ORTAÖĞRETİM KİMYA

11.SINIF 2.ÜNİTE: GAZLAR

1
 BAŞLIKLAR
• 1.BÖLÜM: GAZLARIN ÖZELLİKLERİ VE
GAZ YASALARI
• 2.BÖLÜM: İDEAL GAZ YASASI
• 3.BÖLÜM: GAZLARDA KİNETİK TEORİ
• 4.BÖLÜM: GAZ KARIŞIMLARI
• 5.BÖLÜM: GERÇEK GAZLAR

2
1.BÖLÜM: GAZLARIN
ÖZELLİKLERİ VE GAZ
YASALARI

3
 GAZLARIN
BETİMLENMESİNDE
KULLANILAN ÖZELLİKLER VE
ÖLÇÜLMESİ

4
 BASINÇ VE BASINÇ
BİRİMLERİ
• 1 atm = 101325 Pa
• 1 atm = 105 Pa (yaklaşık)
• 1 atm = 1,01325x105 Pa
• 1 bar = 105 Pa
• 1 atm = 1,01325010000438 bar
• 1 atm = 760 torr
• 1 atm = 760 mmHg

5
 GAZLAR İÇİN DÖRT NİCELİK
• Gazlar için 4 niceliğin önemi büyüktür:
Bunlar P (basınç), V (hacim), n (mol
sayısı), T (mutlak sıcaklık)

6
 BASINÇ VE ÖLÇÜMÜ
• Basınç tanımı: Birim yüzeye etki eden
kuvvete basınç denir.
• Basınç ölçümü: İki farklı ölçüm olur.
• 1– Açık hava (atmosfer) basıncının
ölçümü
• 2– Kapalı kapta basınç ölçümü

7
 1–Açık hava (atmosfer)
basıncının ölçümü: Barometre
ile ölçülür.
• Toriçelli cıva ile yaptığı deneyle deniz
seviyesinde atmosfer basıncını 0 °C’ta 76
cm Hg bulmuştur.
• 76 cm Hg = 760 mmHg = 1atm
• Sıvılarda basınç formülü: P=hd
• P = 76 cm Hg x13,6 g/cm3
8
• P=1033,6 g/cm2 (atmosfer basıncı)
• Gaz problemlerinde cıva yerine başka bir
sıvı kullanıldığında; h1d1 = h2d2 formülü
kullanılır.

9
10
 Cıva sütununun yüksekliği
atmosfer basıncı ile dengelenir.

11
 2–Kapalı kapta basınç
ölçümü: Manometrelerle
ölçülür.
• Manometre açık uçlu manometre ve kapalı
uçlu manometre olmak üzere iki çeşittir.
• Kapalı uçlu manometrede Pgaz=h mmHg
formülü kullanılır.
• Açık uçlu manometrede cıva seviyesinin
eşitlendiği, sağda ya da solda yükseldiğine
göre üç durum söz konusudur
12
• Açık uçlu manometrede cıva seviyesi
eşitlendi ise Pgaz= Paçık hava formülü
kullanılır.
• Açık uçlu manometrede cıva seviyesi U
borunun açık ucunda yükseldi ise
Pgaz=Paçık hava+h formülü kullanılır.
• Açık uçlu manometrede cıva seviyesi U
borunun iç kısmında yükseldi ise
Pgaz=Patmosfer - h formülü kullanılır.

13
Kapalı uçlu manometrede Pgaz= Ph formülü kullanılır.

14
 Açık uçlu manometrede cıva seviyesi U borunun açık
ucunda yükseldi ise Pgaz= Paçık hava + h formülü kullanılır.

15
 Açık uçlu manometrede cıva seviyesi U borunun iç
kısmında yükseldi ise Pgaz= Paçık hava - h formülü kullanılır.

16
 HACİM VE HACİM BİRİMLERİ
• Gazlar sıcaklık etkisiyle genleşme ve
basınç etkisiyle sıkıştırılabilme özelliklerine
sahiptir. Gazın hacmi sıcaklık ve basınçtan
etkilenir. Bu nedenle gaz hacminden söz
edebilmek için gazın sıcaklık ve basınç
değerlerinin de bilinmesi gerekir. Gazın
hacmi bulunduğu kabın hacmine eşittir.
Hacim V ile gösterilir. Hacim birimleri L ve
m3’tür. Lʼnin askatı mL’dir, m3’ün askatları
dm3, cm3, mm3’tür.
17
• 1 mL = 1 cm3
• 1dm3 = 1x10-3 m3
• 1 L = 1 dm3 = 1000 mL = 1000 cm3’tür.

18
GAZ YASALARI

19
 GAZLARIN GENEL
ÖZELLİKLERİ (KİNETİK
TEORİ)
• 1– Maddenin en yüksek enerjili hâlidir.
• 2– Maddenin en düzensiz hâlidir.
• 3– Tanecikler arası boşlukların en çok
olduğu hâldir.
• 4– Gazlar bulundukları kabın her tarafına
aynı basıncı uygularlar.
• 5– Gazlar bulundukları kabın hacmini
alırlar.
20
• 6– Akışkandırlar.
• 7– Sıkıştırılabilirler.
• 8– Gaz molekülleri hareketlidir.
• 9– Moleküler hacim ihmal edilebilir
düzeydedir.
• 10– Gaz moleküllerinin çarpışması esnek
çarpışmadır.
• 11– İdeal gazda moleküller arası etkileşim
yoktur. Gerçek gazlarda ise moleküller arası
itme ve çekme vardır.
21
• 12– Gaz molekülleri farklı hızdadır.
Çarpışınca enerjileri fazlalaşır veya azalır;
toplam enerji değişmez.
• 13– Gaz moleküllerinin ortalama kinetik
enerjileri eşittir.
• 14– Gaz moleküllerinin ortalama kinetik
enerjisi sıcaklıkla doğru orantılıdır.

22
GAZLARIN ÖZELLİKLERİ

AYT ÇIKMIŞ SORULAR

23
C 2011-LYS2/11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

24
A 2010-LYS2 (11.SINIF KİMYA 2.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

25
 GAZ YASALARI
• Gazların özelliklerini, basınç, hacim ve
sıcaklıkla ilişkilerini ve değişimlerini
açıklayan bağıntılara gaz yasaları denir.
• 1. P–V İLİŞKİSİ (n, T SABİT) (BOYLE
KANUNU): Miktarı ve sıcaklığı sabit
tutulan bir gazın hacmi ile basıncı ters
orantılıdır.
• 2. P–n İLİŞKİSİ (V,T SABİT) (DALTON
KISMİ BASINÇLAR KANUNU): Hacmi ve
mutlak sıcaklığı sabit tutulan bir gazın
miktarı ile basıncı doğru orantılıdır. 26
• 3. P–T İLİŞKİSİ (V,n SABİT) (GAY
LUSSAC KANUNU): Hacmi ve miktarı
sabit tutulan bir gazın mutlak sıcaklığı ile
basıncı doğru orantılıdır.
• 4. V–n İLİŞKİSİ (P,T SABİT)
(AVOGADRO HİPOTEZİ): Aynı koşullarda
(basınç ve sıcaklık aynı) gazların eşit
hacimlerinde eşit sayıda tanecik vardır.
Basıncı ve sıcaklığı sabit tutulan bir gazın
mol sayısı ile hacmi doğru orantılıdır.

