ORTAÖĞRETİM KİMYA

11.SINIF 6.ÜNİTE; KİMYASAL

TEPKİMELERDE DENGE

1
 BAŞLIKLAR
• 1.BÖLÜM: KİMYASAL DENGE
• 2.BÖLÜM: DENGEYİ ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
• 3.BÖLÜM: SULU ÇÖZELTİ DENGELERİ

2
1.BÖLÜM: KİMYASAL
DENGE

3
 DENGE
• 1. Fiziksel denge
• 2. Kimyasal denge

4
 REAKSİYON İŞARETİ
ÇEŞİTLERİ
• Reaksiyon işareti tek yönlü ve çift yönlü
olmak üzere iki çeşittir.
• Reaksiyon işareti tek yönlü ya da çift yönlü
oluşu denkleminin ayırt edici özelliğidir, bu
nedenle doğrusu ne ise öyle yazılmalıdır.

5
 FİZİKSEL DENGE
• Çift yönlü fiziksel bir tepkimedeki dengedir;
su döngüsü örnek verilebilir:
• H2O(s) ⇌ H2O(g)

6
 KİMYASAL DENGE
• Çift yönlü kimyasal bir tepkimedeki
dengedir.
• N2 + 3H2 ⇌ 2NH3
• N2 + 2,5O2 ⇌ N2O5
• H2O(s) ⇌ H+1(suda) + OH–1(suda)

7
 NİÇİN ÇİFT YÖNLÜ TEPKİME
• Girenlerden ürünlerin tamamen
oluşmasının gerekmediği tepkimeler çift
yönlüdür.
• Çift yönlü tepkimelerde sağa doğru
cereyan yüzdesi hiçbir zaman %100
değildir.
• Suyun iyonlaşmasında 10 milyonda 1’dir.
• Su döngüsünde %50’dir.

8
 NİÇİN DENGE?
• Maddelerin tümünün yapısında minimum
enerjiye yönelme eğilimi ve maksimum
düzensizlik eğilimi mevcuttur.

MİNİMUM ENERJİYE EĞİLİM

• Bütün maddeler düşük potansiyel enerjili
olmak ister, bu sebeple kimyasal
tepkimelerde minimum enerjiye eğilim
yönü (düzenlilik yönü) ısının olduğu
yöne doğrudur, başka bir deyimle o
tarafın lehinedir.
9
• Isının olduğu taraftaki maddelerin toplam
enerjisi, diğer taraftaki maddelerin toplam
enerjisine göre daha azdır; bu sebeple
ısının olduğu taraf minimum enerji yönü
oluyor.

MAKSİMUM DÜZENSİZLİĞE EĞİLİM

• Denge tepkimelerinde minimum enerjiye
eğilim yönü ile maksimum düzensizlik
eğilimi yönü birbirine zıttır.

10
• Maksimum düzensizlik eğilimi, ısının
olmadığı yöne doğru, başka bir deyimle
ısının olmadığı tarafın lehinedir; ısının
olduğu yöne doğru maksimum
düzensizlik azalır.
• Hem V hem de T arttıkça düzensizlik artar.

11
 DENGE TEPKİMELERİNDE
MİNİMUM ENERJİ VE
MAKSİMUM DÜZENSİZLİK
EĞİLİMİ FARKLI YÖNDEDİR
• Bir tepkimede minimum enerjiye eğilim
denklemin bir tarafına doğru (ısının olduğu
yöne), maksimum düzensizliğe eğilim de
denklemin diğer tarafına doğru (ısının
olmadığı yöne) ise olay denge tepkimesidir
(çift yönlüdür).
12
 TEPKİMELER VE
MİNİMUM ENERJİ-MAKSİMUM
DÜZENSİZLİK İLİŞKİSİ
• Bir tepkimede minimum enerjiye eğilim
ilkesi denklemin bir tarafına doğru,
maksimum düzensizliğe eğilim ilkesi
denklemin diğer tarafına doğru ise olay
denge tepkimesidir (çift yönlüdür).
• Her iki eğilim de aynı yönü destekliyorsa
olay tek yönlüdür.
13
• Tek yönlü tepkimelerde her iki eğilimin de
aynı yönü desteklemesi; maksimum
düzensizlik eğiliminin baskı altına alınması
anlamına gelmektedir.

14
 DENGE TEPKİMELERİNDE
MİNİMUM ENERJİ VE
MAKSİMUM DÜZENSİZLİK
YÖNÜNÜN BELİRLENMESİ
• Önce tepkimenin endotermik mi yoksa
ekzotermik mi olduğuna karar verilir. Daha
sonra «Isının olduğu yön minimum enerji
lehine olan yön, ısının olmadığı yön de
maksimum düzensizlik lehine olan
yöndür.» bilgisi kullanılır.
15
• Tepkimenin endotermik mi yoksa
ekzotermik mi olduğunu tepkimede ısı
ya da enerji verilmeden bilebilmek
gerekir.
• İstemli tepkimeler ekzotermik
tepkimedir. Yaşam için gerekli
tepkimeler istemli tepkimedir.
• Aşağıdaki bilgiler ezberlenmelidir:
EKZOTERMİK TEPKİMELER
• Pil tepkimeleri ekzotermik tepkimedir.
16
• Bağ oluşumu ekzotermik tepkimedir.
• Donma ekzotermik tepkimedir.
• Yoğunlaşma ekzotermik tepkimedir.
• Sentez tepkimeleri ekzotermik
tepkimedir.
• Nötrleşme tepkimeleri ekzotermik
tepkimedir.
• Azotun yanması hariç tüm yanma
tepkimeleri ekzotermik tepkimedir.

17
• Elektron ilgisine ait reaksiyon denklemi
genellikle ekzotermik tepkimedir.
• Gazların suda çözünmesi ekzotermik
tepkimedir.

ENDOTERMİK TEPKİMELER
• Azotun yanması istisna olarak
endotermik tepkimedir.
• İyonlaşma enerjisi ile ilgili reaksiyon
denklemi endotermik tepkimedir.

18
• Katıların ve sıvıların suda çözünmesi
genelde endotermik tepkimedir.
• Buharlaşma endotermik tepkimedir.
• Süblimleşme endotermik tepkimedir.
• Ayrışma (analiz) tepkimeleri endotermik
tepkimedir.
• İyonlaşma denklemleri endotermik
tepkimedir.
• Elektroliz tepkimeleri endotermik
tepkimedir.
19
• Erime endotermik tepkimedir.
• Bağ kırılması endotermik tepkimedir.

20
 DENGE TEPKİMESİNDE
MİNİMUM ENERJİ VE
MAKSİMUM DÜZENSİZLİK
YÖNÜNÜN BELİRLENMESİ
ÖRNEKLERİ
• Gaz tepkimelerinde mol sayısının çok
olduğu yöne doğru düzensizlik artar;
maksimum düzensizliğe eğilim aşağıdaki
tepkimede sağa doğrudur.
COCl2(g) ⇌ CO(g) + Cl2(g)
21
• Suyun iyonlaşma denklemi endotermik
tepkimedir. Maksimum düzensizliğe
eğilim sağa doğrudur, başka bir ifadeyle
ürünler lehinedir.
+1 –1
H2O(s) + ısı ⇌ H (suda) + OH (suda)
• Katıların ve sıvıların suda çözünmesi
genelde endotermik tepkimedir. Bu
nedenle düzensizlik çözünme yönünde
artar; aşağıdaki tepkimede maksimum
düzensizliğe eğilim sağa doğrudur, başka
bir deyimle çözünmenin lehinedir.
Ca(OH)2 (k) + ısı ⇄ Ca+2(suda) + 2OH–(suda)
22
• Gazların suda çözünmesi olayı
ekzotermik tepkimedir. Düzensizlik sağa
doğru azalır, maksimum düzensizliğe
eğilim sola doğrudur.
O2(g) + su ⇌ O2(suda) + ısı
CO2(g)+ H2O(s) ⇌ 2H+(suda)+ CO3 –2(suda) + ısı
• Maddenin katıdan gaza doğru düzensizliği
artmaktadır, aşağıdaki tepkimelerde
maksimum düzensizliğe eğilim sağa
doğru, başka bir ifadeyle ürünler lehinedir.
H2O(k)+ısı⇌H2O(s) veya H2O(s)+ısı⇌H2O(g)
23
 TEPKİME ÇEŞİTLERİ VE
KİMYASAL DENGE
• Tepkimeler iki yönlü tepkime ve tek
yönlü tepkime olmak üzere ikiye ayrılır.
• İki yönlü tepkimeye tersinir tepkime,
reversibl tepkime veya çift yönlü
tepkime denir.
• Tek yönlü tepkime ise geriye dönmeyen
tepkime, tersinmez tepkime veya
irreversibl tepkime adlarıyla bilinir.
24
• Denge tepkimeleri çift yönlü okla
gösterilir.
• Kimyasal denge iki yönlü tepkimeler
için söz konusudur.
• Denge, girenlerin ve ürünlerin derişim
oranlarının sabit kalması anıdır.
• Sabit sıcaklıkta kapalı kapta cereyan
eden A+B ⇌ C+D tepkimesini
inceleyelim:

25
• Kaba önce bir miktar A ve B koyalım.
Zamanla A ve B’nin tepkimeye
girmesinden dolayı miktarı azalacak, C ve
D’nin miktarı artacaktır. Oluşan C ve D
tepkimeye girip tekrar A ve B oluşacaktır.
• Bir müddet sonra A ve B’den C ve D
oluşma hızı ile C ve D’den A ve B oluşma
hızı eşit olur.
• İleri reaksiyon hızının geri reaksiyon
hızına eşit olduğu an denge durumudur.

