Sinyal İletimi 1

Yard. Doç. Dr. Bedia Palabıyık

İ.Ü. Moleküler Biyoloji ve
Genetik
 Hücre dışı sinyal molekülleri kısa
ya da uzun mesafeler üzerinden
etkilidirler
Çok hücreli organizmalardaki hücreler birinden
diğerine sinyal göndermek için yüzlerce çeşit hücre
dışı molekül kullanır
 Hayvan hücreleri sinyali bir
hücreden diğerine farklı yollarla
iletirler
 Farklı hücreler aynı hücre dışı
sinyal molekülüne farklı şekilde
yanıt verebilirler
 Her hücre , hücre dışı sinyal
moleküllerinin özgül kombinasyonuna
yanıt verecek şekilde programlanır
Bir hücrenin bir sinyale yanıtı
yavaş yada hızlı olabilir
Bazı hormonlar hücre zarını geçer
ve hücre içi reseptörlere bağlanır
esteron eksikliğinde sekonder eşeme bağlı karakterler geli
Bazı çözünmüş gazlar hücre zarını
geçer ve doğrudan hücre içi
enzimleri aktive ederler
 •NO, hedef hücrenin içinde,
guanilil siklazenzimine
bağlanır ve onu aktif hale
getirir.
•Böylece, GTP nüleotidinden
siklik GMP oluşur.
•siklik GMP ikincil hücre içi
bir sinyal molekülüdür.

yıkan enzimi durdurup, NO sinyalini başlatarak, penis sertleşm

Hücre - yüzey reseptörleri hücre dışı
sinyalleri hücre içi sinyal iletim
yolağı aracılığıyla iletirler
•Hücre zarını geçemeyen
sinyal molekülleri hücre
yüzeyindeki reseptörlere
bağlanırlar.
•Bu zar-geçen reseptör
proteinler hücre dışındaki
sinyali algılayıp mesajı
zardan hücre içine
iletirler.
•Oluşan hücre içi sinyal
süreci, bir hücre içi
sinyal molekülü nden
diğerine mesajın daha
aşağılara geçirilmesi
şeklinde gelişir.
•Süreç, metabolizma, hücrenin
şekli ve hareketi ya da gen
anlatımı değişmesiyle
 Hücre içi sinyal proteinleri gelen
sinyali gönderebilir , çoğaltabilir ,
bütünleyebilir ve dağıtabilir
Bu hücre içi sinyal yolaklarının
bileşenlerinin işlevleri:
1)Sinyali basitçe gönderir ler
ve hücre içinde yayılmasına
yardım ederler
2)Alınan sinyali, daha güçlü
yaparak, çoğalta bilirler. Birkaç
hücre dışı sinyal molekülü çok
sayıda hücre içi yanıtı uyarmaya
yeterli olabilir
3)Birden fazla hücre içi sinyal
yolağından gelen sinyalleri
alabilirler ve ileriye doğru
göndermeden önce onları
bütünleştirebilirler
4)Birden fazla sinyal yolağına
ya da etkin proteine sinyali
dağıta bilirler, karmaşık bir
yanıt uyarılır
 Pek çok hücre içi sinyal iletim
proteini moleküler anahtarlar gibi
davranırlar
İyon kanalı bağlı reseptörler

•Hücre zarı potansiyelini değiştiren ve elektriksel bir

akım oluşturabilen hücrelerde hızlı sinyal iletimi
•Benzeşik, çok geçişli ve zar-geçen proteinler ailesine
aittirler
G proteinine bağlı reseptörler
•Hücre zarında bulunan trimerik-GTP-bağlayan proteinler
•Kendisi aktive olduktan sonra bir iyon kanalını ya da
enzimi aktive eder
•Benzeşik, yedi geçişli zar-geçen proteinler
Enzim bağlı reseptörler
•Etkinleştiğinde ya doğrudan enzim gibi işlev
görürler ya da ilişkide oldukları enzimleri
etkinleştirirler
•tek geçişli zar-geçeçen proteinler
•Daha heterojen, büyük bir çoğunluğu protein kinaz
yada protein kinazlarla ilişkili
G - Protein - Bağlı Reseptörler
•En geniş hücre yüzey proteinleri ailesi (C.elegans
genlerinin %5’i, memelilerde binlerce)
•Hormonlar, nöroaktarıcılar ve bölgesel aracılar gibi çok
çeşitli sinyal moleküllerine yanıt vermede aracı
•Lipit çift katmanını yukarıdan aşağıya yedikere kat eden
tek bir polipeptid zinciri içerir (“seven-pass
transmembrane receptor proteins”, serpentin reseptörler,
yılansı)

•rodopsin (omurgalı
gözünde ışıkla aktive
olur)
•koku reseptörleri
(omurgalıda)
•mayalarda eşleşme
etmenlerini tanıyan
reseptörler
 G protein bağlı reseptörler gelen
sinyalleri iletebilmek için
altbirimlerine ayrılırlar
•Trimerik GTP-bağlayan
proteinler (G proteinler) α, β
ϖε γ .
•α α λ τ β ι ρ ι µ ι ν ε
Γ ∆ Π β α ğλ ı ι σ ε Γ
π ρ ο τ ε ι ν ι ι ν ακ τ ι φ
•ρ ε σ ε π τ  ρ
υ ψ α ρ ıλ δ ığıν δ α , α
αλ τ β ι ρ ι µ ι Γ∆Π ν ι ν
ψε ρ ι ν ε ΓΤΠ ν ι ν
β α ğλ α ν µ α σ ıν α ι ζ ι ν
ϖε ρ ι ρ
•Β υ δ ε ğι ş τ ο κ υ ş  λ 
ψ α π ıν ıν ι κ ι ψ ε
α ψ ρ ıλ µ α σ ıν α ψ ο λ
α αρ : α ϖε β γ .
•α α λ τ β ι ρ ι µ ι
Γ Τ Πα ζ α τ τ ι ϖι τ ε σ ι
 İyon kanallarını düzenleyen G
proteinleri
G proteinleri hedef hücrenin
plazma zarındaki iyon
kanallarını doğrudan
etkinleştirerek ya da
durdurarak iyon geçirgenliğini
ve dolayısıyla zar
uyarılabilirliğini değiştirir.
Örneğin, hayvanlarda vagus
siniri tarafından salınan
asetil kolin, kalp kası
hücresinin hem kasılma hızını
hem de gücünü azaltır. Etkin
hale gelen Gi proteininin α
altbirimi adenilil siklazı
engellerken, β γ α λ τ
β ι ρ ι µ λ ε ρ ι Κ+
κ α ν α λ λ α ρ ıν α
β α ğλ α ν α ρ α κ
β υ ν λ α ρ ıν
α  ıλ µ α λ α ρ ıν ı
σ α ğλ α ρ .
∆ε π ο λ αρ ι ζ ασ ψο ν
 Hücre zarına bağlı - enzimleri aktive eden
G proteinleri
En sık kullanılan hedef enzimler adenilil siklaz ile fosfolipaz C dir.
Uyarılan Adenilil siklaz siklik AMP,
Uyarılan fosfolipaz C ise inositol trifosfat ve diaçil gliserol adlı küçük
hücre içi sinyal moleküllerini (“small messengers, second messengers”)
oluştururlar.
Bu iki enzim farklı tipte G proteinleriyle aktive edilirler