DAITIM VE G

TRANSFORMATRLER

1
 DAITIM TRAFOSU
31,5 / 15,8 / 10,5 / 6,3 -----0,4 kV

2
 G TRAFOSU
154 / 66 / 31,5 / 10,5 / 6,3 kV

3
 TRANSFORMATRLERN YAPISAL
ZELLKLER

Transformatr belirli
bir gerilimdeki elektrik
enerjisini dier bir
gerilime eviren statik
elektrik makinalardr.

4
 TRANSFORMATRLER LE LGL
GENEL BLGLER
Kullanld yer , gc gerilimi ne olursa olsun btn
transformatrler alma prensibi olarak ayndrlar. Genel olarak
birbirinden bamsz en az iki sarg ve bu sarglar tayan
ekirdekten oluurlar. Bu sarglardan enerjinin uyguland
tarafa primer, enerjinin alnd tarafa da sekonder denir.
zerinden bir akm geen bobinde manyetik alan ve manyetik
alann kuvvet izgileri boyunca bir manyetik ak meydana gelir.
Btn bobinlerde manyetik alan izgileri bobinin ekseni
ynnde sargnn bir tarafndan girip dier tarafndan karlar.

5
 TRANSFORMATRLER LE LGL
GENEL BLGLER

Transformatrn primer sargsna alternatif bir gerilim

uygulandnda da primer sargda bu gerilimin bir fonksiyonu
olan bir akm (mknatslanma akm ) ve bu akmn yaratt bir
elektromanyetik alan oluur. Bu sayede elektromanyetik alan
izgilerinin zerinde toplanan manyetik devrede manyetik ak
oluturulur. Alternatif akm makinalarnda manyetik devrede
oluan bu ak iddeti sabit olmayp srekli olarak deiir ve
gerilimin her alternansnda yn deitirir
Primer sargya uygulanan alternatif gerilim sayesinde oluturulan
manyetik ak manyetik devre (nve) zerinden geerken
sekonder sargda bir elektromotor kuvvet endkler.
Sekonderde endklenen bu gerilim sarm saysna , sekonderden
geen manyetik aknn maksimum deerine , uygulanan
gerilimin frekansna baldr.

6
 TRAFOLAR,
SOUTMA EKLNE GRE

YALI TRAFOLAR (600 MVAYA KADAR)

KURU TRAFOLAR (20 MVAYA KADAR)

olarak ikiye ayrlr.

7
 Enerji kayplarn optimum derecede
azaltmak iin yksek gerilim kullanlr.

Transformatrler gerilimi arttrr ya

da azaltrken lineer olarak sistemin
akmn da azaltrlar ya da
arttrrlar.Bu sayede enerji nakil
hatlarnn iletken kesitini de
ekonomik hale getirirler.
Transformatrlerin dier elektrik
makinalarna gre en nemli
stnlklerinden biri de verimlerinin
ok yksek oluudur.
Modern transformatrlerin verimleri
% 97 ila %99.5 arasndadr. Bunun
nedeni transformatrlerin statik
makinalar olmas nedeni ile
srtnme kayplarnn olmaydr.

8
 TRAFOLARDA SINIFLANDIRMA
Transformatrler ;
Gerilimlerine gre (alak gerilim < 1kV, orta gerilim <36 kV, yksek
gerilim> 36 kV) ,
Faz saysna gre 1 veya 3 ,
Kullanm amacna gre ykseltici ya da indirici ,
Glerine gre zayf akm transformatrleri , datm transformatrleri , 25-
2500 kVA), g transformatrleri (> 2500 kVA) , g trafolar, l trafolar,
dahili tip, harici tip, yal tip, kuru tip,
Soutma trlerine gre zorlamal doal, hava ile ya ile vb.
l trafolarn da akm trafolar, gerilim trafolar; akm trafolarn hata
snflarna gre Class-1 , Class-2 , Class-3 gibi pek ok snfa ayrmak
mmkndr.

9
 Ip
Is

YK
Vp kp ks
Ep Es
Vs

ST ALT GERLM
GERLM SARGISI
SARGISI

Yukardaki ekilde gsterilen bir fazl transformatrn elektriksel edeer

devresi aada grld gibidir.

Rp Xp = Rs Xs = Ls
Lp Is YK
Vp
Es=ns d Vs
Ep=np dt
d
dt

Ep=-np dp Es=ns ds
dt dt
Vp=RpIp + d p + lp dp Vs=-RsIs - d s + ls dis
dt dt dt dt
10
 TRANSFORMATR BLEENLER

11
 TRAFOLARIN YKTE ALIMALARI
Transformatrn sekonder sargs bir yke balandnda alak
gerilim sarglarndan yk akm geer. Bu anda
transformatrden ortama iki ayr s kayna, s (enerji) yayar.
Sarglarn reaktanslarndan dolay oluan sl kayplar Bakr
Kayplar
Demir ekirdein snmasndan dolay oluan kayplar Demir
Kayplar
Bakr kayplar transformatrn ektii akmla (ykle) , Demir
kayplar transformatre uygulanan gerilim ve frekansla
deikenlik gsterir. Bakr kayplar transformatrn toplam
kayplarnn yaklak %85i, demir kayplar transformatrn
toplam kayplarnn yaklak %15i kadardr.