26
• Dengeye ulaşılınca, her iki yöndeki
tepkime eşit hızdadır; buna dinamik
denge denir.
• Dengeye ulaşılınca tepkime
sonlanmıştır, giren ve ürün madde
konsantrasyonu değişmez.

27
 KİMYASAL DENGE SABİTİ (K)
• Sabit sıcaklıkta dengedeki her bir tepkime
için belirlenen sabit bir sayıdır, büyük harf
K ile gösterilir.
• Denge sabiti, sabit sıcaklıkta denge
durumunda ileri tepkime hız sabitinin geri
tepkime hız sabitine oranıdır (K=k1/k2).

28
 K BAŞLICA İKİ ÇEŞİTTİR
• 1. Molar derişim cinsinden denge sabiti
(Kc)

• 2. Kısmi basınç cinsinden denge sabiti

(KP)

29
MOLAR DERİŞİM CİNSİNDEN
KİMYASAL DENGE SABİTİ (Kc)
• Molar derişimler cinsinden denge sabiti Kc
ile gösterilir.
• K denildiğinde de Kc anlaşılmalıdır.
• Bu ünitede aynı K denge sabiti
karşımıza farklı isimlerle çıkacaktır: Ka,
Kb, Kçç, Ksu vb.

30
 KISMİ BASINÇ CİNSİNDEN
KİMYASAL DENGE SABİTİ (KP)
• Kısmi basınç cinsinden denge sabiti ise KP
ile gösterilir.

31
 DENGE BAĞINTISININ Kc
CİNSİNDEN YAZILIŞI
• 2A (g)+B(g) )+F(s) ⇌ C(g)+2D(suda)+2E(k)
tepkimesinin denge bağıntısını yazalım:
• Kc = [D]2 [C] / [A]2 [B]
• Dengede bu eşitlik gerçekleşir.
• Katı ve sıvı fazdaki maddeler denge
bağıntısında yer almaz, gaz fazındaki ve
suda çözünmüş durumdaki maddeler
yazılır.
32
• Çift yönlü bir kimyasal tepkime
dengede iken; ürünlerden gaz ve sulu
çözelti olanların molar konsantrasyonları
çarpımı (kat sayıların molar derişime üs
olarak yazılması kaydıyla), tepkimeye
girenlerden gaz ve sulu çözelti olanların
molar konsantrasyonları çarpımına bölümü
(kat sayıların molar derişime üs olarak
yazılması kaydıyla), denge sabitine (Kc)
eşittir.

33
 AŞAĞIDAKİ TEPKİMELERİN
DENGE BAĞINTILARINI YAZINIZ
• NO(g) + SO3(g) ⇄ SO2(g) + NO2(g)
K= SO2(g) NO2(g) / NO(g) SO3(g)

• HCN(suda) ⇌ H+1(suda) + CN–1(suda)

Ka = [H+1(suda)] [CN–1(suda)] / [HCN(suda)]

• H2O(s) ⇌ H+1(suda) + OH–1(suda)

Ksu= H+1(suda) OH–(suda) 34
• Ca(OH)2 (k) ⇄ Ca+2(suda) + 2OH–(suda)
Kçç= Ca+2(suda) OH–(suda)2

35
 KATI VE SIVI MADDE
DERİŞİMLERİ DENGE
BAĞINTISINDA NİÇİN
YAZILMAZ?
• K (denge sabiti), katı ve sıvılar hesaba
katılarak ayarlanmıştır.
• Birim hacme düşen katı ve sıvı tanecik
sayısı tepkimede değişmez.

36
 DENGE BAĞINTISININ KISMİ
BASINÇLAR CİNSİNDEN
YAZILIŞI
• Tüm maddeler gaz ise veya (suda) yoksa
yani gaz fazında gerçekleşen kimyasal
tepkimelerde bu bağıntı kullanılır.
• 2A(g) + B(g) ⇌ C(g) + 2D(g)
tepkimesi için kısmi basınç cinsinden
denge ifadesi; PD2 PC’nin, PA2 PB’ye
bölümünün KP’ye eşitlenmesiyle elde edilir.

37
• Bir kimyasal tepkime sonucu oluşan
gazların kısmi basınçları çarpımının (kat
sayıların kısmi basınca üs olarak
yazılması kaydıyla), tepkimeye giren
gazların kısmi basınçları çarpımına
bölümü (kat sayıların kısmi basınca üs
olarak yazılması kaydıyla), KP denge
sabitine eşittir.

38
 ÇİFT YÖNLÜ VE
MEKANİZMALI
TEPKİMELERDE DENGE
BAĞINTISI
• 2X(g) + Y(g) ⇌ X2Y(g) (Hızlı)
X2Y(g) + Y(g) ⇌ 2XY(g) (Yavaş)
mekanizmasına sahip,
2X(g) + 2Y(g) ⇌ 2XY(g) tepkimesinin denge
bağıntısı nedir?
39
• Mekanizmalı olarak gerçekleşen
tepkimelerin denge bağıntısı olarak toplu
tepkimenin denge bağıntısı alınır.

40
 KISMİ BASINÇLAR
CİNSİNDEN DENGE SABİTİ
(KP) İLE DERİŞİM CİNSİNDEN
DENGE SABİTİ (Kc) İLİŞKİSİ
• Gaz fazında gerçekleşen kimyasal
tepkimelerde kısmi basınçlar cinsinden
denge sabiti ile derişim cinsinden denge
sabiti ilişkisini belirten bağıntı şu
şekildedir: KP = Kc (RT)Δn
41
• Bağıntı şöyle de yazılır: Kc = KP / (RT)Δn
• T = Mutlak sıcaklık (K)
• R = İdeal gaz sabiti
• Δn = Ürünlerden gaz fazında ve çözelti
hâlinde olanlarının kat sayıları toplamı –
Girenlerden gaz fazında ve çözelti hâlinde
olanlarının kat sayıları toplamı

42
 DENGE KESRİ (YALANCI
DENGE SABİTİ)
• Herhangi bir andaki denge bağıntısına Q
dersek, sistemin dengede olup olmadığı K
ile Q’nun karşılaştırılması ile bulunur.
• K = Q ise sistem dengededir.
• K < Q ise sistem dengeye ulaşmak için
girenler lehinde yürür.
• K > Q ise sistem dengeye ulaşmak için
ürünler lehinde yürür.
43
 K DENGE SABİTİNE ETKİ
EDEN FAKTÖRLER
1. Sıcaklık
2. Kat sayıların değişimi
• K denge sabitinin sayısal değerini dış
etkilerden yalnız sıcaklık değiştirir.
• K denge sabitinin sayısal değerine
derişim, hacim, basınç ve katalizörün etkisi
yoktur.

44
 SICAKLIK DEĞİŞİMİNİN K
DENGE SABİTİNE ETKİSİ
• Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın
arttırılmasıyla K denge sabitinin sayısal
değeri küçülür.

• Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın

azaltılmasıyla K denge sabitinin sayısal
değeri büyür.

45
• Endotermik tepkimelerde sıcaklığın
arttırılmasıyla K denge sabitinin sayısal
değeri büyür.

• Endotermik tepkimelerde sıcaklığın

azaltılmasıyla denge sabitinin sayısal
değeri küçülür.

46
 DENGE SABİTİNE KAT SAYI
DEĞİŞİMİNİN ETKİSİ (DENGE
TEPKİMELERİNE HESS
PRENSİPLERİNİN
UYGULANMASI)
• 4 uygulama vardır.
• Sabit sıcaklıkta bir kimyasal tepkimenin
denge sabiti K ise; denklem ters çevrilirse
denge sabiti 1/K olur.
47
• Denge denkleminin kat sayıları bir sayı ile
çarpılırsa aynı sayı denge sabitine üs
olarak alınır.
• Denge denkleminin kat sayıları 2’ye
bölünürse, denge sabitinin karekökü alınır.
• Denge tepkime denklemi birden fazla
tepkime denkleminin toplamından elde
ediliyorsa bu denge denkleminin denge
sabiti, toplanan tepkime denklemlerinin
denge sabitlerinin çarpımına eşittir.

48
 2.BÖLÜM: DENGEYİ
ETKİLEYEN FAKTÖRLER

49
 KİMYASAL TEPKİMELERDE
DENGEYE ETKİ EDEN
FAKTÖRLER LE CHATELİER
PRENSİBİNE GÖRE
YORUMLANIR
• Denge hâlindeki bir sisteme dışarıdan bir
etki yapıldığında sistem bu etkiyi azaltıp
yeniden dengeye gelecek şekilde tepki
gösterir.

