YAPAY ZEKA ve ENDÜSTRİYEL

UYGULAMALARI

• TÜRKAY DERELİ
• GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİ
• MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
• 27310 GAZİANTEP
• TEL: ++ 342 360 12 00 / 2530
• E-MAIL: dereli@alpha.bim.gantep.edu.tr
• WEB: http://www.gantep.edu.tr/~dereli/
 İÇERİK
• Yapay Zeka Nedir ?
• Niçin Yapay Zeka ?
• Yapay Zeka Araçları
• Akıllı (Zeki) İmalat
Sistemleri
 YAPAY ZEKA

• “Yapay Zeka” (YZ) tanımı

• Yapay Zeka Testleri
• Zeki Sistemlerin Özellikleri
• YZ’nın Geleneksel Sistemlerden Farkları
 YAPAY ZEKA-1
Yapay Zeka (Artificial Intelligence); öğrenme,
gerekçeleme, problem çözme, yabancı bir dili
alma v.b. gibi insanoğlunun davranışlarını
gösterebilen sistemlerle ilgilenen bir
bilgisayar bilimidir.
Yapay Zeka’nın ana amacı insanların
davranışlarının ve sezgisel yeteneklerinin
bilgisayar üzerinde benzetimidir.
İnsanoğlu esas olarak Bilgi’yi (Knowledge)
kullanmakta ve onu işlemektedir. Bu yüzden
bilgi ve bilginin kullanımı Yapay Zeka’nın
da anahtar karakteristikleridir.
 YAPAY ZEKA-2
Yapay Zeka’nın standart bir tanımı
yapılamamakla beraber, yapılagelen
tanımların ortak yönleri şunlardır;
• YZ bir bilgisayar bilim dalıdır,
• YZ bilgi ve davranışa dayanır,
• YZ zeki davranışları araştırmaktadır.
Zeka rakam ya da veriler yerine bilgiye dayalı
mantıksal bir süreçtir. Bilgi ve bilginin
işlenmesi ile zeki davranışlar ortaya
çıkarılabilir.
 YAPAY ZEKA-3
• Bir programın ya da sistemin
zeki ya da akıllı olup
olmadığını sınamak için bazı
testler uygulanır;

Turing Testi
Çin Odası Testi
 YAPAY ZEKA-4
• Bir programın ya da sistemin zeki ya da akıllı
olarak kabul edilebilmesi için, en azından
aşağıdaki özelliklerden bazılarını sağlayabilmesi
gerekir;

• Karar verme
• Algılama
• Öğrenme
• Problem çözme
• Muhakeme
• Şekil ya da resim tanıma
• Doğal dil anlama
 YAPAY ZEKA-5
• YZ’nın geleneksel programlamadan birçok farkı
vardır;
• Öğrenebilirler
• Tecrübe kazanabilirler
• Bu tecrübeyi kullanarak yeni
problemleri çözebilirler
• Eksik veri ile problemler çözebilirler
• Belirli bir algoritma yerine sezgisel
yöntemler kullanırlar
• Yanlış yapabilirler
 YAPAY ZEKA ARAÇLARI
• Uzman Sistemler
• Yapay Sinir Ağları
• Bulanık Mantık
• Genetik Algoritmalar
• Tabu Araştırma Algoritmaları
• Benzetilmiş Tavlama
• Benzetilmiş Su Verme
• Vaka Tabanlı Gerekçeleme
 İNSAN VE ZEKA
• BİR İNSANDA ORTALAMA:
Hücre Adeti: 220 milyon
Damar Uzunluğu: 200.000 km
Kan Hızı: 2.000 m/saat
Ağrıyı Duyma: 0.9 saniye
Isıyı Duyma: 0.16 saniye
Dokunmayı Duyma: 0.12 saniye
Sinir Sistemi Bağlantı Noktası (NEURON) Sayısı: 1
trilyon
Sinir Sistemi Bağlantı Sayısı: 10 trilyon
Sinir Sistemi - Operasyon Sayısı: 1 milyar operasyon / saniye
 İNSAN DAVRANIŞLARI VE BAZI
ÖZELLİKLER
• İNSANLAR:
• Öğrenebilir ve öğretilebilir
• Düşünebilir
• Tecrübe kazanabilir, geçmiş tecrübelerini kullanarak yeni
• problemleri çözebilir
• Karar verebilir
• Mantık yürütebilir
• Tahmin yapabilir
• Kalabalıkta ya da karanlıkta gördüğü bir yüzü anımsayabilir
• Günlük yaşantısında farkında olmadığı dilsel değişkenler kullanır
• Çoğalabilirler, çocukları büyük bir ihtimalle kendilerine benzer
 UZMAN SİSTEMLER
(EXPERT SYSTEMS)
• Geleneksel Programlamadan
Farkları
• Avantaj ve Dezavantajları
• Kullanım Alanları
• Uzman Sistem Geliştirme Araçları
 UZMAN SİSTEMLER-1
• Uzman Sistemler en eski Yapay Zeka
araçlarından birisidir

