Professional Documents
Culture Documents
Spektroskopisi
Dursun KIRIŞIK
Mayıs-2011
Kütle spektroskopisi
Maddeler moleküler düzeyde tartılırlar.
Kütle/yük oranına göre(m/z)-her şeyin bir yükü olması gerekir.
Aslında bir tartım makinası, fakat daha fazlasını yapıyor!
Filamen Hızlandırıcı
slit
Manyetik kütle
ayırıcısı
Numune
girişi
İyonlaştırıcı
Dedektör Kaydedici
İyonlaştırma türleri:
Her molekül veya atomun iyonlaşabilmesi için değişik enerjilere ihtiyaç
vardır. İhtiyaç duyulan enerjiye göre değişik iyonlaştırma yöntemleri
mevcuttur.
M + e- M• + + 2e-
1) Yüksek hassasiyet
He, Ne, Ar gibi atomların katı veya sıvı numune yüzeyine çarptırılması ile
yüzeyden iyonlar oluşturulur. Genellikle yüksek molekül kütlesine sahip
olan polar moleküllerde kullanılır.
8. Lazer desorbsiyonu ile iyonlaştırma
Elektron impakt
iyonlaştırma
Kimyasal
iyonizasyon
Alan
iyonlaştırma
Kütle ayırıcıları:
1 2
KE zeV mv
2
KE: kinetik enerji
z: iyonun yükü
e: elektronun yükü (1,60.10-19 C)
V: A ile B arasındaki potansiyel
v: iyonun hızı
m: iyonun kütlesi
1 2
KE zeV mv
2
Belli bir hızla manyetik alan şiddeti B olan magnete giren iyonlar üzerine
etkiyen kuvvet
Fm Bzev
Dengeleyici merkezkaç kuvveti ise,
mv 2
Fc
r
Dolayısıyla iyonların dedektöre ulaşabilmesi için Fm=Fc olmalıdır.
mv 2 Bzer
Bzev v
r m
Bu son ifadeyi en üstteki ifadede yerine koyup düzenlersek.
m B 2 r 2e
z 2V
Bu denkleme göre, kütle spektrumu B, V veya r değerlerinin değiştirilerek
elde edilebileceğini ifade etmektedir.
Uçuş zamanlı kütle ayırıcı:
• Kinetik enerjileri aynı olan iyonlar farklı kütlelere sahip iseler hızları
da farklı olacaktır. Farklı hızlı fakat eşit kinetik enerjili iyonlar vakum
altında bir uçuş tüpünün sonundaki dedektöre farklı zamanda varırlar.
İyonların hızları kütleleri ile ters orantılı olarak değişir.
m 2V 2
t
z d
Hızlandırıcı Vakumlu uçuş tüpü Slit Dedektör
Kaydedici
Kaynak
d
Manyetik kütle ayırıcılarına göre daha ucuz ve sağlamdır. Kısa tarama süresi
(yaklaşık 100 ms) de bir diğer avantajıdır. Bu yüzden kromatografik piklerin
anında tanınmasında çok önemlidir. En yaygın kullanılan spektrometrelerdir.
İyon siklotron rezonanslı kütle ayırıcı:
• Belli bir hızda hareket eden iyon kuvvetli bir manyetik alana girince bu
manyetik alana dik ve dairesel olarak hareket eder. Bu hareketin açısal
frekansı ωc siklotron frekansı olarak adlandırılır.
Tel
e-
e-
v zeB
c e-
r m Örtücü
elektrotlar
Halka elektrot
Elektron
çoğaltma
transduseri
İyon sinyali
C1H235Cl2 (m=84)
12
C1H235Cl2 (m=85)
13
C1H235Cl37Cl (m=86)
12
C1H235Cl37Cl (m=87)
13
C1H237Cl2 (m=88)
12
Örnek;
CH4 için m/z=17 ve m/z=16 da ve pik şiddetleri oranı 13CH4:12CH4=0,011 olan
iki pik gözlenir. Bu her 100 12C atomunun 1,1’inin 13C’dan oluştuğu
anlamına gelir.
C6H5+ için yine M+1 pikinin M pikine oranının 0,066 olduğu m/z=78 ve
m/z=79 da iki piki gözlenir. Burada her 100 12C atomuna karşılık 6 tane 13C
atomu olduğu anlaşılır.
Molekülde bulunan diğer atomların izotoplarının tabiatta bulunma
yüzdeleri göz önüne alınarak molekül iyonunun formülü bulunabilir.
Kalitatif uygulama:
• En çok uygulanan yöntem, parçalanma ürünlerinin verdiği spektrumun
yorumudur. Kimliği bilinmeyen molekülün spektrumu aynı koşullarda alınmış
spektrumlarla mukayese edilir.
• Yüzeydeki bileşenler He, Ne, Ar gibi gaz atomları ile bombardıman edilerek,
yüzeyden koparılan iyonlar sayesinde yüzeyde adsorblanmış iyonlar hakkında
kalitatif bilgi alınabilir
• Molekül ağırlığı oldukça hassas bir şekilde tayin edilebilir
• Gaz veya sıvı kromatografisinde dedektör olarak kullanılabilir
Kantitatif uygulama: