Professional Documents
Culture Documents
GNE
Yapsal Bilgiler Ktle : 1,989,100 x 1024 kg Hacim :141,200,000 x 1010 km3 Ekvator Yarap : 695,000 km Hacimsel Ortalama Yarap :696,000 km Eliptiklik : 0.00005 Ortalama Younluk :1408 kg/m3 Yzeydeki Ktle ekimi : 274 m/s2 Temel Kimyasal Yaps :(yuvarlamalar nedeniyle %100'den fazla gzkyor) %92.1 Hidrojen % 7.8 Helyum % 0.061 Oksijen % 0.030 Karbon % 0.0084 Nitrojen % 0.0076 Neon % 0.0037 Demir % 0.0031 Silikon % 0.0024 Magnezyum % 0.0015 Kkrt % 0.0015 Dierleri Ortalama Yzey Scakl :6000 C Merkez Scakl :15,000,000 C Konum ve Hareket Bilgileri Yerin Yrngesine Yatklk :7.25 Yakn Yldzlara Gre Hz :19.4 km/s Ekseni Etrafnda Dnme Periyodu :1609.12 saat
Dnya gneten yaklak 150milyon km uzaklkta bulunmaktadr. Dnya hem kendi evresinde dnmekte, hemde gne evresinde eliptik bir yrngede dnmektedir. Bu ynyle, dnyaya gneten gelen enerji gnlk olarak deimekte, hem de yl boyunca deimektedir. Dnyann kendi evresinde dnnden kaynaklanan gne enerjisi deiimi gece gndz olutururken, Dnyann gne evresinde dnmnden kaynaklanan gne enerjisi deiimi de, mevsimleri oluturmaktadr. Dnyann kendi evresindeki dn ekseni, gne evresindeki dolanma yrngesi dzlemiyle 23,50lik bir a yaptndan, yer yzne den gne iddeti yrnge boyunca deimekte ve mevsimlerde bylece olumaktadr. Ayrca, bu erilik, yl boyunca gndz gece uzunluunda da deiimler ortaya kartmaktadr
Dnyaya gneten saniyede, yaklak 1.7 X 1017j. Lk enerji, (170 milyar mega-watt) nmlar gelmektedir. Gnein sald toplam enerji gz nne alndnda, bu ok kk bir kesirdir. Ancak bu tutar, dnyada insanolunun bugn iin kulland toplam enerjinin 15-16 bin katdr. Dnyaya gelen gne enerjisi eitli dalga boylarndaki nmlardan oluur v e gne-dnya arasn yaklak 8 dakika aarak dnyaya ular. Dnyann dna, yani hava krenin dna gne nlarna dik bir metre kare alana bir saniyede gelen gne enerjisi, 1357j dr. Bu deer, tanm gerei, yl boyunca deimez varsaylabilir. Bu say Gne Deimezi olarak bilinir.
Hava kre dna gelen gne nlarnn dalga boylar, iinde grnr blgeyi de ierecek ekilde, mortesinden krmz altna dek uzanmaktadr. Baka bir deile, gne nmlarnn dalga boylar 0.1-3 um (mikro metre) arasndadr. Her dalgabo5yunun iddeti ayn deildir. Gneten gelen nmlarn dalmna bakldnda, bunlarn %9 u mor st blgede, %45i grnr k blgesinde ve geri kalan 546 s krmz alt blgesinde bulunur. Gne nmlar havakreyi geerken belli sourmalara urarlar. Bu sourmalar, hava kreyi oluturan gazlardan ve toz paracklarndan kaynaklanr. Yer yzeyinden yaklak 25 km yksekte gne nmlarnn mor st ksmn kesen bir blge bulunmaktadr. Bu blgeye ozon katman denir. Bu katmanda dalga boylar 0.32um kk olan mor st nlar soururlar.
Bu sourma zellikle canllar iin nemlidir. nk, mor tesi nmlar enerjik nmlardr ve canllarn derisini bozucu, gzlere zarar verici etkileri vardr. Bu ynyle ozon katmanndaki mor st nmlarnn sourulmas, yer yznde canllarn salklaryla dorudan ilikilidir. Bu sourmalar sonucu, mor st blgede 0.3-0.4um aralndaki dalga boylarnda olan nmlar yeryzne ulaabilir ki, bunlarda gne altnda derimizin yanmasnda / bronzlamasnda etkilidir. Bunun dnda, grnr blge ve krmz alt blgelerindeki nmlar, havadaki gaz moleklleri ve toz paracklaryla etkileme sonucu salrlar. Bu salma, her yndedir ve bu ynyle gelen gne enerjisinin bir ksm yeryzne ulamadan uzaya geri gider. Mavi renge karlk gelen dalga boylar, krmz renge karlk gelenlere kyasla daha ok salrlar. Yeryznden bakldnda gn mavi renkte grnmesinin nedeni budur.
