden hava, burada ylmaya ve basncn ykselmesine yol aar. Bylece , 30 enlemlerinde srekli Dinamik Y.B 60 enlemlerinde ise Dinamik A.B alanlar olumutur.

Basncn Yer yzne Coraf Dal:

Dnya'nn ekline ve kendi ekseni etrafnda dnne bal olarak, yer yznde srekli termik basn ve dinamik basn kuaklar oluur. Ancak eksen eikliinin bir sonucu olarak ortaya kan mevsimler aras scaklk farklar, karasallk, denizellik ve okyanus akntlar gibi faktrlerin etkisiyle, dnya basn dalnda baz farkllklar ortaya kar.

1. Ocak Ay Dnya Basn Dal

Ocak

aynda Kuzey Yarm Kre'de mevsimin k olmas ve karalarn fazlalndan dolay, yksek basn alanlar daha genitir.

Basn deerlerinin en yksek olduu yer, karasallk nedeniyle Sibirya leridir. Kuzey Yarm Kre'de karalar zerindeki basn deerleri, denizlerden daha yksektir.

Gney Yarm Kre'de basn deerlerinin yksek olduu yerler Olak dnencesi evresidir. Bunlar kesintili adalar eklindedir.

Ancak, Gney Yarm Kre'de yaz yaandndan, karalar zerinde termik alak basnlar oluur. Bu nedenle Olak dnencesi zerindeki yksek basnlar kesintiye uram, sadece denizler zerinde adalar eklinde grlmektedir.

Ekvator evresi, kesintisiz termik alak basn alandr.

Kutup daireleri zerinde, dinamik alak basn alanlar yer alr. dinamik alak basn alanlar, Gney Yarm Kre 60 enlemleri evresinde, denizellik nedeniyle tam bir kuak olutururken,

Kuzey Yarm Kre 60 enlemleri evresinde karasallk nedeniyle kesintiye urayarak karalar zerinde grlmez. Kuzey Yarm Kre'de alak basn, dinamik nedenlerle sadece zlanda ve Aleut adalar evresinde grlr. zlanda dinamik alak basn alan bu ayda daralarak zlanda ve Grnland arasna skmtr.

Afrika'nn kuzeybatsndaki Asor dinamik yksek basn merkezi ile Havai adalar evresinde oluan Havai Dinamik yksek basn merkezi Kuzey Yarm Kredeki geni termik yksek basn kua iinde kalarak etkisi zayflamtr.

2.Temmuz Ay Dnya Basn Dal

Bu ayda en yksek basn deerleri, dinamik nedenlerle Gney Yarm Kre'de, Olak dnencesi evresinde grlr. Daha nce adalar eklinde, paral olarak grlen yksek basn alanlar, bu ayda mevsimin k olmasndan dolay kesintisiz kuaklar olutururlar.

Kuzey Yarm Kre'de, yksek basn merkezleri dinamik nedenlerle Havai ve Asor evresinde oluur. Bu basn merkezlerinin evresi yaz mevsiminin etkisiyle alak basn alanlar haline geldiinden, Havai ve Asor dinamik yksek basn merkezleri genileyerek etki alanlar kuzeye doru kaymtr.

Bu ayda basn deerlerinin en dk olduu yerler, karasallk ve mevsimin etkisiyle Asya kta's ileridir. Asya kta's ve evresi, snmaya bal olarak alak basn alanlar haline gelmitir.

Kuzey

Yarm Kre'de dinamik nedenlerle oluan zlanda ve Aleut dinamik alak basn merkezleri, evreleri de alak basn alanlar haline geldiinden zayflar ve belirsiz hale gelirler.

Gney Kutup dairesi zerinde, dinamik alak basn alanlar bu ayda da kesintisiz bir kuak oluturmutur.

YKSEK BASIN ALANLARINDA; ANTSKLON

Alalc hava hareketi vardr. Bu sebeple ya olumaz. Hava hareketi merkezden evreye dorudur. Hava genellikle aktr. Bu sebeple yerin s kayb fazladr. Termik Y.B alan souk, Dinamik Y.B alan scaktr.

HAVA HAREKET

KYK YKSEK BASIN

GYK YKSEK BASIN

YKSEK BASINLAR K AYRI NEDENE BALI OLARAK OLUUR:

a- Scakla bal (termik) yksek basnlar: Scaklk yitiren yerlerdeki hava ktleleri younlar ve skr. Buna bal olarak arlar ve alalr. Bu da hava basncnn ykselmesine yol aar. Kutuplar evresinin zerinde atmosfer kalnl daha azdr. Ayrca kutuplar evresi, gne nlarn ok dar bir a ile almaktadr. Bu durumun bir sonucu olarak kutuplar evresi az snmann yan sra, ma ile byk lde scaklk kaybna urar. Kuzey ve gney kutbu evrelerinde, srekli ve kuak biiminde yksek basn alanlarnn olumas bundandr. Bu yksek basn alanlar kutuplar yksek basn kuaklar diye bilinir.