12
 TRAFOLARDA GERLM AYARI
Gerilim ayar (Komtatr) anahtarlar yksz veya yk altnda kademe deitiren olmak
zere iki ayr tipte imal edilirler
Alak gerilim voltaj istenilen voltajdan dkse transformatrn kademe anahtarn
bulunduu voltajdan daha dk bir voltaja almak gerekir.
rnein alak gerilim 400 V , Primer gerilim kademeleri 15000 , 15400 ,15800 ,16200,
16600 olan bir transformatrn 3. kademede
(15800 ) altrldn ve alak gerilim tarafndan 380 volt lm yapldn dnelim.
Bu durumda transformatrn yksek gerilim tarafndaki gerek gerilim :
380x15800 = 15010 volttur.
400
Transformatrn almas gereken kademe hesaplanan deere en yakn kademe
olmaldr.(Yukardaki rnekte 1. kademe)
Transformatrlerde gerilim ayar yaplrken sistemin yk durumu , transformatrn alak
gerilim tarafndaki kompanzasyon sisteminin salkl alp almad
Transformatrn yksz alma hallerinde oluacak gerilim ykselmeleri gz
nnde bulundurulmaldr

13
 TRAFOLARDA SOUTMA
Btn g ve datm transformatrleri salkl bir alma soutma ihtiyac duyarlar. yi bir soutma
sistemi transformatr kapasitesini % 25 arttrabilir.Transformatrlerde soutma sistemi harflerle
simgelendirilmitir ve transformatr plakasnn zerinde yazldr.Soutma sembol drt harftten
oluur.
Birinci harf :Sarglarla direk temasta bulunan i soutma ortamn tanmlar:
O Yanma noktas 300 derecenin altnda olan mineral ya ya da sentetik yaltkan svlar
K Yanma noktas 300 derecenin zerindeki sentetik yaltkan svlar
L Yanma noktas olmayan ya da yanc olmayan sv yaltkanlar anlatr.
Soutma sembollerinden ikinci harf i ortamdaki maddenin nasl dolam yaptn anlatr.
N Soutma elemanlar iinden doal olarak ak
F Soutma elemanlar iinden zorlamal ak sarglarn iinden ise doal sirklasyon
D Soutma elemanlar iinden zorlamal ak sarglarn iine ise ynlendirilmeli sirklasyon
nc harf transformatrn d soutma ortamn tanmlar
A Hava
W Su
Drdnc harf ise d soutma ortamnn nasl (altn ) sirkle edildiini anlatr.
N Doal konveksiyon
F Zorlamal konveksiyon
u halde soutma sistemi ONAN olan bir transformatrn i soutma sisteminin yala ve doal olarak
yapldn yan temas ettii d soutma ortamnn da hava olduu bu ortamn da doal temas yolu
ile soutmann gerekletirildiini syleyebiliriz.
14
 TRANSFORMATRLERN DOAL BACADAN

SOUTULMASI ATILAN HAVA

Datm
transformatrleri
ONAN soutma
sistemine sahiptirler.
IZGARA ONAN
TAZE Transformatrler
HAVA
GR srekli taze ortam
havasna ihtiya
duyarlar.
Dahili tip transformatrler bulunduklar ortama srekli s
yaydklar iin bu snn atlmas iin transformatr
binalarnn uygun havalandrma pencerelerinin almas
gerekmektedir.Taze havann alt tarafndan girmesi ve aksi
taraftan transformatr tanknn stnden atlmas salkl
bir iletme asndan uygun olacaktr.
15
 FAZLI TRANSFORMATRLERDE
BALANTI GRUPLARI

fazl transformatrlerin primer ve sekonder sarglar farkl tipte

balanabilir. gen, yldz, ve zigzag balant.Transformatr sarglarnn
nasl bal olduu plakasnda belirtilir.Yksek gerilim Balants byk
harflerle (D :gen , Y :yldz , Z:zigzag ) Alak gerilim balants kk
harflerle (d:gen , y.yldz , z:zigzag eklinde) gsterilir.Ayrca ntr ucu
Rdar kmsa
S yksek
T gerilimde
R S N , alak
T gerilimde
R n ile gsterilir
S .
T

16 gen Balant Yldz Balant Zigzag

 YKSEK GERLM BALANTILARI

YILDIZ BALANTI
LE ORTA GERLM
GEN BALANTI LE ORTA
SARGILARININ
KUPLAJI GERLM SARGILARININ
KUPLAJI
17
 ALAK GERLM BALANTILARI

C B A

YILDIZ BALANTI LE ALAK ZGZAG BALANTI LE ALAK

GERLM SARGILARININ KUPLAJI GERLM SARGILARININ KUPLAJI
18
 gen balantda ebekenin her iki faz bir sargya uygulanr. Her bir sarg
ebekenin faz aras gerilimi ile beslendiinden sarglarn hem giriini hem de
kn ayn derecede yaltmak gereklidir.Bu sebeple ok yksek gerilimlerde
(154 380 kV gibi ) tercih edilmez. Sarglara giren akmlar ebeke akmnn
1/3ne oranndan daha dk olduundan sarglarda kullanlan tel kesiti daha
dk olacaktr. Bununla birlikte sarglar enerjileyen gerilim yksek olduundan
spir says da 3 kat yksek olacaktr.
Transformatr sarglarnn transformasyon ilemini yapabilmesi iin primer
sarglardan mknatslanma akmnn gemesi gereklidir.
Transformatrler sinsoidal bir gerilim ile altklarndan manyetik devrede
endklenen manyetik akda sinsoidal olarak deiir.deal bir transformatrde
nve zerinden yol alan manyetik aknnda sins eklinde olmas
gerekir.Transformatr eer doyma noktasna yakn bir manyetik endiksiyonda
alrsa mknatslanma akmndaki harmoniklerin miktar artar.Bu harmonik
bozulmalar ebekede distorsiyona sebep olur.