Su damlacklar da nmlar salmaya uratmada etkilidir. Youn bulutlar, gelen nmlarn %80 ini geri saarak bu nmlarn yeryzne ulamalarn nlerler. Dnyann ortalama bulut rtsnn %50 dolaynda olduu dnlrse gne enerjisinde nemli bir kaybn bu ekilde ortaya kt grlr. Gelen gne nmlarnn grnr blgeye den kesimi iin hava kre hemen hemen saydam zellik gsterir. Yani bu nmlar iin hava kre ak bir penceredir. Ancak, baz toz ve kirleticilerin bu blgedeki nmlar sourduklar gz ard edilmemelidir. Yakn krmz alt blgeye den nmlarn yaklak %20 si havadaki su buhar ve karbondioksitle sourulurlar. Bu sourmalar sonucu hava krenin snmas ortaya kar.
Gne nmlarnn hava kre ile etkilemeleri sonucu, yeryzne gelen toplam gne nm iddeti, hava kre dna gelen iddetin yarsndan biraz fazla kalacak denli azalmaktadr. Ayn zamanda, belli dalga boylar artk szlm, bylece enerji dalm da bundan etkilenmitir. Doal olarak hava kre etkileri gne nmlarnn8 havada aldklar yola bamldr. Eik gelen gne nmlar, dik gelmeye kyasla daha uzun yol alacaklar iin, bu etkilerde artacaktr. Tm bu etkiler sonucu yeryzne ulaan gne nmlar, Dorudan ve yaynk olarak iki kesimde yeryzne arparlar. Yaynk nlar, bulutlarca ve tozlarca salmaya uratlm nmlardr. Dorudan gelenler ise bu tr etkilere uramam nlardr.
Yukarda anlatlanlar zetleyecek olursak. Gneten gelen enerjinin yaklak %30 yansma ve salmalarla uzaya geri gider. Yaklak %20 hava krede sourulur. Geri kalan %50 yeryznde sourulur. Yeryzne ulaan bu gne enerjisi doal dnmlere urar. Bu dnmlerden biri, sularn buharlatrlarak dnyadaki su dngsnn salanmasdr. Bu ilem, gerek biz insanlar iin, gerekse tm canllar iin ok nemlidir. Bylece derelerimiz akabilir, yer alt sularmz kurumaz, yamur ve kar yalar olabilir. Bu gn sadece Trkiye zerine bir ylda den ya tutarnn 500milyar ton su olduu gz nne alnrsa, bu ilemin ne denli nemli olduu anlalabilir. kinci bir dnm, klabirleim dir. Bu ilem, dnyadaki canllar iin yaam demektir. Bir saniyede gelen gne enerjisinin yaklak onbinde ikisi bu ilem iin harcanr. Ya da baka bir deile, bitkilerde toplanr. Bitkiler, gelen gne enerjisini kullanarak klabirleim yapmakta ve bylece bioktle oluturmaktadrlar. Yani, gelen gne enerjisinin bu kesri, bioktleye dntrmektedir. Tm canllarn besin kayna bu enerjidir. Bioktle ile otlar oluur; otlar yiyen otoburlar oluur;otoburlar yiyen et oburlar oluur
Gne enerjisinin bir dier dnm de rzgarlar ve deniz dalgalaryla okyanus akntlar dr. Rzgarlarn olumas temelinde havann baz blgelerinin deiik etkenler sonucu dier blgelere kyasla daha scak ya da daha souk olmasndan kaynaklanan basn farkllklar etkin olmaktadr. Bu snma ve soumalarda da gne etkin rol oynamaktadr. Deniz dalgalar ve akntlar temelde rzgarn etkisiyle ortaya karlar. Dolaysyla, hem rzgar, hem de deniz dalgalar akntlar birer gne enerjisi trevidir.
