ORTAÖĞRETİM KİMYA

12.SINIF 1.ÜNİTE: KİMYA VE

ELEKTRİK

1
 ÜNİTENİN BÖLÜM
BAŞLIKLARI
• 1.BÖLÜM: İNDİRGENME-
YÜKSELTGENME TEPKİMELERİNDE
ELEKTRİK AKIMI
• 2.BÖLÜM: ELEKTROTLAR VE
ELEKTROKİMYASAL HÜCRELER
• 3.BÖLÜM: ELEKTROT
POTANSİYELLERİ

2
• 4.BÖLÜM: KİMYASALLARDAN
ELEKTRİK ÜRETİMİ
• 5.BÖLÜM: ELEKTROLİZ
• 6.BÖLÜM: KOROZYON

3
 1.BÖLÜM: İNDİRGENME-
YÜKSELTGENME
TEPKİMELERİNDE ELEKTRİK
AKIMI

4
 ELEKTROKİMYA
• İndirgenme-yükseltgenme (redoks)
tepkimelerinin diğer adı elektrokimyadır.
• Kimyasal enerjinin elektrik enerjisine (pil),
elektrik enerjisinin de kimyasal enerjiye
(elektroliz) dönüşümünü inceleyen bilim
dalına elektrokimya denir. Bunlardan
birincisi doğal, ikincisi yapaydır.

5
 İNDİRGENME – YÜKSELTGENME
TEPKİMELERİ
(Redoks Tepkimeleri)

Doğal Redoks Tepkimeleri Yapay Redoks Tepkimeleri

(Kendiliğinden gerçekleşir.) (Elektrik enerjisi ile
gerçekleşir.)
PİLLER
ELEKTROLİZ
6
İndirgenme-Yükseltgenme
(Redoks)Tepkimeleri

7
• Kimyasal tepkimeler; yeni bağ oluşumu,
mevcut bağların kırılması, proton (H+)
aktarımı, iyonların yer değiştirmesi ya da
elektron alışverişi gibi olaylar sonucu
gerçekleşir. Bu bölümde yer alan elektron
alışverişi ile gerçekleşen tepkimelerde
indirgenme ve yükseltgenme adı verilen iki
ayrı olay gerçekleşir. Bir atom ya da
iyonun e– (elektron) almasıyla gerçekleşen
olaya indirgenme, bu olayın gösterildiği
tepkimeye indirgenme yarı tepkimesi
denir. Örneğin,
8
9
10
• Elektron alışverişiyle meydana gelen
indirgenme ve yükseltgenme tepkimeleri
aynı anda gerçekleştiğinden bu yarı
tepkimeler birbirinden bağımsız
düşünülemez. İndirgenme ve
yükseltgenme yarı tepkimelerinin
toplamından oluşan tepkimelere
indirgenme-yükseltgenme (redoks)
tepkimesi denir. İndirgenme-yükseltgenme
tepkimelerinde alınan ve verilen elektron
sayıları eşittir.
11
• Örneğin içerisinde CuSO4 çözeltisi
bulunan cam kaba Zn metali
daldırıldığında Zn metali ve çözeltideki
Cu2+ iyonları arasında redoks tepkimesi
gerçekleşir.

12
13
14
• Redoks kelimesi, redüksiyon (indirgenme)
ve oksidasyon (yükseltgenme)
kelimelerinin kısaltılıp birleştirilmesi ile
elde edilmiş bir terimdir. Bu terim elektron
alışverişinin gerçekleştiği tepkimeleri
belirtmek için kullanılır.
15
16
17
18
YÜKSELTGENME BASAMAĞI

19
 Yükseltgenme Basamağı
Tanımı
• Bir taneciğin (atom ya da iyon) tek başına
veya bileşik içerisinde sahip olduğu yüke o
taneciğin yükseltgenme basamağı denir.
Bir taneciğin indirgendiği ya da
yükseltgendiği yükseltgenme
basamağındaki değişime bakılarak
anlaşılır.

20
 YÜKSELTGENME BASAMAĞI
İLE İYON YÜKÜ FARKI
• İyon yükü sadece iyonik bileşikte bulunan
iyonların yükü için kullanılabilir.
• Yükseltgenme basamağı ise tüm
elementlerin, iyonik bileşiklerdeki iyonların
ve moleküler yapıdaki atomların yükleri
için kullanılabilen daha geniş bir
kavramdır.

21
 DEĞERLİK VE
YÜKSELTGENME BASAMAĞI
(YÜK) FARKI
• Yükseltgenme basamağı ile yük aynıdır.
• Değerlik, bir atomun bağlayabileceği
hidrojen atomu sayısıdır. Değerlikte + ve –
söz konusu değildir, rakamsal değerlerdir,
yükün mutlak değeridir.
• Yükseltgenme basamağı ise taneciğin
elektriksel yüküdür.
22
• Nötr atom, verdiği elektron sayısı kadar +
yükseltgenme basamağı; aldığı elektron
sayısı kadar da – yükseltgenme basamağı
kazanır.
• Örneğin; sodyum iyonunun değerliği 1’dir,
yükseltgenme basamağı ise +1’dir.
• Bu farka çok dikkat edilmemektedir.
Değerlik, yükseltgenme basamağı yerine
de kullanılmaktadır.

23
Yükseltgenme basamakları
aşağıdaki kurallara göre
bulunur:

24
25
26
Bazı Elementlerin ve Köklerin Yükseltgenme Basamakları

27
28
29
30
YÜKSELTGENME BASAMAĞI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

31
A 2021-AYT (12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE 1.BÖLÜM)

32
A 2020-AYT 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

33
E 2017-LYS-2 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

34
D 2017-LYS-2 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

35
B 2016-YGS 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

36
C 2015-YGS 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

37
A 2014-YGS 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

38
C 2013-YGS 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

39
B 2012-YGS 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

40
E 2011-LYS-2 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

41
 İNDİRGEN MADDE,
YÜKSELTGEN MADDE,
İNDİRGENEN MADDE,
YÜKSELTGENEN MADDE

42
• Tepkimedeki yükü sağ tarafta daha fazla
olan madde yükseltgenen maddedir.
• Tepkimedeki yükü sağ tarafta daha az
olan madde indirgenen maddedir.
• İndirgen madde diğer maddenin yükünü
azaltan maddedir.
• Yükseltgen madde diğer maddenin yükünü
yükselten maddedir.
• İndirgen madde, yükseltgen madde her
ikisi de her zaman girenlerdedir.

43
• İndirgen madde, yükseltgen madde her
ikisi de aynı madde olabilir.
• İndirgen madde yükseltgenen maddedir.
• Yükseltgen madde indirgenen maddedir.

44
a)H2SO4
b)KI
c)KI
d) H2SO4

45
 İNDİRGEN MADDE
YÜKSELTGEN MADDE,
İNDİRGENEN MADDE,
YÜKSELTGENEN MADDE

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

46
A 2017-LYS2/KİMYA

47
C 2012-YGS/KİMYA

48
 İNDİRGENME-
YÜKSELTGENME TEPKİME
DENKLEMİNİN BELİRLENMESİ

49
 İNDİRGENME-
YÜKSELTGENME
TEPKİMESİNİN TESPİTİNDE
KURALLAR
• Tepkime denklemindeki tüm bileşiklerdeki
elementlerin yükseltgenme basamağı
yazılır.
• Yükseltgenme basamağı girenlerde ve
ürünlerde farklı olan madde varsa, o
tepkime redoks tepkimesidir.
50
• Yanma tepkimesi indirgenme-
yükseltgenme (redoks) tepkimesidir.
• Sentez (oluşum) tepkimesinin bazısı
indirgenme-yükseltgenme (redoks)
tepkimesidir bazısı değildir.
• Analiz (ayrışma) tepkimesinin bazısı
indirgenme-yükseltgenme (redoks)
tepkimesidir bazısı değildir.
• Asit-baz tepkimesi indirgenme-
yükseltgenme (redoks) tepkimesi değildir.

51
• Çözünme-çökelme tepkimesi indirgenme-
yükseltgenme (redoks) tepkimesi değildir.

52
 İNDİRGENME-
YÜKSELTGENME
TEPKİMESİNİN
BELİRLENMESİ

TYT
ÇIKMIŞ SORULAR
53
C 2017-YGS/KİMYA

54
E 2016-YGS/KİMYA

55
D 2015-YGS/KİMYA

56
B 2014-YGS/KİMYA

57
C 2013-YGS/KİMYA

58
E 2012-YGS/KİMYA

59
B 2009-ÖSS/FEN-2 KİMYA

60
REDOKS TEPKİMESİNİN
DENKLEŞTİRİLMESİ

61
 Redoks tepkimeleri
denkleştirilirken aşağıdaki işlem
sırası takip edilir:

62
63
64
65
66
67
68
• ÖRNEK
Cu + HNO3 → Cu(NO3)2 + NO + H2O redoks
tepkimesini denkleştiriniz.

• ÇÖZÜM
3/Cu0 - 2e– → Cu+2
2/N+5 +3e– → N+2

3Cu + 8HNO3→3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O

69
ÖRNEK (e- alış verişi çok madde arasında)
H2O2 + FeS + HCl→FeCl3 + H2SO4 + H2O
ÇÖZÜM
2/Fe+2 - 1e– → Fe+3
2/S-2 - 8e– → S+6
9/O2–1 + 2e– → 2O–2
H2O2+2FeS+HCl→2FeCl3+2H2SO4+H2O
H2O2+2FeS+6HCl→2FeCl3+2H2SO4+H2O
9H2O2+2FeS+6HCl→2FeCl3+2H2SO4+H2O
9H2O2+2FeS+6HCl→2FeCl3+2H2SO4+10H2O
70
71
REDOKS TEPKİMESİNİN
DENKLEŞTİRİLMESİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

72
C 2015-YGS/KİMYA

73
A 2011-LYS2/KİMYA

74
Elektrik Enerjisi ve İstemlilik

75
• Bakır bir kaşık AgNO3 çözeltisine batırılıp
bir süre bekletildiğinde kaşığın gümüş ile
kaplandığı görülür (Şekil).