27
• ÖNEMLİ NOT: Gazlarla ilgili problem
çözümlerinde sıcaklık birimi mutlaka
Kelvin olarak alınmalıdır.
• 5. V–T İLİŞKİSİ (P, n SABİT) (CHARLES
KANUNU): Basıncı ve mol sayısı sabit
tutulan bir gazın mutlak sıcaklığı ile hacmi
doğru orantılıdır.
• 6. n–T İLİŞKİSİ (P, V SABİT): Basıncı ve
hacmi sabit tutulan bir gazın mutlak
sıcaklığı ile mol sayısı ters orantılıdır.
28
 6 GAZ YASASI 11 FORMÜL
• P1V1 = P2V2 (Ters orantılı, n ve T sabit)
• n1T1 = n2T2 (Ters orantılı, P ve V sabit)
• V1/T1 = V2/T2 (Doğru orantılı, P ve n sabit)
• P1/n1 = P2/n2 (Doğru orantılı, V ve T sabit)
• V1/n1 = V2/n2 (Doğru orantılı, P ve T sabit)
• P1/T1 = P2/T2 (Doğru orantılı, V ve n sabit)
• P1V1/n1 = P2V2/n2 (T sabit)
• P1V1/T1 = P2V2/T2 (n sabit)
29
• P1/n1T1 = P2/n2T2 (V sabit)
• V1/n1T1 = V2/n2T2 (P sabit)
• P1V1/n1T1 = P2V2/n2T2

30
 BOYLE YASASI
(Basınç-Hacim İlişkisi)
• Gazların basınçları ile hacimleri arasındaki
ilişki ilk defa 1662 yılında Robert Boyle
(Rabırt Boyl) tarafından açıklanmıştır.
Robert Boyle sabit sıcaklıkta belirli
miktardaki gaza yüksek basınç
uygulandığında hacminin küçüldüğünü,
basınç azaltıldığında ise hacminin arttığını
deneysel olarak ispatlamıştır (Görsel)
31
Gazların Basınç-Hacim İlişkisi

32
Boyle Yasasıʼna göre sabit sıcaklıktaki sabit miktardaki bir
gaz için hacim basınçla ters orantılıdır (Grafik).

33
34
35
• SORU

• ÇÖZÜM
• Şekil-I
• Px(I) = P0 + PHg
• Px(I) = 70 + 10
• Px(I) = 80 cmHg
36
• Şekil-II
• P0 = Px(II) + PHg
• 70 = Px(II) + 10
• Px(II) = 70 - 10
• Px(II) = 60 cmHg
• P1V1 = P2V2
• P1 = 80 cmHg
• P2 = 60 cmHg
• V1 = h1
• V2 = h2
37
• P1h1 = P2h2
• h1 / h2 = P2 / P1
• h1 / h2 = 60 / 80
• h1 / h2 = 3 / 4

38
 KAPLARIN BİRLEŞTİRİLMESİ
(GAZLARIN KARIŞTIRILMASI)
• Birbirleriyle tepkime vermeyen farklı
kaplardaki gazlar karıştırıldığında sıcaklık
sabitse basınç-hacim bağıntısı aşağıdaki
gibi genişletilebilir.

P1V1 + P2V2 + P3V3 +..... = PsonVtoplam

39
40
• SORU

• ÇÖZÜM
• Elastik balonda iç basınç dış basınca her
zaman eşit olur, bu nedenle musluk
açıldığında Pson yine 2 atm olur.
41
• P1V1 + P2V2 + P3V3 = PsonVtoplam
• 4x3 + 0x1 +2x2 = 2xVtoplam
• Vtoplam = 8 L
• Velastik balon = 8 L – (3 L+1 L)
• Velastik balon = 4 L

42
• SORU

• ÇÖZÜM
• Açık hava basıncı 1 atm olduğundan
sağdaki X gazının basıncı da 1 atm olur.
• Soldaki 2 atm basıncı olan X gazının
hacmi 2V ise sağdaki 1 atm basıncı olan X
gazının hacmi V L olur.
43
• PsonVtoplam = P1V1 + P2V2
• 1 x (2 + 1 + x) = 2 x 2 + 1 x 1
• 3+x=4+1
• x=2
• M noktasında durur.

44
• SORU

• ÇÖZÜM
• PsonVtoplam = P1V1 + P2V2
• 1 x (3 + 4 + x) = 2 x 3 + 1 x 4
• 7+x=6+4
• x=3
• E noktasında durur.
45
D 2020-AYT 11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

46
D 2011-LYS2/11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

47
 CHARLES YASASI
(Hacim-Sıcaklık İlişkisi)
• Charles Yasası, gazların sıcaklıkla nasıl
genleştiğini gösteren gaz yasasıdır. Yasa,
bir miktar gazın sabit basınç altında
tutulması durumunda, Kelvin cinsinden
ölçülen sıcaklık ve hacim arasındaki
bağıntıyı açıklar.
• Charles (Jök Şarl) gazların hacmiyle
sıcaklığı arasındaki ilişkiyi açıklayabilmek
için aşağıdaki deneyi yapmıştır (Görsel).
48
• Hareketli pistonlu kaptaki gazın sıcaklığı
arttırıldığında moleküller daha hızlı hareket
ederek birbiriyle ve kabın yüzeyiyle daha
sık ve daha kuvvetli çarpışır. Çarpışmanın
etkisiyle piston yukarı doğru hareket eder
ve kabın hacmi artar.

49
Sabit basınçlı sistemlerde gaz hacmi mutlak
sıcaklıkla doğru orantılı olarak değişir
(Grafik).

50
• Grafikʼteki gibi farklı basınçlarda ve farklı
sıcaklıklardaki gazlar için çizilen sıcaklık-
hacim grafiğinde elde edilen doğru,
eksene birleştirildiğinde -273,15 ºC
değerine ulaşılır. Gazların -273,15 ºC
sıcaklıkta hacminin sıfır olması gerekir, bu
deneysel olarak mümkün değildir. Tüm
gazlar bu düşük sıcaklığa gelmeden önce
sıvılaşır. Bu nedenle mutlak sıfıra (-273,15
ºC) yaklaştıkça grafikteki hacim çizgisi
kesikli olarak gösterilir.
51
52
53
 GAY-LUSSAC YASASI
(Basınç-Sıcaklık İlişkisi)
• Gay-Lussac yaptığı deneyle gazın
basıncıyla sıcaklığı arasındaki doğru
orantılı olan ilişkiyi açıklamıştır.

54
Gaz Basıncının Sıcaklıkla
Değişimi Grafiği

55
• Grafikʼten anlaşılacağı gibi hacmi sabit
tutulan belirli miktardaki gazın sıcaklığı
arttırıldığında basıncı da artar, sıcaklığı
azaltıldığında basıncı da azalır; gazın
sıcaklığı arttıkça gaz moleküllerinin hızı ve
birim zamandaki çarpma sayısı artar. Sabit
hacimdeki gaz basıncının mutlak sıcaklıkla
doğru orantılı değişimi P α T veya P = kT
şeklinde ifade edilir. Bir gazın iki farklı
sıcaklık-basınç durumu karşılaştırıldığında
ilişkisinin formülü şöyledir.
56
57
58
 AVOGADRO YASASI
(Mol Sayısı-Hacim İlişkisi)
• Avogadro, aynı sıcaklık ve basınçta eşit
hacimdeki farklı gazların aynı sayıda
tanecik içerdiğini ortaya koymuştur.
• Gazların mol sayısı ve hacmi arasındaki
bağıntıyı açıklayabilmek için basınç ve
sıcaklık koşulları belirtilmelidir.
• Sıcaklığın 0 ºC (273 K), basıncın 1 atm
olduğu koşullara normal şartlar (NŞ) denir.
59
• Sıcaklığın 25 ºC (298 K), basıncın 1 atm
olduğu koşullara da standart koşullar (SK)
ya da oda şartları denir. 1 mol gazın hacmi
normal şartlarda (NŞ) 22,4 L (Görsel),
standart koşullarda (oda koşullarında) 24,5
L olarak ölçülmüştür.

