ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

R. Serkan ARIK
Ankara Üniversitesi

1
 Sununun İçeriği
 Eğitimde Değerlendirmenin Yeri
 Neden Ölçme ve Değerlendirme?
 Programların Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımı
 Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Bazı Araç ve
Yöntemler
 Performans Değerlendirme
 Performans Ödevleri
 Projeler
 Öz Değerlendirme/ Akran Değerlendirme
 Ürün Dosyaları
 (Dereceli Puanlama Anahtarları)

2
 Eğitimde Değerlendirmenin Yeri
Eğitim Sistemi

Girdiler Süreç Çıktılar

(Eğitim Etkinlikleri)

Değerlendirme

3
 Neden Ölçme ve Değerlendirme?
Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeylerini belirlemek
Öğrencilerin gelişimlerini izlemek
Öğrencilerin gelişimlerine yönelik geri bildirimde
bulunmak
Öğrenme güçlüklerini belirlemek
Öğretimin ve öğretim materyallerinin etkinliğini
belirlemek

4
 Neden Ölçme ve Değerlendirme?
Gelecekteki öğrenme süreçlerini planlamaya veri
sağlamak
Öğrencilerin güçlü ve zayıf yönlerini ortaya çıkarmak
Öğretim programlarının yeterliliğini belirlemeye bilgi
sağlamak

5
 Programların Ölçme ve Değerlendirme
Yaklaşımı-I
Değerlendirme, öğrenmenin ayrılmaz bir parçası
olarak görülür.
Öğrencilerin ezber bilgileri değil,
üst düzey becerilerinin değerlendirilmesi hedeflenir.
Sadece öğrenme ürünü değil, öğrenme süreçleri de
değerlendirilir.
Değerlendirme, öğrencilerin neyi bilmediğini değil, ne
bildiklerini görmeye yarayan bir araçtır.

6
 Programların Ölçme ve Değerlendirme
Yaklaşımı-II
 Not vermenin yanı sıra etkili ve zamanında
geribildirime ağırlık vermeyi
önemsemektedir.
 Öğrencinin gerçek yaşam durumlarını
yansıtmasını, gerçek yaşamla kendi bilgileri
arasında ilişki kurmasını gerektirir.
 Öğrencilerin karşılaştığı problemlere farklı
çözüm yolları üretebilmesini önemser.

7
 Programların Ölçme ve Değerlendirme
Yaklaşımı-III
Ne kadar öğrenildiğini tespit etmenin yanı sıra nasıl
öğrenildiğini de belirlemeyi vurgular.
Değerlendirme sürecine öğrenciyi de katar.
Öğrencileri değerlendirmek için farklı ölçme
tekniklerinden yararlanmayı önerir.
Klasik ölçme ve değerlendirmenin yanında yeni ölçme
ve değerlendirme yaklaşımlarının kullanımını da
önerir.

8
 Geleneksel Yaklaşıma Göre Ölçme ve
Değerlendirmede Öne Çıkan Beceriler

Derinliği olmadan çok sayıda kavram ve ilkeyi

öğrenme
Rutin problemleri çözebilme
Bilgi ezberleme
Yazılı materyallerden bilgiyi aynen aktarma

9
 Programlardaki Ölçme ve Değerlendirme
Sürecinde Önem Kazanan Beceriler
Okuduğunu anlama, kritik etme, yorumlama
Bilgi toplama, analiz etme ve bir sonuca ulaşma
Grafik ya da tablo halinde verilen bilgilerden sonuç
çıkarma
Gözlem yapma, gözlemlerden sonuca ulaşma
Günlük hayatta karşılaşılan problemleri çözebilme
Sahip olduğu bilgileri yeni durumlarda kullanabilme
Araştırma yapma
Öğrendikleri ile gerçek yaşam arasında ilişki kurma

10
 Ölçme ve Değerlendirme Araç ve
Yöntemleri

Değerlendirme Araçları
Yaklaşımı
Geleneksel Araç ve Çoktan seçmeli, eşleştirmeli,
Yöntemler doğru yanlış testler; yazılı
yoklamalar vb.
Ölçme ve
Değerlendirmede Yeni Performans görevleri, ürün
Yaklaşımlar dosyaları, projeler, öz
(Alternatif -Authentic) değerlendirme vb.