• Bu işlem sırasında aşağıdaki redoks

tepkimesi gerçekleşir:
• Cu(k) + 2Ag+(suda) ⇄ Cu2+(suda) + 2Ag(k)
76
• Bu tepkimede kaşıktaki Cu atomları 2e–
verip Cu2+ iyonlarına yükseltgenerek
çözeltiye geçerken çözeltideki Ag+ iyonları,
açığa çıkan elektronları alarak indirgenir
ve Ag katısı hâline dönüşür. Ag katısı
kaşık yüzeyinde ince tabaka hâlinde birikir.
Böylece kaşık gümüşle kaplanmış olur.
Bakır kaşığın gümüşle kaplanmasında
tepkimeye giren maddeler aynı kaptadır ve
birbiriyle doğrudan temas hâlindedir.
• Ancak redoks tepkimeleri doğrudan temas
olmadan da gerçekleşebilir.
77
Doğrudan temas olmadan gerçekleşen redoks
tepkimesinde iletken tel ve tuz köprüsüyle
birbirine bağlanan iki farklı kap kullanılır
(Daniell pili şekli).

78
Daniell Pili (Görsel)

79
• Hiçbir buluş kendiliğinden veya bir tesadüf
eseri ortaya çıkmamıştır. Bilim insanları
azimle çalışmış, defalarca başarısızlığa
uğramalarına rağmen sabırla çalışmayı
sürdürerek gayret göstermişlerdir.
Sonucunda bugün hayatımızı kolaylaştıran
buluşlara onlara ilham olmuştur. Sezgi
adını verdiğimiz bir anda ulaşılan başarıya
ulaşmışlardır. Bu bilim insanlarından biri
olan John Frederic Daniell (Can Fredrik
Denyıl)’ın yaptığı çalışma şu şekildedir:
80
• Daniell çinko çubuğu çinko sülfat (ZnSO4)
çözeltisine, bakır çubuğu ise bakır(II)sülfat
(CuSO4) çözeltisine batırmış ve kaplarda
herhangi bir tepkime olmadığını
gözlemiştir. Kapları iletken bir tel ve tuz
köprüsü yardımıyla birbirine bağladığında
sistemde redoks tepkimesinin
gerçekleştiğini ve sistemin elektrik enerjisi
ürettiğini ölçmüştür. Çinko ve bakır
metalleri kullanılarak oluşturulan bu
sisteme Daniell pili denir.
81
• Daniell pilinde,
Zn(k) + Cu2+ (suda) ⇄ Zn2+(suda) + Cu(k)
tepkimesi dışarıdan bir etki olmadan
kendiliğinden gerçekleşmektedir.
• Daniell pilinde olduğu gibi bulunduğu
şartlarda kendiliğinden gerçekleşen
tepkimelere istemli tepkime, kendiliğinden
gerçekleşmeyen tepkimelere istemsiz
tepkime denir.
• İstemli tepkimelerde sadece tepkimenin
başlaması için enerjiye ihtiyaç vardır.
82
• İstemli tepkimelerde tepkimenin devam
etmesi için enerjiye ihtiyaç yoktur. İstemsiz
tepkimeler ise hem tepkimenin başlaması
hem de tepkimenin devam edebilmesi için
enerjiye ihtiyaç duyar.
• Örneğin hidrojen ve oksijen gazları bir
araya geldiğinde bir kıvılcımla istemli bir
tepkime gerçekleşir ve su oluşur. Tepkime
başladıktan sonra herhangi bir enerjiye
ihtiyaç duymadan yanma olayı (redoks
tepkimesi) devam eder.
83
• Suyun oluşumu tepkimesinin tersi yani
suyun elementlerine ayrıştırılması ise
istemsiz bir tepkimedir.

• İstemsiz bu tepkimenin gerçekleşmesi ve

devam edebilmesi için sisteme dışarıdan
sürekli elektrik enerjisi verilmesi gerekir.
84
• Suyun elementlerine ayrılmasında olduğu
gibi, elektrik enerjisi yardımıyla bir bileşik
ya da karışımın elementlerine
ayrıştırılmasına elektroliz, elektrolizin
gerçekleştiği hücreye elektrolitik hücre
denir.
• Elektrolitik hücrelerde yükseltgenme ve
indirgenme tepkimeleri istemsiz
olduğundan kendiliğinden gerçekleşmez,
hücreye verilen elektrik enerjisi yardımıyla
gerçekleşir. Bu tür hücrelerde elektrik
enerjisi kimyasal enerjiye dönüşür.
85
Elektrolitik hücre

86
İSTEMLİ ELEKTROKİMYASAL
TEPKİMELER
• Kimyasal enerjinin elektrik enerjisine
dönüştürüldüğü istemli elektrokimyasal
tepkimeye örnek pildeki tepkimedir.
Kendiliğinden gerçekleşen doğal gümüş
veya altın kaplama da istemli
elektrokimyasal tepkimeye örnektir.
• Pildeki ve doğal metal kaplamadaki
tepkimeler istemli redoks tepkimesidir.
87
 İSTEMSİZ
ELEKTROKİMYASAL
TEPKİMELER
• İstemsiz elektrokimyasal tepkimeye örnek
elektrolizdeki tepkimedir. İstemsiz bir
tepkimenin gerçekleşmesi için elektrik
enerjisinin uygulanması gerekir.
• Elektroliz olayındaki tepkime de redoks
tepkimesidir.

88
 ELEKTRİKSEL İLETKENLİK
ÇEŞİTLERİ
• Metallerde elektriksel iletkenlik, elektron
hareketiyle sağlanır. Bu sebeple metal
kablolarda hiçbir değişiklik olmaz.
• Elektriği ileten çözeltilere elektrolit denir.
Elektrolit çözeltilerde elektriksel iletkenlik,
zıt yüklü iyonların hareketiyle gerçekleşir.
Bu nedenle elektrotlar üzerinde bazı
değişiklikler meydana gelir.
89
2.BÖLÜM: ELEKTROTLAR VE
ELEKTROKİMYASAL
HÜCRELER

90
Elektrot, Elektrolit ve Yarı
Hücreler

91
• Sulu çözeltilerde gerçekleşen redoks
tepkimeleri doğrudan temas olmadan
gerçekleştiği gibi farklı kaplarda
gerçekleşen elektrokimyasal tepkimeler de
vardır.
• Bu sistemlerle ilgili bilmesi gereken temel
kavramlar şunlardır:
• Elektrokimyasal tepkimenin gerçekleşmesi
için kullanılan iletken çözeltilere elektrolit,
bu çözeltilere batırılan metal çubuklara
elektrot denir.
92
• Elektrolit ve bu elektrolit içine batırılmış
elektrottan oluşan sisteme de yarı hücre
denir. Bu tepkimelerde yükseltgenmenin
gerçekleştiği kaba anot yarı hücresi, kabın
içindeki elektroda anot elektrot denir.
İndirgenmenin gerçekleştiği kap katot yarı
hücresi, kabın içindeki elektrot ise katot
elektrottur.
• Elektrotlar, kaplarda indirgenme ve
yükseltgenme tepkimelerinin
gerçekleşmesi için yüzey oluşturur.
93
• Anot yarı hücresinden katot yarı hücresine
elektron taşınmasını sağlamak için iletken
bir tel (dış devre), elektrotlar arasındaki
potansiyel farkını ölçmek için voltmetre
kullanılır. Elektrokimyasal pilin iki yarı
hücresinde meydana gelen indirgenme ve
yükseltgenme tepkimeleri sonucunda yarı
hücrelerde zamanla yük denkliği bozulur.
Yarı hücrelerdeki yük denkliğinin tekrar
sağlanabilmesi için yarı hücreler,
içerisinde tuz çözeltisi bulunan ters U
şeklindeki bir boruyla birbirine bağlanır.
94
• Bağlantıyı sağlayan bu sisteme tuz
köprüsü denir. Tuz köprüsü içerisinde
genellikle KNO3, NaCl, NH4Cl gibi tuzların
çözeltileri kullanılır. Tuz köprüsünde
bulunan anyonlar anot yarı hücresine,
katyonlar ise katot yarı hücresine geçerek
pilin çalışması sırasında oluşan yük
dengesizliğini gidermekle görevlidir.

95
Elektrokimyasal pil

96
• Bu sistemlerde elektrot olarak kullanılan
metal, batırıldığı elektrolitte bulunan metal
katyonuyla aynı olabileceği gibi katyondan
farklı da olabilir.
• Elektrottaki metal atomlarıyla elektrolitte
bulunan metal iyonları arasında genellikle
iki tür etkileşim gözlenir (Şekil).
• 1. Elektrodun yüzeyindeki metal atomları
elektron kaybederek (yükseltgenme) metal
katyonu hâlinde çözeltiye geçebilir.

97
• 2. Çözeltideki metal katyonları elektron
alarak (indirgenme) elektrot yüzeyinde katı
hâlde birikebilir.

Elektrot ile elektrolit arasında gerçekleşen etkileşimler

98
Elektrokimyasal Pil

99
• İki yarı hücrenin iletken bir tel ve tuz
köprüsüyle birbirine bağlanmasıyla
oluşturulan sisteme elektrokimyasal pil
(galvanik hücre) denir. Bu tür pillerde
istemli redoks tepkimesi gerçekleşir ve
sistem elektrik enerjisi üretir. Galvanik
hücre, Zn elektrodu ve ZnSO4 çözeltisi
bulunan anot yarı hücresi ile Cu elektrodu
ve CuSO4 çözeltisi bulunan katot yarı
hücresinin iletken tel ve tuz köprüsüyle
birleştirilmesiyle oluşturulmuştur (Şekil).
100
Elektrokimyasal pil (Galvanik hücre)

101
102
103
• Elektrokimyasal piller şematik olarak da
gösterilebilir. Bu gösterimde anot sol
tarafa, katot sağ tarafa yazılır. Faz sınırı “/”
sembolüyle, tuz köprüsü ise “//”
sembolüyle gösterilir. Zn-Cu
elektrokimyasal pilinin şematik gösterimi
aşağıdaki gibidir:

104
 Elektrokimyasal Pillerin Yarı Hücrelerinin
Özellikleri ve Bu Hücrelerde Gerçekleşen Olaylar

105
 ELEKTROKİMYASAL
HÜCRELERDE ELEKTROT
İŞARETLERİ
• Katot elektrot pozitif yüklü, anot elektrot
ise negatif yüklüdür.

106
 ELEKTROKİMYASAL
HÜCREDEKİ ELEKTROT
İŞARETİ İLE PİLDEKİ
ELEKTROT İŞARETİ
BİRBİRİNİN TERSİDİR
• Elektrokimyasal hücrelerde katot elektrot
pozitif yüklü, anot elektrot negatif yüklüdür.
• Elektrolizde ise anot elektrot pozitif yüklü,
katot elektrot negatif yüklüdür.
107
• Elektrokimyasal hücrelerde işaret terstir,
doğrusu elektrolizdeki işarettir; neticede bu
bir gösterimdir, bundan dolayı önemli
değildir.

