Karolenj Sanat

780-900
Karolenj hanedanl (9-11. yy)
Karolenj kelimesi Charlesn (arl/Karl) Latince versiyonu olan Karolustan tretilmi
olup Karolusun soyu anlamna gelmektedir. Hanedanla ismini veren Karl Martel (686-
741), Merovenj Hanedanlnda kan taht kavgas dneminde krall vekaleten ynetmi
olan bir Frank soylusudur. Olu Pepin (714-768) ise taht resmen devralmtr.
Papann verdii destekle Merovenj Hanedanlndan taht devralan Pepinden sonra
tahta kan Charlemagne arlman (742-814) dneme damgasn vuran Frank kraldr.
25 Aralk 800 tarihinde Vatikan'daki San Pietro Bazilikas'nda Papa'nn elinden
imparatorluk tacn giyen arlman, Kutsal Roma mparatoru nvann alr.
arlman ve olu Louis (778-840) dnemlerinde btnln koruyan Frank
mparatorluu, Louisnin lmnden sonra oullar tarafndan e blnr. Hanedanlk
zamanla eitli blge krallklarna ayrlr fakat Karolenj soyu 12. yya kadar varln
srdrr.
800 yl civarnda Avrupann
siyasi durumu.

: Karolenj Hanedanlnn
bakenti Aachen.
 arlman (742-814)
ve
karolenj rnesans (780-900)
768 ylnda Frank tahtna kmasndan itibaren kurumsallam bir
devlet yaps kurmaya alan arlman, ekonomi, politika, ordu, kilise
ve eitim alanlarnda reformlar yapmtr.
Roma dnemine duyduu hayranlk ve Roma kltrn canlandrma
istei, sanatta Roma dnemi kalitesine ulamaya ynelik almalar ve
eserlerde kendisini gstermitir.
Kurduu iyi tekilatlanm manastrlarda ncelikle kitap yazmna
destek vermi, yalnzca dini deil bilimsel almalarn da
kopyalanmasn salamtr. Kitaplar yalnzca sanat eseri olarak deil,
eitim amal olarak da oaltlmtr. Bu ama dorultusunda ilk kez
bu dnemde byk-kk harf uygulamas balam, noktalama
iaretleri kullanlmtr.
 Dnemin en tannm alimi olan Yorklu (ngilterede
bir ehir) Alcuini (Alkuin) sarayna davet etmitir.
Alcuin, arlman ve oullar iin hocalk yapm, ayrca
Aachendaki sarayda kurduu okulda gen din
adamlar yetitirmitir.
Ayrm yapmakszn mparatorluun her kesinden
alim ve sanatlara deer vermi, retmeleri iin
sarayna davet ve tevik etmitir.
arlmann bu giriimleriyle ve Alcuinin nderliinde
eitim, kltr ve sanat alanlarnda yaanan
canlanmaya KAROLENJ RNESANSI denir.

Bir Karolenj el yazmasndan (831).