Doal dnmler
* * * * *
Toprak ve su snmas Fotosentez (bitki-hayvan-insan ve fosil yakt oluumu) Ya ve Buharlama (Su dngs) Rzgar ve Dalga oluumu Doal Yangnlar
Tm bu aklamalarda grlecei gibi, gne hem dnya iin hemde dnya zerinde yaayan biz insanlar iin temel ve olmazsa olmaz bir enerji kaynadr. Dnyaya gelen gne enerjisinin bir ksm sorulmalarla ve dnmlerle depolanrken, dier bir ksm da uzaya geri dner. Aslnda tm bu depolanan ve sorulan enerji sonunda kk scaklkl s dalgalar olarak uzaya geri gnderilmek durumundadr. Dnyann scakl deimediinden bu kanlmaz bir sonutur. Fotosentezle birlikte depolanan enerji, bir yandan fosil yakt oluumunda, dier yandan insan ve hayvanlarn oluumunda harcanr ve sonuta rme ile ve fosil yaktlarn yanmas ile s enerjisi olarak dar atlr. Ayn ekilde rzgarlar, dalgalar, su buharlamas da sonuta s dalgalarna dnrler. Dnya zerinde yaayan biz insanlar, besin de iinde olmak zere, hemen tm kullandmz enerjiyi gneten salamaktayz. Fosil yaktlar, milyonlarca ylda depolanm gne enerjileridir. Odun, yllarla llen zaman aralklarnda depolanm gne enerjisidir. Rzgarlar, deniz dalgalar gne enerjisinin trevleridir. Bunlar, gne enerjisinin doal dnmdr. Birde insanolunun gelitirdii gne enerjisi dntrm yollar vardr
GNE IINIMI
Gne enerjisi, gnein ekirdeinde yer alan fzyon sreci ile aa kan ma enerjisidir, gneteki hidrojen gaznn helyuma dnmesi eklindeki fzyon srecinden kaynaklanr. Bu enerjinin dnyaya gelen kk bir blm dahi, insanln mevcut enerji tketiminden kat kat fazladr. Gne enerjisinden yararlanma konusundaki almalar zellikle 1970'lerden sonra hz kazanm, gne enerjisi sistemleri teknolojik olarak ilerleme ve maliyet bakmndan dme gstermi, gne enerjisi evresel olarak temiz bir enerji kayna olarak kendini kabul ettirmitir.
Dnyaya gneten gelen enerji, Dnyada bir ylda kullanlan enerjinin 20 bin katdr.
Gne nmnn tamam yeryzeyine ulamaz, %30 kadar dnya atmosferi tarafndan geriye yanstlr.
Gne nmnn %50si atmosferi geerek dnya yzeyine ular. Bu enerji ile Dnyann scakl ykselir ve yeryznde yaam mmkn olur. Rzgar hareketlerine ve okyanus dalgalanmalarna da bu snma neden olur.
Yeryzeyine gelen gne nmnn %1den az bitkiler tarafndan fotosentez olaynda kullanlr. Bitkiler, fotosentez srasnda gne yla birlikte karbondioksit ve su kullanarak, oksijen ve eker retirler. Fotosentez, yeryznde bitkisel yaamn kaynadr.
Dnyaya gelen btn gne nm, sonunda sya dnr ve uzaya geri verilir
1. DK SICAKLIK SISTEMLER
Dzlemsel Gne Kollektrleri:
Gne enerjisini toplayan ve bir akkana s olarak aktaran eitli tr ve biimlerdeki aygtlardr. En ok evlerde scak su stma amacyla kullanlmaktadr. Ulatklar scaklk 70C civarndadr. Dzlemsel gne kollektrleri, stten alta doru, camdan yaplan st rt, cam ile absorban plaka arasnda yeterince boluk, metal veya plastik absorban plaka, arka ve yan yaltm ve bu blmleri iine alan bir kasadan olumutur. Absorban plakann yzeyi genellikte koyu renkte olup bazen seicilii artran bir madde ile kaplanr. Kollektrler, yrenin enlemine bal olarak gnei maksimum alacak ekilde, sabit bir ayla yerletirilirler. Gne kollektrl sistemler tabii dolaml ve pompal olmak zere ikiye ayrlr. Bu sistemler evlerin yannda, yzme havuzlar ve sanayi tesisleri iin de scak su salanmasnda kullanlr. Bu konudaki Ar-Ge almalar srmekle birlikte, bu sistemler tamamen ticari ortama girmi durumdadrlar. Dnya genelinde kurulu bulunan gne kollektr alan 30 milyon m2' nin zerindedir. En fazla gne kollektr bulunan lkeler arasnda ABD, Japonya, Avustralya srail ve Yunanistan yer almaktadr. Trkiye, 7,5 milyon m kurulu kollektr alan ile dnyann nde gelen lkelerinden biri konumundadr.
