2.

PRORAČUN NOSIVOSTI, STABILNOSTI I

UPOTREBLJIVOSTI DRVENIH KONSTRUKCIJA

OPŠTI PRINCIPI
Tehnička mehanika, pri proračunu materijala pod uticajem spoljašnjih sila,
podrazumeva da su ti materijali idelano elastični, homogeni i izotropni.
Drvo ne ispunjava ni jedan od navedenih kriterijuma, ali se ipak proračunava po
principima tehničke mehanike.
Ispunjenje gore navedenih kriterijuma obezbeđuje se uvođenjem odgovarajućih
korekcionih faktora koji uzimaju u obzir:
• vlažnost i temperaturu
• dugotrajnost delovanja opterećenja
• tečenje
• materijalnu i geometrijsku imperfekciju
• pravce anizotropije
• promenu zapremine i dr.
 KONCEPTI PRORAČUNA
1. Proračun prema dopuštenim naponima
Računska vrednost dejstava (opterećenja): F = Fi * c (Fi - opterećenje, c –
korekcioni faktor)  uticaji  

  d d = l / n n=2—4
2. Proračun prema graničnim stanjima (nosivosti i upotrebljivosti)
Računska vrednost dejstava (opterećenja): Fd = f * Fk (Fk – karakteristična
vrednost dejstava, f – parcijalni koeficijenti sigurnosti  Sd (uticaji)  d

Računska vrednost svojstava materijala: Xd = Xk / m (Xk _- karakteristična

vrednost svojstva materijala, m – parcijalni koeficijenti sigurnosti materijala) 
Rd = Rd (Xd, ad) (računska nosivost), ad – geometrijske veličine  fd (računska
čvrstoća materijala)

Sd  Rd odnosno  d  fd
 Proračun prema dopuštenim naponima
Naponi i deformacije pod uticajem najnepovoljnijeg opterećenja treba da su
manji od dopuštenih.

Drvena konstrukcija je neupotrebljiva (nesigurna, nefunkcionalna), ako nastupi:

• gubitak statičke ravnoteže – celine ili pojedinog dela

• lom kritičnog preseka – usled prekoračenja čvrstoće ili deformacija
• gubitak stabilnosti – zbog izvijanja pojedinih elemenata konstrukcije
• nekontrolisano pomeranje – celine ili pojedinog elementa
ili ako nastanu:
• prevelike deformacije – koje utiču na eksploataciju ili izgled
• preterane vibracije – koje utiču na neudobnost elsploatacije
• lokalna oštećenja, utiskivanja i pukotine – koje smanjuju trajnost i efikasnost
• lokalna izbočavanja – koja utiču na stabilnost
Ugib
 OPTEREĆENJA
Dokaz napona i deformacija sprovodi se za moguće kombinacije opterećenja.
Merodavna je ona kombinacija koja daje najveće uticaje.
• Prva grupa – Osnovna opterećenja (o )
g
- stalno opterećenje - g
g+s
- pokretno opoterećenje (uključujući sneg) - s
g+w
- opterećenje vetrom (kao samostalno opterećenje) - w
• Druga grupa – Dopunska opterećenja (d)
- opterećenje vetrom (kada nije samostalno opterećenje)
- opterećenje skela i oplata
- opterećenje privremenih konstrukcija
- trenja na ležištima g+s+w
- sile kočenja
- temperaturne promene
- skupljanje i bubrenje
• Treća grupa - Naročita opterećenja (n)
- zemljotres
- razmicanje oslonaca
- pritisak leda
- požar

Za osnovna opterećenja  = o (osnovni dopušteni naponi)

Za osnovna + dopunska opterećenja  = o * 1,15
Za osnovna + dopunska + naročita opterećenja  = o * 1,50
 Osnovni dopušteni naponi
Koriste se prilikom dimenzionisanja elemenata drvenih konstrukcija, a zavise od:
botaničke vrste drveta, klase drveta, vrste naprezanja i vlažnosti.
 MODULI ELASTIČNOSTI I KLIZANJA