60
Avogadro Yasası sabit basınç ve
sıcaklıktaki (aynı koşullardaki) bir
gazın miktarı ile hacminin orantılı
olarak değişimini açıklar (Görsel).

61
• Matematiksel olarak sabit basınç ve
sıcaklıktaki gazın mol sayısı ile hacminin
doğru orantılı olarak değişimi V α n veya
V= kn şeklinde ifade edilir (Grafik). Bir
gazın iki farklı hacim ve mol sayısı durumu
karşılaştırıldığında ilişkisinin formülü
aşağıdaki gibidir.

62
Gazlarda mol sayısı-hacim
ilişkisi grafiği

63
64
65
• SORU

• ÇÖZÜM
• Önce ilk durumdaki mol sayılarını bulalım:
Başlangıçta Y gazının hacmi X gazının 2
katı olduğuna göre mol sayısı da 2 katıdır
(basınçlar eşit olduğundan).
66
• Yani X gazının mol sayısına n mol dersek
Y gazının mol sayısı 2n mol olur.
• 2n bulununca sonuç bulunmuş olacak.
• 3 mol x gazı gönderilince (n1 = n+3) piston
C noktasına geldiğinde hacimler eşit
oluyor (V1=V2 veya V1/V2=1).
• n1 = n+3
• n2 = 2n
• V1/V2=n1/n2
• 1 = n+3 / 2n
67
• 2n = n+3
• n = 3 mol
• 2n = 6 mol

68
• SORU

• ÇÖZÜM
• D noktası hacimlerin eşit olduğu (4’e 4)
noktadır.
• Aynı koşullarda hacmin eşitlenmesi için
mollerin de eşitlenmesi gerekir.
69
• Sağda 5 mol Y gazı, solda 3 mol X gazı
var. Sol tarafa 2 mol daha X gazı eklemek
gerekir.
• X:4 g/mol olduğuna göre 8 g X gazı
göndermek gerekir.

70
• SORU

• ÇÖZÜM
• 1.YOL
• P1V1 + P2V2 + P3V3 = PsonVtoplam
• 6 x 2 x 25/100 + 1 x 3 = Pson x 3
• Pson (II.kap) = 2 atm
71
• 2.YOL
• P1V1/n1 = P2V2/n2 eşitliğinden n1/n2 oranını
bulabiliriz.
• 6 x 2 / n1 = 1 x 3 / n2
• n1 = 12 mol, n2 = 3 mol bulunur.
• 12 molün %25’i 3 moldür. 12-3 = 9 mol
I.kapta kalır.
• II.kapta 3 mol gaza 3 mol gaz daha
eklenip 6 mol olunca basınç 2 katına
çıktığından Pson (II.kap) = 2 atm bulunur.
72
• SORU

• ÇÖZÜM
• Başlangıçta X gazının mol sayısını
bulalım:
73
• Sürtünmesiz ideal piston olduğundan her
iki gazın basıncı da aynıdır, sıcaklık da
sabit olduğundan hacim-mol sayısı
formülünü kullanabiliriz.
• VY = 3 L
• nY = 6 mol
• VX = 2 L
• nX = ?
• VX / nx = VY / nY
• 2 / nx = 3 / 6
• nx = 4 mol bulunur (ilk durumda). 74
• VY = 1 L
• nY = 6 mol
• VX = 4 L (Toplam hacim 2+3=5 L, Y gazı
hacmi 1 L olunca X gazı hacmi 4 L olur.)
• nX = 4 mol + x mol
• VY / nY = VX / nX
• 1 / 6 = 4 / 4+x
• 4+x = 24
• x = 20 mol X gazı eklenir.

75
• SORU

• ÇÖZÜM
• PHe(Başlangıç) = x atm kabul edilirse;
76
• Pson = 0,5x atm olur.
• VHe = 2 L
• VNe = 4 L
• Vson = 2 + 4 = 6 L
• PsonVtoplam = PHeVHe + PNeVNe
• 0,5x . 6 = x . 2 + PNe . 4
• 3x = 2x + 4PNe
• 4PNe= x atm
• PNe= 0,25x atm
77
• PHeVHe/nHe = PNeVNe/nNe eşitliğinden
nHe(başlangıç) bulanabilir:
• x . 2 / nHe = 0,25x . 4 / 6
• 2x / nHe = x / 6
• 2 / nHe = 1 / 6
• nHe = 12 mol
• nHe(Başlangıç) = 12 mol

78
D 2023-AYT (11.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

79
D 2021-AYT 11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

80
A 2010-LYS2 (11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

81
2.BÖLÜM: İDEAL GAZ
YASASI

82
83
84
0,5 L’lik bir kapta bulunan 27 ºC
ve 1140 mmHg basıncındaki N2
gazının sıcaklığı sabit hacimde
627 ºC’ye çıkarılırsa gazın
basıncı kaç atm olur?

85
• P1 = 1140 mmHg = 1,5 atm
• V = 0,5 L (sabit)
• t1 = 27 ºC
• T1 = 27 + 273 = 300 K
• t2 =627 ºC
• T2 = 627 + 273 = 900 K
• P1 / T1 = P2 / T2
• 1,5 / 300 = P2 / 900
• P2 = 4,5 atm

86
C 2017-LYS2/11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

87
88
89
A 2012-LYS2/11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

90
91
 GAZLARDA YOĞUNLUK

• Yoğunluk problemlerinin çözümünde

d=m/V formülü kullanılır.
• Bu çeşit gaz problemlerinin çözümünde
PMA=dRT formülünü doğrudan
kullanılabilir.

92
93
94
95
• SORU

• ÇÖZÜM
• 1.YOL
• PMA=dRT
• 1 x 28 = d x 22,4/273 x 273
• 1 x 28 = d x 22,4
• d = 28/22,4
• d = 1,25 g/L
96
• 2.YOL
d = MA/22,4
d = 28/22,4
d = 1,25 g/L

• 3.YOL
22,4 L 28 gram ise
1L x gramdır.
x=1,25 gramdır.
d = 1,25 g/L
97
D 2022-AYT 11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

98
D 2014-LYS2/11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

99
3.BÖLÜM: GAZLARDA
KİNETİK TEORİ

100
 KİNETİK TEORİ
• Gazların davranışını açıklayan teoriye
kinetik teori denir. Kinetik teoriye göre
• Gaz molekülleri gelişigüzel ve sürekli
hareket eder, birbirleriyle ve kap yüzeyiyle
çarpışır. Bu çarpışmalar hızlı ve esnektir
(Brown hareketi).
• Gaz molekülleri arasındaki uzaklık gazın
öz hacmine göre çok büyük olduğu için
gazların öz hacmi ihmal edilir.
101
• Gaz molekülleri arasındaki uzaklık oldukça
fazladır. Bu nedenle gaz moleküllerinin
birbirleriyle çarpışma anı dışında
aralarında hiçbir zayıf etkileşim olmadığı
varsayılır.
• Gaz moleküllerinin kinetik enerjileri mutlak
sıcaklıkla doğru orantılıdır. Bu nedenle
aynı sıcaklıktaki gaz moleküllerinin
ortalama kinetik enerjileri birbirine eşittir.
• Kinetik enerjileri eşit olan gaz
moleküllerinden molekül kütlesi küçük
olanın hızı daha fazladır. 102
• Bir gaz, kinetik teori varsayımlarına ne
kadar yakın davranıyorsa ideal gaz
olmaya da o kadar yakındır.