Rabanus Maurus, hocas Alcuinin

referansyla, Bapiskopos Otgara
eserini sunarken.
 karolenj Sanat - gr:
Sanat, sarayda saray evresi iin ve imparatorluk desteiyle bir
grup nemli manastrda retilmitir.
Bu manastrlar Fransa, Almanya, Avusturya, Kuzey talya ve
Flaman lkelerinde yer almaktadr ve farkl blgeler ve ustalarn
etkisiyle eserler zenginlemitir.
mparatorluk snrlar dndan gelen Hiberno-Sakson (Ada Stili)
ve Bizans sanatnn temsilcileri de Karolenj dnem sanatnda
etkili olmutur.
Bu dnemde ilk kez Klasik Akdeniz Sanat yani Roma Sanat
canlandrlmaya allmtr. Bu aba Klasik ve Kuzeyli
unsurlarn grkemli ve arbal bir tarzda harmanlanmasyla
sonulanmtr.
Tarzlarn kaynatrlmasyla ortaya kan insan figr tipi
sonrasnda Romanesk ve Gotik dnem sanatlar iin zemin
hazrlamtr.
Bu yzden kimi zaman Karolenj Sanat iin Pre-Romanesk (n-
Romanesk) terimi de kullanlr.
10. yyda ortaya kan Ottonyen Sanat, temellerini Karolenj
Sanatndan alr.
Lorsch ncili. arlman Saray eseri. 778820.
Karolenj Sanat KLASK SANATA YKNME:
Roma kltr ve eitimini imparatorluk olma adna gerekli gren
arlman, hikayeler anlatmaya ve figrler resmetmeye uygun bir
tarza ihtiya duymutur. Sslemeci anlayyla Kavimler Sanat
bunu salayamamaktadr.
Bunun yannda kendisini Konstantin, Theodosius, Justinianus
gibi gemi gl imparatorlarn mirass olarak grd iin
Roma, Erken Hristiyan ve Bizans Sanatnn baarsn yakalamak
arzusundadr.
arlman dneminde talyada, zellikle de Roma evresinde
Post-Antik (Antik Dnem Sonras-Roma Sonras) olarak
adlandrlan sanat retimi ksmen devam etmektedir.
konoklast hareketin etkisiyle Bizans topraklarndan
uzaklatrlan sanatlar arlmann imparatorluunda kendisine
yer bulur.
talyan ve Bizans sanatlar arlmann istedii Klasik tarzn
canlandrlmasnda nclk ederler.

Ahit Sandnn indirilii.

Germigny-des-Prs, 806.
Karolenj El Yazmalar
Karolenj Sanatn en fazla sayda eserle el yazmalar temsil eder.
zellikle ncil yazarlarnn resmedildii tam sayfa minyatrler ve kanon
tablolar, Hiberno-Sakson el yazmalarndan gelen uygulamalardr.
Bununla birlikte Karolenj el yazmalarnda Hiberno-Sakson tarz
abartl dekorasyonlara ve hayvan stiline rastlanmaz. Bitkisel bezeme
ve insan figr daha fazla tercih edilmitir. Figrler Ge Antik a ve
Bizans etkilidir. Zaman zaman renkli resimlerde polikrom stilin
etkileri grlr.
Sahneler ve hikaye dnglerine ierikte nadiren rastlanr. Var
olanlarn ou Eski Ahitten (Tevrat) yaratlla ilgili sahnelerdir. Yeni
Ahitten (ncil) sahneler ise ounlukla fildii kitap kapaklarnn
kabartmalarnda yer alr.
Sahneli ba harfler bu dnemin bir icad olarak karmza kar. Bu
uygulamada byk ve ssl ba harfin ierisinde o blmde anlatlan
hikayenin nemli bir sahnesi resmedilir.
Lks el yazmalarnn mcevherlerle ya da fildii kabartmalarla ssl
ciltleri bulunur. Renkli ve ssl sayfalar da bu tr el yazmalarnda
grlr. Ktphaneler iin retilen yazmalar ise sade, deri ciltlidir ve
baz ssl ba harfler ve mrekkeple izilmi sahnelerle
bezenmilerdir. Eitim amal yazmalar ounlukla ktphaneler iin
retilmi tipte eserlerdir.
Fildii kitap kapa.
Reims, 9. yy sonu.
 Tahtta sa.
Godescalc ncili (781-783)
Ulusal Ktphane, Paris

Bu el yazmas arlmann Aachendaki Saray Okulunun

ilk eseridir.
Hiberno-Sakson, ve Bizans tarznn
fzyonu (kaynamas) bir tarza sahiptir.
Yaam pnar ve Kutsal Doum Arifesi blmnn ilk sayfas
Godescalc ncili (781-783)
Godescalc ncili (781-783)
Markos ve Luka sayfalar
Montpellier Zeburu
Avusturya, 787
Tp Fakltesi Ktphanesi, Montpellier
Solda Davut, Sada sa

Karolenj Dnemden kalan en eski

Zeburdur.
Hiberno-Sakson ve Erken Hristiyan
(Ravenna Stili) etkileri grlr.
Ada ncili. 800 civar
ehir Ktphanesi, Trier.
arlman Saray Okulu eseri

Solda Matta, Sada Luka

arlmann kz kardei Ada iin

hazrlanmtr.