50
Le Chatelier (Lö Şatölye) Prensibi
• Bir sisteme dışarıdan bir etki yapıldığında
sistem bu etkiyi azaltacak şekilde tepki
gösterir.
• Le Chatelier prensibi, evrendeki
kanunlardan biridir. Hayatımızda bu
prensiple iç içeyiz. Birçok konuyu Le
Chatelier prensibi ile açıklayabiliriz.

51
 KİMYASAL DENGEYİ
ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1. KONSANTRASYON (DERİŞİM) ETKİSİ

2. BASINÇ – HACİM ETKİSİ
3. SICAKLIK ETKİSİ

52
 1. KONSANTRASYONUN
(DERİŞİM) KİMYASAL
DENGEYE ETKİSİ
• Bir denge tepkimesinin denge bağıntısında
olan maddelerden birinin derişimi
arttırılırsa denge, derişimi arttırılan
maddeyi azaltacak yönde; denge
bağıntısında olan maddelerden birinin
derişimi azaltılırsa denge derişimi azaltılan
maddeyi arttıracak yönde tepki gösterir.
53
• Katı ve sıvı maddelerin derişimlerinin
arttırılmasının veya azaltılmasının
kimyasal dengeye etkisi yoktur; çünkü bu
maddeler denge bağıntısında yer almazlar.

54
 2. BASINÇ – HACİM
DEĞİŞİKLİĞİNİN KİMYASAL
DENGEYE ETKİSİ
Sabit sıcaklıkta bir miktar gazın hacmi
azaltılırsa basıncı artar, hacmi arttırılırsa
basıncı azalır.
• Dengedeki bir sistemin hacmi azaltılırsa
basıncı artacağından denge, sistemin
basıncını azaltacak yöne (gazların mol
sayısının az olduğu yöne) kayar.
55
• Dengedeki bir sistemin hacmi arttırılırsa
basınç azalacağından denge, sistemin
basıncını arttıracak yöne (gazların mol
sayısının çok olduğu yöne) kayar.
• Girenlerin ve ürünlerin gaz olarak molleri
birbirine eşit ise hacim ve basınç değişimi
bu tür tepkimelerde dengeye etki etmez.
• Hacim etkisini derişime paralel olarak da
düşünebiliriz. Hacim artarsa derişim azalır,
hacim azalırsa derişim artar. Denge de
derişime göre tepki gösterir.
56
 3. SICAKLIK DEĞİŞİKLİĞİNİN
KİMYASAL DENGEYE ETKİSİ
Isı artışı dengeyi ısıyı harcayacak yöne, ısı
azalması ise ısı üretecek yöne kaydırır.
• Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın
arttırılmasıyla denge, sıcaklığın azalacağı
yön olan girenler lehine kayar.
• Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın
azaltılmasıyla denge, sıcaklığın artacağı
yön olan ürünler lehine kayar.
57
• Endotermik tepkimelerde sıcaklığın
arttırılmasıyla denge, sıcaklığın azalacağı
yön olan ürünler lehine kayar.
• Endotermik tepkimelerde sıcaklığın
azaltılmasıyla denge, sıcaklığın artacağı
yön olan girenler lehine kayar.

58
 SICAKLIK DEĞİŞİMİNİN K
DENGE SABİTİNE ETKİSİ
• Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın
arttırılmasıyla denge, girenler lehine
kayar. Bağıntıda girenlerin molar derişimi
paydaya yazıldığından K denge sabitinin
sayısal değeri küçülür.
• Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın
azaltılmasıyla denge, ürünler lehine
kayar. Bağıntıda ürünlerin molar derişimi
paya yazıldığından K denge sabitinin
sayısal değeri büyür.
59
• Endotermik tepkimelerde sıcaklığın
arttırılmasıyla denge, ürünler lehine
kayar. Bağıntıda ürünlerin molar derişimi
paya yazıldığından K denge sabitinin
sayısal değeri büyür.
• Endotermik tepkimelerde sıcaklığın
azaltılmasıyla denge, girenler lehine
kayar. Bağıntıda girenlerin molar derişimi
paydaya yazıldığından K denge sabitinin
sayısal değeri küçülür.
60
 KATALİZÖRÜN DENGEYE ETKİSİ
YOKTUR
• Katalizörler, dengede olan bir sisteme etki
etmez, ancak dengede olmayan sistemin
(ileri ve geri yöndeki tepkime hızını
arttırabileceğinden) daha kısa sürede
dengeye ulaşmasını sağlar.

61
 TEPKİMEYE GİRMEYEN
HERHANGİ BİR MADDENİN
EKLENMESİNİN DENGEYE
ETKİSİ BAZEN YOKTUR,
BAZEN VARDIR
• Dengedeki bir sisteme hacim ve sıcaklık
değiştirilmeden tepkimeye girmeyen
herhangi bir maddenin eklenmesi denge
durumunu değiştirmez.
62
• İdeal sürtünmesiz bir kapta cereyan
eden herhangi bir denge tepkimesinin;
dengedeki bir sisteme, tepkimeye
girmeyen herhangi bir maddenin
eklenmesi denge durumunu değiştirir;
çünkü kap sürtünmesiz olduğundan,
hacim genişler, gazların molaritesi ve
kısmi basıncı azalır. Eklenen tepkimeye
girmeyen helyum vb. gazın etkisi, hacim
artması, molarite ve basınç azalmasının
dengeye etkisi olarak düşünülür.
63
64
65
66
3.BÖLÜM: SULU ÇÖZELTİ
DENGELERİ

67
 ASİT TANIMI
• Aynı tanımı 3 farklı şekilde ifade edebiliriz:
• Sulu ortamda H3O+ iyonu veren maddeler
asittir.
• Sulu ortamda H+ (hidrojen iyonu) veren
maddeler asittir.
• Sulu ortamda proton (p veya p+) veren
maddeler asittir.

68
 BAZ TANIMI
• Sulu ortamda (OH)- iyonu veren maddeler
bazdır.

69
 H3O+
• H3O+ katyonu, hidronyum veya
hidroksonyum adıyla bilinir.

70
 H +

• H+ katyonu, hidrojen iyonu veya proton

adıyla bilinir.

71
 (OH)-
• (OH)- ile gösterilen anyon hidroksil adıyla
bilinir.
• Bileşiklerde okunurken hidroksit denir,
örneğin NaOH bileşiği sodyum hidroksit
diye okunur.

72
ASİTLERİN VE BAZLARIN
SULU ÇÖZELTİLERİ

73
pH

74
 pH TANIMI
• Asit ve bazlıkla ilgili nicel bir değerdir.

75
 pOH TANIMI
• Asit ve bazlıkla ilgili nicel bir değerdir.

76
pH İLE pOH TOPLAMI TÜM
ÇÖZELTİLERDE 14’TÜR

pH + pOH = 14

77
 ASİTLİK-BAZLIK ve pH
• pH 0-7 arası olursa o madde asidiktir.
• pH 7-14 arası olursa o madde baziktir.
• pH 7 olursa o madde nötrdür.

78
 pH ÖLÇÜMÜ
• pH ölçümü pH kâğıdı veya pH metre ile
yapılır.

79
 pH İLE ASİTLİK-BAZLIK
İLİŞKİSİ
• pH 7’den büyükse çözelti baziktir.
• pH 7’den küçükse çözelti asidiktir.
• pH 7 ise çözelti nötrdür.
• pH 0’a yanaştıkça asitlik artar.
• pH 14’e yanaştıkça bazlık artar.
• pH’ı düşük olanın asitliği daha fazladır.
• pH’ı yüksek olanın bazlığı daha fazladır.

80
 pOH İLE ASİTLİK-BAZLIK
İLİŞKİSİ
• pOH 7’den büyükse çözelti asidiktir.
• pOH 7’den küçükse çözelti baziktir.
• pOH 7 ise çözelti nötrdür.
• pOH 0’a yanaştıkça bazlık artar.
• pOH 14’e yanaştıkça asitlik artar.
• pOH’ı düşük olanın bazlığı daha fazladır.
• pOH’ı yüksek olanın asitliği daha fazladır.

81
 pH, pOH, H+ İYONU SAYISI,
OH– SAYISI İLİŞKİSİ
• pH 7’den küçükse ortamdaki H+ iyonu
sayısı, OH– sayısından fazladır.
• pH 7’den büyükse ortamdaki H+ iyonu
sayısı, OH– sayısından azdır.
• pOH 7’den küçükse ortamdaki H+ iyonu
sayısı, OH– sayısından azdır.
• pOH 7’den büyükse ortamdaki H+ iyonu
sayısı, OH– sayısından fazladır.
82
 HANGİ ÇÖZELTİ ASİDİK,
HANGİ ÇÖZELTİ BAZİK?
• pH + pOH = 14 olduğuna göre;
• pH ˃pOH ise çözelti baziktir.
• pH˂pOH ise çözelti asidiktir.
• pOH ˃pH ise çözelti asidiktir.
• pOH˂pH ise çözelti baziktir.