103
 KİNETİK ENERJİ, SADECE
SICAKLIĞA BAĞLIDIR

• EK = 3/2 kT
• Abdest, vücuttaki kinetik enerjiyi harekete
geçirme adına çok önemli bir faktördür.

104
GRAHAM DİFÜZYON YASASI

105
106
107
108
109
110
111
112
 DİFÜZYON VE EFÜZYON
• Difüzyon, bir gazın diğer bir gaz içinde
yayılmasıdır. Difüzyon tabiri yaygın
olmasa da sıvılar için de kullanılır.
• Efüzyon ise, bulunduğu kabın duvarındaki
küçük bir delikten gazın kaçışıdır.

113
 KİNETİK TEORİ
KULLANILARAK ÇIKARILAN
TEMEL EŞİTLİK
• PV = 1/3 Nmv2
• N: Tanecik sayısı
• m (MA): Molekül kütlesi
• v2: Molekülün hızının karesi

114
 GAZLARDA KİNETİK ENERJİ,
MUTLAK SICAKLIK VE HIZ İLŞKİSİ
EK = 3/2kT EK = 1/2mv2
• Gazların ortalama kinetik enerjisi yalnızca
sıcaklıkla değişir.
• 1.formülde görüleceği gibi mutlak sıcaklık
kaç katına çıkarsa ortalama kinetik enerji
de o kadar katına çıkar.
• 2.formülden kinetik enerjinin hızın
karesiyle doğru orantılı olduğu
anlaşılmaktadır.
115
 SIFIR KELVİNE İNİLMEDİ
• 0 K’e inilmedi.
• Helyum 4 K’de sıvılaştırılmıştır.
Günümüzde inilen en düşük sıcaklık 4
K’dir. 0 K’e yanaşılmıştır.
• 0 K’de gaz kalmaz.

116
B 2023-AYT (11.SINIF KİMYA 1.ÜNİTE 3.BÖLÜM)

117
D 2019-AYT 11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

118
119
B 2018-AYT 11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

120
121
B 2016-LYS2/11.SINIF KİMYA 2.ÜNİTE

122
123
4.BÖLÜM: GAZ KARIŞIMLARI

124
125
 KISMİ BASINÇ
• Kısmi basınç kapalı bir kapta birden çok
gaz bulunduğu durumda gazlardan her
birinin basıncına denir. Kaptaki gazların
kısmi basıncı sıcaklık ve hacim
değişiminden aynı oranda etkilenir.
Gazların kısmi basınçlarını farklı oranda
etkileyecek tek faktör mol sayısıdır.

126
127
FORMÜL ÇIKARMA

128
129
130
131
• SORU
(C02:44)

• ÇÖZÜM
• PtoplamV = ntoplamRT
• V = 5,6 L
• t = 0 ºC (T = 273 K)
• Ptoplam = 4 atm
• ntoplam = ?
132
• R = 22,4/273
• 4 x 5,6 = ntoplam x 22,4/273 x 273
• 4 x 5,6 = ntoplam x 22,4
• 22,4 = ntoplam x 22,4
• ntoplam = 1 mol

• Ptoplam = 4 atm
• Pazot = 1 atm verilmiş.
• Pkarbon dioksit = 3 atm olur.
133
• Pkarbon dioksit / Ptoplam = nkarbon dioksit / ntoplam
• 3 /4 = nkarbon dioksit / 1
• nkarbon dioksit = 0,75 mol

• m = nMA
• m = 0,75 x 44
• m = 33 g

134
D 2017-LYS2/11.SINIF KİMYA 2.ÜNİTE

135
136
B 2014-LYS2/11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

137
138
A 2013-LYS2/11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

139
FARKLI KAPLARDAKİ BİRBİRİYLE
TEPKİME VEREN VE ARTA
KALANI OLAN GAZLARIN
KARIŞTIRILMASI

140
• SORU

• ÇÖZÜM
• Başlangıç mol oranları;
• n1 / n2 = P1V1 / P2V2
141
• n1 / n2 = P1V1 / P2V2
• n1 / n2 = 2 x 2 / 1 x 3
• n1 / n2 = 4 /3 olarak bulunur:

X2 + ½ Y2 → X2Y
• Başlangıç mol: 4 3 -
• Değişim mol: -4 -2 +4
• Sonuç mol: - 1 4

142
• Musluk açılınca tepkime sonucunda kapta
5 mol gaz vardır (nson=5 mol).
• Vtoplam = 5 L
• Sabit sıcaklıkta PV çarpımı ile ile n doğru
orantılı olduğundan;
• n = PV
• Pson = nson / Vtoplam
• Pson = 5 / 5
• Pson = 1 atm

143
• SORU

• ÇÖZÜM
• Başlangıç mol oranları;
144
• n1 / n2 = P1V1 / P2V2
• n1 / n2 = 4 x 3 / 2 x 2
• n1 / n2 = 12 /4 olarak bulunur:
• Musluk açılıp tepkimeden sonraki mol
sayısı; oluşan gazın mol sayısına arta
kalan gazın mol sayısı eklenerek bulunur:
SO2 + ½ O2 → SO3
• Başlangıç mol: 12 4 -
• Değişim mol: -8 -4 +8
• Sonuç mol: 4 - 8
145
• Sonuçta 12 mol gaz olur (nson=12 mol).
• Vtoplam = 5 L
• Sabit sıcaklıkta PV çarpımı ile ile n doğru
orantılı olduğundan;
• Pson Vtoplam= nson
• 5Pson = 12
• Pson = 2,4 atm

146
• Sıcaklık T K’den 2T K’e yükseltildiğinden
basınç 2 katına çıkar (4,8 atm):
• P1 / T1 = P2 / T2
• P1 = 2,4 atm
• T1 = T K
• P2 = ? atm
• T2 = 2T K
• 2,4 / T = P2 / 2T
• 2,4 / 1 = P2 / 2
• P2 = 4,8 atm (Pson toplam = 4,8 atm)
147
• Son olarak SO3 gazının kısmi basıncı
hesaplanır.
SO2 + ½ O2 → SO3
• Sonuç mol: 4 mol - 8 mol
• Sonuçta toplam 12 mol mol sayısının 8
molü SO3 gazına ait olduğuna göre SO3
gazının kısmi basıncı; 4,8 x 8 / 12 = 3,2
atm olur.
• P(SO ) = 3,2 atm
3

148
• 2.YOL
• Tepkime yokmuş gibi musluk açıldıktan
sonraki son basınç bulunur.
• P1V1 + P2V2 = PsonVtoplam
• 4 x 3 + 2 x 2 = Pson x 5
• Pson = 3,2 atm (tepkime olmasaydı)
• Başlangıç mol oranları;
• n1 / n2 = P1V1 / P2V2
• n1 / n2 = 4 x 3 / 2 x 2
• n1 / n2 = 12 /4 olarak bulunur:
149
• Başlangıçta toplam 16 mol gaz oluyor.
• Musluk açılıp tepkimeden sonraki mol
sayısı; oluşan gazın mol sayısına arta
kalan gazın mol sayısı eklenerek bulunur:
SO2 + ½ O2 → SO3
• Başlangıç mol: 12 4 -
• Değişim mol: -8 -4 +8
• Sonuç mol: 4 - 8
• Sonuçta toplam 12 mol gaz oluyor.
• Mol sayısı 16 molden 12 mole azaldı.
150
• Sıcaklık T K’den 2T K’e yükseltildi.
• Tepkime sonucu mol sayısındaki ve
sıcaklıktaki değişiklik basınca yansıtılarak
son toplam basınç bulunur.
• P1 / n1T1 = P2 / n2T2
• P1 = 3,2 atm
• n1 = 16 mol
• T1 = T K
• P2 = ? atm
• n2 = 12 mol
• T2 = 2T K 151
• 3,2 / 16 x T = P2 / 12 x 2T
• 3,2 / 16T = P2 / 24
• 3,2 / 2T = P2 / 3
• 2P2 = 9,6
• P2 = 4,8 atm (Pson toplam = 4,8 atm)
• Son olarak SO3 gazının kısmi basıncı
hesaplanır.
• SO2 + ½ O2 → SO3
• Sonuç mol: 4 mol - 8 mol