108
 ELEKTROKİMYASAL
PİLLERDE YARI
TEPKİMELERİN
TOPLANMASIYLA ELDE
EDİLEN TOPLAM TEPKİMENİN
(DENGE TEPKİMESİ) İŞARETİ,
ÇİFT YÖNLÜ OK OLMALIDIR
109
110
111
112
113
 DANİELL PİLİ İLE
ELEKTROKİMYASAL PİL
FARKI
• Daniell pilinde elektrotlar ile çözeltide
bulunan metal katyonuyla aynı türden
seçilmiştir.
• Ancak elektrokimyasal pillerde elektrotlar
ile çözeltide bulunan katyonlar aynı türden
seçilmeyebilir.

114
 İNERT ELEKTROT
• Elektrokimyasal pilde hidrojen yarı hücresi
kullanılacağı zaman hidrojen elektrot
kullanmak mümkün değildir. Çünkü
elektrot, elektriği iletebilen katı bir madde
olmalıdır. Hidrojen ise gaz hâldedir.
• Bu nedenle hidrojen yarı hücresinde
elektrot olarak yarı hücrenin elektrolitiyle
tepkime vermeyen Pt ve Au gibi soy
metaller seçilir.
115
• Tepkimeye girme isteği çok az olan bu tür
metallerden oluşan elektrotlara inert
elektrot denir.

116
117
ELEKTROKİMYASAL PİL VE
PİL ŞEMASI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

118
A 2023-AYT (12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

119
A 2022-AYT 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

120
A 2021-AYT (12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

121
E 2020-AYT 12.SINIF KİMYA 1.ÜNİTE

122
E 2018-AYT/KİMYA

123
3.BÖLÜM: ELEKTROT
POTANSİYELLERİ

124
Standart Yarı Hücre İndirgenme
Potansiyelleri

125
126
127
 STANDART POTANSİYEL
DENİLİNCE HANGİ
POTANSİYEL ANLAŞILIR?
• Standart potansiyel denilince, standart
indirgenme potansiyeli anlaşılır. Standart
indirgenme potansiyeli de elbette
denilebilir.
• Yükseltgenme standart potansiyeli kast
ediliyorsa, yükseltgenme standart
potansiyeli diye söylemek gerekir.
128
Standart Hidrojen Elektrodu

129
• SHE standart şartlarda 1M’lık HCl
çözeltisine batırılmış platin metalinin
üzerine 1 atm basınç yapan H2 gazı
gönderilerek oluşturulan elektrottur.
Elektrot olarak kullanılacak madde; katı
hâlde ve elektron iletimini sağlamak için
iletken olmalıdır. Oysa hidrojen, oda
sıcaklığında gaz hâlinde olduğundan
elektrot olarak kullanılamaz. Bu nedenle
SHE’de elektron iletimini sağlayabilecek
bir soy metal olan platin kullanılır (Şekil).

130
Standart Hidrojen Elektrodu

131
132
Aşağıdaki şekilde gümüş ve hidrojen yarı hücrelerinden
oluşan bir elektrokimyasal pil görülmektedir (Ag-SHE
elektrokimyasal pili).

133
• Şekildeki elektrokimyasal pil çalışınca gümüş
elektrodun kütlesinin arttığı görülür. Yani
çözeltideki Ag+ iyonları indirgenerek katı hâlde
Ag elektrodun üzerinde birikir ve Ag elektrodun
kütlesini artırır. Buna göre Ag elektrodun
bulunduğu hücre katot yarı hücresidir.

• SHE yarı hücresinde ise H2 gazı yükseltgenerek

H+ iyonları hâline dönüşürken anot yarı hücresini
oluşturur.

134
135
• Ag elektrot yerine Zn elektrot kullanılarak
oluşturulan Zn-SHE pilinde sistem
çalışırken Zn elektrodun kütlesinin azaldığı
görülür. Zn katısı yükseltgenerek Zn2+
iyonuna dönüşmüştür. Buna göre Zn
elektrot anottur.

• Katot olan SHE yarı hücresinde ise H+

iyonları indirgenerek H2 gazına dönüşür.

136
137
• Bir elementin standart yükseltgenme
potansiyeliyle standart indirgenme
potansiyeli mutlak değer olarak birbirine
eşittir fakat birbirinin zıt işaretlisidir.
• Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi
SHE’de (elektrokimyasal pilin hidrojen yarı
hücresinde) gerçekleşen tepkime diğer
yarı hücrede kullanılan metale göre
değişmektedir. Kullanılan metalin
indirgenme potansiyeli büyükse SHE’de
yükseltgenme, küçükse indirgenme
tepkimesi gerçekleşmektedir.
138
SHE Kullanılarak Belirlenen Bazı Elementlerin Standart İndirgenme Potansiyelleri

139
• Standart elektrot potansiyelleri; sıcaklığın
25 ºC, basıncın 1 atm olduğu şartlarda ve
derişimi 1M olan çözeltiler kullanılarak
hesaplanmıştır. Bu değerlerden herhangi
biri değiştiğinde elektrot potansiyeli de
değişir.

140
 HİDROJEN İLE YAPILAN
DENEYLERDE VOLTMETREDE
ÖLÇÜLEN POTANSİYELİN ARTI
VEYA EKSİ OLMASI SÖZ
KONUSU DEĞİLDİR
• Gümüşün indirgenme yarı pil potansiyeli
bulunurken Ag-SHE elektrokimyasal
pilinde voltmetrede okunan değer 0,799
volt olup bunun artı veya eksi olması söz
konusu değildir, potansiyel farkıdır.
141
• Gümüş indirgenmiş hidrojen gazı
yükseltgenmiştir.
• Hidrojenin yükseltgenme yarı pil
potansiyeli 0 volt olduğundan gümüşün
indirgenme yarı pil potansiyeli + 0,799
volt olur. Soy ve yarı soy metallerle SHE
arasında oluşturulan elektrokimyasal pilde
de böyledir.
• Soy ve yarı soy metal dışındaki metallerle
SHE arasında oluşturulan elektrokimyasal
pilde ise durum tersinedir.
142
• Aktif metal yükseltgenmiş, hidrojen gazı
indirgenmiştir; dolayısıyla voltmetrede
okunan değerin eksi işaretlisi metalin
indirgenme yarı pil potansiyeli olur.
• Örneğin Zn-SHE elektrokimyasal pilinde
voltmetrede okunan değer 0,763 volttur.
HCl’deki +1 yüklü hidrojen iyonu hidrojen
gazına indirgenmiş, Zn yükseltgenmiştir.
Hidrojenin indirgenme yarı pil potansiyeli 0
volt olduğundan çinkonun yükseltgenme
yarı pil potansiyeli + 0,763 volt olur.
143
• Tablo, indirgenme yarı pil potansiyelleri
esas alınarak hazırlandığından çinkonun
indirgenme yarı pil potansiyeli - 0,763
volt olur.
• Düzenek çizilirken indirgenmenin olduğu
hücre sağ tarafta olmalıdır. Ag-SHE
elektrokimyasal pilinde Ag sağda, Zn-SHE
elektrokimyasal pilinde ise Zn solda
olmalıdır.
• Sağdaki hücre katot, soldaki hücre ise
anottur.
144
 0 0
E katot ve
E anot DEĞERLERİYLE
KAST EDİLEN NEDİR?
• E0katot ve E0anot değerleriyle, hidrojen ile
yapılan deneylerdeki katot ya da anotta
ölçülen standart potansiyel değerleri kast
edilmektedir.

145
• Katot potansiyelinden anot potansiyelinin
çıkartılması sureti ile pil gerilimi
hesaplanmış olur.
• E0pil = E0katot - E0anot
• Pil gerilimi her zaman pozitif çıkar ama
pozitif işareti yazılmaz.
• IUPAC kuralına göre formül şu
şekildedir: E0pil = E0sağ - E0sol

146
 STANDART İNDİRGENME
POTANSİYELİ VE STANDART
YÜKSELTGENME
POTANSİYELİ ARTI VE
EKSİSİZ OLMAZ
• Standart indirgenme potansiyeli ve
standart yükseltgenme potansiyelleri artı
ve eksisiz olmaz (hidrojende her ikisi de
sıfırdır).
147
 0
PİL GERİLİMİNİ (E pil)
AŞAĞIDAKİ FORMÜLLE
HESAPLANMAK DAHA
PRATİKTİR
E0pil = E0indirgenme potansiyeli + E0yükseltgenme potansiyeli

148
ELEKTROKİMYASAL HÜCRELERDE “PİL
GERİLİMİ” YERİNE BAŞKA HANGİ
TABİRLER KULLANILABİLİR?
PİL POTANSİYELİ
ELEKTROKİMYASAL PİL GERİLİMİ
ELEKTROKİMYASAL PİL POTANSİYELİ
ELEKTROMOTOR POTANSİYELİ
ELEKTROMOTOR GERİLİMİ
ELEKTROMOTOR KUVVETİ
ELEKTROMOTOR POTANSİYELİ
REDOKS GERİLİMİ
REDOKS POTANSİYELİ
149
150
151
152
153
 Standart indirgenme potansiyelleri yardımıyla pil
potansiyeli hesaplanırken aşağıdaki kurallar dikkate alınır:

154
155
 ELEKTROKİMYASAL
TEPKİMELERDE HESS
PRENSİBİNİN UYGULANMASI

156
Redoks Reaksiyonlarının
Gerilimi

İndirgenme yarı reaksiyonunun potansiyeli

Yükseltgenme yarı reaksiyonunun potansiyeli
Redoks reaksiyonunun gerilimi

157
İndirgenme yarı reaksiyonun potansiyeli ile
yükseltgenme yarı reaksiyonun potansiyeli
birbirinin ters işaretlisidir.

Fe+2 + 2e → Fe0 E0 = –0,44 V

Fe0 – 2e → Fe+2 E0 = +0,44 V

158
 0
Yarı tepkime genişletilince E değeri
aynen kalır, genişletilmez.