11
 Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Bazı
Araç ve Yöntemler
Performans Değerlendirme
Performans Ödevleri
Projeler
Öz Değerlendirme/ Akran Değerlendirme
Ürün Dosyaları
Dereceli Puanlama Anahtarları

12
 Performans Değerlendirme-I
Öğrencilerin bilgi ve becerilerini ortaya koyarak
oluşturduğu cevap ve ürünlerin değerlendirilmesidir.
Öğrencinin yeni bilgiyi yapılandırmasını gerektirir.
Süreç içine yayılmıştır, zamana bağlı değildir.
Öğrencinin günlük yaşamındaki problemleri nasıl
çözeceğini ve problem çözmek için sahip olduğu bilgi
ve becerileri nasıl kullanacağını göstermesini ister.

13
 Performans Değerlendirme-II
 Öğrencilerin becerilerini “gerçek yaşam” ortamında
değerlendirmeyi hedefler.
 Gözlenebilen bir performans veya somut bir ürünle sonuçlanır.
 Performans görevlerinde, tek bir cevap yoktur. Görevi
tamamlamak için değişik yollar bulunmaktadır. Bu nedenle iyi
tanımlanmış bir ölçütle değerlendirmelidir.
 Başarılı bir değerlendirme yapmak için her performans görevi
bir dereceli puanlama anahtarı (rubric) ile eşleştirilmelidir.
 Performans değerlendirmek için en çok kullanılan araçlar;
performans ödevleri, projeler, öğrenci ürün dosyaları, posterler
vb.dir.

14
 Yapılacak Değerlendirmenin Performansa
Dayalı Değerlendirme Olabilmesi İçin;
 Ürün:
Ürün yazılı bir makale, kompozisyon, grafik çizme, deney
düzeneği oluşturma, proje hazırlama, inceleme yazısı yazma
vb.
 Gözlenebilir performans:Ürünün
performans: ortaya konmasında geçen
süreç (bir ders veya bir dönem) takip edilerek geri bildirim
verilmesi, değerlendirilmesi.
 Üst düzey düşünme becerileri: Öğrencilerin bilgiyi aynen
aktarmalarından çok bilgiyi edinme, düzenleme, kullanma,
kritik etme, yaratıcılığı kullanma vb. üst zihinsel süreçlere
dönük olmalıdır.
 Grup çalışması ve sosyal beceriler: Grup çalışmasına yatkınlık,
başkalarının fikirlerine önem verme, kendini ifade etme, sunum
yapabilme vb. becerilerin gelişmesi beklenir.
 Disiplinler arası geçişin ve bilgi alış verişinin sağlanmış olması
gereklidir.

15
 Performans Değerlendirme Sürecini
Planlarken ve Uygularken Atılacak Adımlar

Amacı açıkça ifade etme, neyi ölçeceğine karar verme

Uygun görev tanımlama
Performansın ölçütlerini açıkça belirleme
Belirlenmiş ölçütlere göre dereceli puanlama
anahtarını geliştirme

16
 Performans ödevi, öğrencinin gerçekleştirdiği ya da
tamamladığı ve belirli performans ölçütlerine göre
öğretmen, öğrenci ya da arkadaşları tarafından
değerlendirilen etkinlik ya da ödevden oluşur.
Performans görevi öğrencilerin bilgi ve becerilerini
gerçek yaşam durumları bağlamında kullanmalarını
gerektirir.

17
 Neler Performans Görevi
Örnekleri Olabilir?
Bir gazeteye makale yazma,
Bir oyun düzenleme / planlama
Bir tiyatro oyununa eleştiri yazma,
Bir oyun için sahne ve kostüm hazırlama,
Bir ev planı çizme,
Bir müzik parçası çalma,
Bir dans sergileme,
Yörelerini tanıtan bir turistik broşür hazırlama,
Mahallelerinin bir haritasını, krokisini çizme vb.