Koriste se prilikom dimenzionisanja elemenata drvenih konstrukcija

(proračun deformacija), a zavise od: vrste drveta, zapreminske mase,
građe, vlažnosti, temperature.
 Pločasti proizvodi na bazi drveta
U proizvodnji savremenih drvenih konstrukcija koriste se i pločasti proizvodi izrađeni
od drveta:
• Furnirske ploče (“šperploče”) – izrađene od neparnog broja listova furnira koji su
međusobno slepljeni tako da se vlakna susednih furnira u konstrukciji ploče
naizmenično ukrštaju. Dimenzije:
- debljina: 8, 10, 12, 15, 18, 20, 22, 25, 30 mm
- širina: 122, 150, 170, 180 cm
- dužina: 200, 250, 280, 300 cm
• Ploče vlaknatice (“lesonit ploče”) – izrađene od drvenih vlakana prema različitim
tehnološkom postupcima. Koriste se u zatvorenim prostorima sa maliom vlažnošću.
Dimenzije:
- debljina: 2, 3, 4, 6, 8, 10 mm

- širina: 122, 130, 170 cm

- dužina: 122, 152, 170, 183, 244, 260, 274, 305, 366, 520, 549 cm
• Ploče iverice – izrađene od iverja drveta po posebnom tehnološkom postupku,
pod pritiskom i toplotom uz korišćenje lepkova od veštačkih smola. Dimenzije:

• debljina: od 3mm pa naviše rastući po 1mm do debljine od 50 mm

• širina i dužina: kao kod “šperploča” i zavisno od tehnologije proizvodnje

Delovi od metala

Elementi od čelika koji se koriste u drvenim konstrukcijama dimenzionišu se u svemu

prema pravilima koji važe u metalnim konstrukcijama.

Pri proračunu ovih elemenata koriste se dopušteni naponi kao i za metalne konstrukcije,
ali umanjeni za 10%.
 AKSIJALNO (CENTRIČNO) ZATEZANJE

Sila zatezanja poklapa se sa osom štapa i pravcem vlakana

A0 = Ak  t = Z / A0  td

Za nepoznato slabljenje:
A0 = 0,8 Ak
 SAVIJANJE
Nosač je opterećen upravno na svoju podužnu osu (poprečnim opterećenjem)

Pravo (čisto) savijanje

Kada je opterećenje u jednoj od glavnih ravni inercije poprečnog preseka

Naponi savijanja:
max m = maxMx / Wx  md

Naponi smicanja:
max m = maxT*Sx / Ix * b  md

Napon pritiska na mestu oslanjanja:

 c = P / A  c d
Ugibi (deformacije):
• za kratkotrajno opterećenje (do tri meseca)
• za dugotrajno opterećenje (duže od tri meseca – uvodi se uticaj tečenja)

max f =  Mx / E *Ix  f dop = l/m  - zavisi od statičkog sistema i opterećenja

+ ugib od T sile

Dopušteni ugibi
Koso savijanje
Kada ravan savijanja ne pada u jednu od glavnih ravni inercije
poprečnog preseka
m = mx + my = maxMx /Wx + maxMy /Wy ≤ md

 m   m2 x   m2  y   md

Ty .S x
 mx 
I x .b
Tx .S y
 m y 
I y .h
Mx
fx  x
l E .I x
f  f f 
x
2
y
2

m My
f y  y
E .I y
 EKSCENTRIČNO ZATEZANJE
Naprezanje nosača aksijalnom zatežućom silom i momentom savijanja

Ugibi i  naponi kao kod pravog savijanja

 AKSIJALNI (CENTRIČNI) PRITISAK
Sila pritiska poklapa se sa osom štapa i pravcem vlakana

Ako nema izvijanja:

 c = N / A  cd

Kada ima izvijanja: Ni = 2 E  Imin /li2 – Ojlerova kritična sila

izvijanja

Deljenjem sa površinom preseka A dobijamo:

Ni /A= i2min 2 E  /li2 (i2min = Imin/A)
Ako uvedemo oznake:

- vitkost štapa:  = li / imin i

- Ojlerov napon na izvijanje: i = Ni /A
 Dobijamo: i = 2 E  / 2 (1)

Ako se odnos između granične čvrstoće drveta na pritisak (lc ) i Ojlerovog napona na
izvijanje (i ) definiše kao koeficijent izvijanja 

 = lc / i ,
i usvoji da je dopušteni napon na pritisak paralelno vlaknima (cd) jednak:

cd = lc / n (n je koeficijent sigurnosti),

iz jednačine (1) dobijamo:

cd =  N / A , odnosno,

stv c =  N / A  cd

 postupak
 Odeđivanje koeficijenta izvijanja 
Koeficijent izvijanja  određuje se na osnovu deformacija štapa u elastičnom
(E  = const.) i neelastičnom (E   const.) području.