• Belirli bir alanda, bir uzmanın önerdiği

çözümleri üretebilen, o alanın bilgileri ile
donatılmış, gerekçeleme metotları ile
olayları süzebilen programlardır.

• Bilgi Tabanlı Sistemler (Knowledge Based

Systems) olarak ta bilinirler.
 UZMAN SİSTEMLER-2
• Genel Yapı ve Çalışma Mekanizması
 UZMAN SİSTEMLER-3
• KULLANIM ALANLARI
• Proses tasarımı ve seçimi
• Ürün tasarımı, İşlem planlama
• Medikal Tedavi
• Kalite Kontrol
• Çizelgeleme
• Ses işleme
• Görüntü tanıma
• Robotik uygulamaları
• Hata düzeltme
 UZMAN SİSTEMLER-4
• AVANTAJ VE DEZAVANTAJLAR

• Uzman Sistemler, çıkardıkları sonuçları

nasıl ve neden çıkardığını açıklayabilir
• Üçüncü kişiler, uzman sistemleri yani
kurallar üreterek rahatlıkla değiştirebilir
• Uzman sisteme bilgiyi verecek uzmanı
bulmak her zaman kolay olmayabilir
• Uzmanlar bilgilerini kurallar halinde
belirtemeye bilir
 UZMAN SİSTEMLER-5
• UZMAN SİSTEM GELİŞTİRME
ARAÇLARI

• Programlama Dilleri:
Prolog, C++, LISP
• Kabuklar:
Leonardo, VP-Expert,
KES, GoldWorks
 YAPAY SİNİR AĞLARI (ARTIFICIAL
NEURAL NETWORKS)
• Öğrenme - Öğretme ?
• Geleneksel programlamadan farkları
• Avantaj ve Dezavantajları
• Kullanım Alanları
• Yapay Sinir Ağları Sistem Geliştirme
Araçları
 YAPAY SİNİR AĞLARI-1
• Yapay Sinir Ağları (YSA) genel olarak insan
beyninin ya da merkezi sinir sisteminin
çalışma prensiplerinin taklit eden bilgi
işleme sistemleridir.
• YSA’da bilgi basit işlem elemanları
arasında paralel olarak dağıtılmış olup, her
bir proses elemanı birbiri ile bağlantılıdır.
Bu yüzden YSA bazen, Paralel Dağıtılmış
İşleme Sistemleri (Paralel Distributed
Processing Systems) ya da Bağlantıcı
Sistemler (Connectionist Systems) olarak ta
adlandırılırlar.
 YAPAY SİNİR AĞLARI-2
• Öğrenmenin Temelleri - Pavlov’un Köpekleri
 YAPAY SİNİR AĞLARI-3
• Genel Yapı ve Çalışma Mekanizması
• Öğretmenli ve Öğretmensiz Öğrenme
 YAPAY SİNİR AĞLARI-4
• Genel Yapı ve Çalışma Mekanizması
• Bir Proses Elemanın Çalışması
 YAPAY SİNİR AĞLARI-5
• SINIFLANDIRMA
 YAPAY SİNİR AĞLARI-6
• KULLANIM ALANLARI
• Robotik Uygulamaları
• Proses kontrol
• Ürün tasarımı
• İşlem planlama
• Kalite Kontrol
• Gerçek zamanlı modelleme
• Adaptif kontrol
• Görüntü tanıma
• Borsa endeksi, enflasyon ve kur tahmini, v.b
 YAPAY SİNİR AĞLARI-7
• BİR ÖRNEK
 YAPAY SİNİR AĞLARI-8
• AVANTAJ VE DEZAVANTAJLAR