18
 Performans Görevi Örnekleri

19
20
21
22
23
24
 Proje
Öğrencilerin grup hâlinde veya bireysel olarak
istedikleri bir alan veya konuda inceleme, araştırma ve
yorum yapma, görüş geliştirme, yeni bilgilere ulaşma,
özgün düşünce üretme ve çıkarımlarda bulunmaları
amacıyla ders öğretmeni rehberliğinde yapacakları
çalışmalarıdır.

25
 Proje
Proje geliştirme süreci uzun, karmaşık ve zorlu bir
süreçtir.
Bu ödevler, öğrencilerin yaratıcılık, araştırma, iletişim
gibi üst düzey zihinsel becerilerini geliştirir.
Projenin tasarımından ortaya konulmasına kadar geçen
süreç, bilimsel süreç basamaklarını içereceğinden
bilimsel süreç becerilerinin gelişmesine yardımcı olur.

26
 Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubric)
Öğrenci performansını tanımlayan ölçütleri içeren ve
bu ölçütlerle birlikte farklı seviyedeki performansı
puanlamaya yarayan bir araçtır.

Dereceli puanlama anahtarı, öğrencilerin sınavlarını,

dosyalarını, ödevlerini veya performanslarını
değerlendirmek için geliştirilmiş ölçütleri içerir.

27
 Dereceli Puanlama Anahtarı Geliştirme
Aşamaları I
Ölçeğin ne amaçla geliştirileceğinin belirlenmesi,
Ne tür puanlama anahtarı kullanılacağına karar
verilmesi
Ölçütlerin tanımlanması. Davranış, ürün yada her bir
becerinin yeterlik düzeyi için kısa ölçütler yazılır.
Burada önemli olan yeterlik düzeylerini tanımlamak ve
düzeyler arasında ölçütleri iyi ayırt edebilmektir.

28
 Dereceli Puanlama Anahtarı Geliştirme
Aşamaları II

Kullanılacak ölçeğin taslağının hazırlanması,

Taslak üzerinde gerekli düzeltmelerin yapılması için
öğrenci ve öğretmen görüşlerinin alınması
Uygulamadan sonra tutarlık ve güvenirliğin
belirlenmesi

29
 Dereceli Puanlama Anahtarının
Hazırlanmasına Yönelik Bazı Öneriler
 Dereceli puanlama Anahtarlarında çok genel ölçütler
kullanılmamalıdır.
 İşlevsel olmayan detaylara yer verilmemelidir.
 Sınırlı sayıda boyuta ya da özelliğe odaklanmak gerekir.
gerekir
 Anahtar nitelikte, öğretilebilir ölçütler kullanılmalıdır.
 Ölçülebilir ölçütler kullanılmalıdır.
 Tanımlayıcılar dikkatlice seçilmelidir.
 Dörtlü bir performans düzeyi kullanmak daha işlevseldir.
 Düzeyler arasındaki uzaklık eşit tutulmaya çalışılmalıdır.
 Gerektiğinde, dereceli puanlama anahtarının ölçütlerinin
belirlenmesi sürecine öğrencilerin de katılımı sağlanmalıdır.

30
 Dereceli Puanlama Anahtarları Ne Tür
Etkinliklerin Değerlendirilmesinde Kullanılır?

Sözel projeler (sınıf tartışması, rol oynama, görüşme,

sözel sunular, hikaye, anlatma, münazara vb.)
 Ürünler (koleksiyon ya da sergi, broşür hazırlama, poster
hazırlama, gazete çıkarma vb.)
 Deney raporları, grafik çizme, problem çözme, proje
hazırlama vb.
Araştırma ve yazı çalışmaları (mektup, dilekçe, hikaye,
kompozisyon yazma)
Sanatsal çalışmalar

31
 Dereceli Puanlama Anahtarı Amaca
Göre;
1. Bütüncül Dereceli Puanlama Anahtarı
Bütüncül dereceli puanlama anahtarı, öğretmenin
genel süreci veya ürünü bir bütün olarak, parçalarını
dikkate almadan, puanlamasıdır.
Bütüncül dereceli puanlama anahtarları, öğrencinin
performansına ilişkin daha genel bir bilgi sağlamasına
karşın, daha az zaman ve emek alır.