Gne Kollektrleri
Bu sistemlerde, vakumlu cam borular ve gerekirse absorban yzeyine gelen enerjiyi artrmak iin metal ya da cam yanstclar kullanlr. Bunlarn klar daha yksek scaklkta olduu iin (100-120C), dzlemsel kollektrlerin kullanld yerlerde ve ayrca yiyecek dondurma, bina soutma gibi daha geni bir yelpazede kullanlabilirler.
Su Artma Sistemleri:
Bu sistemler esas olarak s bir havuzdan ibarettir. Havuzun zerine eimli effaf-cam yzeyler kapatlr. Havuzda buharlaan su bu kapaklar zerinde younlaarak toplanrlar. Bu tr sistemler, temiz su kaynann bulunmad baz yerleim yerlerinde yllardr kullanlmaktadr. Su artma havuzlar zerinde yaplan Ar-Ge almalar ilk yatrm ve iletme maliyetlerinin azaltlmasna ve verimin artrlmasna yneliktir.
Gne Havuzlar:
Yaklak 5-6 metre derinlikteki suyla kapl havuzun siyah renkli zemini, gne nmn yakalayarak 90C scaklkta scak su eldesinde kullanlr. Havuzdaki snn dalm suya eklenen tuz konsantrasyonu ile dzenlenir, tuz konsantrasyonu en stten alta doru artar. Bylece en stte souk su yzeyi bulunsa bile havuzun alt ksmnda doymu tuz konsantrasyonu bulunan blgede scaklk yksek olur. Bu scak su bir eanjre pompalanarak s olarak yararlanlabilecei gibi Rankin evrimi ile elektrik retiminde de kullanlabilinir. Gne havuzlar konusunda en fazla srail'de alma ve uygulama yaplmtr. Bu lkede 150 kW gcnde 5 MW gcnde iki sistemin yannda Avustralya'da 15 kW ve ABD'de 400 kW gcnde gne havuzlar bulunmaktadr.
Gne Bacalar:
Bu yntemde gnein s etkisinden dolay oluan hava hareketinden yararlanlarak elektrik retilir. Gnee maruz braklan effaf malzemeyle kapl bir yapnn iindeki toprak ve hava, evre scaklndan daha ok snacaktr. Isnan hava ykselecei iin, at eimli yaplp, hava ak ok yksek bir bacaya ynlendirilrse baca iinde 15 m/sn hzda hava ak-rzgar oluacaktr. Baca giriine yerletirilecek yatay rzgar trbini bu rzgar elektrie evirecektir. Bir tesisin gc 30-100 MW arasnda olabilir.Deneysel bir ka sistem dnda uygulamas yoktur.
Gne Mimarisi:
Bina yap ve tasarmnda yaplan deiikliklerle stma, aydnlatma ve soutma gerekletirilir. Pasif olarak doal s transfer mekaniz-masyla gne enerjisi toplanr, depolanr ve datlr. Ayrca gne kollektrleri, gne pilleri vb. aktif ekipmanlar da yararlanlabilir.
rn Kurutma ve Seralar:
Gne enerjisinin tarm alanndaki uygulamala-rdr. Bu tr sistemler ilkel pasif yapda olabilecei gibi, hava hareketini salayan aktif bile-enler de ierebilir. Bu sistemler dnyada krsal yrelerde snrl bir biimde kullanlmaktadrlar.
Gne Ocaklar:
anak eklinde ya da kutu eklinde, ii yanstc maddelerle kaplanm gne ocaklarnda odakta s toplanarak yemek piirmede kullanlr. Bu yntem, Hindistan, in gibi bir ka lkede yaygn olarak kullanlmaktadr.
rn Kurutma ve Seralar:
2. YOUNLATIRICI SSTEMLER
Parabolik Oluk Kollektrler:
Dorusal younlatrc termal sistemlerin en yaygndr. Kollektrler, kesiti parabolik olan younlatrc dizilerden oluur. Kolektrn i ksmndaki yanstc yzeyler, gne enerjisini, kollektrn odanda yer alan ve boydan boya uzanan siyah bir absorban boruya odaklarlar. Kollektrler genellikle, gnein doudan batya hareketini izleyen tek eksenli bir izleme sistemi zerine yerletirilirler. Enerjiyi toplamak iin absorban boruda bir sv dolatrlr. Toplanan s, elektrik retimi iin enerji santraline gnderilir. Bu sistemler younlatrma yaptklar iin daha yksek scakla ulaabilirler. (350-400C) Dorusal younlatrc termal sistemler ticari ortama girmi olup, bu sistemlerin en byk ve en tannm olan 350 MW gcndeki imdiki Kramer&Junction eski Luz International santrallardr.