152
• Sonuçta toplam 12 mol mol sayısının 8
molü SO3 gazına ait olduğuna göre SO3
gazının kısmi basıncı; 4,8 x 8 / 12 = 3,2
atm olur.
• P(SO ) = 3,2 atm
3

153
 Su Üzerinde Toplanan Gazlar
• Atmosfer N2, CO2, O2 gibi birçok gazdan
oluşan gaz karışımıdır. Atmosferi
oluşturan gazlardan biri de su buharıdır.
Atmosferdeki su buharını günlük
yaşantımızda gece ve gündüz sıcaklık
farkının fazla olduğu dönemlerde görmek
mümkündür. Sis adı verilen meteorolojik
olayda yatay görüş mesafesi 100 mʼnin
altına düşebilir.
154
• Atmosferdeki su buharının yoğuşması
veya donarak kristalleşmesi sonucu ortaya
çıkan çok küçük su damlacıkları ya da buz
kristalleri sis ve çiyi oluşturur.
• Kapalı kapta bulunan su, atmosferde
olduğu gibi her sıcaklıkta buharlaşır.
Kapalı kaptaki su bir süre bekletildiğinde
buhar moleküllerinin sayısı artar. Artan
buhar moleküllerinin bazılarının kinetik
enerjisinin azalması sonucu buhar
yoğuşur.
155
• Bir süre sonra buharlaşan su miktarı ile
yoğuşan buhar miktarı dengelenir. Bu
olaya suyun doygun buhar basıncı ya da
denge buhar basıncı denir (Görsel).

156
• Doygun buhar basıncı sıcaklığa bağlı
olarak değişir. Bir denge durumu olduğu
için hacim artışı ya da azalışı doygun
buhar basıncını etkilemez.
• İçinde su bulunan kapalı bir kaba suda
çözünmeyen ve suyla tepkime vermeyen
bir gaz eklenebilir. Bu durumda su
yüzeyindeki gaz basıncı, eklenen gazın
kısmi basıncı ile suyun doygun buhar
basıncı toplamına eşit olur.

157
• Daltonʼun Kısmi Basınçlar Yasası su
üzerinde toplanan gazların hacmini ve
basıncını hesaplamak için de kullanılır.
Laboratuvarda gazların su üzerinde
toplanması yaygın olarak kullanılan
yöntemlerden biridir. Bu yöntem kimyasal
reaksiyonlar sonucunda açığa çıkan
gazları saf olarak elde etmek için kullanılır.
Bu yöntemin kullanılabilmesi için elde
edilmek istenen gazın su ile tepkime
vermemesi ve suda çözünmemesi gerekir.
158
• Örneğin laboratuvarda O2 elde
edilmesinde kullanılan yöntemlerden biri
de potasyum kloratın (KClO3) ısıtılmasıdır.
Potasyum klorat ısıtıldığında oksijen gazı
açığa çıkar.
• Açığa çıkan oksijen gazı su dolu dereceli
silindir (mezür) içinde toplanır.
• Dereceli silindirde toplanan gazın basıncı
oksijen gazından ve suyun buhar
basıncından kaynaklanır (Görsel
2.4.5.a,b).
159
160
• Oksijen gazının kısmi basıncı ile su
buharının kısmi basıncının toplamı toplam
gaz basıncını verir.
• Su yüzeyinde oluşan doygun buhar
basıncı sıcaklığa bağlı olarak değişir.

• Toplam basınç hesaplanırken o

sıcaklıktaki suyun buhar basıncı
bilinmelidir. Örneğin 19 ºC’ta suyun buhar
basıncı 16,48 mmHg’dır.
161
 SIVI BUHAR BASINCI VE
KAYNAMA
• Tüm sıvılar her sıcaklıkta buharlaşırlar.
Kapalı bir kapta bulunan sıvılar önce
buharlaşır, sonra miktarları yeterli ise
sıvılaşırlar. Bir süre sonra buharlaşma ve
sıvılaşma (yoğunlaşma) hızları eşitlenir.
Bu anda sıvının buharının kapta
oluşturduğu basınca sıvı buhar denge
basıncı denir.

162
 SIVI BUHAR BASINCININ
DEĞİŞMESİ
• Sıvı buhar denge basıncı sadece iki şeyle
değişir:
1– SICAKLIK
2– SIVININ CİNSİ
• Sıcaklık arttıkça buhar basıncı artar. Sıvı
molekülleri arasındaki çekim arttıkça buhar
basıncı düşer. Buhar basıncı büyük olan
sıvılar, uçucu sıvılar olarak tanımlanır.
163
 KAYNAMA SICAKLIĞI
• Bir sıvının buhar basıncının dış basınca
eşit olduğu sıcaklık o sıvının kaynama
sıcaklığıdır.
• Kaynama noktası iki şeye bağlıdır:
• 1– SIVININ BUHAR BASINCI
• 2– DIŞ BASINÇ

164
BUHAR BASINCI, DIŞ BASINÇ,
KAYNAMA SICAKLIĞI
• İki sıvı karşılaştırıldığında buhar basıncı
büyük olan sıvının kaynama noktası
küçüktür. Dolayısıyla kaynama noktası
buhar basıncıyla ters orantılıdır. Dış
basınç arttıkça kaynama noktası yükselir,
yani kaynama noktası dış basınçla doğru
orantılıdır.

165
166
167
C 2019-AYT 11.SINIF KİMYA 2.ÜNİTE

168
B 2011-LYS2/11.SINIF KİMYA
2.ÜNİTE

169
170
5.BÖLÜM: GERÇEK GAZLAR

171
GERÇEK GAZ VE İDEAL GAZ

172
 Gerçek Gazların İdeal Gaz
Varsayımından Sapması
• Gazların davranışlarını açıklayan kinetik
teoriye göre;
• 1. Gaz tanecikleri çok küçük hacme sahip
olduklarından kabın hacmine göre gaz
taneciklerinin hacmi ihmal edilebilir.
• 2. Gaz tanecikleri arasında itme ve çekme
kuvvetlerinin olmadığı ve birbirlerinin
davranışlarından etkilenmediği varsayılır.

173
• Bu iki koşulu sağlayan gazlar ideal gaz
olarak tanımlanabilir.
• İdeal gazlar kinetik teorinin varsayımlarına
ve gaz yasalarına uyan gazlardır. Doğada
bulunan gazlar ise gerçek gazlar olarak
tanımlanabilir.