Kuzey

Yarm Kre'de kta'larn i kesimleri k mevsiminde ok souduundan ve denizlerin belirli blmleri yaz mevsiminde ge sndndan, bu durum yksek basn alanlarnn olumasna neden olur. Bunlar, mevsimlik ve blgesel yksek basnlardr. Orta Avrupa, Sibirya ve Bat Akdeniz yksek basnlar gibi.

b. Dinamik yksek basnlar: Bu yksek basnlarn oluumu, dinamik etkilerle gerekleir. Srekli snan ekvator ve evresinde alak basn kua oluur. Bu kuak boyunca snan hava ktleleri, ykselir ve ykseldike souyup younlar. Bu hava ktlelerinin ykselii belirli bir ykseklikte durur. Bu sefer hava ktleleri yatay ynde, kuzey ve gneye doru hareket etmeye balar. Hareket eden bu hava ktleleri, Yer'in 30 kuzey ve gney enlemleri zerine gelince alalmak zorunda kalr. Bu alalma; Hava ktlelerinin 30 enlemleri zerinde iyice souyup arlamas, Bu enlemlerde troposfer kalnlnn azalmas, Yer'in burgalama dn gcnn etkisi ile gerekleir. Bunlara; 30 kuzey ve gney enlemleri dinamik yksek basn kuaklar ad verilir. Bu yksek basn kuaklarndan ekvator alak basn kuana doru srekli esen rzgrlar oluur.

30 dinamik yksek basn kuaklar, gne nlarnn yl iindeki dik gelme durumlarna gre, k mevsiminde gneye inerken 21 haziranda kuzeye kayar ve 40 kuzey enlemi zerine yerleir. Bu dinamik yksek basncn Atlas Okyanusu zerindeki blm Azor adalar zerinde odaklat iin Asor yksek basnc adn alr. lkemiz, yaz mevsiminde Azor dinamik yksek basncnn etkisi altnda kalr.

ALAK BASIN ALANLARINDA ; SKLON

Ykselici hava hareketi vardr. Ykselen hava sour ve ya brakr. Hava hareketi evreden merkeze dorudur. Hava genellikle kapaldr. Bu sebeple yerin s kayb azdr. Termik A.B alan scak, Dinamik A.B alan souktur.

HAVA HAREKET

KYK ALAK BASIN

GYK ALAK BASIN

ALAK BASIN ALANLARI K AYRI NEDENE BALI OLARAK ORTAYA IKAR.

a- Scakla bal (termik) alak basnlar:

Isnan hava ktleleri genleir ve buna bal olarak arlklar azalr. Arln azalmasyla birlikte hava ktlesi ykselmeye balar. Baka bir deyile snan bir yerde ykselici hava hareketi grlr. Bunun sonucunda hava basnc der ve alak basn alan oluur.Ekvator ve yakn evresi, yl boyunca srekli sndndan bu kuakta scakla bal bir alak basn alan oluur. Bu srekli alak basn alanna ekvator alak basnc kua ad verilir.

Kuzey Yarm Kre'de karalarn i kesimleri, yaz mevsiminde ok snr ve alak basn alanlarna dnr.

Yine ayn yarm krede denizlerin belirli blmleri k mevsiminde ge sour ve alak basn alanlarnn olumasna neden olur. Bunlar, mevsimlik ve blgesel alak basnlardr. Orta Avrupa, Sibirya, Dou Akdeniz ve Dou Karadeniz alak basnlar bu trdendir.

Bir de mevsime gre genileyip daralan blgesel basn alanlar vardr. rnein, Basra Krfezi ve evresindeki Basra alak basnc, yaz mevsiminde geniler, k mevsiminde ise daralr.

b- Dinamik alak basnlar ve hava cepheleri: Alak basn alanlar, dinamik etkiler sonucunda da oluabilir. Ayr zelliklerdeki hava ktleleri (nemli-kuru, scak-souk) karlatklarnda aralarnda bir cephe oluur. Buna, hava cephesi ad verilir Art arda gelen hava ktleleri, cephe boyunca bir ylmaya neden olur. Bu ylma sonucu birbirlerine karamayan ve skan hava ktleleri ykselmek zorunda kalr. Bu ykselme srasnda; souk hava ar olduu iin alta girer, hafif olan scak hava ise stte kalr. Bu durum basncn dmesine neden olur. Basncn dmesinde snmadan ok, hava hareketinin etkisi olduu iin byle alak basnlara dinamik alak basnlar ad verilir Yeryznde kuaklar biiminde ya da blgesel olarak olumu eitli hava cepheleri ve bunlara bal dinamik alak basnlar vardr.

Ekvatordan gelen scak ve nemli hava ktleleri ile kutuplardan gelen kuru ve souk hava ktleleri, yln her mevsiminde 60 enlemleri zerinde karlar ve aralarnda birer hava cephesi oluur. Bu cephe boyunca ylan hava ktleleri, ykselerek birer alak basn kua oluturur. Bu dinamik alak basnlar, bat rzgrlarnn etkisi ile batdan douya doru hareket eder. Onun iin gezici alak basn olarak bilinir. Bunlar gittikleri yerlere; yamur, kar, rzgr ve frtna ile kark hava koullarn gtrr.

60 kuzey enlemi cephesi ve gezici alak basnlar, zlanda adas zerinde odakland iin; Kuzey Atlas Okyanusu ya da zlanda cephesi adn alr. Bu hava cephesi ve buna bal gezici alak basnlar, sonbahar sonu ve ilkbahar balar arasnda Trkiye'ye sokularak etkisini gsterir. Trkiye'yi ilgilendiren bir baka hava cephesi ve buna bal gezici alak basnlar da Bat Akdeniz'de oluanlardr. Orta Avrupa'dan gelen souk hava ktleleri ile Afrika'dan gelen scak hava ktleleri, Bat Akdeniz zerinde karlar. Bunlar da Bat Akdeniz hava cephesi ve gezici basnlarn oluturur. Bat rzgrlarnn etkisi ile douya doru hareket eden bu cephe ve gezici alak basnlar, Ege ve Bat Akdeniz kylarndan Trkiye'ye girer. Bu hava ktlesi, Trkiye'nin daha ok bat, i bat ve gney kesimlerinde etkili olur.

...:::SON:::