ki eksende gnei takip ederek, srekli olarak gnei odaklama blgesine younlatrrlar. Termal enerji, odaklama blgesinden uygun bir alma svs ile alnarak, termodinamik bir dolama gnderilebilir ya da odak blgesine monte edilen bir Stirling makine yardm ile elektrik enerjisine evrilebilir. anak-Stirling bileimiyle gne enerjisinin elektrie dntrlmesinde % 30 civarnda verim elde edilmitir.
Dorusal Younlatrclar
Parabolik oluk kollektrler, dorusal younlatrma yapan ve kesiti parabolik olan dizilerden oluur. Oluun i ksmndaki yanstc yzeyler, gne enerjisini paraboliin odanda yer alan ve boydan boya uzanan siyah bir absorban boruya yanstr. Orta derecede scaklk isteyen uygulamalarda kullanlan bu sistemlerde, gne enerjisi bir doru zerinde younlatrlacandan tek boyutlu hareket ile gnei izlemek yeterlidir.
Noktasal Younlatrclar
ki boyutta gnei izleyip noktasal younlatrma yapan ve daha yksek scaklklara ulaan bu tr sistemler, parabolik anak ve merkezi alc olmak zere iki gruba ayrlr. Parabolik anak kollektrler iki eksende gnei takip ederek srekli olarak gnei odak noktasna younlatrrlar.
Merkezi alc sistemde, tek tek odaklama yapan ve heliostat ad verilen dzlemsel aynalardan oluan bir alan, gne enerjisini, bir kule zerine monte edilmi ve alc denilen s eanjrne yanstr. Heliostatlar bilgisayar tarafndan kontrol edilerek, alcnn devaml gne almas salanr.
Gne termal g santrallerinin tasarmnda dikkate alnmas gereken en nemli parametreler unlardr;
- Blge seimi - Gne enerjisi ve iklim deerlendirmesi - Parametrelerin optimizasyonu - Blge Seimi - Santraln tesis edilecei ideal blge seilirken aadaki kriterler gz nnde bulundurulmaldr. -Yllk ya miktarnn dk olmas, -Bulutsuz ve sissiz bir atmosfere sahip olmas, -Hava kirliliin olmamas, -Ormanlk ve aalk blgelerden uzak olmas, -Rzgar hznn dk olmas.
Parametrelerinin Optimizasyonu
Dorusal younlatrma yapan ve s transfer akkan olarak termal ya kullanlan sistemlerde alma parametrelerinin optimizasyonu iin aadaki kriterler dikkate alnmaldr. Is Transfer Yann Seimi : Gne termal g santralinin verimli almas byk lde, uygun s transfer akkannn seimine baldr. Bu akkann dolat sistem paralar, 0 C ile 300 C arasnda deien scaklk dalgalanmalarna maruz kalrlar. Bu nedenle g santrallerinde kullanlan s transfer akkannda aadaki zellikler aranr.
Yksek yanma noktas (500 C'n stnde) Dk buharlama basnc Dk scaklklarda yksek akkanlk Yksek younluk Yksek scaklklarda ( 300 C) srekli alabilme Bu kriterlerin hepsini salayan bir yada ayrca 0 oC ve 300 oC arasnda basn dmesinin minimum olmas gerekir.
Basn Dmesi
letme basnc; santraln nemli alma parametrelerinden biridir. letme basncnn maksimum ve minimum deerleri, iletme scaklnn maksimum ve minimum deerleri ile snrlanr. Bu basncn alt limiti s transfer akkannn buharlamasn engelleyecek bir deerde olmaldr.
Boru Boyutlandrmas
Sistemdeki svnn sirklasyonu iin kullanlan boru ebekesi, absorban borulardan ve esnek hortumlardan oluur. Kollektrlerdeki absorban borular sabittir. Fakat kollektrler arasndaki balanty salayan esnek hortumlar hareketli olduu iin uygun olarak boyutlandrlmas nem tar. Borularn apnn arttrlmas, akkan hzn ve basncn drr. Hzn dmesi ile artan s kayplar maliyeti olumsuz ynde etkiler. Bunun iin boru ap belirlenirken, sistem basn dnn minimum olmasna ve alma basncnn iletme maliyetini minimum seviyeye getirmesine dikkat edilmelidir.