19
 Transformatrlerin rettii harmonikler
ve etkileri

Akm harmonikleri
Sarglarda akan harmonik akmlardan dolay
ilave sl kayplar (R.I)
ekirdekte manyetik kayplar
Telefon telsiz gibi iletiim aralarnn zerinde
manyetik bozulmalar.

20
 Gerilim Harmonikleri

Sarglardaki di elektrik zorlanmalar arttrr.

letiim aralarnda elektro statik etkiler
Sistemde rezonans riski olutururlar.

21
 TRANSFORMATRLERDE
POLARTE

fazl transformatrler drt ana balant

gurubuna gre kuplajlar yaplr.Bu guruplar
tanma saylarna gre numaralanr:
(0,5,6,11) Bu saylar Primer gerilim ile
sekonder gerilim arasndaki faz farknn 30
ye blmdr.Yani primer ve sekonder
gerilim arasndaki faz fark 330 ise tanma
says onbirdir denir.

22
 SARGI BALANTILARI

Yldz yldz balant: Kk datm trafolarnda

kullanlabilir. Ntr hatt %10 zerinde yklenemez.
Yldz zigzak balant: Kk datm trafolarnda
kullanlabilir.Ntr hatt % 100 yklenebilir.
gen yldz: Byk datm trafolarnda kullanlabilir ve
ntr hatt tam yklenebilir.
Yldz gen: Santrallerde kullanlan byk g trafolar
bu balant gurubunda seilirler.

23
 TRANSFORMATRLERN
PARALEL ALIMALARI

fazl transformatrlerin paralel almalar

iin drt temel artn salanmas gereklidir:
1-Balant gruplar ayn olmal.
2-evirme oranlar ayn olmal.
3-Ksa devre gerilimleri eit ya da en ok % 10
fark bulunmal.
4-Anma gc yaklak eit olmal.

24
 3 Fazl Transformatrlerin Ykleme
Snrlar
fazl transformatrler ar s etkisiyle yaltm ypranmas (zayflamas)
na sebep olmadan izin verilen snrlar ierisinde ar yklenebilir.
Yaplan her ar yklemenin transformatr mrn ksaltaca
unutulmamaldr.
Transformatr iletmesinde ar ykleme ile ilgili aadaki snrlamalara
uyulmaldr.
Transformatr n ykne (balang yk) bal olarak sarg ve ya
scakl izin verilen en yksek snra eriinceye dein belirli sre ar
yklenebilir.
ONAN tipi soutma sistemine sahip Yal transformatrlerde scakln
sargda 60 , yada 55 dereceyi gemesine izin verilmez. Bu scaklk
snrlamalar transformatrn bulunduu ortam havasnn en yksek
scakl 40 derece , gnlk ortalama scaklk 30 derece , yllk ortalama
scaklk 20 derece ve deniz seviyesinden ykseklik 1000 metrenin
altnda ise geerlidir.

25
 Transformatrlerin Yklenmesi

Transformatrlerin ar yklenmelerini snrlayan balca

etken sarglardaki ve manyetik devredeki scaklk
artlardr.Bu scaklk artlar yksek gerilim
malzemelerinin di elektrik dayanmlarn nemli lde
drr.
Transformatr iletmesinde ilave soutma sistemi koyarak
(fanlar) ya da sistemin g faktrn iyiletirerek
transformatrlerdeki ar snmalarn nne geilebilir.

26
 TRANSFORMATR SPARNDE
VERLMES GEREKEN BLGLER

Transformatr Tipi
Miktar
Teknik Deerler alma Koullar
Anma gc alma scaklklar
Primer gerilimleri Bulunduu yerin iklim durumu
Sekonder gerilimi ya da gerilimleri Ykseklik
Faz says Scaklk art snrlar
Anma frekans Ykleme snrlar
Anma yzde ksadevre gerilimi
Balant gurubu Standartlar
Soutma sistemi TSE
Kayplar ISO
zolasyon seviyesi VDE
Arlklar
Boyutlar
lave Tehizatlar Paralel alma
Hava Kurutucusu Anma Gc
Alkoll termometre Anma gerilimi
Kontakl termometre Anma Ksadevre gerilimi
Bucholz rle Balant Gurubu
Tekerlek
AG bara balant pabucu
Sekonder koruma klemens kutusu
Ya numune alma vanas
zel stekler
Garanti
Teslim Sresi
Teslim Yeri
Nakliye
27
 TRANSFORMATRLER DEVREYE
ALINMADAN NCEK HAZIRLIKLAR

Yal tip datm transformatrleri yala dolu tekerlekleri

sklm ve ek donanmlar takl olarak hemen
iletmeye alnacak ekilde gnderilirler.
1-Transformatrn konaca oda temizlenir.
2-Transformatr temizlenir.
3-Transformatr buingleri temizlenir.
4-Nakliye tama ve yerletirme esnasnda sarsntdan
ya da arpmadan dolay zellikle ya szntlar,
cvata balantlar denetlenir.