83
 ASİDİK VEYA BAZİK BİR
ÇÖZELTİYE SU İLAVE
EDİLİRSE pH YÜKSELİR Mİ,
DÜŞER Mİ YOKSA KESİN BİR
ŞEY SÖYLENEMEZ Mİ?
• Asidik bir çözeltiye su ilave edilirse pH
yükselir, bazik bir çözeltiye su ilave edilirse
pH düşer.

84
ASİT ÇÖZELTİSİNE ASİT VEYA
BAZ ÇÖZELTİSİNE BAZ İLAVE
EDİLİRSE pH
• Derişimi bilinmeyen bir asit çözeltisine asit
ilave edilirse veya derişimi bilinmeyen bir
baz çözeltisine baz ilave edilirse pH’ın
yükseleceği veya düşeceği ile ilgili kesin
bir şey söylenemez.

85
 KUVVETLİLİK
• Kuvvetlilik, çok H+ iyonu olmasına göre
değildir.
• Kuvvetlilik, kendinde mevcut olanın
tamamını vermesi ile ilgilidir.

86
 pH’ın KUVVETLİLİK VE H +

İYONU ÇOKLUĞU İLE İLİŞKİSİ

• pH, H+ çokluğuyla ilgilidir.
• pH’ın kuvvetlilikle ilişkisi yoktur, örneğin
HCl kuvvetli asit, CH3COOH ise zayıf
asittir. Seyreltik bir HCl çözeltisinin pH’ı 6,
ona göre daha derişik olan bir CH3COOH
çözeltisinin pH’ı ise 3 olabilir.

87
ASİT VE BAZLARIN
İYONLAŞMALARI

88
 KUVVETLİ ASİTLER
• HCl
• HBr
• HI
• HClO4
• HNO3
• H2SO4

89
 KUVVETLİ BAZLAR
• LiOH
• NaOH
• KOH
• RbOH
• CsOH
• FrOH
• Ba(OH)2
• Ra(OH)2
90
 ZAYIF ASİTLER
• Kuvvetli asitlerin tümü verilmiştir, onların
dışında kalan asitler zayıf asittir.
• HF (hidroflorik asit)
• HCN (hidrosiyanik asit)
• CH3COOH (asetik asit)
• H2S (hidrojen sülfür veya kükürtlü hidrojen
gazı)
• H2CO3 (karbonik asit)

91
• H3PO4 (fosforik asit)
• H2SO3 (sülfüröz asit)
• C6H5COOH (benzoik asit)
• HOOC-COOH (okzalik asit) vb.

NOT: Karboksilik asitler zayıf asittir. -COOH

(karboksil) grubu içeren maddelere
karboksilik asit denir. Karboksilli asit veya
organik asit de denir.

92
 ZAYIF ASİTLER İYON DA
OLABİLİR
• HCO3– (bikarbonat)
• HSO3– (bisülfit)
• H2PO4–
• HPO4–2

93
 ZAYIF BAZLAR
• Kuvvetli bazların tümü verilmiştir, onların
dışında kalan bazlar zayıf bazdır.
• NH3
• AgOH
• Fe(OH)3
• Mg(OH)2
• CH3NH2
• Cu(OH)2 vb.
94
KUVVETLİ ASİT VE KUVVETLİ
BAZLARIN İYONLAŞMASI
• Kuvvetli asit ve kuvvetli bazlar suda tam
olarak %100 iyonlarına ayrışır. Bu
nedenle kuvvetli asit ve kuvvetli
bazların suda iyonlaşma denklemleri
tek yönlü ok ile ifade edilir. Örneğin;
• HCl(g) H+(suda) + Cl–(suda)
• NaOH(k) Na+(suda) + OH–(suda)

95
 İYONLAŞMA DENKLEMİNDE
KISALTILMIŞ GÖSTERİM VE
AÇIK GÖSTERİM
• KISALTILMIŞ GÖSTERİM
HCl(g) H+(suda) + Cl–(suda)

• AÇIK GÖSTERİM
HCl(g) + H2O(s) → H3O+(suda) + Cl–(suda)

96
 ZAYIF ASİTLERİN VE ZAYIF
BAZLARIN İYONLAŞMASI
• Zayıf asit ve zayıf bazlar çok az iyonlaşır,
büyük bir kısmı molekül hâlinde kalır.
Zayıf asit ve zayıf bazların suda
iyonlaşma denklemlerinde bu nedenle
çift yönlü ok ile ifade edilir.
• Zayıf asit olan HCN’in çözeltisinin
iyonlaşma denklemi;
HCN(suda) ⇌ H+(suda) + CN–(suda) şeklindedir.

97
 ORGANİK ASİTLERİN
İYONLAŞMASI
• Organik asitler, yapılarında bulunan
karboksil (-COOH) grubundan dolayı suda
çözündüklerinde suya H+ verir. Örneğin,
sirke asidi olarak bilinen CH3COOH suda
çözündüğünde -COOH grubundaki
hidrojenini suya verir:

• CH3COOH(suda) ⇌ CH3COO–(suda) + H+(suda)

98
 ASİT VE BAZLARIN
İYONLAŞMA DENKLEMİ
ÖRNEKLERİ

99
 KUVVETLİ ASİTLERİN
İYONLAŞMA DENKLEMİ
ÖRNEKLERİ
• HBr → H+ + Br–
• HBr + H2O → H3O+ + Br–

• HI → H+ + I–
• HI + H2O → H3O+ + I–

100
• HClO4 → H+ + ClO4–
• HClO4 + H2O → H3O+ + ClO4–

• HNO3 → H+ + NO3–
• HNO3 + H2O → H3O+ + NO3–

• H2SO4 → 2H+ + SO4–2

• H2SO4 + H2O → 2H3O+ + SO4–2

101
 KUVVETLİ BAZLARIN
İYONLAŞMA DENKLEMİ
ÖRNEKLERİ
• LiOH → Li+ + OH–
• NaOH → Na+ + OH–
• KOH → K+ + OH–
• RbOH → Rb+ + OH–
• CsOH → Cs+ + OH–
• FrOH → Fr+ + OH–
102
• Ba(OH)2 → Ba+2 + 2OH–
• Ra(OH)2 → Ra+2 + 2OH–

103
ZAYIF ASİTLERİN İYONLAŞMA
DENKLEMİ ÖRNEKLERİ
• HF ⇌ H+ + F–
• HF + H2O ⇌ H3O+ + F–

• HCN ⇌ H+ + CN–
• HCN + H2O ⇌ H3O+ + CN–

• CH3COOH ⇌ CH3COO– + H+
• CH3COOH + H2O ⇌ CH3COO– + H3O+ 104
• H2S ⇌ H+ + HS–
• H2S + H2O ⇌ H3O+ + HS–

• H2CO3 ⇌ H+ + HCO3–
• H2CO3 + H2O ⇌ H3O+ + HCO3–

• H3PO4 ⇌ H+ + H2PO4–
• H3PO4 + H2O ⇌ H3O+ + H2PO4–

105
• H2SO3 ⇌ H+ + HSO3–
• H2SO3 + H2O ⇌ H3O+ + HSO3–

• C6H5COOH ⇌ H+ + C6H5COO–
• C6H5COOH + H2O ⇌ H3O+ + C6H5COO–

• HOOC-COOH ⇌ H+ + (HOOC-COO)–
• HOOC-COOH + H2O ⇌ H3O+
+ (HOOC-COO)–
106
 İYON HÂLİNDEKİ ZAYIF
ASİTLERİN İYONLAŞMA
DENKLEMİ ÖRNEKLERİ
• HCO3– ⇌ H+ + CO3–2
• HCO3– + H2O ⇌ H3O+ + CO3–2

• HSO3– ⇌ H+ + SO3–2
• HSO3– + H2O ⇌ H3O+ + SO3–2

107
 HİDROKSİL İÇEREN ZAYIF
BAZLARIN İYONLAŞMA
DENKLEMİ ÖRNEKLERİ
• AgOH ⇌ Ag+ + OH–
• Fe(OH)3 ⇌ Fe+3 + 3OH–
• Mg(OH)2 ⇌ Mg+2 + 2OH–
• Cu(OH)2 ⇌ Cu+2 + 2OH–

108
 HİDROKSİL İÇERMEYEN
ZAYIF BAZLARIN İYONLAŞMA
DENKLEMİ ÖRNEKLERİ
• NH3 + H2O ⇌ NH4+ + OH–
• CH3NH2 + H2O ⇌ CH3NH3+ + OH–

109
SUYUN OTO-İYONİZASYONU
(OTOPROTOLİZİ) VE pH

110
 SUYUN İYONLAŞMA DENKLEMİ
VE ON MİLYONDA BİR ORANINDA
İYONLAŞMASI
+1 –1
H2O(s) + ısı ⇌ H (suda) + OH (suda)

• 10 000 000 H2O molekülünden 1 tanesi

iyonlarına ayrışır.