174
 İDEAL GAZ
• Gaz taneciklerinin öz hacimlerinin ve gaz
tanecikleri arasındaki etkileşimlerin ihmal
edildiği, başka bir deyimle 0 sayıldığı
gazdır.
• Hiçbir gaz ideal olamaz, ancak ideale
yaklaşabilir.
• Gazlar yüksek sıcaklık ve düşük basınçta
ideale en yakındır, yüksek basınç ve
düşük sıcaklıkta ideallikten sapar.
175
 GERÇEK GAZI İDEAL GAZA
YAKLAŞTIRAN ŞARTLAR
• 1– Düşük basınç
• 2– Yüksek sıcaklık
• 3– Küçük mol ağırlığı
• 4– Küçük yoğunluk

176
 GERÇEK GAZI İDEAL
GAZDAN UZAKLAŞTIRAN
ŞARTLAR
• 1– Yüksek basınç
• 2– Düşük sıcaklık
• 3– Büyük mol ağırlığı
• 4– Büyük yoğunluk

177
 İDEAL GAZ VAR MIDIR?
• Ulaşılan en düşük sıcaklık –270 °C’tır.
• Kinetik teoriye göre ideal gaz –273,15
°C’ta (0 K) olur.
• –273,15 °C’ta gazın hacmi ve basıncı 0
olmaktadır. Maddenin hacminin ve
basıncının 0 olması ise maddenin yok
olması anlamına gelmektedir. Bu nedenle
madde olduğu sürece, bu düşük sıcaklığa
(–273,15 °C) erişmek mümkün değildir.
Bundan dolayı ideal gaz yoktur.
178
 GAZ KANUNLARI İDEAL
GAZLAR İÇİN GEÇERLİDİR
• Doğada bulunan gazlar gerçek gaz olarak
tanımlanır.
• Deneylerde kullanılan gazlar, gerçek
gazdır. Bu nedenle sonuçlar hatalı
çıkabilir.
• Örneğin, PV çarpımının eşit olduğunun
gösterildiği deneyde değerler büyük
alınmamalıdır.
179
 VAN DER WAALS EŞİTLİĞİ
• PdüzeltilmişVdüzeltilmiş = nRT
• Eşitlikte basınçta ilave, hacimde ise
çıkarma yapılır.
• Van der Waals eşitliği, ideal gaz denklemi
olarak da bilinir.
• Düzeltme yapılmasının sebebi, Van der
Waals eşitliğinin ideal gazlar için geçerli
olmasındandır.
180
 Kap hacmine göre gaz hacmi
ihmal edilebilir ya da edilemez.

181
• Gaz moleküllerinin pistonlu bir kapta
olduğu düşünülürse piston aşağıya indikçe
kabın hacmi küçülür. Hacim küçüldüğünde
kabın hacmine göre gaz hacmi ihmal edilir
büyüklükte değildir (Görsel).
• İdeal gaz denkleminde 1 mol ideal gaz için
eşitlik aşağıdaki gibi olur.

182
• İdeal gazlar farklı sıcaklık ve basınç
koşullarında da bu eşitliği doğrular.
• Ancak gerçek gazlar her koşulda bu eşitliği
sağlamaz.

183
GERÇEK GAZIN İDEAL GAZA
DÜŞÜK BASINÇTA
YAKLAŞTIĞINI GÖSTEREN
GRAFİK

184
 Farklı gazların PV/RT oranının basınçla değişimi
(Gerçek gazların ideal gaz değerine yaklaşmasının
düşük basınçta mümkün olduğunu gösteren grafik)

185
• Grafikʼte görüldüğü gibi gerçek gazların
ideal gaz değerine yaklaşması ancak çok
düşük basınçlarda geçerlidir.
• Basınç arttıkça gazların yoğunluğu artar,
moleküller birbirine yaklaşır (Görsel).
• Molekül kütlesi arttıkça moleküller arası
kuvvetler (zayıf etkileşimler) artar ve gaz
ideallikten daha çok sapar.

186
Basınç arttıkça gazların yoğunluğu
artar, moleküller birbirine yaklaşır.

187
GERÇEK GAZIN İDEAL GAZA
YÜKSEK SICAKLIKTA
YAKLAŞTIĞINI GÖSTEREN
GRAFİK

188
Gazların yüksek sıcaklıkta idealliğe yaklaştığını, düşük
sıcaklıkta ideallikten saptığını gösteren grafik

189
• Gerçek gazlarda sıcaklık düştüğünde
moleküllerin ortalama kinetik enerjileri
düşerken molekülün hareketi yavaşlar ve
gaz molekülleri birbirine yaklaşır.
Moleküller arası çekim kuvvetleri artar ve
gazlar sıvılaşır.

190
 KRİTİK SICAKLIK
• Her bir gaz için farklı değerde olan öyle bir
sıcaklık derecesi vardır ki bu sıcaklığın
üzerinde ne kadar yüksek basınç
uygulanırsa uygulansın gaz
sıvılaştırılamaz. Her bir gaz için
karakteristik olan bu sıcaklığa kritik
sıcaklık denir. Kritik sıcaklık, TK ile
gösterilir.
• H2O(g)’ın kritik sıcaklığı 374,3 °C’tır.
191
 BUHAR, GAZ VE KRİTİK
SICAKLIK
• Kaynama noktası ile kritik sıcaklığın
arasında buhardan, kritik sıcaklığın
üzerinde ise gazdan söz edilir.

192
 KRİTİK BASINÇ
• Bir gazı kritik sıcaklığında sıvılaştırmak
için gerekli minimum basınçtır.

193
 Faz Diyagramları
• Maddenin bir hâlden diğer hâle geçmesine
faz geçişi denir. Maddelerin farklı sıcaklık
ve basınç koşullarında fiziksel durumlarını
gösteren grafiklere faz diyagramı adı
verilir. Faz diyagramlarında genellikle x
ekseni üzerinde sıcaklık, y ekseni üzerinde
basınç değeri yer alır. Faz diyagramında
görülen çizgiler ve eğriler faz değişiminin
gerçekleştiği sıcaklık-basınç değerlerini
gösterir.
194
• Çizgilerin tam üstüne gelen sıcaklık ve
basınç değerleri ise maddenin iki hâlinin
bir arada olduğunu ifade eder.
• Grafikʼte faz diyagramına bir örnek
verilmiştir.

195
Faz diyagramı

196
• A noktası maddenin üç hâlinin bir arada
bulunduğu sıcaklık (TÜ) ve basınç (PÜ)
noktasıdır, bu noktaya üçlü nokta denir.
• B noktası ise bir gazın basınç uygulanarak
sıvılaştırılabileceği en yüksek sıcaklık
noktasıdır ve kritik sıcaklık (TK)-kritik
basınç (PK) noktası olarak adlandırılır.
• Kritik nokta buhar-sıvı geçişinin sonlandığı
noktadır. Bu sıcaklık-basınç değerinin
üstünde madde, gaz hâlindedir.

197
• AB (buharlaşma-yoğuşma) eğrisi:
Maddenin buhar hâlden sıvı hâle veya sıvı
hâlden buhar hâle geçebileceği sıcaklık-
basınç değerlerini gösterir.
• AC (erime-donma) eğrisi: Maddenin sıvı
hâlden katı hâle veya katı hâlden sıvı hâle
geçebileceği sıcaklık-basınç değerlerini
gösterir.
• AD (süblimleşme-kırağılaşma) eğrisi:
Maddenin buhar hâlden katı hâle veya katı
hâlden buhar hâle geçebileceği sıcaklık-
basınç değerlerini gösterir. 198
Suyun Faz Diyagramı

199
Karbon Dioksidin Faz Diyagramı

200
• CO2 ve H2Oʼyun faz diyagramları
incelendiğinde en büyük farkın AC
çizgisinde olduğu görülür. CO2ʼin faz
diyagramında AC çizgisinin eğimi sıcaklık
yönündedir. Suyun faz diyagramında ise
AC çizgisinin eğimi basınç yönündedir. AC
çizgisinin eğiminin yönündeki fark o
maddenin sıcaklık ve basıncının erime ve
donma noktasına etkisini ifade eder.
• Suyun faz diyagramından buzun basınçla
sıvılaşabileceği anlaşılır.
201
• CO2ʼin faz diyagramından ise kuru buzun
basınçla sıvılaşamayacağı süblimleşeceği
anlaşılır. Kuru buz 1 atm basınçta
süblimleşir (Görsel).