28
 TRANSFORMATRLER DEVREYE
ALINMADAN NCEK HAZIRLIKLAR

5-Nakliye esnasnda veya baka bir sebeple buinglerde krk veya

atlak varsa deitirilir. Bunun iin :
5.1.Transformatr yan tanktaki vanalar kullanarak kapak alt
seviyeye kadar temiz ve kuru bir kaba boaltlr.Bu ya hava
almayacak ekilde muhafaza edilir.
5.2. Buingin somunlarn ve bal skp buingi kartlr.Bu
esnada transformatrn iine yabanc madde kamas nlenir.
5.3. Buing ile kapak arasndaki contay deitirilir. Dier
contalarda bir deformasyon varsa deitirilir.
5.4.Yeni buingin ii ve d ty brakmayan bir bezle
temizlenir.Yeni buingi taklr. Buing tutucu saplamalarn
somunlar takp sklr.
5.5. Orta gerilim izolatr deitiriliyorsa tijin izolatr iindeki
kanala (tijin dnmemesini salayan) oturduundan emin
olunur. Buing baln (eklatr ubuu ile tehiz edilmi)
taklr. Prin somun ve pullar takp sklr.
5.6. Transformatr ya tamamlanr.
5.7. Prin somunu gevetilerek buingin iindeki havay boaltp
ya gelince tekrar sklr.

29
 TRANSFORMATRLER DEVREYE
ALINMADAN NCEK HAZIRLIKLAR

6-Transformatr ya seviyesi kontrol edilir. Rezervuarn yan yznde

bulunan ya seviye gstergesinde iaretli olan 20 C iaretine gre
ya seviyesi, ortam scaklna bal olarak deime gsterebilir. Ya
seviyesi normalden dk ise deponun zerindeki kapa aarak
transformatr etiketinde belirtilen marka rutubeti alnm transformatr
yan ilave edilir. Depoya normalden fazla ya konmu ise
transformatr devreye girdiinde snacandan alma esnasnda
genleen ya depodan dar taabilir. Bu sebeple fazla ya
rezervuarn altndaki tahliye vanas (civatas alarak) alnr.
7-Ark boynuzlar (eklatr ubuklar) kontrol edilir. Mesafeler bozulmusa
aadaki tabloya gre ayarlanr. Ark boynuzlarnn eilip arplmad,
dey konumda bulunduu balant yerindeki civatann skl olduu
kontrol edilir.
GERLM 6.3 kV 10 kV 15 kV 34,5 Kv

Mesafe 60 mm 85 mm 115 mm 185 mm

30
 TRANSFORMATRLER DEVREYE
ALINMADAN NCEK HAZIRLIKLAR

7-Transformatrn termometresi (gstergesi) kap tarafna doru evrilir.

8-Transformatrn tanmas srasnda hava kurutucusu iine ya akmamas iin
flan arasna kat ya da lastik conta konur.Trafo servise alnmadan nce bu
conta veya kat delinmi ya da kartlm olmaldr.
9-Hava kurutucusu iine yeteri kadar slicagel konduu contasnn kartld ve alt
tasna transformatr ya konduunu kontrol edilir.
10-Transformatr zerinde hava kurutucusu yoksa ya genleme deposu
kapann iindeki conta kartlr.Conta karlmad takdirde transformatr
ya genleemeyecei iin tankta bir deformasyona yolaabilir veya
transformatrn zarar grmesine sebep olabilir.Transformatr servis d
tutulduu takdirde yan havadaki serbest nemden etkilenmemesi iin conta
yerine taklr ve depo kapa sklr.
11-Bucholz rlenin deneme (test) butonun zerinde nakliye esnasnda
amandrlar bastrmak suretiyle hareket etmemesini salayan pim (varsa)
alnr.Bucholz rlesinin gaz hcresinin tamamen ya dolu olup olmad
kontrol edilir.Hcrede hava varsa gaz tahliye vanas musluu alr ve
musluktan ya gelinceye kadar ak tutulur ya gelince musluk kapatlr.
12-Bucholz rlenin test butonuna yava yava basl tutulur.nce ihbar ardndan
ama sinyalinin amandralardan gelip gelmedii kontrol edilir.
31
 TRANSFORMATRLER DEVREYE
13-Transformatr buingleri (izolatrleri ) baralar kablolar (XLPE) zerinden sisteme
ALINMADAN NCEK HAZIRLIKLAR
balanrlar .Bu balantlarn seramik buinglere arlk yapp yapmad kontrol edilir.
14-Transformatr tekerlekli ise depremle ya da sarsntyla ileri geri hareket ettiinde baralara
bal olan buinglerin zorlanmamas iin Tekerlekleri engelleyici takozlar konup
konmad kontrol edilir.Transformatr direk zerindeyse platforma ankranajlanr.
15-Trafo paralel bal ise parelel balama artlar kontrol edilir.Faz sralarnn doru balanp
balanmad kontrol edilir.
16-Transformatrn alak gerilim panosuna balants iin birden ok kablo kullanldysa
kablo damarlarnn ayn fazlara bal olduu denetlenmelidir.
17-Transformatr alt aydan fazla stokta beklemise ya bekelemeden dolay rutubet alm
olabilir.Ya numunesi alp llmelidir .Sonu olumlu ise devreye alnmaldr.(Ya di
elektrik deneyi)
18-Transformatr zerindeki kademe anahtarn , rn plaka ve ebeke bilgilerinden
faydalanarak uygun poza getirilir.Kademe anahtar bal kaldrlr , balk evirmek
suretiyle istenen kademeye getirilir balk kademe anahtar aynasna bastrlarak
zorlanmadan oturtulur.Montr Kademe anahtar balnn aynaya oturtulduundan emin
olmaldr.
19-Transformatr boyasna nakliyeden ya da baka sebeplerden bozulma varsa ayn tip boya
ile bozuk yerler boyanmaldr.
20-Transformatr odasnda herhangi bir malzeme varsa boaltlp oda kilitlenmelidir.