111
 SUYUN İYONLAŞMASI
(SAF SUDA [H+1] ve [OH–]
HESABI)
• H2O(s) + H2O(s) ⇌ H3O+(suda) + OH–(suda)
• Ksu = [H3O+(suda)] [OH–(suda)]
• Ksu = 1,008 x 10–14 (25 °C’ta)
• Denge bağıntısında genelde, H3O+ yerine
H+ yazılır.
• Ksu = [H+(suda)] [OH–(suda)]
112
• Ksu 25 °C’ta yaklaşık 10–14 alınır.
• 10–14 = [H+(suda)] [OH–(suda)]
• [H+1] = [OH–] olduğuna göre saf suda;
• [H+1] = 10–7 M olur.
• [OH–] = 10–7 M olur.

113
 LOGARİTMA KONUSUYLA
İLGİLİ BİLİNMESİ
GEREKENLER
• log10 = 1
• log1 = 0
• a
log10 = alog10 = a
• logab = loga + logb

114
 SAF SUDA pH VE pOH
HESABI
• p, power kelimesinin kısaltılmışı olup
herhangi bir sayının eksi logaritmasıdır.
• pH = –log [H+1] formülünden;
• [H+1] = 10–7 M olduğuna göre;
• pH = 7 olur.
• pOH = –log [OH–] formülünden;
• [OH–] = 10–7 M olduğuna göre de;
• pOH = 7 olur.
115
 Ksu
• Ksu, suyun denge sabitidir.
• 2H2O(s) ⇌ H3O+(suda) + OH–(suda)
• Bu denklemin denge bağıntısını yazalım:
• Ksu = [H3O+] [OH–]
• Ksu = 10–14 olduğuna göre şu iki formülü
yazabiliriz:
• [H3O+] [OH–] = 10–14
• [H3O+] = 10–14 / [OH–]
• [OH–] = 10–14 / [H3O+]
116
 pH ve pOH
• Ksu = 10–14
• pKsu = –log [10–14]
• pKsu = 14
• Ksu = [H+] [OH–]
• –log Ksu = –log [H+] [OH–]
• –log Ksu = (–log [H+]) + (–log [OH–])
• pKsu = pH + pOH
• pH + pOH = 14 117
KUVVETLİ ASİT VE KUVVETLİ
BAZLARLA İLGİLİ ÇÖZÜMLÜ
pH PROBLEMLERİ

118
• ÖRNEK: [H+1] = 10–1 M olan çözeltinin
pOH’ını bulunuz.
• ÇÖZÜM
• [H+] [OH–] = 10–14
• [H +] = 10–1 M
• [10–1] [OH–] = 10–14
• [OH–] = 10–14 / [10–1]
• [OH–] = 10–13 M
• pOH = –log [OH–]
• [OH–] = 10–13 M olduğuna göre;
• pOH = 13 olur.
119
• ÖRNEK: pOH’ı 5 olan çözeltide H+1 molar
derişimi kaçtır?
• ÇÖZÜM
• pOH = 5
• pH = 9
• [H+1] = 10–9 M

120
• ÖRNEK: 0,1 M NaOH çözeltisinde pH
kaçtır?
• ÇÖZÜM
• [NaOH] = [OH–] = 0,1 M = 1x 10–1 M
• pOH = 1
• pH = 13

121
• ÖRNEK: 0,05 M H2SO4 çözeltisinin pH’ını
bulunuz.
• ÇÖZÜM
• H2SO4(suda) → 2H+1(suda) + SO4–2(suda)
• [H2SO4] = 0,05 M
• [H+1] = 0,1 M = 1x 10–1 M
• pH = 1

122
• ÖRNEK: Deniz suyundan alınan bir
numunede OH– iyon derişimi 10–8 M
olduğuna göre; deniz suyunun pOH’ını ve
pH’ını bulunuz.
• ÇÖZÜM: pOH = –log [OH–]
• [OH–] = 10–8 M
• pOH = 8
• pH = 14 – pOH
• pH = 14 – 8
• pH = 6
123
 KUVVETLİ ASİT VEYA
KUVVETLİ BAZIN MOLAR
DERİŞİMİ < 10–7 M İSE SORU
FARKLI ÇÖZÜLÜR
• ÖRNEK: 10–9 M HCl çözeltinin pH’ını
bulunuz.
• YANLIŞ ÇÖZÜM: pH = –log [H+1]
formülünden, [H+1] = 10–9 M olduğuna göre;
pH = 9 olur.” denilemez.
124
• DOĞRU ÇÖZÜM: Soruda [H+1] < 10–7 M
ise çözüm ortak iyon etkisi düşünülerek
çözüm yapılaır. Sudan gelen [H+1] = 10–7
M’dır. Seyreltik asit çözeltisinden gelen
[H+1] = 10–9 M’dır; bu çok küçük bir sayı
olduğundan ihmal edilir, hesaplamaya
katılmaz. Netice olarak asit çözeltisi, saf
su gibi algılanıp çözüm yapılır. Saf suda;
[H+1] = 10–7 M olduğuna göre; pH = 7
bulunur.

125
 MATEMATİK BİLGİSİ İLE
KİMYA FORMÜLÜNÜN
UZLAŞMASI VEYA BİR KİMYA
PARADOKSU
• 10–8 M HCl çözeltisinin pH’ı 8 değildir.
• 10–9 M HCl çözeltisinin pH’ı da 9 değildir.
• Asit çözeltisinde sudan gelen H+ derişimi
zaten 10–7 M’dır. Bir de ne kadar seyreltik
olursa olsun asitten gelen H+ vardır.
126
• İhmal edilmeden yapılan ince hesap
sonucunda pH, 7’den küçük ama 7’ye çok
yakın bir rakam çıkar.
• Görüldüğü gibi hem matematiksel hem de
kimyasal çözüm belli noktalarda yetersiz
kalıyor; başka şeylerin de düşünülmesi
gerekiyor.

127
• ÖRNEK: 10–9 M HCl çözeltinin pOH’ını
bulunuz.
• ÇÖZÜM: [H+1] = 10–9 Bu soru bir önceki
soru gibi çözülemez. Saf su gibi kabul
edilerek çözüme gidilmelidir. pOH = 7 olur.

• ÖRNEK: 10–11 M HCl çözeltisinin pH’ını

bulunuz.
• ÇÖZÜM: [H+1] = 10–11
• pOH = 7

128
• ÖRNEK: 10–10 M NaOH çözeltinin pOH’ını
bulunuz.
• ÇÖZÜM
• [OH–] = 10–10 M
• pOH = 7

129
 pH 0’DAN KÜÇÜK, pOH DA
14’TEN BÜYÜK OLABİLİR
• 1’in logaritması 0’dır. 1’den büyük sayıların
eksi logaritması 0’dan küçüktür (eksidir).
• H+ derişimi 1’den büyük asitlerin pH’ı
eksidir; pH + pOH = 14 olduğuna göre
pOH da 14’ten büyük olur.
• Bu nedenle skalanın ucu açık olmalıdır.

130
 SULU ÇÖZELTİLERDE ASİT
BAZ TANIMLARI
• ARHENİUS ASİT BAZ TANIMI: Suda
çözündüklerinde H+ katyonu veren
maddeler asit, OH– anyonu veren
maddeler baz olarak tanımlanır.
• BRONSTED LOWRY ASİT BAZ TANIMI:
H+ iyonu (proton) verebilen maddelere
asit, H+ iyonu alabilen maddelere de baz
denir.

131
• LEWİS ASİT BAZ TANIMI: Bir elektron çifti
alabilen maddeler asit, bir elektron çifti
verebilen maddeler baz olarak tanımlanır.

132
 ASİTLER VE BAZLARLA İLGİLİ
KARŞILAŞILAN SÖYLEM
HATALARI
• Bir maddenin baz olması için yapısında
–
kesinlikle (OH) bulunması gerekmez.
–
Örneğin; NH3(g), (OH) içermediği hâlde
bazdır.
• Asit olması için de suya kesinlikle H+
vermesi gerekmez; örneğin, CH3COOH(s),
133
+
ASİT-BAZ DENGELERİ

134
 Ksu, Ka, Kb
• Ka, asitlik denge sabitidir.
• Kb, bazlık denge sabitidir.
• Ksu, suyun denge sabitidir.

135
 pKsu, pKa, pKb
• pKa, asitlik sabitinin eksi logaritmasıdır.
• pKa = –log Ka
• pKb, bazlık sabitinin eksi logaritmasıdır.
• pKb = –log Kb
• pKsu, suyun denge sabitinin eksi
logaritmasıdır.
• pKsu = –log Ksu
• Ksu = 10–14
136
• pKsu = –log [10–14]
• pKsu = 14 olur.
• pKsu = pKa + pKb