202
• Faz diyagramından anlaşılacağı gibi
maddenin katı, sıvı veya gaz hâlde oluşu
sıcaklık ve basınçla ilgilidir. Sıcaklık ve
basınç koşullarına bakılarak maddenin
fiziksel hâli belirlenir.
• Maddenin gaz hâlinin tam olarak
belirlenmesi için de sıcaklık-basınç
koşulları bilinmelidir. Çünkü sıvılar her
sıcaklıkta buharlaşır. Bir sıvının buhar
hâlini gaz olarak tanımlamak doğru
değildir.
203
• Bir maddenin gaz olarak tanımlanabilmesi
için bulunduğu sıcaklıkta hiçbir basınç
altında sıvılaştırılamaması gerekir.
• Gazlar yüksek sıcaklık ve düşük basınç
değerlerinde ideale yaklaştıkları için gazın
sıcaklığı ne kadar yüksek ise sıvılaşması
için gereken basınç da o kadar yüksek
olur. Ayrıca bazı sıcaklık değerlerinden
sonra ne kadar basınç uygulanırsa
uygulansın gazı sıvı hâle geçirmek
mümkün değildir. Bu sıcaklık noktasına
kritik sıcaklık noktası denir.
204
• Benzer şekilde bazı basınç değerlerinden
sonra sıcaklık ne kadar düşürülürse
düşürülsün madde gaz hâle geçirilemez.
Bu basınç noktasına da kritik basınç
noktası denir.
• Bulunduğu sıcaklıkta basınçla
sıvılaştırılabilen maddelere buhar denir.
Örneğin oda sıcaklığında bulunan su
buharı basınçla sıvı hâle getirilebilir. O
hâlde oda sıcaklığında suyun buhar hâli
vardır, gaz hâli yoktur.
205
• Suyun kritik sıcaklığı 374,3 ºCʼtur ve bu
sıcaklık değerinin üstünde basınçla
sıvılaştırılamadığı için su, gaz hâlde bulunur.
CO2ʼin kritik sıcaklığı da 31,2 ºCʼtur ve bu
sıcaklık değerinin üstünde gaz hâlde
bulunabilir. CO2 standart koşullarda basınçla
sıvılaşabileceği için buhar hâldedir. Fakat
O2ʼin kritik sıcaklığı -118,2 ºCʼtur ve bu değer
standart koşullarda gaz hâlde bulunduğunu
gösterir. Çünkü O2ʼe oda sıcaklığında ne
kadar basınç uygulanırsa uygulansın oksijen
sıvı hâle getirilemez.
206
 Joule-Thomson Olayı
• Herhangi bir madde soğutulmak istenirse
ne yapılmalıdır?
• Gerçek gazlar yüksek basınç ve düşük
sıcaklıkta sıvılaştırılabilir.
• Gazları sıvılaştırmanın diğer bir yolu da
gaz moleküllerini bir yerden başka bir yere
hareket ettirerek moleküllerin kinetik
enerjilerini düşürmektir. Böylece mutlak
sıcaklık da düşecektir.
207
• James Joule (Ceyms Cuul) ve William
Thomson (Vilyım Tamsın) bu konu
hakkında çalışan ilk bilim insanlarıdır.
Joule ve Thomson Görsel’dekine benzer
bir düzenek kullanmışlardır.

208
Joule-Thomson olayı

209
• Bu düzenekte ısıca yalıtılmış bir kap,
engelle iki bölmeye ayrılmıştır. Bölmeler
arasında küçük bir delik bulunmaktadır. I.
bölmedeki gaz yüksek basınçta
sıkıştırılarak II. bölmeye geçirilmektedir.
Gazın I. bölmeden II. bölmeye geri
dönüşümsüz olarak geçmesi için I.
bölmedeki gaz basıncının II. bölmedeki
gaz basıncından yüksek olması gerekir.
Her iki bölmedeki sıcaklıklar ölçüldüğünde
gazın cinsine göre 3 durumla karşılaşılır:
210
• 1. II. bölmedeki sıcaklığın I. bölmedeki
sıcaklıktan düşük olduğu durum (T2<T1),
• 2. II. bölmedeki sıcaklığın I. bölmedeki
sıcaklıktan yüksek olduğu durum (T2>T1),
3. Her iki bölmedeki sıcaklığın eşit olduğu
durum (T2=T1). Hızla genleştirilen gazların
soğuma nedeni gazın kinetik enerjisi ile
mutlak sıcaklığın doğru orantılı olmasıdır.
Mutlak sıcaklık artırıldıkça gazın kinetik
enerjisi artar. Aynı şekilde kinetik enerjiyi
artıracak durumlar gazın sıcaklığını artırır.
211
• Kinetik enerjiyi düşürecek durumlar da
gazın sıcaklığını azaltır. Bu nedenle
genleşen gazlar genleşirken öz ısılarını
kullandıkları için kinetik enerjileri azalır ve
bulunduğu ortamı soğutur. Bu olaya
James Joule ve William Thomson’ın
anısına Joule-Thomson olayı veya Joule-
Thomson genleşmesi denir.
JouleThomson olayında genleşen gazın
sıcaklık değişimi ne kadar az ise gaz
ideale o kadar yakındır.

212
• Joule-Thomson olayından yararlanılarak
hava hızla genleştirilmiş, soğutulmuş,
havadan oksijen ve azot gazı elde
edilmiştir.
• Joule-Thomson olayını daha iyi anlamak
için pompanın çalışma sistemini incelemek
gerekir. Pompa ile bisiklet tekerleği
şişirilirken pompanın gaz çıkış vanası
ısınır, bisikletin sibobu soğur. Çünkü
sıkıştırılan gazlar ısınır, genişleyen gazlar
ise bulundukları ortamı soğutur.
213
• Gıda ve ilaç endüstrisinde düşük
sıcaklıklara ulaşmak ve ortam sıcaklığını
düşürmek oldukça önemlidir. Bu nedenle
soğutucularda da Joule-Thomson
olayından yararlanılır (Görsel).
• Ayrıca araçlarda ve evlerde kullanılan
klimalar da bu olaydan yararlanılan
mekanik sistemlerdir.

214
Buzdolabı arkası

215
 JOULE – THOMSON OLAYI
(JOULE – THOMSON
GENLEŞMESİ)
• EK = 3/2kT formülünden anlaşılacağı gibi
düşük sıcaklıkta gazların kinetik enerjileri
(EK) düşüktür; düşük kinetik enerjili gaz
taneciği düşük ortalama hıza sahiptir
(EK=1/2mv2). Buna göre gaz taneciğinin
hızını yavaşlatmak, gazı soğutmak
anlamına gelir. Taneciğin hızı nasıl
yavaşlatılır?
216
• Gazlar genleştirildiğinde gaz tanecikleri
birbirlerinden uzaklaşır; ortalama hızları
azalır.
• Hızı azalan taneciğin kinetik enerjisi düşer
(EK = 1/2mv2).
• Kinetik enerjisi düşen gaz taneciğinin
mutlak sıcaklığı (T) düşer (EK = 3/2kT).
• Sonuç olarak hızla genleştirilen gazın
mutlak sıcaklığı azaldığından gaz taneciği
soğur; soğuyan gaz, bulunduğu ortamı
soğutur.

217
 JOULE – THOMSON
GENLEŞMESİ KANUNUNDAN
YARARLANARAK HAVANIN
SIVILAŞTIRILMASI
• Joule – Thomson olayından yararlanarak
1877 yılında Louis Paul Cailletet, önce
havayı soğutmuş, sonra hızla
genleştirmiştir. Böylece hava, sıvı hâle
geçmiştir.
218
• Daha sonra sıvılaştırılan havanın içindeki
azot gazı ve oksijen gazı damıtma yoluyla
birbirinden ayrılarak elde edilmiştir.