Örnek:
Ag+1 + 1e → Ag0 E0 = +0,80 V

2Ag+1 + 2e → 2Ag0 E0 = +0,80 V

159
 YÜKSELTGENME YARI PİL
POTANSİYELİ
• Elementlerin aktifliğinin karşılaştırılmasının
bir diğer yolu da yükseltgenme yarı pil
potansiyelidir. Bir elementin yükseltgenme
yarı pil potansiyeli değeri ne kadar
büyükse elektron verebilme kabiliyeti
(aktifliği) o kadar büyüktür.

160
 İNDİRGENME YARI PİL
POTANSİYELİ
• Yükseltgenme yarı pil potansiyeli değerinin
ters çevrilmiş hâlidir.

161
 Redoks Reaksiyonlarının Gerilimi
Sıfır’dan Büyük İse
Tepkime Kendiliğinden Gerçekleşir.

Redoks Reaksiyonlarının Gerilimi

Sıfır’dan Küçük İse
Elektrik Enerjisi İle Gerçekleşir.

162
 YARI REAKSİYONLARDA
GERİLİM TABİRİNİ
KULLANMAMAK GEREKİR
• Yarı reaksiyonlarda gerilim tabirini
kullanmamak lazımdır; çünkü gerilim, iki
potansiyel arasındaki farktır; yarı
reaksiyonda ise tek bir potansiyelden söz
edilmektedir. Yarı reaksiyonlarda standart
elektrot potansiyeli denilmelidir, standart
elektrot gerilimi denilmemelidir.
163
• Aynı şekilde standart anot potansiyeli veya
standart katot potansiyeli denilmelidir.
Standart anot gerilimi veya standart katot
gerilimi denilmemelidir.

164
 AVAMETRE
• Gerilim değerleri, avametre adı verilen alet
ile daha pratik olarak ölçülebilir.

165
 HANGİ İŞARET STANDART
ŞARTINI GÖSTERİR VE
STANDART ŞART NE
DEMEKTİR?
• E°’daki E’nin üstündeki işaret, standart
şartı gösterir. Standart sıcaklık (referans
sıcaklık) genelde 25 °C’tır. IUPAC’ın
önerdiği standart basınç 1 bardır. Kafa
karışmasın diye hâlâ 1 atm denilmektedir
(1 bar = 0,98692316931 atm).
166
 ELEKTROKİMYASAL HÜCRE
DENGEYE ULAŞTIĞINDA,
POTANSİYEL VE AKIM
DEĞERLERİ HER İKİSİ DE 0
(SIFIR) OLUR
• Dengede pil tükenmiştir.
• Potansiyel ve akım her ikisi de 0 (sıfır)
olur.
167
 PİLLER; kendiliğinden gerçekleşen
redoks tepkimeleridir.
Reaksiyonların Kendiliğinden Gerçekleşip
Gerçekleşmediğinin Tahmin Edilebilmesi

Ürünler daha kıymetli ise kendiliğinden gerçekleşmiştir.

Ekzotermik tepkime ise kendiliğinden gerçekleşmiştir.
Aktif metal yükseltgendi ise kendiliğinden oluşmuştur.

E0redoks > 0 ise kendiliğinden oluşmuştur.

Bütün piller kendiliğinden gerçekleşen tepkimedir.
168
 ŞEHİR ŞEBEKE SULARINDAN PAS
AKMASI NORMALDİR

4Fe0 – 8e → 4Fe+2 E0yükseltgenme = +0,44 V

4Fe+2 – 4e → 4Fe+3 E0yükseltgenme = –0,77 V

3O2 + 12e → 6O–2 E0indirgenme = +1,23 V

4Fe0 + 3O2 ⇄ 2Fe2O3 E0redoks= +0,90 V

169
 Al(NO3)3 çözeltisi Zn kaşık ile
karıştırılabilir mi?

Al+3 ’ün Al0 ’a indirgenme potansiyeli = –1,66 V

Zn0 ’ın Zn+2 ’ye yükseltgenme potansiyeli = +0,76 V

Redoks tepkimesinin gerilimi = –0,90 V

0
E redoks < 0 olduğundan karıştırılabilir;
çünkü reaksiyon olmaz.
170
 YAŞAMIMIZDAKİ
KENDİLİĞİNDEN GERÇEKLEŞEN
REDOKS TEPKİMELERİNE
PİLLERDEN BAŞKA
İKİ ÖRNEK DAHA
Asit Yağmurunun Çinko Olukları Aşındırması
Demirin Altınla ve Gümüşle Kaplanması
171
Asit Yağmurunun Çinko Olukları
Aşındırması

Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2

Demirin Altınla ve Gümüşle Kaplanması

Fe + 3AuNO3 → Fe(NO3)3 + 3Au

Fe + 3AgNO3 → Fe(NO3)3 + 3Ag
172
STANDART ELEKTROR
POTANSİYELLERİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

173
B 2017-LYS2/KİMYA

174
D 2016-LYS2/KİMYA

175
C 2015-LYS2/KİMYA

176
C 2014-LYS2/KİMYA

177
E 2013-LYS2/KİMYA

178
E 2013-LYS2/KİMYA

179
E 2012-LYS2/KİMYA

180
C 2010-LYS2/KİMYA

181
C 2009-ÖSS/FEN-2 KİMYA

182
METALLERİN AKTİFLİĞİ

183
• Metalik aktiflik; metallerin elektron verme
eğiliminin, ametalik aktiflik ise ametallerin
elektron alma eğiliminin ölçüsüdür.
• Standart hidrojen elektrodu yardımıyla
ölçülen yarı hücre potansiyelleri
kullanılarak metallerin aktifliğine karar
verilebilir. Tablo incelendiğinde flor
elementinin standart indirgenme
potansiyelinin en büyük, lityum iyonunun
(fransiyum iyonu değil) en küçük olduğu
görülür. Bu durum florun en aktif ametal,
lityumun en aktif metal olduğunu gösterir.
184
• Standart koşullarda indirgenme yarı hücre
potansiyeli arttıkça metal iyonunun
indirgenme eğilimi de artar. Bu artış
metalin aktifliğinin azalması demektir.

185
186
187
• ÖRNEK
• 1Li, 11Na, 13Al ve 12Mg elementlerinin
metalik aktifliklerini karşılaştırınız.
• Li için: E0 indirgenme = - 3,040 V
• Na için: E0 indirgenme = - 2,714 V
• Al için: E0 indirgenme = - 1,662 V
• Mg için: E0 indirgenme = - 2,372 V

• CEVAP
• Li>Na>Mg>Al
188
189
190
191
 Metallerde aşınma olup
olmayacağı aşağıdaki gibi ifade
edilir:

192
Al2 (SO4)3 çözeltisine batırılmış
Cu metali
• Cu metali; Al metalinden pasif olduğundan
tepkime gerçekleşmez ve Cu metali
aşınmaz.

193
CuSO4 çözeltisine batırılmış Al metali
• Al metali Cu metalinden daha aktif
olduğundan Al metali yükseltgenerek
aşınırken çözeltideki Cu2+ iyonları Cu
katısına indirgenir.

194
 İki ayrı kapta gerçekleşen bu
tepkimeler tuz köprüsü ve
iletken telle birbirine bağlanırsa
elektrokimyasal pil elde edilir:

195
196
197
• Metallerin aktiflik sıralaması yardımıyla
çözeltilerin hangi kaplarda saklanacağı
belirlenir.
• Metal kaplara konulacak çözeltideki metal
iyonunun aktifliği, kabın yapıldığı metalin
aktifliğinden daha fazla olmalıdır. Aksi
durumda kapla çözelti arasında tepkime
gerçekleşecek ve kap aşınacaktır. Bu
nedenle kimyasal maddeler çoğunlukla
cam ya da plastik kaplarda saklanır
(Görsel).
198
Kimyasal maddelerin
saklanması

199
 AgNO3 çözeltisi demir kapta
saklanabilir mi?

2Ag+1 + 2e → 2Ag0 E0indirgenme = +0,80 V

Fe0 – 2e → Fe+2 E0yükseltgenme = +0,44 V

2Ag++Fe0 ⇄ 2Ag0+Fe+2 E0redoks = +1,24 V

E0redoks > 0 olduğundan saklanamaz; çünkü

reaksiyona girer. 200
201
202
203
METALLERİN AKTİFLİĞİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

204
D 2020-AYT 12.SINIF KİMYA 1.ÜNİTE

205
D 2019-TYT (12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

206
A 2011-LYS2/KİMYA

207
E 2003-ÖSS/FEN-2 (12.SINIF KİMYA 1.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

208
209
 KİMYA
LABORATUVARLARINDAKİ
LAVABO VE PİS SU
BORULARI ÇELİKTEN
OLMAMALIDIR
• Kimya laboratuvarlarındaki lavabolar, çelik
lavabo olmamalıdır; çünkü çelik, asitlerle
kimyasal tepkimeye girer. Zaten bu hususa
dikkat edilmektedir.
210
• Kimya laboratuvarlarında lavabolar ve
çalışma tezgâhları laminant da
olmamalıdır; çünkü laminant, çoğu çözelti
ile tepkimeye girer ve leke kalır.
• Kimya laboratuvarlarında pis su boruları,
bakır ve çinko da olmamalıdır. Bakır
oksijenli asitlerle tepkimeye girer. Çinko
ise hem tüm asit hem kuvvetli baz hem de
bazı çözeltilerle tepkimeye girer.
• Bu hususlara kimya laboratuvarlarının
kurulmasında dikkat edilmektedir.
211
Standart Elektrot Potansiyeli ve
İstemlilik

212
213
• Yukarıdaki tepkimenin standart koşullarda
istemli olup olmadığı şu şekilde anlaşılır:
Önce Standart İndirgenme Potansiyelleri
Tablosu yardımıyla yarı tepkimeler yazılır
ve standart elektrot potansiyelleri toplanır.