137
 Ksu = Ka Kb

BAĞINTISININÇIKARILIŞI
• Konjuge asit baz çiftlerinin K’larının
çarpımı Ksu’yu verir.
• HA(s) + H2O(s) ⇌ H3O+(suda) + A–(suda)
• A–(suda) + H2O(s) ⇌ HA(s) + OH–(suda)
• Bu iki denklem taraf tarafa toplanırsa
aşağıdaki denklemi verir:
• 2H2O(s) ⇌ H3O+(suda) + OH–(suda)
138
• Bu denklemin denge bağıntısını yazalım:
• Ksu = [H3O+] [OH–]
• Ksu = 10–14 olduğuna göre şu iki formülü
yazabiliriz:
• [H3O+] [OH–] = 10–14
• [H3O+] = 10–14 / [OH–]
• [OH–] = 10–14 / [H3O+]
• Konjuge asit baz çiftlerinin K’larının
çarpımı Ksu’yu verir.
• Ksu = Ka Kb
139
• Ksu = 10–14 olduğuna göre şu iki formülü
yazabiliriz:
• Ka = 10–14 / Kb
• Kb = 10–14 / Ka

140
 EŞLENİK ASİT-BAZ
ÇİFTLERİNDE Ka ve Kb İLİŞKİSİ

• Konjuge asit baz çiftlerinin K’larının

çarpımı Ksu’yu verir.
• Ka Kb = Ksu
• Soru: HCOOH’ın Ka değeri 1,8x10-4’tür.
HCOOH’ın konjuge bazının Kb değerini
bulunuz.
• Cevap:10-14/1,8x10-4=5,56x10-11
141
 ZAYIF ASİT VE ZAYIF
BAZLARIN İYONLAŞMASI
• Zayıf asitlere şu örnekler verilebilir: HF,
HCN, CH3COOH, H2S, H2CO3, H3PO4
• Zayıf bazlara şu örnekler verilebilir: NH3,
AgOH, Fe(OH)3, Mg(OH)2, Cu(OH)2

• Zayıf asit ve zayıf bazların suda az bir

kısmı iyonlarına ayrılırken büyük bir kısmı
molekül hâlinde kalır.
• İyonlaşma denklemleri çift yönlüdür. 142
• Örneğin, HCN’nin suda iyonlaşma
denklemi;
HCN(suda) ⇌ H+(suda) + CN–(suda) şeklindedir.

143
 ZAYIF ASİT VE ZAYIF
BAZLARDA DENGE BAĞINTISI
• Ka asitlik sabitidir.
• Ka (asitlik sabiti) değeri ne kadar büyükse
asit o kadar kuvvetli, ne kadar küçükse
asit o kadar zayıftır.
• Ürünlerin molar derişimlerinin, girenlerin
molar derişimlerine oranı Ka asitlik sabitine
eşitse sistem dengededir. Kat sayılar üs
olarak yazılır. Katı ve sıvılar alınmaz.
144
 pH, KUVVETLİLİK VE ÇOKLUK
İLİŞKİSİ
• pH’ın kuvvetlilikle ilişkisi yoktur. Kuvvetli
asit şayet seyreltik ise pH’ı yüksek olur.
HCl kuvvetli asit, CH3COOH ise zayıf
–6
asittir. 10 M HCl çözeltisinin pH’ı 6’dır.
0,05 M CH3COOH çözeltisinin pH’ı ise
3’tür.
• Kuvvetlilik çok H+olmasına göre değildir.
Kendinde mevcut olanın tamamını vermesi
ile ilgilidir.
• pH ise H+ çokluğuyla ilgilidir. 145
 ASİTLİK VE BAZLIK İLE ASİT VE
BAZ FARKI
• Asitlik ve bazlık kimyasal bir özelliktir, saf
su dışında her bir maddenin asitlik ya da
bazlığı söz konusudur.
• pH’ı 7’den küçük maddeler asidik madde,
pH’ı 7’den büyük maddeler de bazik
maddedir.
• pH’ı 7’den küçük diye her maddeye asit,
pH’ı 7’den büyük diye de her maddeye baz
denilmemelidir.
146
• Asit–baz denince HCl, NH3 vb. sadece
bazı maddeler anlaşılmalıdır; elbette
HCl’nin pH’ı 7’den küçük, NH3’ün pH’ı da
7’den büyüktür.
• “Sabun bazdır.”, “NH4Cl asittir.” gibi
söylemler yanlıştır, çünkü ikisi de tuzdur;
doğrusu “Sabun bazik bir maddedir.”,
“NH4Cl asidik bir maddedir.” denilmesidir.

147
 Ka ve İyonlaşma Yüzdesi
• 1 M HCN çözeltisi % 0,01 oranında
iyonlaşıyor. Ka kaçtır?
• % 0,01 iyonlaştığına göre orantı kurarsak
1’de 0,0001 iyonlaşır. 1 M HCN
çözeltisinde iyonlaşan H+ ve CN-
molariteleri 0,0001 M (10-4 M) olarak
bulunur.

148
• HCN(suda) ⇌ H+1(suda) + CN–1(suda)
• 1-10–4 M 10–4 M 10–4 M
• Ka = [H+1(suda)] [CN–1(suda)] / [HCN(suda)]
• Ka = (1–10–4) (10–4) / 1
• 10–4 değeri 1 ile mukayese edildiğinde 1’in
yanında küçük bir rakam olduğundan
ihmal edilir.
• Ka = (10–4) (10–4) / 1
• Ka = 10–8 olur.

149
 HİDROLİZ
• Kuvvetli asitlerle zayıf bazların
reaksiyonlarından oluşan asidik tuzların
katyonu ve kuvvetli bazlarla zayıf asitlerin
reaksiyonundan oluşan bazik tuzların
anyonu suda hidroliz olur.
• Nötr tuzlar, suda hidroliz olmazlar.
• Bazik tuzlara KCN, NaF, CH3COONa
örnek verilebilir.
150
• Asidik tuzlara NH4Cl, FeCl3, AlCI3 örnek
verilebilir.
• Nötr tuzlara KCl, NaNO3, Na2SO4 örnek
verilebilir. Nötr tuz çözeltilerinin pH’ı 7’dir.

151
TAMPON ÇÖZELTİLER

152
TAMPON ÇÖZELTİ ÇEŞİTLERİ
• Birincisi (Asidik tampon): Zayıf bir asit ile
bu asidin kuvvetli bir bazla olan –asidin
anyonunu içeren– tuzu aynı kapta
çözünürse oluşan çözelti asidik
tampondur.
• İkincisi (Bazik tampon): Zayıf bir baz ve bu
bazın kuvvetli bir asitle olan –bazın
katyonunu içeren– tuzu aynı kapta
çözünürse oluşan çözeltiye bazik tampon
çözelti denir.
153
 NÖTRALLEŞME VE
STOKİYOMETRİ
• Asit ve baz çözeltilerinin karıştırılması ile
tepkime sonunda iki durum söz konusudur
(Tepkime sonunda arta kalan madde
olmaz veya olur).
• Birinci durumda ortamda asit ve baz
kalmaz tamamı tuz ve suya dönüşür. Bu,
tepkimeye giren asitle bazın mol sayısının
stokiyometrik olarak eşdeğer olduğunda
mümkündür.
154
• İkinci durumda tuz ve su oluşmakla
beraber ortamda asit ve bazdan biri arta
kalır. Bu ise, tepkimeye giren asitle bazın
mol sayısının stokiyometrik olarak eşdeğer
olmadığında söz konusudur.

155
 ASİT VE BAZ ÇÖZELTİSİNİN
KARIŞTIRILMASI
SONUCUNDA OLUŞAN
TUZUN pH’ı
• Kuvvetli asit ile kuvvetli baz, mol sayıları
stokiyometrik olarak eşdeğer olacak
şekilde karıştırılırsa oluşan tuzun sulu
çözeltisinde pH=7’dir.

156
• Kuvvetli asit ile zayıf baz, mol sayıları
stokiyometrik olarak eşdeğer olacak
şekilde karıştırılırsa oluşan tuzun sulu
çözeltisinde pH, 7’nin altındadır.
• Kuvvetli baz ile zayıf asit, mol sayıları
stokiyometrik olarak eşdeğer olacak
şekilde karıştırılırsa oluşan tuzun sulu
çözeltisinde pH, 7’nin üstündedir.

157
• Zayıf baz ile zayıf asit, mol sayıları
stokiyometrik olarak eşdeğer olacak
şekilde karıştırılırsa oluşan tuzun sulu
çözeltisinde pH, 7’nin üstünde de olabilir
altında da olabilir. Zayıf baz ile zayıf
asitten hangisinin daha zayıf olmasına
göre değişir.

158
TUZ ÇÖZELTİLERİNDE
ASİTLİK BAZLIK
(NÖTRALLEŞME
REAKSİYONLARI)

159
 NÖTRALLEŞME
• Asit ve baz çözeltilerinin karıştırılması ile
nötrleşme ya tam ya da kısmen olur.
• Karışım sonucunda arta kalan madde
yoksa % 100 nötralleşme olmuştur.
• Karışım sonucunda arta kalan madde
varsa kısmen nötralleşme olmuştur.