Ge Antik a ve Bizans stili

grlr.
Matta ve Matta ncilinin ilk sayfas Ebbo ncili (9.yyn ortalar) Belediye Ktphanesi, pernay.

Matta. Ebbo ncili (9.yyn ortalar)
Ebbo ncilindeki resim stilinin
kkenleri Ge Antik resimden
gelir. Peyzajlar, Ge Antik
resmin illzyonist tarznda
temsil edilmitir. 8. Yzylda
ikonoklast hareketten kaan
Bizans sanatlar bu stili
Aachen ve Reims'e
getirmilerdir.
Ancak enerjik duygusallk,
Karolenj sanatnda yeni bir
zelliktir ve Ebbo ncilini antik
sanattan ayrr. Ebbo ncilindeki
figrler rkek, tedirgin tavrlarla
temsil edilir. Resim hzl fra
darbeleri ile enerjik, izgili bir
stil gsterir.
Markus Yohannes

Ebbo ncili (9. yyn ortalar)

Ebbo ncilindeki resimler Ge Antik a tarzndan etkilenmitir ve

byk olaslkla Bizansl bir sanatnn elinden kmtr. Elbise
kvrmlarnda ve arka planda kendini gsteren hareketli izlenim Ge
Antik a resim sanatnn bir zelliidir.
 erisinde mrekkeple izilmi 166 resim
bulunur. Resimler bulunduklar
mezmuru (ilahiyi) canlandran renksiz
izgisel sahneler eklindedir.

izimlerin tarz, sayfa boyu uzanan

basite izilmi arka planlarn nne
yerletirilmi ok kvrml elbiseleri ile
dikkat eken uzun-ince hareketli figrler
ile ayrlr.

Bu srad tarzn amac belirsizdir.

Bazlar, her satr klasik ve ortaa
antsal sanatlarna uygun olarak arpc
bir imge ile ilikilendirerek, mezmur
metinlerinin daha kolay ezberlenmesini
mmkn klmak zere tasarlandn
savunuyorlar
Utrecht Zeburu
9. yyn ikinci yars.
niversite Ktphanesi, Utrecht
Utrecht Zeburu
9. yyn ikinci yars.
Utrecht Zeburu
9. yyn ikinci yars.
Drogo Sakramenti
9. yyn ikinci yars.

arlmann oullarnda
Drogo iin hazrlanmtr.

Sahneli Ba Harfleriyle
mehurdur.
Drogo Sakramenti
9. yyn ikinci yars.

ykl Ba Harf:

sann ge ykselii
Aziz Emmeram Kodeksi
870.
ehir Ktphanesi, Mnih.

Krallarn Tanrnn Kuzusuna Tapnmas

Aziz Emmeram Kodeksi
870.

Altn ve deerli talarla

ssl n kapak.
Lindau ncili n kapa.
9. yyn ikinci yars
Morgan Ktphanesi ve Mzesi, New York