Kapasite Seimi
*Kollektr giri ve k scaklklar arasndaki fark maksimum olmaldr. Bu durumu salamak iin: *Is transfer akkan, gne tarlasndan ald enerjiyi mmkn olduunca buhar retim sistemine brakp, minumum scaklkta geri dnmelidir. *Is deitirgeci, buhar reteci gibi ekipmanlarn verimlilii arttrlmaldr.
Korozyon
Sistemin s kayplarn minimum seviyeye getirirken prosesin olduu ksmlar ve kollektrler korozyondan korunmaldr. rnein ekipman iinde younlamasna izin verilen buharn, s deitirgecinde slak buhar korozyonuna neden olmamas iin, sper stclarda kzgn buhar haline getirilir.
DNYADAK UYGULAMALARI
SOTEL ve Alman DLR irketleri merkezi younlatrma ile elektrik retiminin uygulanabilirliini ve teknolojisini aratrmak iin bir araya gelerek PHOEBUS grubunu oluturmulardr. Bu amala, Avrupa,Japonya ve ABD de 6 adet santral ina edilmitir. Bu grubun almalar merkezi younlatrc santraller iin bir temel oluturur. Gnmze kadar tesis edilmi olan merkezi alc sistemlerin iletilmesi sonucunda, byk sorunlar ortaya kmtr. Bu sistemlerden 2'si ekonomik olmadndan paralara ayrlarak ve 3 taneside kapatlarak proje almalarna son verilmitir. Dnyada mevcut merkezi alc sistemlerin zellikleri aadaki tabloda verilmitir.
Teknoloji Tr Sistem Verimi % Maks. k Scakl oC lk Yatrm Maliyeti $ Enerji maliyeti
Elekt.
Is
Elekt. $/kWh
Is $/kWh
Dzlemsel Koll.
50-70
80
250-1000
0.0013-0.004
14 24
46 79
380 700
0.15 0.28
0.0053 -
Merkezi Alc
Tek Kristal Silisyum ok Kristal Silisyum Tek nce Film oklu nce Film
15
12 10 4 7
46
-
600-700
-
3000 kWe
6000 kWe 6000 kWe 5000 kWe 5000 kWe
0.16
0.29 0.29 0.25 0.24
0.004
-
Uygulamalar
Tabii Dolaml Sistemler: Tabii dolaml sistemler s transfer akkannn kendiliinden dolat sistemlerdir. Kollektrlerde snan suyun younluunun azalmas ve ykselmesi zelliine dayanmaktadr. Bu tr sistemlerde depo kollektrn st seviyesinden en az 30 cm yukarda olmas gerekmektedir. Deponun alt seviyesinden alnan souk (ar) su kollektrlerde snarak hafifler ve deponun st seviyesine ykselir. Gn boyu devam eden bu olay sonunda depodaki su snm olur. Tabii dolaml sistemler daha ok kk miktarda su ihtiyalar iin uygulanr. Deponun yukarda bulunmas zorunluluu nedeniyle byk sistemlerde uygulanamazlar. Pompa ve otomatik kontrol devresi gerektirmedii iin pompal sistemlere gre biraz daha ucuzdur. Pompal Sistemler: Is transfer akkannn sistemde pompa ile dolatrld sistemlerdir. Deposunun yukarda olma zorunluluu yoktur. Byk sistemlerde su hatlarndaki direncin artmas sonucu tabii dolamn olmamas ve byk bir deponun yukarda tutulmasnn zorluu nedeniyle pompa kullanma zorunluluu domutur. Pompal sistemler otomatik kontrol devresi yardm ile alrlar. Depo tabanna ve kollektr kna yerletirilen diferansiyel termostatn sensrleri; kollektrlerdeki suyun depodaki sudan 10oC daha scak olmas durumunda pompay altrarak scak suyu depoya alr, bu fark 3 oC olduunda ise pompay durdurur. Pompa ve otomatik kontrol devresinin zaman zaman arzalanmas nedeniyle iletilmesi tabii dolaml sistemlere gre daha zordur.