214
215
• Standart indirgenme potansiyelleri tablosundan
yararlanarak yarı tepkimeler ve elektrot potansiyelleri
yazılır:

216
• İki farklı redoks tepkimesinin istemliliği
kıyaslanırken verilen Eºpil değerlerine
bakılır. Hangi değer daha büyükse o
tepkime daha istemlidir. Örneğin,
aşağıdaki tepkimeler incelendiğinde pil
potansiyeli daha büyük olan I. tepkimenin
II. tepkimeye göre daha istemli olduğu
anlaşılır:

217
218
 STANDART ELEKTROT
POTANSİYELİNİ ETKİLEYEN
FAKTÖRLER

219
• Galvanik pile yapılan etkileri Le Chatelier
İlkesi ile açıklamak için önce pil tepkimesi
bulunur.
• Le Chatelier İlkesi’ne göre sulu
çözeltilerde reaktiflerin derişimi artarsa
denge, ürünler lehine bozulur ve pil
potansiyeli artar.
• Le Chatelier İlkesi’ne göre sulu
çözeltilerde ürünlerin derişimi artarsa
denge, reaktifler lehine bozulur ve pil
potansiyeli azalır.
220
Sıcaklık Etkisi

221
 Basınç Etkisi
• Standart elektrot potansiyeli, 25 ºC ve 1
atm basınçta ölçülen değerdir. Basınç
değişimi bu değeri de değiştirecektir.
Ancak basınç değişimi sadece SHE
içeren galvanik pillerde etkilidir (Şekil).
• Bu durum da Le Chatelier İlkesi ile
açıklanır. Pil tepkimesinde SHE’nin
bulunduğu yarı hücrede H2 gazının basıncı
artırılırsa denge reaktifler lehine bozulur ve
pil potansiyeli azalır.
222
Mg-SHE galvanik pili

223
• H2 gazının basıncı azalırsa denge ürünler
lehine bozulur ve pil potansiyeli artar.

224
 Derişim Etkisi
• Alman bilim insanı Walther Hermann
Nernst (Valter Herman Nernst) 25 ºC’de
standart pil potansiyeliyle derişimi 1M’dan
farklı olan (standart olmayan) pil
potansiyeli arasındaki ilişkiyi araştırmış ve
bir eşitlik bulmuştur.
• Bu eşitliğe Nernst eşitliği denir.

225
• Elektrokimyasal pillerde farklı derişimde
elektrolit çözeltisi kullanıldığında gerilimin
kaç volt olacağına dair bağıntıyı Nernst
bulmuştur.

Kat sayı üs olarak yazılır. Katı ve sıvı

derişimler yazılmaz; gaz ve suda derişimler
yazılır.
226
NERNST EŞİTLİĞİ

227
• Pillerde denge olayı vardır.
• Pile yapılan etkilerle sistem ürünler lehine
kayarsa gerilim artar; girenler lehine
kayarsa gerilim azalır.
• Gerilimin arttırılması, pilin ömrünün
uzaması demektir.
• Gerilimin azalması ise, pilin ömrünün
kısalması demektir.
• Pil kullanıldıkça, gerilim azalır.
• Gerilim 0 volta düşünce pil tükenmiştir.

228
229
230
231
 +3
Al DERİŞİMİ 0,01 M,
+3
Fe DERİŞİMİ 0,1 M OLAN BİR
PİLDE POTANSİYEL KAÇ
VOLTTUR? (STANDART
İNDİRGENME
POTANSİYELLERİNE TABLODAN
BAKINIZ.)

232
 STANDART PİL GERİLİMİ
BULUNMASI HATIRLANMALIDIR
Al0 - 3e → Al+3 E0 yükseltgenme= +1,662 V

Fe+3 + 3e → Fe0 E0 indirgenme = - 0,040 V

Al0+Fe+3 ⇄ Al+3 +Fe0 E0redoks = +1,622 V

+1,622 değeri 1 M çözeltide hesaplanan standart pil

gerilimidir.
233
 +3
Al DERİŞİMİ 0,01 M
+3
Fe DERİŞİMİ 0,1 M VERİLMİŞ;
Al0 - 3e → Al+3 E0 yükseltgenme= +1,662 V

Fe+3 + 3e → Fe0 E0 indirgenme = - 0,04 V

Al0+Fe+3 ⇄ Al+3 +Fe0 E0pil = +1,622 V

Önce yine +1,622 V değerini bulmak gerekir.

234
• Epil=E0pil–0,0592/n x log (Ü/G)
• Epil=+1,622–0,0592/3 x log (0,01/0,1)
• Epil=+1,622-0,019xlog10 -1
• Epil=+1,622-0,019x(-1)log10
• Epil=+1,622-0,019x(-1)(1)
• Epil=+1,622-0,019x(-1)
• Epil=+1,622+0,019
• Epil=+1,641 V
235
 +3
Al DERİŞİMİ 0,1 M,
+3
Fe DERİŞİMİ 0,01 M OLAN BİR
PİLDE POTANSİYEL KAÇ
VOLTTUR? (STANDART
İNDİRGENME
POTANSİYELLERİNE TABLODAN
BAKINIZ.)

236
 +3
Al DERİŞİMİ 0,1 M
+3
Fe DERİŞİMİ 0,01 M VERİLMİŞ;
Al0 - 3e → Al+3 E0 yükseltgenme= +1,662 V

Fe+3 + 3e → Fe0 E0 indirgenme = - 0,04 V

Al0+Fe+3 ⇄ Al+3 +Fe0 E0redoks = +1,622 V

Önce yine +1,622 V değerini bulmak gerekir.

237
• Epil=E0pil–0,0592/nxlog (Ü/G)
• Epil=+1,622–0,0592/3xlog (0,1/0,01)
• Epil=+1,622–0,019xlog (10)
• Epil=+1,622-0,019x1
• Epil=+1,622-0,019
• Epil=+1,603 V

238
239
240
NERNST EŞİTLİĞİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

241
B 2023-AYT (12.SINIF KİMYA 1.ÜNİTE 3.BÖLÜM)

242
D 2022-AYT 12.SINIF KİMYA 1.ÜNİTE

243
A 2018-AYT 12.SINIF KİMYA 1.ÜNİTE

244
245
E 2016-LYS2/12.SINIF KİMYA 1.ÜNİTE

246
247
Derişim, Sıcaklık, Basınç Değişiminin Pil
Potansiyelini Nasıl Etkilediğini
Yorumlayabilmek İçin Zn-Cu Galvanik
Elektrokimyasal Pilinin İncelenmesi

248
249
250
251
252
253
254
255
 DERİŞİM PİLLERİ
(DERİŞİM HÜCRELERİ)

256
 KONSANTRASYON
FARKINDAN DOLAYI ÇALIŞAN
PİLLER (DERİŞİM PİLİ)
• Aynı cins elektrotlardan oluşan pillerde pil
çözeltileri arasında konsantrasyon farkı
varsa bu tür piller de çalışır. Bu pillere
derişim pili veya derişim hücresi denir.
• Derişimi fazla olanın derişimi azalır,
derişimi az olanın derişimi artar. Derişimler
eşitlendiğinde pil çalışmaz.
257
• Elektrotları aynı, elektrolit derişimleri farklı
elektrokimyasal pillere derişim pili denir.
• Bu pillerde elektrolit derişimi küçük olan
yarı hücre anot, büyük olan yarı hücre
katot görevindedir.
• Derişim pillerinde zamanla anot yarı
hücresinin derişimi artar, katot yarı
hücresinin derişimi azalır.
• Bir derişim pilinde anot ve katot yarı
hücrelerinin derişimleri eşitlenince pil
potansiyeli sıfır olur, pil çalışmaz.
258
259
260
261
262
 DERİŞİM PİLİ HÜCRE GERİLİMİ
HESAPLANMASI
Zn+2(1 M) 2 e alır, Zn0 ’a indirgenir, derişimi azalır.

Zn0 ise Zn+2(0,1 M)’a 2 e vererek derişimini arttırır.

Zn+2(1 M) + Zn0 ⇄ Zn0 + Zn+2(0,1 M)

Anot ve katot elektrotlar aynı cins olduğundan standart hücre

potansiyeli (E0hücre) sıfırdır.
263
• Epil=E0pil–0,0592/nxlog (Ü/G)
• Epil=0–0,0592/2xlog (seyreltik/derişik)
• Epil=0–0,0296xlog (0,1/1)
• Epil=0-0,0296xlog10 -1
• Epil=0-0,0296x(-1)log10
• Epil=0-0,0296x(-1)(1)
• Epil=0-0,0296x(-1)
• Epil=0-0,0296 (-1)
• Epil=-0,0296 (-1)
• Epil=0,0296 V
264
 4.BÖLÜM:
KİMYASALLARDAN
ELEKTRİK ÜRETİMİ

265
GALVANİK PİLLER

266
267
• Galvanik pillerde pil gerilimi, elektrot olarak
kullanılan metalle ilgilidir. Metallerin
aktifliğine göre elektronlar yarı hücreler
arasında hareket ederek pil potansiyelini
oluşturur. Al-Pb ve Mg-Pb galvanik pilleri
incelenecek olursa,

aktifliği fazla olan Mg ile oluşturulan pilin

geriliminin, aktifliği az olan Al oluşturulan
pilden daha yüksek olduğu görülür.
268
Zn-Cu galvanik pili

269
• Şekildeki Zn-Cu galvanik pili
incelendiğinde ZnSO4 çözeltisine Zn
elektrot, CuSO4 çözeltisine Cu elektrot
batırılıp her iki yarı hücre iletken bir tel ve
tuz köprüsüyle birbirine bağlandığında
sistemin elektrik ürettiği voltmetre
yardımıyla görülür.
• Bu elektrokimyasal pilde Zn elektrodu
zamanla aşınır, ZnSO4 çözeltisindeki Zn2+
derişimi artar. Cu elektrodun üzerinde Cu
katısı toplanır, CuSO4 çözeltisindeki Cu2+
iyonlarının derişimi azalır.
270
• Böylece Zn elektrodun anot, Cu elektrodun
katot olduğu anlaşılır.

271
272
• Ni-Ag pilinde; Ni2+ iyonlarının indirgenme
potansiyeli Ag+ iyonlarının indirgenme
potansiyelinden küçük olduğundan Ni elektrot
anot, Ag elektrot katottur. Ni yarı hücresinde
yükseltgenme, Ag yarı hücresinde ise
indirgenme gerçekleşir.