Karolenj Dnem Kuyumculuk sanatnn en nl rneidir. Altn,

nci, zmrt ve yakutlarla hazrlanm dekoratif kitap kapadr.
Lindau ncili n kapa.
9. yyn ikinci yars
Sant'Ambrogio Bazilikas Altar.
9. yy ortalar. Milano, talya
Sant'Ambrogio Bazilikas Altar
9. yy ortalar. Milano, talya
Karolenj mmars (780 900)
Karolenj mimarisi, dnemin dier sanat alanlarnda olduu gibi Roma ve Erken Hristiyan-Bizans
zelliklerinin Orta ve Kuzey Avrupa anlayyla sentezlenmesiyle oluturulmutur.
Dnemin devlet, din ve kltr anlaynn yaplarn geliimine ve tasarmna yn verdii, bylece Roma-
Bizans mimari zelliklerinin zerine yeniliklerin de eklendii grlr:
Merkezi plan ya da yap merkezinin vurguland plan tipleri tercih edilmitir. Bu tercih, merkezi olmayan
bazilikal plan ile merkezi plann birletii Transeptli Bazilika tipini n plana kartmtr. Bu tip sonraki
dnemlerde de (Romanesk ve Gotik) birincil kilise plan tipi olacaktr.
Bu a toplu yaam alanlarnda kalelerin, surlarn ve sur gibi kuleli, yksek duvarlar bulunan manastrlarn
adr. Bu yaplarn antsal ve resmi grnts Karolenj kilise mimarisine kuleli, antsal n cepheler eklinde
yansmtr. Bu uygulama da sonraki dnemlere rnek olacaktr.
Kiliselerin batsnda naostan nce enlemesine yneli gsteren bir giri blm bulunmas da Karolenj
Dnemin bir dier yeniliidir. Bu blm kuleler ile bir btndr ve Bat yap (Westwork) olarak adlandrlr.
Aslnda bu blm Bizans mimarisinden bildiimiz narteks uygulamasnn ok katl ve kuleli versiyonudur.
Bu dnemde yaplar, ynetim anlayna uygun olarak, planl ina faaliyetleri ile oluturulmutur. Yaplar,
tpk Roma dneminde olduu gibi, nceden belirlenmi bir dzen ve yerleim planna gre ina
edilmeye allmtr. ncelikle Aachen Saraynda grdmz bu planlama abas, zellikle fazla
sayda ve farkl ilevlere sahip yaplardan oluan manastrlarda kendini gstermektedir.
Ortaa Mimarisi iin terminoloji:

Transept
Kule Nef

Narteks

Apsis
Geit

apeli
Apsis
Bat Yap (Kuleli Narteks) Naos Koro

Transept
Kule Nef

Narteks Apsis
Naos Sundurma Sundurma Apsis apeli (Apsidiyol)
Nef Transept Koro (Bema)
Kuleler Geit Ambulatoryum Apsis apeli

Apsis

Sundurma
Karolenj mmars (780 900)
Aachen Saray
(8. yy sonu 9. yy ba)
Aachen Saray, Roma dneminde nemli
bir Termal merkez zerine arlman
tarafndan kurulmutur.
Mimar Metzli Ododur.
Gnmze yalnzca Saray apeli
ulaabilmitir.
Dnem kaytlar ve arkeolojik veriler ile
sarayn balca yaplar ve konumlar
tanmlanabilmitir.
Karolenj mmars (780 900)
Aachen Saray
(8. yy sonu 9. yy ba)
1- Toplant Salonu
2- Revak
3- Hazine ve Ariv
4- Galeri (Geit)
5- Giri
6- Metatorium (Trene hazrlk Binas)
7- Curia (Konsey Binas)
8- Secretarium (Rlik apeli)
9- apel
10- Atrium (Revakl Avlu)
11- Thermae (Hamam)
Aachen apel (palatine APEL)
(796-805)
Aachen apeli aslnda drt yapyla evrelenmiti: Batsnda byk bir atrium
(revakl avlu), kuzeyinde metatorium (hazrlk odas), gneyinde secretarium (rlik
apeli) ve dousunda curia (konsey binas). Drt ynde yerletirilmi bu yaplarla
byk bir latin ha plan olumaktayd. Bu yaplar gnmze ulaamamtr.

1
apel
2 1- Metatorium (Trene hazrlk Binas)
4 2- Atrium (Revakl Avlu)
3 3- Secretarium (Rlik apeli)
4- Curia (Konsey Binas)
Aachen apel (palatine APEL) Kubbe