Ak Sistemler: Ak sistemler kullanm suyu ile kollektrlerde dolaan suyun ayn olduu sistemlerdir. Kapal sistemlere gre verimleri yksek ve maliyeti ucuzdur. Suyu kiresiz ve donma problemlerinin olmad blgelerde kullanlrlar. Kapal Sistemler: Kullanm suyu ile stma suyunun farkl olduu sistemlerdir. Kollektrlerde snan su bir eanjr vastasyla ssn kullanm suyuna aktarr. Donma, kirelenme ve korozyona kar zm olarak kullanlrlar. Maliyeti ak sistemlere gre daha yksek verimleri ise eanjr nedeniyle daha dktr.
Cam Kaplama Verimi yksek kollektrler yansmas dk, geirgenlii yksek zel bir camla kaplanmlardr. Eik gelen nlarn tmnn emiciye ulamas optimal olarak ancak byle salanr. zel camdaki demir pay ne kadar az olursa , k geirgenlii o denli yksek olur. Cam yzey ile kasa birbirleri ile toz ve su geirmeyecek ekilde birlemi olmaldr.
Is Yaltm : Kollektrn iindeki yaltm etkin olmaldr. Bunun iin yalnzca mineral ieren malzemelerden yaplm paralar kullanlmaldr. Kasa : Gne kollektr ile at rtsnn balants atnn szdrmazln srekli olarak salayacak ekilde olmaldr. Kollektr at rtsne hi bir boluk kalmayacak ekilde monte edilmelidir Emici: Yalnzca siyah renkte bir kaplama emicinin en st dzeyde snabilmesine olanak verir. Emilen snn yeniden geri mamas iin kaplamann yksek seici olmas gereklidir.Yani bir taraftan k iin yksek bir geirgenlik salarken dier yandan s nlar geirgenlii sfra yakn olmaldr ki yaynk k da etkin bir ekilde emilebilsin. Maliyet: Kollektrn atya montaj nemli bir maliyet faktr olabilir. yi bir gne kollektr atya kolayca monte edilebilmelidir. Malzemeler: Kollektrler uzun sre her trl hava kouluna maruz kalrlar. Kasa iin yalnzca salam hammaddeler kullanlmaldr.
Inan gne enerjisinin yararl sya dntrlen ksm kollektr verimi olarak adlandrlr. Her kollektr tipinin verimi kendine zgdr. Gne enerjisinin % 100 orannda faydal sya dntrlmesi 1 derecelik bir verime e deerdir. evreye dalan s nedeni ile bir kollektrn verimi her zaman 1den kktr.Aadaki faktrler Kollektr verimini etkiler: Optik Etkiler : Ima sya dntrlmeden nce ortaya karlar.
P ya da n tipi ana malzemenin ierisine gerekli katk maddelerinin katlmas ile yariletken eklemler oluturulur. N tipi yariletkende elektronlar, p tipi yariletkende holler ounluk taycsdr. P ve n tipi yariletkenler biraraya gelmeden nce, her iki madde de elektriksel bakmdan ntrdr. Yani p tipinde negatif enerji seviyeleri ile hol saylar eit, n tipinde pozitif enerji seviyeleri ile elektron saylar eittir. PN eklem olutuunda, n tipindeki ounluk taycs olan elektronlar, p tipine doru akm olutururlar. Bu olay her iki tarafta da yk dengesi oluana kadar devam eder. PN tipi maddenin ara yzeyinde, yani eklem blgesinde, P blgesi tarafnda negatif, N blgesi tarafnda pozitif yk birikir. Bu eklem blgesine "gei blgesi" ya da "ykten arndrlm blge" denir. Bu blgede oluan elektrik alan "yapsal elektrik alan" olarak adlandrlr. Yariletken eklemin gne pili olarak almas iin eklem blgesinde fotovoltaik dnmn salanmas gerekir. Bu dnm iki aamada olur, ilk olarak, eklem blgesine k drlerek elektron-hol iftleri oluturulur, ikinci olarak ise, bunlar blgedeki elektrik alan yardmyla birbirlerinden ayrlr
Yariletkenler, bir yasak enerji aral tarafndan ayrlan iki enerji bandndan oluur. Bu bandlar valans band ve iletkenlik band adn alrlar. Bu yasak enerji aralna eit veya daha byk enerjili bir foton, yariletken tarafndan sourulduu zaman, enerjisini valans banddaki bir elektrona vererek, elektronun iletkenlik bandna kmasn salar. Bylece, elektron-hol ifti oluur. Bu olay, pn eklem gne pilinin ara yzeyinde meydana gelmi ise elektron-hol iftleri buradaki elektrik alan tarafndan birbirlerinden ayrlr. Bu ekilde gne pili, elektronlar n blgesine, holleri de p blgesine iten bir pompa gibi alr. Birbirlerinden ayrlan elektron-hol iftleri, gne pilinin ularnda yararl bir g k olutururlar. Bu sre yeniden bir fotonun pil yzeyine arpmasyla ayn ekilde devam eder. Yariletkenin i ksmlarnda da, gelen fotonlar tarafndan elektron-hol iftleri oluturulmaktadr. Fakat gerekli elektrik alan olmad iin tekrar birleerek kaybolmaktadrlar.