32
 ENERJ VERMLLNN SALANMASI
AISINDAN TRANSFORMATR
LETMES
TRANSFORMATRN VERM
%

ENERJLENDRD
100

YKN G 99
cos:1

FAKTR YKSEK 98 cos:0,8

TUTULMALIDIR. 97
cos:0,6

TRANSFORMATR 96

cos:0,4
OLABLDNCE 95

YKSEK YKLEME 94
cos:0,2

ORANI LE 93

YKLENMELDR.
0 %20 %40 %60 %80 %100 %120
YKLEME ORANLARI

33
 TRANSFORMATR YALARI
Transformatrlerde kullanlan madeni yalarn temel grevi
vardr
1-Gerilim altndaki ksmlar birbirlerine ve topraa kar yaltmak.
2-Transformatr iinde oluan kayp slar soutmak iin
dardaki ortama (havaya) iletmek.
3-Transformatr iinde bulunan di elektrik dayanm zayflatacak
hava , su ve kat yaltm malzemelerin (ahap) yalanmas ile
oluan atklarn emilerek sarglar arasndan darya atlmas

34
 TRAFODAN YA NUMUNES ALIMI

Transformatr Yandan Numune Alm

Ya numunesi temiz ve kuru 1,5 litrelik bir kaba alnmal mmknse kap 100 C ye
kadar stlarak kurutulmaldr.Numune kab olarak cam ie ya da paslanmaz sa
kap kullanlmaldr.
rnekler mmkn olabildiince kuru havalarda alnmal yan kirlenmesi ve rutubet
almas nlenmelidir.
Numune kabnn iine ve yaa elle temastan kanlmaldr.
Numune alnacak vanay nceden mmkn olduunca temizlenmelidir.
Vanay aarak bir iki litre yan boa akmas salanmaldr.
Kap, rnek ya ile iyice alkalanmaldr.
Kap hacmi tamamen ya ile doldurulmaldr.
Kabn az hava almamas iin iyice kapatlmal yan iine yabanc madde girmemesi
iin nlem alnmaldr.(Mmknse kabn kapa contal olmaldr.)
Kap, n ve scakln etkisinden uzak serin bir yerde saklanmaldr.
Numune zerine , trafonun markas modeli gerilimi gc numune alnan tarih
yazlmaldr.
Mmkn olduunca ksa bir zamanda test edilmelidir.

35
 TRANSFORMATR YALARININ ZELLKLER

Delinme Dayanm :Bir transformatr yann durumu hakknda karar verebilmek iin en
pratik lme metodu delinme dayanmdr.
Delinme Gerilimi Numune alnan ya 2,5 mm aralnda 36 mm apnda iki kresel
elektrot arasndaki ya tabakasn delen gerilime denir.Transformatr ya, iindeki su
miktarna , erimi kat yaltm maddelerinin ya kirletme derecesine bal olarak
dayanmn yitirir.Bu yntemle transformatr yann durumu hakknda genel bir
kanya varmak mmkndr ancak baz durumlarda bu yntem yetersiz
olabilir.rnein delinme dayanm yksek kan bir yan yalanmas veya kimyasal
zelliklerini yitirmesi gibi.
Dielektrik kayp faktr (tan) : Kayp faktr lm ile yan akkan ve elektriksel
kalitesini deerlendirmesinde en geerli yntemdir.letmede yalanan yada llen
bu bykln deerlerindeki deiimler yan ve ierdeki kat yaltm
malzemelerinin deiim derecesini de verirler.Bu deerin tespiti ile yalanm bir
yan durumu hakknda daha net bilgi sahibi olunabilir.
Ntralizasyon ve sabunlama says : Bu deer yadaki serbest asitlerin miktarn
gsterir .Ntralizasyon saysnn yksek olmas yan yalanmasnn bir kantdr.
amur Oluumu :letme koullarna bal olarak yalanan ve zamanla zlen kat
yaltkan maddeler karbonlaan ya moleklleri ile birleirler dibe kerler.