219
HAVANIN SIVILAŞTIRILMASI
İLE AZOT VE OKSİJEN
GAZLARININ ELDE EDİLMESİ
• Hava yüksek basınçta sıvılaştırılır. Sıvı
havanın ayrımsal damıtılmasıyla azot ve
oksijen gazları, linde cihazında elde edilir.
• Azotun kaynama noktası –194 °C,
oksijenin kaynama noktası ise –183 °C’tır.
Bu nedenle önce azot gazı, sonra oksijen
gazı ele geçer.
220
 JOULE – THOMSON
GENLEŞMESİ KANUNUNA
GÖRE BUZDOLAPLARININ
SOĞUTMA PRENSİBİNİN
AÇIKLANMASI
• Soğutucularda da Joule – Thomson
olayından yararlanarak amonyak, metil
klorür, propan gibi kolay buharlaşabilen
akıcı maddeler kullanılır.
221
• Sıvı hâle getirilen madde, borularla
buzdolabının iç yüzeyine verilir. Madde
borular içinde gaza dönüşürken
buzdolabının içini soğutur. Aynı gaz
kompresör tarafından basınç altında
yeniden sıvı duruma getirilir.

222
 JOULE – THOMSON
GENLEŞMESİ KANUNUNA
GÖRE KLİMALARIN ISITMA
VE SOĞUTMA PRENSİBİNİN
AÇIKLANMASI
• Klimalardaki gaz, kompresör aracılığı ile
emilip sıkıştırılarak sıvılaştırılır. Gaz
hâlinden sıvı hâle geçmek ekzotermik olay
olduğundan sıkışma esnasında açığa
çıkan ısı, bir fan ile dış ortama atılır.
223
• Sıvı üzerindeki basınç düşürülünce, sıvı
bulunduğu ortamdan ısı çekerek gaz hâle
geçer; böylece dış ortamın sıcaklığını da
düşürmüş olur.
• Kullanılan akışkan madde, kompresör
tarafından tekrar emilip sıkıştırılarak
sıvılaştırılır; çevrim aynı şekilde
tekrarlanarak devam eder.

224
İLİM ATÖLYESİ

225
 YERYÜZÜNDEKİ FİZİKSEL
DENGE
• Yeryüzünde ne kadar H2O(s) (su) varsa
atmosferde de o kadar H2O(g) (su buharı)
vardır.
• Yeryüzüne inen yağmur, her sene aynı
miktardadır.
• Yeryüzünden her sene ne kadar su
buharlaşırsa; yine o ağırlıkta su yağmur,
kar ve dolu olarak dünyaya yağar.
226
• SORU: H2O(s) → H2O(g)
Dünyamızdaki suyun buharlaşması
tepkimesi yukarıda verildiği gibi tek yönlü
olsaydı ne olurdu?
CEVAP: Dünyada su kalmazdı.
• SORU: H2O(g) → H2O(s)
Yukarıdaki tepkimede görülen
dünyamızdaki değişim; tek yönlü olsaydı
ne olurdu?
CEVAP: Yeryüzünü su kaplardı.
227
• SORU: Bu olayın ölçülü, dengeli ve
dinamik olması ne anlama gelir?
• CEVAP: Ölçülü, yeryüzünde bulunan su
kadar atmosferde su buharı bulunduğu
anlamına gelir. Dengeli, reaksiyonun
denge reaksiyonu (çift yönlü reaksiyon)
olduğu anlamına gelir. Dinamik ise, bu
olayın her an, yer–gök arasında devam
ettiği anlamına gelir.

228
• Dünyada suyun varlığı; güneşle
aramızdaki uzaklığın hassaslığı ile de
alakalıdır.
• Dünya ile güneş arasındaki uzaklık
şimdikinden farklı olsaydı su, ya
buharlaşacaktı ya da donacaktı.

229
 YAĞMURUN YAĞMASI VE
ATMOSFERDE FİZİKSEL
DENGENİN KORUNMASI
• Sıcaklık, suyu buharlaştırmakla suyun
bünyesini tahrip ettiği zaman, o tahrip
sonucu oluşan su buharı yok olmaz. Belirli
bir yere sevk edilir ve belli bir düzeye
çıkar; icap ettiğinde yağmak için orada
durur.
230
• Atmosferdeki su buharı molekülleri,
atmosferdeki hava moleküllerinin onda
birini teşkil edince su buharı yoğunlaşır.
• Atmosferde bulunan belli bir düzeydeki su
buharının yoğunlaşması suretiyle yağmur
yağar.
• Atmosferde fiziksel dengenin korunması
için, yağan katrelerden boş kalan yerler,
denizlerden ve yerlerden kalkan buharlarla
doldurulur.
231
• Yağmur yağması hakkında en kısa yol
şöyle tarif edilir: Su buharı molekülleri,
emir aldıkları zaman, o moleküller her
taraftan toplanmaya başlarlar ve bulut
şeklini alıp hazır vaziyette dururlar. Yine
ikinci bir emirden sonra bir kısım
moleküller yoğunlaşarak, katrelere
dönüşürler. Sonra kanunların temsilcileri
vasıtasıyla, çarpışmadan kolayca yere
düşerler.

232
• Atmosfer, denizin rengini andırır. Havada,
denizlerdeki sudan daha fazla su vardır.
Bu nedenle, “atmosferde denizin
bulunduğu teşbihi” mecaz olarak akıldan
uzak değildir. Sanki, şu atmosfer boşluğu
yağmur ile dolu bir havuzdur.
• Bulutların bir kısmı negatif elektriği
üzerlerinde taşımaktadır, bir kısmı da
pozitif elektriği üzerlerinde taşımaktadır.
Bu kısımlar birbirlerine yaklaşıp aralarında
çarpışma olduğunda, şimşek çakar.

233
• Bulutların bir kısmının hücum ettiği, bir
kısmının ise kaçtığı zaman aralarında
havasız kalan yerleri doldurmak için
atmosfer tabakası hareket ve heyecana
geldiğinde gök gürlemesi (gök gürültüsü)
meydana gelir.
• Bu hâllerin olması bir nizam ve kanun
altında olur ki, o nizam ve o kanunu temsil
eden gök gürlemesi ve şimşek aracılarıdır.

234
 KÜRESEL ISINMAYA BAĞLI
KURAKLIKTAN SÖZ ETMEK
HATTA BUNA DAİR SOMUT
VERİ BULMAYA ÇALIŞMAK
BİLİMSEL SKANDALDIR
• Türkiye son senelerde kuraklık yaşıyor.
Kuraklık; dünyada yağışlar azaldığından
değildir. Çünkü; yeryüzüne inen yağış, her
sene aynı miktardadır. Yağışlar yer
değiştirmiştir.
235
• Dünyanın bazı bölgelerinin çok yağış
aldığını duyarken, bazı bölgelerinin daha
az yağış aldığını görüyoruz. Örneğin;
özellikle Türkiye’de yağışlar azaldı,
Amerika’da ise arttı.
• Sorun da buradan çıkıyor. Bu sorunu
doğuran, insandır. İnsanın canlı–cansız
ekosisteme karşı olumsuz müdahalesi,
yağış dağılımını bozmaktadır.
• Kuraklığın insafımıza ve insanlığımıza
olan uyarıcı görevini bir an önce anlayıp,
gerekli çalışmaları yaparak bu problemin
üstesinden gelmeliyiz.
236