• Fe-Ag pilinin voltajı Ni-Ag pilinin voltajından

daha büyüktür.
273
Pillerin Ömrü

274
275
276
277
Lityum İyon Pilleri

278
• Bir pilin potansiyeli, pili oluşturan
elektrotların yükseltgenme
potansiyellerinin farkı ile doğru orantılıdır.
Anot yarı hücresindeki elektrodu oluşturan
metalin yükseltgenme potansiyeli ne kadar
yüksek ve katot yarı hücresindeki
elektrodu oluşturan metalin yükseltgenme
potansiyeli ne kadar düşük ise pil
potansiyeli o kadar büyüktür. Standart
indirgenme potansiyeli en düşük olan
lityum, anot olarak kullanılarak potansiyeli
daha büyük pil elde etmek mümkündür.
279
• Lityum iyon pilleri 3,6 V’a kadar gerilim
üretebilir. Elektrolit çözelti yerine kullanılan
iletken polimer katı madde; iyon geçişine
izin verir, elektron geçişini engeller. Lityum
iyon pilinde lityum anot, titanyum(IV) sülfür
(TiS2) katot olarak kullanılır (Şekil).

280
Lityum iyon pillerinin bu özelliklerinden
başka kullanım avantajları şunlardır:
• Tekrar şarj edilerek defalarca kullanılabilir.
• Karbondioksit salınımı çok az olduğundan
ve toksik madde içermediğinden çevreye
verdiği zarar azdır.
• Kütlesinin küçük, ürettiği enerji miktarının
fazla olmasından dolayı dizüstü bilgisayar,
tablet ve cep telefonu gibi elektronik
eşyalarda yaygın olarak kullanılır.
281
Dizüstü bilgisayarlarda kullanılan pil

282
Cep telefonlarında kullanılan pil

283
 Lityum İyon Pilinde Anot ve
Katotta Gerçekleşen Kimyasal
Tepkimeler

284
 REDOKS REAKSİYONUNUN
PİL OLABİLMESİ İÇİN
GEREKLİ ŞARTLAR
• 1) Yükseltgenme ve indirgenme
reaksiyonları ayrı kaplarda
gerçekleştirilmelidir.
• 2) Elektronların dış devreden iletken tel
yardımıyla akışı sağlanmalıdır.
• 3) Çözeltiler tuz köprüsü ile
birleştirilmelidir.
285
• 4) Bir kimyasal pilin çalışabilmesi için pil
çiftleri arasında ya konsantrasyon ya da
aktiflik farkı olmalıdır.

286
 PİLİN ŞARJ EDİLMESİ İLE
ELEKTROLİZ AYNIDIR
• Pilin şarj edilmesi ile elektroliz aynı anlama
gelmektedir.

287
 ŞARJ EDİLEBİLEN PİL VE
ŞARJ EDİLEMEYEN PİL
ARASINDAKİ FARK
• Şarj edilebilen pillerdeki tepkimeler
tersinirdir; şarj edilemeyen pillerdeki
tepkimeler ise tersinir değildir.

288
 PİL ÇEŞİTLERİ
Pilleri genel olarak iki ana gruba ayırmak
mümkündür:
• DOLDURULAMAYAN PİLLER
İçerisindeki kimyasal enerji tükendiğinde
şarj edilemeyen pillerdir.
• DOLDURULABİLEN PİLLER
İçerisindeki kimyasal enerji tükendiğinde
şarj edilebilen pillerdir.
289
 PİL KONUSUNDA DİKKAT
EDİLMESİ GEREKEN
HUSUSLAR
• Piller taze satın alınmalıdır. Gereksiz yere
bol miktarda pil alıp saklanmamalıdır,
çünkü zamanla bayatlar ve ömrü azalır.
• Saklanması gerekiyorsa, buzdolabı gibi
soğuk ve serin yerlerde saklanmalıdır.
Piller, devamlı güneş ışığı alan yerlerde
tutulmamalıdır, soğuk ve karanlık yerlerde
saklanmalıdır.
290
• Pillerin kutupları birbirine değdirilmemeli,
kısa devre yaptırılmamalıdır. Aksi
durumda pil ömrünü kaybeder.
• Uzun süre kullanılmayan cihazlardaki piller
akarak cihaza zarar verebilir. Bu nedenle
kullanılmayan cihazların pillerini çıkarmak
ihmal edilmemelidir. Bir aleti pil takılı iken
30 gün çalıştırmıyorsak, pili aletin içinden
çıkarmalıyız. Aksi durumda pil
sızmasından ve pilin kendi kendine
deşarjından dolayı alet zarar görür.
291
• Şarj edilmeyen piller ve özellikle de lityum
türleri kesinlikle şarj işlemine tabi
tutulmamalıdır. Aksi takdirde aşırı ısınma,
şişme, gaz çıkışı, alevlenme ve hatta
patlama görülebilir.

292
 PİLİN ÇEVREYE ZARARI
• Piller en pahalı enerji kaynakları arasında
yer almaktadır.
• Ayrıca bünyesinde çok pahalı ürünler
bulundurmaktadır.
• Hatta içeriğinde riskli kimyasallar vardır.
Bu yüzden piller yutulduğunda tehlikeli ve
ölümcül olabilirler.

293
• Artık çoğu bölgelerde, kullanılmış pillerdeki
toksik maddelerin geri kazanımı için, geri
dönüşüm merkezleri kurulmuştur.
• Çevreye atılan atık piller çevre kirliliğine
sebep olur.
• Güneş ısısının etkisiyle atık pillerin
patlama olasılığı kaçınılmazdır. Patlama
mekanik zarar doğurur. Bundan başka,
patlama sonucu pilin içindeki kimyasal
maddeler dışarı çıkar. Bu kimyasallar,
insan sağlığı için risk unsuru taşır.
294
 ATIK PİLLER NEREYE
ATILMALI?
• Ömürleri tükenen piller, diğer evsel
atıklardan ayrı olarak atık pil kutularına
atılmalıdır.
• Biriktirilen bu atık piller geçici depolama
alanlarında depolandıktan sonra gerekli
birimlerce ve gerekli yöntemlerle bertaraf
edilmektedir.
• Atık piller yakılmamalıdır, denize
atılmamalıdır ve toprağa gömülmemelidir.
295
 ATIK PİLLERİN TOPLANMASI
• Atık piller evsel atıklardan ayrı
toplanmalıdır.
• Atık piller, pil ürünlerinin dağıtımını ve
satışını yapan işletmeler veya belediyeler
tarafından oluşturulan atık pil toplama
noktalarına bırakılmalıdır.
• Atık piller, ekolojik sisteme uyum
sağlayabilecek şekilde depolanmalı,
toplanmalı, taşınmalıdır.
296
ATIK PİLİN BERTARAFI VEYA
GERİ DÖNÜŞÜMÜ
• Atık piller toplandıktan sonra toprak altında
inşa edilmiş, geçirimsizlik koşulları
sağlanmış, nemden arındırılmış,
meteorolojik şartlardan korunmuş, kapalı,
sızdırmaz ve su geçirmez özellikli
depolama alanlarına gömülür veya geri
kazanımı yapılır veya ihracat yoluyla
muhtemel olumsuz çevresel etkileri
giderilir.
297
5.BÖLÜM: ELEKTROLİZ

298
Elektrik Akımı ve Maddesel
Değişim

299
 ELEKTROLİZ OLAYININ
TANIMI
• İçerisinde anyon ve katyonların bulunduğu
bir karışımdan elektrik akımı uygulamak
suretiyle iyonların nötrlenmesidir.
• İyonların nötrlenmesi, indirgenme ve
yükseltgenme tepkimelerinin
gerçekleşmesiyle olur.

300
 ELEKTROLİZ OLAYINDA
BAŞLICA NİTEL KURALLAR
• Anyonlar negatif yüklü, katyonlar ise pozitif
yüklüdür.
• Anot elektrot pozitif yüklü, katot elektrot ise
negatif yüklüdür.
• Anotta yükseltgenme, katotta ise
indirgenme olur.
• Anyonlar anotta, katyonlar katotta açığa
çıkar.
301
• Anyonlar negatif olduğundan pozitif yüklü
anot tarafına, katyonlar pozitif olduğundan
negatif yüklü katot tarafına gider.
• Ortamda birden fazla katyon varsa katotta
önce indirgenme yarı pil potansiyeli büyük
olan indirgenir.
• Ortamda birden fazla anyon varsa anotta
önce yükseltgenme yarı pil potansiyeli
büyük olan yükseltgenir.

302
 ELEKTROLİZDE ELEKTROT
İŞARETLERİ
• Elektrolizde anot elektrot, pozitif yüklü;
katot elektrot ise negatif yüklüdür.

303
304
Zn-Cu galvanik hücresi

305
• İlk Şekil’de gösterilen elektrokimyasal
pildeki voltmetre yerine 1,10 V’tan daha
yüksek gerilim uygulayan bir üreteç
bağlanırsa tepkime tersine döner (İkinci
Şekil).
• Yani Cu elektrot anot, Zn elektrot katot
işlevi görür. Cu elektrot aşınıp kütlesi
azalırken Zn elektrodun kütlesi artar.
Böylece üretecin ürettiği enerjinin etkisiyle
elektroliz hücresinde istemsiz
elektrokimyasal bir tepkime gerçekleşir.
306
• İkinci Şekil'deki Zn-Cu elektrolizde
aşağıdaki redoks tepkimesi gerçekleşir:

Galvanik Hücre ile Elektrolitik Hücre Arasındaki Farklar

307
Zn-Cu elektroliz düzeneği

308
Faraday Kanunları

309
• 1800’lü yıllarda Faraday’ın yaptığı
elektrolizle ilgili çalışmalar, Faraday
Kanunları olarak adlandırılmıştır. Faraday
Kanunları iki kısımda incelenebilir:
• ELEKTROLİZ İLE İLGİLİ 1. FARADAY
KANUNU: Elektroliz devresinden geçen
akım miktarı ile katot ve anotta toplanan
ya da çözünen madde miktarı doğru
orantılıdır. Bu kanuna göre Avogadro
sayısı kadar (1 mol) elektron içeren yük
miktarı, 1 Faraday (F) yüke eşittir.
310
• 1 Coulomb (kulon), 1 amperlik akımın
iletken bir tel üzerinden 1 s boyunca
geçmesi sırasında oluşan elektriksel
yüktür. Birimi Coulomb olan elektrik yük
miktarı aşağıdaki formülle bulunur:

311
312
• Anot veya katotta toplanan veya çözünen
madde miktarı hesaplanırken sorular
orantıyla çözülür veya aşağıdaki formül
kullanılır:

313
314
315
316
317
 ELEKTROLİZ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