• Uzman sistemler gibi bilgiyi kurallar

halinde istemezler
• Öğrenebilir ve hiç karşılaşmadıkları bir
problemi çözebilirler
• Paralel yapıları nedeniyle çok hızlı çalışırlar

• Çıkardıkları sonuçları nasıl ve neden

çıkardığını açıklayamaz (kapalı kutu)
• Eğitimleri oldukça zaman alıcı ve zordur
 YAPAY SİNİR AĞLARI-9
• YSA GELİŞTİRME ARAÇLARI
• Programlama Dilleri: C++
(Nesneye Yönelik Programlama)
• Kabuklar:
NeuralDesk, NeuroShell2,
MATLAB Neural
Network Tool Box
 BULANIK MANTIK
(FUZZY LOGIC)
• Geleneksel Mantık
• Geleneksel Programlamadan Farkları
• Avantaj ve Dezavantajları
• Kullanım Alanları
• Bulanık Mantık Tabanlı Yazılım
Geliştirme Araçları
 BULANIK MANTIK-1
• Bulanık Mantık insanların her gün
kullandığı ve davranışlarının yorumlandığı
yapıya ulaşılmasını sağlayan matematiksel
bir disiplindir.
• İnsanlar günlük hayatta; tam olarak
tanımlanmamış ve nümerik olmayan dilsel
niteleyiciler (soğuk, hafif soğuk, ılık, sıcak,
çok sıcak vb. gibi) kullanarak kararlar verir
ve problemlerini çözerler.
 BULANIK MANTIK-2
• Bulanık Mantık---> Temeli Bulanık Küme
Kuramı’na dayanır (ZADEH, 1965).
• Geleneksel mantık sistemi yalnızca 1 ve 0
üzerine kuruludur. Doğru veya yanlış
vardır. Bu ikisinin arası yoktur. Belirsiz bir
problemin çözümü güçtür.
• Bulanık Mantık sisteminde de 1 ve 0
değerleri vardır. Bununla birlikte 0 ile 1
arasındaki değerler de kullanılır. Doğru ya
da yanlışın ne kadar doğru ya da ne kadar
yanlış olduğu belirlenebilir.
• Bulanık Mantık Olasılık Teorisinden
farklıdır. Olasılık’ta problemin kendisi
tanımlıdır.
 BULANIK MANTIK-3
• Bulanık Mantık Yapay Zeka metotları
içerisinde en çok endüstriyel uygulama alanı
bulan araçtır.

• KULLANIM ALANLARI
• Elektrikli ev aletleri
• Oto elektroniği, fren sistemleri
• Elektronik denetim sistemleri
• Karar Verme
• Proses Planlama
 BULANIK MANTIK-4
• AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI

• Bulanık Mantık eksik tanımlı problemlerin

çözümü için uygundur
• Uygulanması oldukça kolaydır.

• Bulanık Mantık Sistemleri öğrenemez ya da

öğretilemez.
 BULANIK MANTIK-5
• Genel Yapı ve Çalışma Mekanizması
BULANIK MANTIK-6
• Çölde kayboldunuz.
Elinizde 2 şişe su var.
• Birinin üzerinde %91
olasılıkla kirli su (OM)
• Diğerinin üzerinde %91’i
kirli su (BM)
• yazıyor.