36
 TRAFO YALARININ BAKIMI
Bu ilemde transformatr ya zel bir makinada
stlp vakum altnda pskrtlrek kurutulur.Bu
ilem esnasnda transformatr ya filtrelerden
geirilerek iindeki tortulardan arndrlr.
Gnmzde transformatrn bulunduu yerden
sklp fabrikaya gtrlmesine gerek olmadan
bu ilem yaplabilmektedir. Transformatrn
bulunduu yerde bakm ilemlerinin yaplmas
halinde montaj demontaj ilemleri , vin ve
nakliye bedelleri denmemesi , bakm sresinin
ksa olmas nedeni ile tesisin daha az enerjisiz
kalmas gibi avantajlar szkonusudur.

37
 TRANSFORMATRLERDE ARIZA
TEHS VE NEDENLER

Bilindii zere transformatrlerin drt temel

bileeni vardr.
Primer ve sekonder sarglar
Manyetik devre (nve)
Balant elemanlar (izolatr tij kademe
anahtar)
Transformatr yalar

38
 Bu drt bileenden herhangi birinin bozulmas
olasdr.ebekede alan transformatr says
dnldnde arzalan transformatr says
olduka azdr % 0,3 .Ancak arzalan
transformatrn onarm bedelleri olduka
yksek olduundan ciddi olarak zerine
durulmas gereken bir konudur.

39
 Arzalanan bir transformatrn

Onarm bedeli yksektir

Onarm sresi uzundur (minumum bir hafta)
Vin ve nakliye bedelleri pahaldr.
Onarm sresince tesis ya enerjisiz kalacak genaratr
varsa dk kapasite almas gerekecek
Yedek transformatr konmas halinde montaj demontaj
masraflar kacaktr.

40
 YILDIRIM NEDENYLE ARIZALANAN
BR TRAFO

41
 BAKIMSIZLIK NEDENYLE YALITIM ZAYIFLAMASI
NEDENYLE ARIZALANAN BR TRAFO

42
 BAKIMSIZLIK NEDENYLE YALITIM ZAYIFLAMASI
NEDENYLE ARIZALANAN BR TRAFO

43
 Yaltm Arzalar retim kaynakl ya da
kullanc kaynakl ya da sistem kaynakl
olabilir.
retim kaynakl yaltm arzalarnda
* Yetersiz ya da uygun olamayan kurutma
* Yetersiz tretman ilemleri
* Yetersiz hammadde
* Projelendirme hatalar
* Yetersiz kontrol

44
 Kullanc Kaynakl Hatalar

Yanl Projelendirme
* Yanl montaj
* Yetersiz ya da eksik koruma
* Transformatrn ve bulunduu merkezin yeterli kontrol ve
bakmlardan geirilmemesi
* Anormal geici ya da srekli alma artlar
* Sel deprem gibi doal afetler
Sistem Kaynakl Hatalar
* Devreye girme anlarndaki yksek gerilim yksek frekans darbeleri
(manevra darbe gerilimleri)
* Ani devrelerden kmalarda gerilim ykselmeleri
* Atmosferik ar gerilimler
45
 TRANFORMATRLERN KORUNMASI

Transformatrlerin salkl bir koruma sistemi ile tehiz

edilmi olmas transformatrdeki arzalar en aza
indirmekle kalmaz arzann yarataca etkileri
(zararlar da en aza indirir). Bu nedenle koruma
sisteminde iki temel unsur gznnde
bulundurulmaldr.
1-Sistemdeki arzalara kar transformatrn
korunmas
2-Transformatrdeki arzalara kar sistemin ve bal
elemanlarn korunmas.

46
 PARAFUDURLAR

Parafudurun salkl olarak alabilmesi iin bal olduu

topraklama sisteminin byk nemi vardr. Kiloamperler
seviyesindeki boalma akmnn topraa sorunsuz olarak
herhangi bir blnme yapmadan gemesi iin topraklama
direncinin ok dk olmas hayatidir.Parafudr topraklamas
hibir ekilde iletme ve dier koruma topraklamalar ile
kartrlmamaldr.
Atmosferik ar gerilimlerin bertaraf edilmesi iin kullanlan ancak
parafudur kadar etkili olmayan bir uygulama da seri atlama
eklatr kullanmaktr.ki eklatr arasndaki mesafe iletme
geriliminde atlamaya msade etmeyecek ancak
transformatrn arzalanmasna sebep olabilecek limit bir
gerilimdeki topraa atlamaya msade edebilecek mesafeye
ayarlanr.