ebeke balantl gne pili sistemleri yksek gte-satral boyutunda sistemler eklinde olabilecei gibi daha ok grlen uygulamas binalarda kk gl kullanm eklindedir. Bu sistemlerde rnein bir konutun elektrik gereksinimi karlanrken, retilen fazla enerji elektrik ebekesine satlr, yeterli enerjinin retilmedii durumlarda ise ebekeden enerji alnr. Byle bir sistemde enerji depolamas yapmaya gerek yoktur, yalnzca retilen DC elektriin, AC elektrie evrilmesi ve ebeke uyumlu olmas yeterlidir. Gne pili sistemlerinin ebekeden bamsz (stand-alone) olarak kullanld tipik uygulama alanlar aada sralanmtr.
- Haberleme istasyonlar, krsal radyo, telsiz ve telefon sistemleri - Petrol boru hatlarnn katodik korumas - Metal yaplarn (kprler, kuleler vb) korozyondan korumas - Elektrik ve su datm sistemlerinde yaplan telemetrik lmler, hava gzlem istasyonlar - Bina ii ya da d aydnlatma - Daevleri ya da yerleim yerlerinden uzaktaki evlerde TV, radyo, buzdolab gibi elektrikli aygtlarn altrlmas
- Tarmsal sulama ya da ev kullanm amacyla su pompaj - Orman gzetleme kuleleri - Deniz fenerleri - lkyardm, alarm ve gvenlik sistemleri - Deprem ve hava gzlem istasyonlar - la ve a soutma
Dnyada Kullanm
UYGULAMA RNEKLER
Trkiyede Kullanmlar
Gneten scak su
ANKARA :
STANBUL :
ZMR :
ANTALYA :
Trkiye'nin en fazla gne enerjisi alan blgesi Gney Dou Anadolu Blgesi olup, bunu Akdeniz Blgesi izlemektedir. Gne enerjisi potansiyeli ve gnelenme sresi deerlerinin blgelere gre dalm da Tablo-2' de verilmitir. Ancak, bu deerlerin, Trkiyenin gerek potansiyelinden daha az olduu, daha sonra yaplan almalar ile anlalmtr. 1992 ylndan bu yana EE ve DM, gne enerjisi deerlerinin daha salkl olarak llmesi amacyla enerji amal gne enerjisi lmleri almaktadrlar. Devam etmekte olan lm almalarnn sonucunda, Trkiye gne enerjisi potansiyelinin eski deerlerden %20-25 daha fazla kmas beklenmektedir.
Tablo-1 Trkiye'nin Aylk Ortalama Gne Enerjisi Potansiyeli Kaynak: EE Genel Mdrl
AYLAR AYLIK TOPLAM GNE ENERJS (Kcal/cm2-ay) (kWh/m2-ay) GNELENME SRES (Saat/ay)
OCAK UBAT MART NSAN MAYIS HAZRAN TEMMUZ AUSTOS EYLL EKM KASIM ARALIK TOPLAM ORTALAMA
4,45 5,44 8,31 10,51 13,23 14,51 15,08 13,62 10,60 7,73 5,23 4,03 112,74 308,0 cal/cm2-gn
51,75 63,27 96,65 122,23 153,86 168,75 175,38 158,40 123,28 89,90 60,82 46,87 1311 3,6 kWh/m2-gn
103,0 115,0 165,0 197,0 273,0 325,0 365,0 343,0 280,0 214,0 157,0 103,0 2640 7,2 saat/gn
Tablo-2 Trkiye'nin Yllk Toplam Gne Enerjisi Potansiyelinin Blgelere Gre Dalm Kaynak: EE Genel Mdrl
BLGE
G.DOU ANADOLU
1460
2993
AKDENZ
1390
2956
DOU ANADOLU
1365
2664
ANADOLU
1314
2628
EGE
1304
2738
MARMARA
1168
2409
KARADENZ
1120
1971