(796-805) Narteks apel

Secretarium

Metatorium

Merdiven
Kulesi
Atrium
Saray
Geidi Merdiven
Kulesi
 Aachen apel (palatine APEL)
(796-805)
Karolenj mimarisinin gnmze ulam en nemli eseridir.
Sekiz paye ile belirlenen sekizgen merkezi mekan, etrafndaki on
alt kenarl iki kat ve yksek kasnakl kubbe apelin ana yapsn
oluturmaktadr. Yap 16,5 m. apnda ve 31 m. yksekliindedir
(sonradan eklenen d kubbe hari).
 Bat cephede, iki yanda kulelere kn da yer ald narteks bulunur.
apel, naos ve ambulatoryum ile ilk kat, ambulatoryumun zerindeki galeri ile ikinci kat ve yksek kubbe
kasna ile nc kat eklinde kademelendirilmitir. D kubbe karolenj dnemine ait deildir, sonradan
eklenmitir.
Stun balklar ve renkli talar orijinal olup, mozaikler 19. yyda aslna benzer bir ekilde yeniden yaplmtr.
 Aachen apel (palatine APEL)
(796-805)
Yap kesme ta malzeme ile ina edilmi olup, kemerlerde iki renk ta
kullanlmtr. rt sistemi alt kat koridorunda apraz tonoz, st kat (galeri)
koridorunda beik tonoz ve orta mekanda sekizgen kubbemsi tonoz (manastr
tonozu) eklindedir.

Aachen apeli alt kat rt sistemi Aachen apeli, kubbe

APRAZ TONOZ
MANASTIR TONOZU

SEKZGEN MANASTIR TONOZU

BEK TONOZ
 Galeri katnn bat ekseninde alt basamakl bir platformun zerinde mermerden yaplm basit
grnml bir taht bulunur. arlmann Taht olarak adlandrlan bu taht, kubbenin dou
eksenindeki Tahtta sa figrnn bir kat altnda olacak ekilde karsndadr.

Aachen apeli, kubbe: Tahtta sa, drt melek ve cennetin 24 yals

Aachen apeli, batya bak.
Aachen apeli, ikinci kat: arlmann taht
Aachen apel (palatine APEL)
(796-805)

Aachen apeli, Ge Roma ve Erken Bizans dnemlerinde (4-6. yy)

imparatorlar tarafndan yaptrlm bir grup merkezi planl yapy rnek
almtr. Bunlarn arasnda 6. yyda yaplan Ravenna San Vitale Kilisesi
ve Konstantinopolisteki Hrisotriklinos Salonunun Aachen iin ilham
kayna olduu dnlmektedir.

+ =
Hrisotriklinos
San Vitale Aachen
 Aachen apelinin bat eksendeki ana giri kaps
orijinaldir. Bronzdan yaplan kap Roma dnemi
zellikleri tar.
Aachen apelinin bir dier
orijinal ssleme esi galeri
katnn korkuluklardr. Bronzdan
yaplm olan korkuluklar Roma
dnemi Tribn korkuluklar
rnek alnarak yaplmtr.
Gnmzde Aachen Katedralinin bir paras olarak Aachen
apeli. Dier blmler arlkl olarak Gotik zellikler tar 14-
16. yylar arasnda eklenmilerdir.
Germigny-des-Prs oratoryumu (803-806)
(jerminyi-d-pre okunur)
Aachen apelindeki merkezi plan anlay bu yapda da
grlmektedir ancak bu sefer sekizgen deil kare tercih edilmitir.
Kare planl yap, dou ynnde , dier ynlerde birer byk
apsise sahiptir. Orta ksm drt payanda ile tanan kule ile yan
ksmlardan daha yksektir.
Ortada oluan e kollu ha plannn drt kolu beik tonoz ile
Germigny-des-Prs, Fransa
rtl olup, ha kollar arasnda kalan daha alak seviyedeki ke
mekanlar, tromp geili bask kubbelerle rtldr. Orta mekan
ise pandantif geili kubbe ile rtldr.
15-16. yylarda bat cephesi yklm ve bu ksm batya doru
geniletilerek bazilikal plana dntrlmtr. 19. yyda batya
doru daha da uzatlmtr.
Germigny-des-Prs oratoryumu (803-806)

9. yzyl
9. Yzyl yklan ksmlar
15-16. yzyl
19. yzyl
 Germigny-des-Prs Oratoryumu,
Karoloenj Dnem rekonstrksiyonu
 Germigny-des-Prs Oratoryumu,
Karoloenj Dnem rekonstrksiyonu
 Kubbe

Kubbe

Pandantif

Tromp
Germigny-des-Prs Oratoryumu, kuzeydoudan grnm
Germigny-des-Prs Oratoryumu, gneybatdan grnm
Germigny-des-Prs Oratoryumu, naos, douya bak
Germigny-des-Prs Oratoryumu, orta kubbe
Germigny-des-Prs oratoryumu (803-806)