• Hangisini
içersiniz ?
BULANIK MANTIK-7
Fuzzy Logic
Çamaşır Makinesi
Nasıl Çalışıyor ?
BULANIK MANTIK-8
• Uygulama Alanlarından Örnekler
 BULANIK MANTIK-9
• BULANIK MANTIK - SİSTEM
GELİŞTİRME ARAÇLARI

• Programlama Dilleri:
C++
• Paket Programlar:
FuzzyTech, MATLAB
Fuzzy Logic Tool Box
KOMBİNATORYEL ENİYİLEME ARAÇLARI
(COMBINATORIAL OPTIMIZATION TOOLS)

• Genetik Algoritmalar
• Tabu Araştırma Algoritmaları
• Benzetilmiş Tavlama ve Benzetilmiş Su
Verme
• Vaka Tabanlı Gerekçeleme
• Avantaj ve Dezavantajları
• Kullanım Alanları
 KOMBİNATORYEL
ENİYİLEME ARAÇLARI-1
• Avantajları, Dezavantajları, Kullanım Alanları

• Türev, integral gibi matematiksel araçları

kullanmadan fonksiyon eniyilemelerini
kolaylıkla yapabilirler.
 KOMBİNATORYEL
ENİYİLEME ARAÇLARI-2
• Genetik Algoritmalar
EVRİM teorisini ilham alır.
•Genetik Operatörler Koyun Dolly
•Yeniden Üretme (Reproduction)
•Çapraz Değiştirme (Crossover)
•Tek Bir Bilgi Değiştirme (Mutation)

Kromozomlar - UYUM FONKSİYONU

 KOMBİNATORYEL
ENİYİLEME ARAÇLARI-3

• Genetik Algoritmalar
 KOMBİNATORYEL
ENİYİLEME ARAÇLARI-4
• Tabu Araştırma Algoritmaları

TABU
 KOMBİNATORYEL
ENİYİLEME ARAÇLARI-5
• Benzetilmiş Tavlama ve Su Verme

TAVLAMA ve SU VERME
ısıl işlem metotlarıdır
 KOMBİNATORYEL
ENİYİLEME ARAÇLARI-6
• Vaka Tabanlı Gerekçeleme
AKILLI (ZEKİ) İMALAT SİSTEMLERİ
(INTELLIGENT MANUFACTURING SYSTEMS)
 AKILLI (ZEKİ) İMALAT SİSTEMLERİ
(INTELLIGENT MANUFACTURING SYSTEMS)

http://www.ims.org
 TV KANALI (TV Channel)

• Discovery
Channel
 GÜNÜMÜZDE
• YAPAY ZEKA SİSTEMLERİ İLE
İLGİLİ OLARAK
• Her yıl dünyada sadece
Amerika’da 100’den fazla
konferans düzenlenmekte
• Binlerce kitap ve makale
yayımlanmakta
• Binlerce patent alınmaktadır
 YAPAY ZEKA VE INTERNET YAZILIMLARI
GELİŞTİRME KULÜBÜ

• Gaziantep Üniversitesi
• Makine Mühendisliği Bölümü
• Laboratuar Bloğu, Kat: 1,
• 27310, Gaziantep / Türkiye
 NEUR O-F UZ ZY E XPE RT
SYST EMS BULA NIK AĞLI UZMAN
Sİ ZTEMLER
 NEL ER Y API LABİ LİR ?
• Akıllı Trafik Kavşakları, Akıllı Binalar
• Akıllı İmalat Sistemleri
• Akıllı Denetim Sistemleri
• Eniyileme
• Borsa endeks, döviz ve enflasyon tahminleri
• Dilden dile çeviri
 YAPA Y Z EK A İ LE İLGİ Lİ . . .
• KİTAPLAR
 YAPA Y Z EK A İ LE İLGİ Lİ . . .
• DERGİ ve
MAGAZİNLER
 SONUÇ ve TARTIŞMA
• Yaygın Yapay Zeka Tekniklerinin
Kullanımı