32
 Bütüncül Dereceli Puanlama Anahtarı Örneği
Puan Ölçütler

Konuyu tümüyle iyi anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen

düşünceler mantıklı gerekçelerle desteklenmiştir. Konuyu farklı
4 örneklerle açıkladı.
Olaylar arsında farklı bağlantılar kurdu. Konuyla ilgili çelişkili açıklama
yapılmadı.

3 Konuyu anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler

mantıklı gerekçelerle desteklenmişti fakat yeterli değildi. Yazılı
açıklamalar yeterliydi.

2 Konunun çoğunu anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen

düşünceler desteklenmişti fakat yeterli değildi. Anlatımda çelişkili
açıklamalar yapıldı.
1 Konunun birazını anladığını gösterdi. Örnekler yeterli değildi. Önemli
eksikler var.

33
 2. Analitik Dereceli Puanlama Anahtarı
Analitik dereceli puanlama anahtarı , önce
performans veya ürünün parçalarının ayrı ayrı
puanlanmasını sonra da bu puanları toplayarak toplam
puanın hesaplanmasını gerektirir.
Analitik dereceli puanlama anahtarları aracılığıyla,
öğrencilerin performanslarına ilişkin olarak daha
ayrıntılı bilgi elde edilir.
Bu, aynı zamanda öğrencinin zayıf ve güçlü yanlarını
gösteren bir profil sağlar.

34
 Harita İçin Analitik Dereceli Puanlama
Anahtarı
PUAN İÇERİK
4 Haritadaki bütün işaretler doğru ve dikkatli bir şekilde yerleştirilmiştir. Sınır
çizgileri doğru ve özenle çizilmiştir.
3 Bütün işaretler haritada var. Bunların çoğu da haritaya doğru yerleştirilmiş.
2 İşaretlerden bir kaçı haritada yok. Haritada olanların da bir kaçı doğru
yerleştirilmemiş.
1 İşaretlerin çoğu haritada yok. Haritada olanların da çoğu doğru yerleştirilmemiş.

PUAN GÖRÜNÜŞ
4 Haritanın görüntüsü temiz ve çok renkli. Haritadaki işaretler çok kolay okunuyor.
3 Haritada birkaç renk var. Bazı işaretler kolay okunmuyor.
2 Sınırlı sayıda renk kullanılmıştır. İşaretlerin ne olduğu haritadan zor okunuyor.
1 Renkler ya hiç yok ya da çok az kullanılmış. İşaretler çok az kullanılmış.

PUAN HARİTA ELEMANLARI

4 Haritanın başlığı, yön oku, ölçeği, anahtar bölümü (lejant), kaynağı, enlem ve
boylamları haritada bulunmaktadır.
3 Standart bir haritada olması gerekenlerin çoğu var. Bunların çoğu da doğru ve
kolay anlaşılmaktadır.
2 Standart bir haritada olması gerekenlerin yarısı yok.
1 Standart bir haritada olması gerekenlerin çoğu yok.

35
 Öz Değerlendirme
Öğrencilerin kendi katılımlarını, süreçlerini ve
ürünlerini değerlendirmeleridir.

Öğrencilerin okulda yaptıkları çalışmaları, nasıl

düşündüklerini ve nasıl yaptıklarını
değerlendirmelerini gerektirir.

36
 Öğrencinin Kendini
Değerlendirmesinin Avantajları
Öz değerlendirme, öğrencilerin kendi güçlü ve zayıf yönlerini
tanımalarına yardım eder.
Öğrencilere değerlendirme sürecinin bir parçası oldukları
duygusunu verir.
Öğrencilerde motivasyonu artırır.
Öğrencilerin kendi öğrenmeleri konusunda sorumluluk almaları
yönünde cesaretlendirir.
Kendilerine dışarıdan bakma yetisi geliştirir.