160
 ASİT-BAZ ÇÖZELTİLERİNİN
KARIŞTIRILMASI SONUCU
TAM NÖTRALLEŞME VE pH
• Kuvvetli asit ile kuvvetli bazın karıştırılması
sonucunda % 100 nötralleşme olduysa
pH=7’dir.
• Kuvvetli asit ile zayıf bazın karıştırılması
sonucunda % 100 nötralleşme olduysa
pH, 7’nin altındadır.
161
• Kuvvetli baz ile zayıf asit % 100
nötralleştiyse pH, 7’nin üstündedir.
• Zayıf baz ile zayıf asit % 100 nötralleştiyse
pH, 7’nin üstünde de olabilir, altında da
olabilir.

162
 ASİT-BAZ ÇÖZELTİLERİNİN
KARIŞTIRILMASI İLE
HİDROLİZ İLİŞKİSİ
• Asit veya bazdan birisi zayıf, birisi
kuvvetliyse ve aynı zamanda % 100
nötralleşme gerçekleştiyse (arta kalan
madde yoksa) ortamda yalnız hidroliz olan
bir tuz var demektir.

163
KARIŞTIRILAN ASİT-BAZDAN
BİRİ ZAYIFSA VE % 100
NÖTRALLEŞME OLMAMIŞSA,
BU KARIŞIMLARIN BİR KISMI
TAMPON ÇÖZELTİDİR
• Kuvvetli asit ile zayıf bazın karışması
sonucu arta kalan zayıf baz veya zayıf asit
ile kuvvetli bazın karışması sonucu arta
kalan zayıf asit ise oluşan tampondur.
164
 KARIŞTIRILAN ASİT VE BAZ
ÇÖZELTİLERİNDEN BİRİSİ
ZAYIFSA VE % 100
NÖTRALLEŞME OLMAMIŞSA BU
KARIŞIMLARIN BİR KISMINDA
TAMPON ÇÖZELTİ OLUŞMAZ
• Kuvvetli asitle zayıf baz karışınca kuvvetli
asit arta kalırsa veya zayıf asitle kuvvetli
bazın karışınca kuvvetli baz arta kalırsa,
tampon çözelti oluşmaz.
165
TİTRASYON

166
 TİTRİMETRİ
• Titrasyon, titrimetri demektir. Titrimetri;
volumetrik (hacim ölçümüne dayanan)
nicel (kantitatif) analiz metodudur.
• Titrimetrik yöntemlerde kullanılan başlıca
araçlar büret, mesnet, mesnet kıskacı,
mesnet növesi, erlenmayer, balon joje,
dereceli silindir, çözelti şişesi ve pipettir.
• Titrant büretteki çözeltidir. Titre edilecek
madde erlenmayere konulur.
167
• Titrant, ayarlı çözeltidir.
• Eşdeğerlik noktası (ekivalens nokta) ile
dönüm noktası karıştırılmamalıdır.
• Eşdeğerlik noktası (ekivalens nokta) ile
dönüm noktası arasındaki fark titrasyon
hatasından kaynaklanır.
• Titrasyon hatası yoksa eşdeğerlik noktası
(ekivalens nokta) ile dönüm noktası
aynıdır.
• Titrimetride, titrasyon hatasını önlemek
için kör çözelti kullanılır.
168
• Dönüm noktası titrasyonun bittiği noktadır.
Dönüm noktasına titrasyon bitiş noktası da
denir.
• Eşdeğerlik noktası (ekivalens nokta) ise
reaksiyon denklemine göre titrasyonun
gerçekten bitmesinin gerektiği noktadır.
• İndikatör, titrasyonun bitiş noktasında renk
değiştiren fenolftalein, metil oranj, nişasta
vb. organik maddelerden hazırlanmış
çözeltilerdir.
169
• Büretteki ayarlı çözelti erlenmayerdeki
karışıma damla damla ilave edilir ve
sürekli çalkalanır. İlave edilen titrantın son
bir damlasıyla dönüm noktasında ortamın
rengi değişir. Bu anda büretin musluğu
kapatılır, sarfiyat okunur. Hesaplamalar
yapılır.

170
 AYARLI ÇÖZELTİ
HAZIRLANMASI
• Ayarlı çözelti, kesin molaritesi bilinen
çözeltidir; bir de yaklaşık molariteli çözelti
vardır.
• Ayarlı çözelti şöyle hazırlanır: Önce
genelde 0,1 M’lık çözelti hazırlanır.
Hazırlanan 0,1 M’lık bu çözeltiye yaklaşık
molariteli çözelti denilir. Primer standart
madde kullanılarak yapılan bir titrasyonla
faktör bulunur.
171
• Faktör, kesin molaritenin bulunması için
yaklaşık molaritenin çarpılması gereken
1’e yakın bir sayıdır.
• Primer standart madde, %100 yalnız
kendisini içeren saf bir maddedir ve hava,
rutubet, güneş vb. dış şartlardan
etkilenmez.
• Böylece ayarlı çözelti hazırlanmış olur.

172
 NÖTRALİMETRİ
• Asit–baz titrasyonlarına nötralimetri denir.
Nötralimetri asidimetri ve alkalimetri olmak
üzere iki çeşittir. Asidimetri, büretteki ayarlı
asit çözeltisiyle yapılan titrasyondur.
Alkalimetri, büretteki ayarlı baz çözeltisiyle
yapılan titrasyondur.
• Nötralimetrik yöntemde titrant madde
kuvvetli asit veya kuvvetli baz olmalıdır.
Erlenmayerdeki analizi yapılacak madde
ise zayıf asit veya zayıf baz olabilir.
173
• Uygun indikatörün seçimi önemlidir; aynı
titrasyon için birden fazla uygun indikatör
olabilir. Ayarlı 0,1 M HCl çözeltisiyle
yapılan asidimetrik titrasyonda indikatör
olarak hem metil oranj çözeltisi hem de
fenolftalein çözeltisi kullanılır. Ayarlı 0,1 M
NaOH çözeltisiyle yapılan alkalimetrik
titrasyon için de indikatör olarak hem
fenolftalein çözeltisi hem de metil oranj
çözeltisi kullanılır.

174
175
176
177
178
179
SULU ORTAMDA ÇÖZÜNME
ÇÖKELME DENGELERİ

180
 ÇÖZÜNÜRLÜK
• Çözünürlük nicel bir kavramdır ve her
madde için ayırt edici bir özelliktir.
• İkiye ayrılır:
• 1.Suda çok çözünen maddelerin
çözünürlüğü: Belirli bir sıcaklık
derecesinde 100 mL suda en çok
çözünebilen (başka bir ifadeyle çözeltinin
doygun çözelti olması için maksimum
çözünen) maddenin gram miktarıdır.
181
• 2.Suda az çözünen maddelerin
çözünürlüğü: Bu maddelerin sudaki
çözünme miktarları o kadar düşüktür ki
3.ünitedeki gibi çözünürlük / sıcaklık eğrisi
ile belirtmek mümkün değildir. 6.ünitede
suda az çözünen maddelerin çözünürlüğü
görülecek.

182
 ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ
• Suda az çözünen tuzların çözünmesi çift
yönlü denge tepkimesidir.
• Bu konudaki tüm bileşikler iyonik olup
genelde tuzdur az da olsa baz da vardır.
• İyonik bileşikler iyonlarına ayrışarak
çözünür. AgCl(k) tuzunun çözünmesi örnek
verilebilir:
• AgCl(k) ⇌ Ag+(suda) + Cl–(suda) şeklindedir.

183
• Belirli miktar suya en çok çözebileceği
miktarda AgCl tuzu ilave ederek doygun
çözelti elde edelim, işte bu çözeltinin
molaritesine AgCl’nin çözünürlüğü denir.
Çözelti doygunluğa ulaştıktan sonra,
çıplak gözle göremeyiz ama kapta
çözünme-çökelme olayı devam eder
(dinamik denge). Kapta ne kadar tuz
iyonlaşırsa, o kadar tuz çöker, birim
zamanda tuzun iyonlaşma ve çökme
miktarı birbirine eşit olur.
184
• Çözünme hızı zamanla azalırken, çökme
hızı artmaktadır. Çözünme ve çökelme
hızlarının eşit olduğu anda denge
kurulmuştur.
• Böylece çözeltide çözünme–çökelme
dengesi kurulmuş olur.
• Olayın denge bağıntısı denklemi ise;
Kçç = [Ag+](suda) [Cl–](suda) şeklindedir.
• AgCl katı olduğu için denge bağıntısına
alınmaz.
185
• Buradaki denge sabitine (Kçç) çözünürlük
çarpımı ya da çözünürlük çarpımı sabiti
denir. Kçç’deki çç harfleri çözünürlük
çarpımı demektir.

186
 MOLAR ÇÖZÜNÜRLÜK
(ÇÖZÜNÜRLÜK)
• Belirli sıcaklıkta suda az çözünen madde
olması kaydıyla 1 litre çözeltide
çözünebilen maddenin (çözünen
maksimum maddenin) mol sayısıdır.
• Diğer bir ifade ile doygun çözeltinin
molar derişimidir.
• Çözünürlük x simgesi ile gösterilir.