318
B 2023-AYT (12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE 5.BÖLÜM)

319
B 2021-AYT 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

320
C 2019-AYT 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

321
322
D 2017-LYS2/12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

323
324
A 2014-LYS2/12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

325
326
327
• ELEKTROLİZ İLE İLGİLİ 2. FARADAY
KANUNU : Seri bağlı bir elektroliz
devresinden 1 F’lık akım geçirilirse anot ya
da katotta 1 eş değer kütle madde toplanır
ya da çözünür. Bu kanun şu şekilde de
ifade edilir: Seri bağlı elektroliz
devrelerinde farklı elektrolitlerden eşit
miktarda elektrik yükü geçirildiğinde anot
veya katotta meydana gelen kütle değişimi
iyonların eş değer kütleleri ile doğru
orantılıdır.
328
• Bu kanunun seri bağlı elektroliz devreleri
için geçerli olmasını sebebi, seri bağlı
devrelerden geçen akım ve akımın geçtiği
süre eşit olduğundan dolayı elektrik yükü
de eşit olmasındandır.
• Seri bağlı elektroliz kaplarında aynı akım
geçtiğinden dolayı birinin katodunda ya da
anodunda toplanan ya da çözünen madde
miktarı bilinirse diğer kapların katot ya da
anotlarında toplanan ya da çözünen
madde miktarları hesaplanabilir.
329
Bu durum aşağıdaki bağıntıyla
ifade edilir:

330
331
332
333
334
335
336
337
 SERİ BAĞLI ELEKTROLİZ
KAPLARINDA HER İKİ
KAPTAN EŞİT MOL SAYIDA
ELEKTRON GEÇER
• SORU: Seri bağlı iki elektroliz kabında
CuCl ve CuCl2 eriyikleri elektroliz ediliyor.
Katotlarda toplam 0,45 mol Cu metali
toplandığı aynı anda anotlarda toplam kaç
mol Cl2 gazı açığa çıkar?
338
• ÇÖZÜM: Önce 0,45 mol Cu metalinin kaç
molü CuCl eriyiğinin bulunduğu kaptan kaç
molü CuCl2 eriyiğinin bulunduğu kaptan
geldiğinin belirlenmesi gerekir, bunun için
şu işlemler yapılır:

• CuCl eriyiğinin bulunduğu kap:

• Cu+1+1e-→Cu (indirgenme yarı tepkimesi)

• CuCl2 eriyiğinin bulunduğu kap:

• Cu+2+2e-→Cu (indirgenme yarı tepkimesi)
339
• Seri bağlı elektroliz kabı olduğundan her
iki kaptan da eşit mol sayıda elektron
geçer. CuCl2 eriyiğinin bulunduğu kaptan 2
mol elektron geçince CuCl eriyiğinin
bulunduğu kaptan da 2 mol elektron
geçeceğinden, CuCl eriyiğinin bulunduğu
kaptaki indirgenme yarı tepkimesini 2
rakamı ile genişletmek gerekir:
• CuCl eriyiğinin bulunduğu kap:
• 2/Cu+1+1e-→Cu (indirgenme tepkimesi)
• 2Cu+1+2e-→2Cu (indirgenme tepkimesi)
340
• CuCl2 eriyiğinin bulunduğu kap:
• 1Cu+2+2e-→1Cu (indirgenme tepkimesi)

• CuCl eriyiğinin bulunduğu kaptan gelen

Cu, diğerinin 2 katı olduğuna göre bakırın
0,30 molü CuCl’den 0,15 molü CuCl2’den
den gelir.
• Son olarak her iki kaptaki redoks
tepkimesi yazılarak Cl2 gazının toplam
mol sayısı bulunur:
341
• CuCl eriyiğinin bulunduğu kap:
• 2Cu+1 + 2Cl-1 → 2Cu + Cl2
0,30 mol x mol

2 mol Cu ile beraber 1 mol Cl2 oluşursa

0,30 mol Cu ile beraber x mol Cl2 oluşur.
x = 0,15 mol Cl2

342
• CuCl2 eriyiğinin bulunduğu kap:
Cu+2 + 2Cl-1 → 1Cu + Cl2
0,15 mol x mol

1 mol Cu ile beraber 1 mol Cl2 oluşursa

0,15 mol Cu ile beraber x mol Cl2 oluşur.
x=0,15 mol Cl2
• Cl2 gazı toplam mol sayısı = 0,15 + 0,15
Cl2 gazı toplam mol sayısı = 0,30 mol

343
SORU: CaBr2 eriyiği 100 s süreyle elektroliz
ediliyor. Anot ve katotta toplanan maddelerin
kütleleri toplamı 20 g’dır.
• a) Anot ve katotta kaç g hangi madde
toplanır?
• b) Devreden kaç mol elektron geçer?
• c) Devreden geçen yük miktarını kaç C
(Coulomb)’dur?
• d) Akım şiddeti kaç A (Amper)’dir?
(Br:80, Ca:40)
344
• ÇÖZÜM: Anot ve katotta eşit mol sayıda
madde açığa çıkar.
• a) CaBr2 → Ca + Br2
Mol sayılarına x diyelim (m=Man).
mtoplam=160x + 40x
20= 200x
x=0,1 mol
0,1 mol Br2=16 g brom anotta toplanır.
0,1 mol Ca=4 g kalsiyum katotta toplanır.

345
• b) 1 mol madde aşağıda görüldüğü gibi 2
mol elektron geçince oluşuyor.
Ca+2 + 2e- → Ca
2Br-1 → Br2 + 2e-

Her bir madde 0,1 mol oluşmuştu.

1 mol madde oluşurken 0,2 mol e- geçerse

0,1 mol madde oluşurken x mol e- geçer.
x= 0,2 mol elektron geçer.
346
• c) (1 mol elektron=96500 C)

1 mol elektron 96500 C ise

0,2 mol elektron x C olur.
x=19300 C (Coulomb)

• d) Q=It
19300=I x 100
I=193 A (Amper)

347
Metal Kaplamacılık

348
• Kendiliğinden gerçekleşmeyen kimyasal
reaksiyonlarda kaplama işleminin
elektrolizle olması şarttır. Demirin krom ve
çinko ile kaplanması, bakırın nikel ile
kaplanması buna örnektir. Yanlış
uygulamalardır. Kendiliğinden gerçekleşen
kimyasal reaksiyonlarda kaplamanın daha
kalın olması için elektroliz yöntemi
kullanılabilir. Demirin nikel ile kaplanması
buna örnektir. Krom kaplamaya kromaj,
nikel kaplamaya nikelaj denir.
349
• Gündelik hayatta çok fazla kullanım
alanına sahip olan metaller, çevresel
etkenler nedeniyle zamanla aşınarak
kullanılamaz hâle gelir. Bu durum millî
servetin kaybı ve doğal kaynakların
israfına yol açar. Bu nedenle metal
aşınmalarının önlenmesi sürdürülebilir
gelişmenin bir parçası ve her bir bireyin
sorumluluğudur. Aşınmanın önlenmesi
amacıyla metaller, aşınmaya daha
dayanıklı başka metallerle kaplanır.
350
• Metal kaplamacılığı, saflaştırmayla
beraber endüstride en yaygın yapılan
kimyasal işlemlerden biridir.
• Kaplamacılıkta altın, gümüş, krom, nikel,
bakır gibi metaller kullanılır. Metalle
kaplama işleminde kaplanacak madde
elektroliz kabında katot elektrot,
kaplayacak metal anot elektrot olarak
görev yapar. Elektrolit olarak anotta
kullanılan metalin iyonunu içeren çözelti
kullanılır.
351
• Örneğin bakır bir çatal, gümüşle
kaplanmak istenirse çatal katot; gümüş
metali anot olarak seçilir. Elektrolitik
hücrede çözelti olarak gümüş iyonu içeren
çözelti kullanılır. Sulu çözelti içindeki
gümüş iyonları katoda gider ve element
hâlinde birikerek kaplama olayını
gerçekleştirir (Şekil). Kaplamada
kullanılacak metalin miktarı, kaplaması
yapılacak maddenin kullanım amacı ve
maliyet önemlidir. Maliyet hesaplanırken
Faraday kanunlarından yararlanılır.
352
Elektroliz yöntemiyle gümüş kaplama

353
DOĞAL METAL KAPLAMA NE
DEMEKTİR?
• Kaplama esnasındaki kimyasal reaksiyon
kendiliğinden gerçekleşiyorsa buna doğal
kaplama denir. Doğal kaplama ince olur,
buna rağmen yıllar sonra bile aşınmaz.
• İndirgenme potansiyeli en büyük olan, soy
metallerdir. Soy metal iyonu içeren bir
çözelti (altın suyu) içine örneğin bir demir
yüzük daldırılırsa yüzük altınla kaplanır.
354
HENGİ KAPLAMALAR DOĞAL
METAL KAPLAMADIR VE
UYGULANIR NERELERDE ?
• Sanayide demir metalinin nikel ile
kaplanması
• Değersiz metalden yapılmış süs
eşyalarının gümüş ile kaplanması
• Değersiz metalden yapılmış takıların altın
ve gümüş ile kaplanması
355
SANAYİDE YANLIŞ BİR UYGULAMA;
DEMİRİN ÇİNKO İLE
KAPLANMASI
Demir çinko ile kendiliğinden kaplanmaz.
Kaplama ancak elektrolizle olur. Emaye
kaplar buna örnektir. Kısa sürede çinko (sır)
kalkar. Kap kullanılamaz hâle gelir. Çinko
kap (emaye kap), demirin çinko ile elektroliz
sonucu kaplanmasıyla üretilmiştir.
Günümüzde büyük çapta hem üretimi hem
de evlerde kullanımı terk edilmiştir.
356
ENDÜSTRİDE YAPILAN BİR HATA;
DEMİRİN KROM İLE
KAPLANMASI
Kaplama ancak elektrolizle olur,
kendiliğinden olmaz. Demir daha kıymetli
metaldir. Kromun üzeri demirle
kendiliğinden kaplanır; doğrusu budur.
Ancak, demirin üzeri kromla kendiliğinden
kaplanmaz. Demirin kromla kaplanması
ancak elektrolizle olur. Kaplandıktan sonra
da krom hemen kalkar.
357
Hem kromun ele batma tehlikesi vardır
hem de alttaki demir paslanır. Krom kaplı
musluklarda buna çokça rastlanır.
Kromaj kaplı et kıyma makinelerinde ise
alttaki demir paslandığından dolayı, kıyma
makinesinde sabahları ilk çekilen kıymalar
paslı olur.