37
 Öz Değerlendirme Formları Örnekleri

38
39
 Akran Değerlendirme
Akran değerlendirme, gruptaki öğrencilerin belli ölçütler
çerçevesinde birbirlerini değerlendirme sürecidir.
Akran değerlendirme, öğrencilerin kendilerine olan
güvenlerinin artmasını sağlar.
Öğrenciler, arkadaşlarının çalışmalarındaki yeterlik
düzeylerini değerlendirirken kendilerinin eleştirel
düşünme becerileri de gelişir.
Değerlendirmeye temel oluşturan beceri ve ölçütlerin
saptanması konusunda öğrenciye bakış açısı sağlar.

40
 Akran Değerlendirme
Bu form, gruptaki çalışmalarınızı değerlendirmek üzere hazırlanmıştır. Arkadaşlarınızın bu
konudaki görüşlerini almak için formu doldurunuz. Size ayrılan son sütunda da kendinizi
değerlendiriniz. Sorulara cevabınız “evet” ise E, “bazen” ise B, “hayır” ise H harfi yazınız.

Grubun Adı: ............................. Öğrencinin Adı-Soyadı: .....................................

1. Arkadaşıma

5. Arkadaşıma
2. Arkadaşıma

3. Arkadaşıma

4. Arkadaşıma

Bana göre ben

göre ben

göre ben

göre ben

göre ben

göre ben
Çalışmalara gönüllü katılır.
Bildiklerini arkadaşlarıyla
paylaşır.
Gerektiğinde arkadaşlarına yardım
eder.
Aldığı görevi zamanında yerine
getirir.
Arkadaşlarının görüşlerine
saygılıdır.
Tartışmalarda kırıcı olmadan
konuşur.

41
 Öğrenci Ürün Dosyası(Portfolyo)
Öğrencilerin zaman içindeki çalışmalarının sistemli
olarak bir araya getirilmesidir.
Öğrenci Ürün Dosyası, öğrencilerin gelişimi hakkında
bilgi veren dokümanların toplandığı dosyadır.

42
 Öğrenci Ürün Dosyası Hazırlamanın
Amacı- I
 Öğrencinin öz disiplin ve sorumluluk bilincini geliştirmek ve
kendi kendini değerlendirme becerisi kazandırmak,
 Müfredata bağlı olarak gerçekleştirilen yazılı ve sözlü
değerlendirmeler ve standart testler dışına çıkarak, yeni bir
değerlendirme yöntemi geliştirmek,
 Öğrencinin gelişimini kanıtlarla ve daha sağlıklı izleyebilmek,
 Öğrencinin gelecekteki öğrenmelerine bilgi sunmak ve ışık
tutmak,
 Öğrencilerin arkadaşlarının gelişimini izleyerek birbirlerine
yardımcı olmalarını sağlamak ve böylelikle gelecekte
yapacakları ekip çalışmalarına başlangıç yapmak,

43
 Öğrenci Ürün Dosyası Hazırlamanın
Amacı-II
 Öğrencilerin kendi çalışmalarını değerlendirmeye yardım
etmek,
 Öğretmene eğitsel kararlar vermede yardım etmek,
 Aile ile iletişimi sağlamak,
 Ürün ve süreci değerlendirmek için bilgi toplamayı sağlamak,
 Öğrencilerin yeteneklerini sergilemek ve ilgi alanlarını
geliştirmek,
 Programın amaçlarını değerlendirmek için eğitimcilere yardım
etmek,
 Yazma, okuma ve düşünme becerileri arasında bağlantı
sağlamak,
 Öğrencilerin çalışmalarının değerlendirilmesi katılımlarının
sağlanması onların çalışmasını teşvik etmek.