47
 Ksadevrelerin Etkilerine
KarTransformatrn Korumas

Sistemde meydana gelen ksadevreler transformatrn primer ve sekonder tarafnda meydana

gelebilir.Ksadevreler sistemin fazlar kendi arasnda ya da fazlarn toprakla temas
sonucunda oluabilirler.Ksadevre olmas birlikte sistemin fazlar ve toprak temasl bir
ksadevre ise topraklama sisteminden ok yksek akmlar geer(ksadevre akmlar).
Toprak temasl arzalarda salam olan fazlarn gerilimlerinde ar ykselmeler olur.
Ksadevre akmnn iddeti arzay besleyen sistemin (ebekenin) kVA olarak gcne , sistemin
gerilimine , arza akmnn dolat elemanlarn gsterdii empedansa bal olarak
deiir.Ksadevre akmlar getikleri transformatr sarglarnda ok yksek dinamik
kuvvetler uygular.Ksadevre akmlar ok yksek akmlar olduklarndan iletkenlerin
zerinde termik etkileri de vardr.Yani iletkenler ksadevre anlarnda oluan ar snmaya
da kar koymak durumundadr.Transformatrlerin primer sarglar tel kesitleri alak gerilim
sarglarna gre ok daha dk kesitle imal edildiinden primer sarglarda (gerilim de
yksek olduundan) ksadevre akmlarnn etkileri ok daha fazla olur.
Ksadevre akmlar seri reaktans bobinleri ile snrlandrlabilir. Ksadevre sresi ile
transformatr dayanm azalacandan
Transformatr ksadevreye kar koruyacak elemanlarn (kesici yada sigorta) bu ksadevre
akmn ok hzl bir ekilde hissedebilmeli ve bu ksadevreyi kesebilecek gte olmalar
gerekir(Ksadevre ama gc).

48
 TRANSFORMATRDE MEYDANA GELEN BR
ARIZAYA KARI SSTEM KORUMA

Transformatrn bnyesinde meydana gelen bir arzada arza

akm transformatrn beslendii kaynaa doru gider.Byle bir
arzada sistemin etkilenmemesi iin transformatr hemen
devred edilebilmelidir.
Transformatrn devre d edilmesi iin ayn koruma ve
anahtarlama elemanlar kullanlr.
Transformatrde olas bir toprak arzasna gre toprak rleleri
kullanlr.
Transformatrde ksadevre akmlarn kesmek iin primer ya
sekonder rleler kullanlmaktadr.
Transformatrlerin primer ve sekonder akmlar diferansiyel rle ile
kontrol edilebilir.

49
BUCHOLZ RLE :

Bucholz rle transformatr ya ierisinde olaacak gazlara bal

olarak ikaz ya da ama veren koruyucu bir rledir.Bucholz rle
aadaki arzalarda ilem grr :

Sarm ksadevrelerinde
Sarglarla toprak aras ksadevrelerde
Gerilim tayc elemanlarn kendi aralarndaki atlamalarda
Gerilim tayc elemanlarn kazan kapak ve nveye olan
atlamalarnda
Yaa hava girmesi veya gaz olumasnda
Ya seviyesi eksilmesinde
Arzann iddetine gre nce alarm verir daha sonra yksek
gerilim kesicisine ama kumandas verir.
50
 TERMOMETRE

Yk akmna gre ar snma durumlarnda ama

kumandas vererek trafoyu devre d ederler.ki
konta vardr. Kontaklardan biri ihbar dieri ama
ilemi iin kullanabilir ya da kontaklardan biri
soutma fanlarn da devreye
alabilir.Transformatr kapa zerine ya da tankn
yan yzne taklr.Termometre probu kapak
zerindeki cebe taklr .Taklmadan nce bu cebe
bir miktar transformatr ya konur.

ALKOLL TERMOMETRE
51
 HAVA KURUTUCUSU

TRANSFORMATRDE SALIKLI BR YA
SRKLASYONU OLABLMES N TANK BASINCI
OLAN ORTAM BASINCININ AYNI OLMASI
GEREKR.BU DA REZERVUARIN BR KISMININ
HAVAYLA DOLMASI LE
SALANIR.REZERVUARDA BULUNAN BU
HAVANIN RUTUBETN ALINMASI N HAVA
KURUTUCUSU KULLANILIR.BU KAPTA RUTUBET
ALICI MADDE SLCAGEL KULLANILIR.SLCAGEL
RUBET EMDKE RENK DETRR MAV OLAN
PEMBELER.PORTAKAL RENG OLAN AIK
PEMBEYE DNER DETRLMES GEREKR.
52
 TAM KAPALI (HERMETiK) TP DAITIM
TRANSFORMATRLER

Transformatrlerde kullanlan
transformator ya ve selloz bazl
kat yaltm malzemeleri bir
transformatrn mrn belirleyen
temel unsurlardr.
Szkonusu malzemeler termik
kimyasal ve elektriksel zorlanmalar
ile oksijen ve nemin etkisiyle
yalanrlar.
Oksitlenme nedeniyle yalanmay
nlemenin en iyi yolu yan oksijenle
temasn kesmektir.

53
 ATMOSFERE AIK GENLEME
DEPOLU TRANSFORMATRLER
Bu tip transformatrlerde ya
srekli olarak havann oksijeni ile
temas halindedir.
Her ne kadar yan nem almasn
engellemek iin hava kurutucusu
ile donatlm olsalar dahi
transformatr iine giren havann
% 100nn temizlendii anlamna
gelmez.
Bu ekilde nem alm
transformatrlerde yan nemden
artlmas ve gerekmesi halinde
aktif ksmn da kurutulmas
gerekmektedir.Aksi halde
transformatrn ksa zaman iinde
arzalanmas gndeme gelecektir.