Za elastično područje (c  cp)

 = lc / i = 2 lc / 2 E  (a)

Ispitivanjima je utvrđeno da je odnos:

E  / lc = const =312,

pa se iz jednačine (a) dobija da je:  = 2 / 312 2 , odnosno:

 = 2 / 3100 (za elastično područje -   75)

 Za neelastično područje (c  cp)
Određivanje koeficijenta izvijanja  bazira se na eksperimentalnim istraživanjima

U važećem standardu za drvene konstrukcije

(JUS U.C9.200), usvojena je kriva Kočetkova

 = 1/[1-0,8 (/100)2 ]

za neelastično područje -   75
 Vitkost  = li / imin

  120 - za glavne noseće elemente kod kojih konstrukcija ne

omogućuje pouzdanu tačnost proračuna vitkosti

  150 – za glavne noseće elemente za koje se sa dovoljno

sigurnosti može odrediti dužina izvijanja

  175 – za sekundarne elemente čija je stabilnost od

sekundarnog značaja za stabilnost konstrukcije kao celine
 Dužine izvijanja li

a) Osnovni Ojlerovi slučajevi

b) Kod rešetkastih nosača

1. U ravni rešetke
• kada se štapovi ispune vezuju ekserima - li = 0,8 l
• kada se štapovi ispune vezuju vezom na zasek, moždanicima i zavrtnjima - li = l
• za pojasne štapove - li = l
2. Izvan ravni rešekte
• za štapove ispune - li = l
• za pojasne štapove dužina izvijanja zavisi od razmaka ukrućenja kojima se
ukrućuje pritisnuti pojas
c) Za krovne konstrukcije prema skici

1. U ravni vezača
• ako je Su  0,75 S, i sistem je pomerljiv  Si = 0,8 S
• ako je Su  0,75 S, i sistem je pomerljiv  Si = S
• ako je sistem nepomerljiv  Si = Su, odnosno Si = So, zavisno šta je veće
2. Upravno na ravan vezača
• dužine izvijanja jednake su razmacima pridržajnih tačaka
d) Lukovi sa kružnom i paraboličnom osom

Za odnos 0,15  f / l  0,50 i ako se ne sprovodi

tačan proračun

1. U ravni luka
• simetrično opterećen i obostrano uklješten luk - Si = 0,5 S
• simetrično opterećen luk na dva zgloba - Si = 0,625 S
• simetrično opterećen trozglobni luk - Si = 0,7 S
• nesimetrično opterećen (na polovini raspona) uklješten, dvozglobni i
trozglobni luk - Si = 0,5 S
Za veće raspone lukova, prema tačnijem proračunu:
• za lukove na dva zgloba - Si = 0,5 l 1 6,15k , gde je k = f / l
• za lukove na tri zgloba - Si = l/1,75 1 2k , gde je k = f / l
2. Upravno na ravan luka
• dužine izvijanja jednake su razmacima pridržajnih tačaka
 e) Ramovi sa rešetkastim riglama

1. U ravni rama
• Si = 2 hu + 0,7 ho (napon treba sračunati za veću pritiskujuću silu (No ili Nu)
Ako je veza između štapova ho i hu izvedena kao zglob, za dužinu izvijanja treba
uzeti Si = hu
2. Upravno na ravan rama
• Ako je veza između štapova ho i hu izvedena kao zglob, za dužinu izvijanja
treba uzeti Si = hu
• Ako čvor na visini hu nije pridržan već je ukrućenje na visini ho + hu , onda
treba uzeti Si = hu + ho
f) Dvozglobni i trozglobni ramovi punog preseka

1. U ravni rama
• za stub (  150 ) Si  S1 4  1,6c , gde je c = 2J S2 / J0 S1
Za   150 dužine izvijanja treba uzeti kao za lukove
• za riglu Si  S1 4  1,6c k , gde je k = J0 N1 / J N2
(N1 i N2 su sile u stubu odnosno rigli)

2. Upravno na ravan rama

• Za stub – dužina izvijanja je od zgloba do gornje ivice rigle
• Za riglu – dužine izvijanja jednake su razmacima pridržajnih tačaka
Za dvozglobne i trozglobne ramove sa vertikalnim stubovima i
horizontalnim riglama (u ravni rama)

K=J1l / J2 h
g) Kod drvenih kuća i sličnih konstrukcija – prema slici