44
 Öğrenci Ürün Dosyasının Hazırlanma
Aşamaları
Öğrenci ürün dosyasının amacının belirlenmesi
Ürün dosyası politikası belirlemek
Dosyanın hazırlanması ile ilgili hedefler belirleme
(Örneğin, okuduğunu anlama, yeni veya özgün ürünler
yaratma, yorum yapma, Türkçeyi doğru ve etkili kullanma
vb.)
Öğrenci ürün dosyasında bulunacak çalışmaların seçilmesi
Öğrenci ürün dosyasındaki çalışmalara ait değerlendirme
ölçütlerinin belirlenmesi
 Çalışmalara ilişkin kayıtların tutulması
Ailelerle iş birliği yapılması

45
 Öğrenci Ürün Dosyası Hazırlama
Sürecinde Öğretmenin Yapacakları-I
Öğrenci ürün dosyasının sınıfa tanıtılması. Varsa bir
örneğinin öğrenciler gösterilmesi.
Öğrencilere ürün dosyasının bir değerlendirme aracı
olduğunun söylenmesi
 Öğrenciye ürün dosyası hazırlamada rehber olacak bir
yazı hazırlanması
Öğrenci ürün dosyalarında nelerin bulunabileceğinin
söylenmesi (projeler, araştırmalar, problemler,
stratejiler dereceli puanlama anahtarları, yazılar vb.).

46
 Öğrenci ürün dosyası Hazırlama Sürecinde
Öğretmenin Yapacakları-II
Yapılan çalışmalardan belli periyotlarla en iyi ürünün
seçilmesi
Öğrencilerden, her öğrenme ürünüyle ilgili materyali
seçmek için bir gerekçe göstermeleri ve çalışmalarını
eleştirmelerinin istenmesi
Öğrencilere akranlarıyla birlikte ürünlerini paylaşma
fırsatı verilmesi
Her aşamanın nasıl değerlendirileceğinin açıklanması
Öğrencilere puanlama konusunda bilgi verilmesi

47
 Öğrenci Ürün Dosyasının İçeriği-I
Dosyanın “içindekiler” bölümü
Önsöz, özet (ya da Özgeçmiş) (Burada öğrenci
çalışmalarının başlangıçtan o ana kadarki gelişimini
anlatır. Öğrenci başlangıçta neredeydi? Bu aşamaya
nasıl geldi?)
Öğrenci tarafından dosyaya konulan tüm ürünler ya da
çalışmalar.
Yapılan her çalışmanın değerlendirilmesi ile ilgili
dereceli puanlama anahtarı, kontrol listesi ya da öz
değerlendirme formları gibi araçlar.

48
 Öğrenci Ürün Dosyasının İçeriği-II

 Her ürünün dosyaya konulmasının gerekçeleri için şu sorular

sorulabilir:
 Bundan ne öğrendim? Bu çalışma benim için neyi ifade ediyor?
 Bu çalışmanı neden ürün dosyana koymak istiyorsun?
 Hangi konuda çok iyi/başarılı olduğunu düşünüyorsun?
 Çalışmada hangi bölümler, kısımlar geliştirilmelidir?
 Tekrar denesen neleri değiştirir ya da eklerdin?
 Neden bu çalışmayı seçtin?
 Bu çalışmanda en çok neyi beğendin?
 Burada senin için önemli olan ne?
 Bu, yaptığın çalışmaları en iyi temsil eden örnek midir?
 Çalışmayı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım?
 Öğrenci Ürün dosyasının değerlendirilme Ölçütleri

49
 Öğrenci Ürün Dosyası neler içerir?
 Öğretmen tarafından hazırlanan rehber
 Öğrencilerin yazılmış ödevleri(taslak yada bitmiş parçaları)
 Araştırmalar, problemler ve stratejiler
 Diyagramlar, fotoğraflar, resimler
 Video - kaset ve ses kasetleri ya da CD’ler
 Grup ödevleri ve projeler
 Öğretmen anektodları
 Kelime geliştirme çalışmaları
 Öğrencilerin mektupları, şiirleri, raporları
 Bir kitap incelemesi
 Öğretmen kontrol listeleri
 Özel ödevlerin içinden seçtiği örnekler
 Değerlendirme kağıtları (öğrenci çalışmalarındaki gelişimleri nasıl
değerlendirileceğini gösteren kağıtlar)

50
51
52
 TEŞEKKÜR EDERİM...

R. Serkan ARIK

53