54
 TAM KAPALI HERMETK TP
TRANSFORMATRLER
Hermetik tip transformatrler fabrika
ortamnda hermetik basn ayar
yaplarak atmosfere
kapatlmlardr.
Transformatr ya hava ile temas
etmedii iin ortamda oksijen
yoktur.Dolaysyla oksitlenmeye
bal olarak yalanma
olmamaktadr.Hava ile temas
olmad iin transformatr ya da
nem almayacaktr.
Bu sayede hermetik tip trafolar
genleme depolu olanlara gre
daha uzun mrl olabilmektedir.

55
 HERMETK TP TRAFOLARIN YAPISI

Genleme deposu bulunmamakta olup

kazan tamamiyle ya doludur.
Transformatr ekirdek ve bobinlerinin
yaps genleme depolu olanlardaki gibidir
herhangi bir farl dizayna ihtiya
gstermez.
Yan termik etkiler nedeniyle genlemesi
elastik ve dalgal olan kazan yapsyla
kontrol altna alnmtr.Bu nedenle
dalgaduvarl radyatrler genleme kapl
transformatrlerde sadece s atma grevi
grrken hermetik tip transformatrlerde
genileyip bzlme hareketiyle ilave
olarak genleen ya da absorbe etme
grevi grrler.

56
 HERMETK TRAFOLARIN
AVANTAJLARI

BAKIM
KOLAYLII

Genleme depolu Direk tipi Hava

transformatrlerde belli transformatrlerde kurutucusunun
aralklarla yaplan zor bir i olan donmas ve
periyodik bakm ya silicagel deiimine bakm ihmalinden
deiimi aktif ksmn ve ya seviyesi kaynaklanabilece
kurutulmas ilemleri kontrol ilemlerine k riskleri
yoktur.Yanlzca koruma gerek iermemektedir.
cihazlarnn kontrol ve kalmamaktadr.
buinglerin
57temizlenmesi yeterlidir.
 HERMETK TRAFOLARIN
AVANTAJLARI

DAHA UZUN MRL

Atmosfere kapal olmasndan dolay havadaki oksijen

nem ve dier gaz ve maddelerin ya ve dolaysyla
izolasyon maddeleriyle olan temas
engellenmitir.Bylece herhangi bir kirlenmeye maruz
kalmayan bu malzemelerin yalanmalar da byk
oranda yavalar.

58
 HERMETK TRAFOLARIN
AVANTAJLARI

DAHA AZ YKSEKLK VE DAHA KOMPAKT

GORN
Ykseklii daha dk olduu iin daha kk
alanlarda montaj imkan salar.zellikle kompakt
transformatr istasyonlarnda avantajldr.
Genleme kabnn kablo ve bara balantlarnda
emniyet mesafeleri asndan olumsuz etkileri
vardr.Hermetik yapda bu sorun elimine edilmitir.

59
 HERMETK TRAFOLARIN
AVANTAJLARI

LETME GVENLRL DAHA

FAZLADIR.
Ya seviye gstergesi nem alc ve bucholz
rlesi gibi aksesuar ve koruma cihazlarn
kullanmaya gerek yoktur.Dolaysyla bu
cihazlarn iletmede neden olabilecekleri
hatalar da ortadan kalkmaktadr.

60
 HERMETK TRANSFORMATRLERDE
KULLANILAN KORUMA CHAZLARI

HERMETK KORUMA
RLES
Ya seviyesi prensibine gre
bir amandra ile alp ya
kaa ve gaz birikmesini
kontrol eder.Bir nevi bucholz
rlesi grevini
grmektedir.630 KVA ve
st transformatrlerde
standart donanmdr.

61
 BASIN EMNYET VALF
Tm gteki trafolarda
kullanlmaktadr.630 KVA ve
st rnlerde kontakl
tipleri kullanlr.Tank basnc
snr deere ulat anda
ventil aarak trafoyu
korumaktadr.O.15 bar ile
0.85 bar aras ayarlanabilen
tipleri kullanlr.

62
 YA SEVYE GSTERGES

63
 HERMETK TRAFOLARIN
KULLANIMINDA DKKAT EDLECEK
HUSUSLAR
Hermetik Trafolarn alaca ortam artlar
iyi analiz edilmeli ve reticiye doru bilgiler
verilmelidir.
Ortamdaki s deiimleri
Deniz seviyesinden ykseklik
Transformatrn enerjilendirecei ykn
karakteristii

64
 HERMETK TP TRAFOLAR N
KULLANIM BLGLER

Hermetik tip trafolar servise almadan nce transformatrn hava almadndan

emin olunmaldr.
Hermetik tip transformatrler ya doldurulduktan sonra hermetik basn ayar
yaplarak sevk edilirler.Bu nedenle
Buinglerin havas alnmamal
Transformatr arza veya benzeri nedenlerle kesinlikle almamaldr.
Yan nem almas mmkn olmadndan klasik transformatrlerde olduu gibi
ya numunesi almaya gerek yoktur.
Zorunlu nedenlerle trafodan ya alnmas veya almas gerektiinde tekrar
hermetik ayar yaplmas gerekecektir
. Bunun iin retici firma ile temasa geilmelidir.
Transformatr servisde iken ya kaa tespit edilmesi
Basn emniyet valfinin ya da hertmetik koruma rlesinin almas halinde
halinde imalat firma ile temasa geilmelidir.
Transformatr zerindeki uyar ikaz ve etiketlerine kesinlikle uyulmaldr.

65