358
359
360
Elektroliz ile Bileşiklerin
Elementlerine Ayrılması

361
• Doğada birçok element, bileşikleri hâlinde
bulunur. Elementleri bileşiklerinden elde
etmek için kullanılan yaygın yöntemlerden
biri de o elementin oluşturduğu bileşiğin
sıvısının elektroliz edilmesidir. Örneğin
sodyum metali doğada genellikle NaCl
bileşiği şeklinde bulunur. Elektroliz
yardımıyla sıvı hâldeki NaCl bileşiğinden
Na ve Cl2 elde edilebilir. NaCl bileşiğinin
sıvısı, elektroliz edilirken Cl– iyonları anot
elektrotta e– vererek yükseltgenir ve anot
elektrot etrafında Cl2 gazı şeklinde birikir.
362
• Cl– iyonunun verdiği elektronu katot
elektrotta Na+ iyonu alarak indirgenir ve
katot elektrot üzerinde birikir. Sonuçta Cl2
ve Na saf olarak elde edilir (Şekil). Anot ve
katot tepkimeleri aşağıdaki gibi
gerçekleşir:

363
NaCl sıvısının elektrolizi

364
• Elektrolizde ayrıştırmaya başka bir örnek
de suyun elektrolizidir. Su, H2 ve O2
elementlerinden oluşan bir bileşiktir. Oda
şartlarında kendiliğinden bileşenlerine
ayrışmaz. Suyun elementlerine ayrışması
ancak elektrolizle mümkündür. Suyun
elektrolizi Hoffman (Hofman) voltametresi
ile gerçekleştirilir (Şekil). Saf su elektriği az
ilettiğinden suyun elektrolizi sırasında
elektriksel iletkenliğini arttırmak için suya
çok az miktarda sülfürik asit ilave edilir.
365
Hoffman voltametresi

366
• Suyun elektrolizi sırasında anotta
yükseltgenme tepkimesi gerçekleşir ve
anot elektrot etrafında O2 gazı açığa çıkar.
• Katotta indirgenme tepkimesi gerçekleşir
ve katot elektrot etrafında H2 gazı açığa
çıkar.
• Elektrolizde görüldüğü gibi katotta açığa
çıkan H2 gazının hacmi (2V), aynı
koşullarda anotta açığa çıkan O2 gazının
hacminin (V) iki katıdır.

367
Anot ve katotta aşağıdaki
tepkimeler gerçekleşir:

368
 ENDÜSTRİDE SIVI HȂLDEKİ
İYONİK BİLEŞİKLERİN
ELEKTROLİZİ
• 2Al2O3(s) → 4Al(k) + 3O2(g)
• 2NaCl(s) → 2Na(k) + Cl2(g)

369
 ENDÜSTRİDE ÇÖZELTİ
HȂLİNDEKİ İYONİK
BİLEŞİKLERİN ELEKTROLİZİ
• 2ZnSO4 + 2H2O → 2Zn + O2 + 2H2SO4
• 2NaCl + 2H2O → 2NaOH + H2 + Cl2

370
371
372
373
6.BÖLÜM: KOROZYON

374
 Korozyon ve Oluşumu
• Bir maddenin çeşitli etkiler sonucunda
kimyasal olarak aşınmasına korozyon
(paslanma, çürüme) denir. Her ne kadar
seramik, ahşap, plastik vb. maddeler çevre
şartlarından dolayı bozulma gösterse de
korozyon terimi genellikle metaller için
kullanılır. Metaller özellikle nemli
ortamlarda havadaki oksijenle
yükseltgenip metal oksitleri oluşturur ve bu
olayın sonucunda korozyona uğrar.
375
• Örneğin asidik ortamda demir metali
ortamdaki O2 gazıyla tepkimeye girerek
Fe2O3 x nH2O bileşiğini oluşturur. Oluşan
bu bileşiğe halk arasında pas denir.
Bileşiğin formülündeki n’nin sayısal değeri
(n = 1, 2, 3...) ortam şartlarına bağlı olarak
değişebilir.
• Korozyon süresi, ortam şartlarına ve
korozyona uğrayan metalin aktifliğine bağlı
olarak değişir.

376
Paslanmış metal borular

377
• Örneğin demir elementinin nemli havada
korozyona uğrama süresi, kuru havada
korozyona uğrama süresinden kısadır.
• Metalin aktifliği ne kadar fazlaysa
korozyona uğrama süresi o kadar kısadır.
• Demirden başka alüminyum gibi bazı
metaller de korozyona uğrar.
• Türkçeye yabancı dillerden giren korozyon
sözcüğü; yenme, kemirilme gibi anlamlarla
alakalıdır. Aşınma, çürüme, paslanma,
bozulma gibi sözcüklerle de karşılaşılabilir.
378
• Yüzeyleri uygun şekilde korunmayan
metal ve metal alaşımlarının bozunmaları
önemli bir teknolojik sorundur.

379
 KOROZYON OLUŞUMU
• Metal ve alaşımların kararlı hâlleri olan
bileşik hâline dönme eğilimleri yüksektir.
Bunun sonucu olarak metaller içinde
bulundukları ortamın elemanları ile
tepkimeye girerek, önce iyonik hâle ve
sonra da ortamdaki başka elementlerle
birleşerek bileşik hâline dönmeye
çalışırlar; yani kimyasal değişime uğrarlar
ve bozulurlar.
380
• Sonuçta metal veya alaşımın fiziksel,
kimyasal, mekanik veya elektriksel özelliği
istenmeyen değişikliklere (zarara) uğrar.
• Korozyon, metalik malzemelerin içinde
bulunduğu ortamla reaksiyona girmesi
sonucu, dışarıdan enerji vermeye gerek
olmadan doğal olarak meydana gelen
olaydır.

381
 Korozyona Karşı Alınabilecek
Önlemler
• Korozyon, maddelerin yıpranmasına ve
görüntüsünün bozulmasına sebep olur.
Aşırı derecede korozyon oluşması
durumunda eşyalar kullanılamaz hâle
gelir. Korozyondan korunmanın temel
prensibi, korozyona sebep olan etkenlerin
ortadan kaldırılması ya da bu etkenlerle
korozyona uğrayacak metalin temasının
engellenmesidir.
382
 Korozyondan korunmak için
başvurulan yöntemler şunlardır:
• Metalleri boyamak (Görsel)
• Korozyona dayanıklı malzemeler
kullanmak (Görsel)
• Metali başka bir metalle kaplamak (Görsel)
• Katodik koruma sistemleri kullanmak

383
Araçların kaportalarının korozyondan
korunması için boyanması

384
Galvanize edilmiş vidalar

385
Katodik koruma düzeneği

386
• Bu yöntemler içerisinde korozyondan
korunmanın en etkili yolu katodik
korumadır. Katodik korumanın temel
prensibi korozyona sebep olan oksijenin
metalden uzak tutulmasıdır. Bunu
sağlamak için korozyondan korunmak
istenen metalden daha aktif başka bir
metal sisteme dâhil edilir. Anot görevindeki
bu metal, korozyona uğrar ve korunmak
istenen metalin korozyona uğramasını
engeller. Katodik koruma düzeneği
Şekil’de verilmiştir.
387
• Pozitif yüklü anot elektrot, eksi yüklü
oksijenle etkileşerek aşınırken ortamdaki
oksijen derişimini azaltır. Negatif yüklü
katot elektrot, negatif yüklü oksijenle
etkileşmediğinden aşınmaz.

388
389
 Kurban Elektrot
• Bir metali korozyondan korumak için
metale, aktifliği bu metalden daha fazla
olan bir metal bağlanır. Bağlanan bu
metale kurban elektrot denir.
• Katodik korumada kurban elektrot anot
işlevi görür. Örneğin bir demir parçası
daha aktif olan magnezyum metali ile
kaplanırsa magnezyum metali kurban
elektrot olur.
390
• Metal borular, deniz araçları, sıvı tankları,
LPG tankları ve su sistemleri kurban
elektrodun kullanım alanlarından
bazılarıdır (Görsel).
• Katodik korumada magnezyum,
alüminyum, çinko gibi aktif metaller,
korozyondan korunacak cisme doğrudan
ya da bir tel yardımıyla bağlanır. Aktif
metal yükseltgenirken demir ya da çelik
yüzey açığa çıkan elektronları alır ve katot
görevi görür.
391
LPG tankının kurban elektrot ile
korunması

392
• Bu korumada aktif metal anot yani kurban
elektrottur.
• Gemiler, depolama tankları, boru hatları ve
su tesisatları gibi suyla ya da nemli
toprakla doğrudan temas hâlindeki demir
ve çelikten yapılmış cisimleri korumak için
genellikle alüminyum ve magnezyum
metalleri kullanılır.
• Bu metaller kurban elektrot olarak görev
yapar (Şekil).

393
Kurban elektrot düzeneği

394
395
KURBAN ELEKTROT,
KOROZYON

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

396
D 2019-AYT 12.SINIF KİMYA
1.ÜNİTE

397
398
İLİM ATÖLYESİ

399
 ELEKTROKİMYA
• İndirgenme-yükseltgenme (redoks)
tepkimelerinin diğer adı elektrokimyadır.
• Kimyasal enerjinin elektrik enerjisine (pil),
elektrik enerjisinin de kimyasal enerjiye
(elektroliz) dönüşümünü inceleyen bilim
dalına elektrokimya denir. Bunlardan
birincisi doğal, ikincisi yapaydır.
• İndirgenme-yükseltgenme tepkimelerine
şu sözlerde işaret vardır.
400
• Zariyat (51/1-5): Zerrelerin zerrelenmesi,
yükü taşıyanların varlığı ve kolaylıkla
akıp gitmesi [(nötr metal atomundan
negatif yüklü elektronun ayrılması suretiyle
kimyasal enerjinin elektrik enerjisine
dönüşmesi (pil) veya tersi (elektroliz)] ve
peşinden çeşitli iş ve yerlere kolayca
taksim edilmesi (meydana gelen bu
enerjiyle endüstrideki pil, elektroliz vb.
uygulamalar) nasıl gerçek ise vaat
olunanlar da öylece doğrudur. Hesap
mutlaka sorulacaktır.
401
• Rahman (55/35): «Size dumansız bir
ateş (elektrik) ve bakır (elektrik
devrelerinde elektrik ileten kablo olarak
genelde bakır metalinin kullanılması)
gönderilir de buna yakalanırsanız
(elektrik çarpması) kurtulamazsınız.

402