Yapnn Mimar Metzli Ododur ve Odonun Ermeni asll

olmasndan da yola klarak bu yapnn Ermenistandaki 5. yy
yaps Emiatsin Katedralinden esinlendii iddia edilmitir. Kare
iinde e kollu ha plan Ermeni mimarisinde sklkla grlr.
Yapnn at nal kemerler bulundurmas da spanyada Endls
mimarisi etkisinin, Vizigot mimarisi araclyla Fransaya
tanmas olarak grlr.
At nal kemer
Oratoryumun bir dier ilgi ekici zellii ise doudaki ana apsisin
yarm kubbesindeki Ahit Sand mozaiidir. Bu mozaik Bizans
sanat eseri olup, Fransada gnmze ulaabilmi tek Bizans
mozaiidir.
Germigny-des-Prs Oratoryumu, Ana apsisteki Ahit Sand mozaii
Germigny-des-Prs Oratoryumu, Ana apsisteki Ahit Sand mozaii-detay
Germigny-des-Prs Oratoryumu, Ana apsisteki mimari plastik unsurlar, mozaik kalntlar ve at nal kemerler
Fulda, Azz Mkal Mezar APEL (820-822)

Fulda Manastrnn mezar apeli olarak ina edilmitir.

Merkezi planl dairesel bir yap (rotond) olup, yer altndaki
mezar odas (krypta) ve zerindeki sekiz stnlu, kubbeli
apelden olumaktadr.
10-11. yylarda kuzey, gney ve batsna mekanlar eklenerek
geniletilmi ve bu haliyle ha planl bir yap ortaya
karlmtr.
Fulda, Almanya

Aziz Mikail apeli (koyu renkli ksm) Aziz Mikail apeli yer alt mezar odas (krypta)
Aziz Mikail Kilisesi, gney cephe Aziz Mikail Kilisesi plan
Aziz Mikail Kilisesi: Orijinal apelin i mekan ve kubbesi
 Mezar odasnn tonozunu destekleyen tek stun

Aziz Mikail apeli yer alt mezar odas (krypta)

Aziz Mikail apeli mezar odas (krypta) plan

Corvey manastr katedral, BATI YAPISI (873-885)

kemerli bir giri akl ile girilen giri kat ile zerindeki iki kat
ve iki yanda kuleler ile antsal bir grnm sergileyen katedral
cephelerinin en eski rneidir.
Yap yaklak kare planl olup, giri katnn ortasnda payelerle
oluturulmu kare bir mekan yer alr. Bu mekan apraz tonozlarla
rtlmtr. birinci kat ise ortadaki kare mekan hizasnda bir kule
eklinde ykselir ve pramidal bir klahla rtlr. Birinci kat yksek
bir salon eklindedir ve drt ynde galeri bulunur.
Katedralin kilise ksm gnmze ulaamam olup, gnmzdeki
kilise Barok dneme (17. yy) aittir.
Corvey Katedralinin orijinal cephesi Corvey Katedralinin gnmzdeki hali
(foto-rekonstrksiyon)
Corvey Katedrali Bat Yaps modeli, kat kesiti Corvey Katedralinin orijinal halini gsteren rekonstrksiyon
Corvey Katedrali Bat Yaps, zemin kat
Corvey Katedrali Bat Yaps,
birinci kat
Corvey manastr katedral, BATI YAPISI (873-885)
Corvey Katedrali Bat Yapsnn ilgin bir zellii, duvarlarnda Homerosun
Odyseusundan sahneler barndrmasdr.
Bu freskolar yapnn birinci katnda bulunmaktadr.
Odyseusun zorlu yolculuunun bir kilisede yer almas, cennete giden zorlu yolu
ifade ediyor olabilecei eklinde deerlendirilmitir.

Corvey Katedrali Bat Yaps, birinci kat: Odyseusun Scylla ile sava
Corvey Katedrali Bat Yaps, birinci kat: Yunus Binicisi
St. Gall Manastr Plan (816-836),
Parmen (113x78 cm.)