187
 ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
(Kçç)
• Doygun çözeltideki iyonların derişimleri
çarpımı (kat sayı üs yazılmak kaydıyla)
çözünürlük çarpımına (Kçç) eşittir.
• Çözünürlük çarpımı, bir denge sabiti
olduğundan yalnız sıcaklığa bağlı olarak
değişir.
• Çözünürlük çarpımı verilen tuzların,
çözünürlükleri karşılaştırılabilir.
188
• Çözünürlük çarpımı verilen bir tuzun molar
çözünürlüğü bulunabilir.
• Çözünürlüğü verilen tuzun çözünürlük
çarpımı hesaplanabilir.

189
 ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ VERİLEN
MADDENİN ÇÖZÜNÜRLÜK
ÇARPIMININ HESAPLANMASI
• Aşağıdaki gibi 4 farklı formülde maddenin
her birinin çözünürlüğünü bulalım:
• 1.XY
• 2.XY2 veya X2Y
• 3.X2Y3 veya X3Y2
• 4.XY3 veya X3Y
190
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ VERİLEN XY
FORMÜLÜNDEKİ TUZLARIN
Kçç’SİNİN HESAPLANMASI
• Doygun CaCO3 çözeltisinin molar derişimi
(çözünürlüğü) 10–4 mol/L olduğuna göre
Ca(OH)2’nin çözünürlük çarpımı (Kçç)
kaçtır?
CaCO3 (k) ⇄ Ca+2(suda) + CO3–2(suda)
10–4 M 10–4 M 10–4 M
Kçç = Ca+2  CO3–2
191
Kçç = 10–4  10–4 
Kçç=10–8

2.yol: Çözünürlüğe x dersek çözünürlük

çarpımı x2 olur.
Kçç=x2
x=10–4 M
Kçç=(10–4)2
Kçç=10–8
192
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ VERİLEN XY2
FORMÜLÜNDEKİ TUZLARIN
Kçç’SİNİN HESAPLANMASI
• Doygun Ca(OH)2 çözeltisinin molar
derişimi 5x10–3 M, başka bir ifadeyle
Ca(OH)2’in çözünürlüğü 5x10–3 mol/L
olduğuna göre Ca(OH)2’nin çözünürlük
çarpımı (Kçç) kaçtır?
• Ca(OH)2 (k) ⇄ Ca+2(suda) + 2OH–(suda)
5x10–3 M 10–2 M 193
Kçç=(5x10–3)(10–2)2
Kçç=5x10–7

2.yol:Çözünürlüğe x dersek çözünürlük

çarpımı 4x3 olur.
Kçç=4x3
x=5x10–3 M
Kçç=(5x10–7)3
Kçç=5x10–7
194
 ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ VERİLEN
X2Y3 FORMÜLÜNDEKİ
TUZLARIN
Kçç’SİNİN HESAPLANMASI
• Doygun X2Y3 çözeltisi 10–3 M olduğuna
göre X2Y3 katısının çözünürlük çarpımı
(Kçç) kaçtır?
• X2Y3(k) ⇄ 2X+3(suda) + 3Y–2(suda)
xM 2x M 3x M
195
x=10–3 M
Kçç=(2x)2(3x)3
Kçç=(4x2) (27x3)
Kçç=108x5=108(10–3)5=108(10–15)
Kçç=1,08x10–13

196
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ VERİLEN XY3
FORMÜLÜNDEKİ TUZLARIN
Kçç’SİNİN HESAPLANMASI
• Doygun XY3 çözeltisi 10–3 M olduğuna göre
X2Y3 katısının çözünürlük çarpımı (Kçç)
kaçtır?
• XY3(k) ⇄ X+3(suda) + 3Y–2(suda)
xM xM 3x M

197
x=10–3 M
Kçç=(x)(3x)3
Kçç=(x) (27x3)
Kçç=27x4=27(10–3)4=27(10–12)
Kçç=27x10–12

198
 ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
VERİLEN BİR MADDENİN
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN
HASAPLANMASI
• Kçç’si verilen tuz 4 farklı formülde olabilir:
• 1.XY
• 2.XY2 veya X2Y
• 3.X2Y3 veya X3Y2
• 4.XY3 veya X3Y
199
 ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
VERİLEN XY’NİN
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN
HASAPLANMASI
• CaCO3’ın çözünürlük çarpımı (Kçç) 10–8
olduğuna göre doygun CaCO3 çözeltisinin
molar derişimi kaçtır?

• Kçç’nin kare kökü alınır. 10–4 M bulunur.

200
 ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
VERİLEN XY2’NİN
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN
HASAPLANMASI
• Ca(OH)2’nin çözünürlük çarpımı (Kçç) 5x10–
7
olduğuna göre doygun Ca(OH)2
çözeltisinin molar derişimi kaçtır?
• Kçç 4’e bölünüp küpkökü alınır. 5x10–3 M
bulunur.
201
 ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
VERİLEN X2Y3’ÜN
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN
HASAPLANMASI
• X2Y3 tuzunun Kçç’si 1,08x10–13 olduğuna
göre doygun X2Y3 çözeltisinin molar
derişimi kaçtır?
• Kçç108’e bölünüp beşinci dereceden kökü
alınır. Doygun X2Y3 çözeltisinin molaritesi
10–3 M bulunur. 202
 ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
VERİLEN XY3’ÜN
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN
HASAPLANMASI
• XY3 tuzunun Kçç’si 27x10–12 olduğuna göre
doygun X2Y3 çözeltisinin molar derişimi
kaçtır?
• Kçç 27’ye bölünüp dördüncü dereceden
kökü alınır. Doygun XY3 çözeltisinin
molaritesi 10–3 M bulunur. 203
 ÇÖZÜNÜRLÜĞE ORTAK
OLMAYAN YABANCI İYON
ETKİSİ
• Ortak olmayan yabancı iyon etkisiyle
çözünürlük artar.
• Doymuş bir çözeltinin iyon şiddetini
arttırmak için çözeltiye, çökelti ile ortak
iyonu olmayan bir anorganik bileşik katılır;
ortak olmayan bu yabancı iyonun etkisiyle
çökeltinin çözünürlüğü artar.
204
 ORTAK İYON ETKİSİYLE
ÇÖZÜNÜRLÜK AZALIR
• Suda az çözünen tuzlar, kendisiyle ortak
iyon içeren çözeltilerde saf sudakine göre
daha az çözünür.
• Çözeltideki ortak iyonun derişimi ne kadar
fazla ise çözünürlük o kadar az olur.
• Çözünürlüğün azalması dengeye madde
miktarının etkisinden kaynaklanır;
çözünme tepkimesi sola kayar, çözünürlük
azalır.
205
• Örnek olarak doymuş AgCl çözeltisine katı
NaCl ilave edilirse, Cl– iyonları derişimi
artar, denge AgCl’nin çökmesi yönünde
kayar, doymuş AgCl çözeltisindeki
çözünmüş AgCl’ün bir miktarı çöker; bu
durumda AgCl’ün NaCl çözeltisindeki
çözünürlüğü saf suya göre azalmış olur.

206
 Fe(OH)3’İN ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN
BULUNMASI
(Kçç = 2x10–39)
• Bu sorunun çözümünde Fe(OH)3’in Kçç’si
Ksu’dan daha küçük olduğundan dolayı
çözümde su ihmal edilemez duruma gelir.
• Ksu = 10–14 olduğundan, sudan gelen
hidroksil iyonu derişimi; [OH–] = 10–7 M
olur. Fe(OH)3’ten gelen [OH–] ihmal edilir.

207
• Kçç = [Fe+3] [10–7]3
• Kçç = 2x10–39 olarak verilmişti.
• 2x10–39 = [Fe+3] [10–7]3
• [Fe+3] = 2x10–39 / 10–21
• [Fe+3] = 2x10–18
• [Fe(OH)3] = 2x10–18
• Bu soru ortak iyon etkisinden çözülmüştür.

208
DOYMUŞLUK, DOYMAMIŞLIK,
ÇÖKELME
• İki çözelti karıştırıldığında çözeltilerdeki
iyonların birleşmesinden oluşan tuzlarla
ilgili üç durum söz konusudur:
• Kçç > Q Doymamıştır, çökme olmaz.
• Kçç = Q Doymuştur, çökme olmaz.
• Kçç < Q Doymuştur, çökme olur.
• Bilindiği gibi Q denge kesri (yalancı denge
sabiti), K da denge sabitidir.
209
• Çözünürlük çarpımı (Kçç) ve iyonların
konsantrasyonları çarpımı olmak üzere
aşağıdaki şekilde ifade edebiliriz.
• Bir çözeltideki, iyonların konsantrasyonları
çarpımı çözünürlük çarpımından küçük ise
çözelti doymamıştır. Doygunluğa
ulaşıncaya kadar daha tuz çözebilir.
• İyonların konsantrasyonları çarpımı
çözünürlük çarpımına eşit ise çözelti
doymuştur. Artık aynı tuzdan daha
çözemez.
210
• İyonların konsantrasyonları çarpımı
çözünürlük çarpımından büyükse çözelti
doygunluk sınırını aşmıştır, dengeye
gelinceye kadar çökelme gözlenir.

211
 ÇÖZELTİLERİN
KARIŞTIRILMASINDAN
SONRAKİ İYON
MOLARİTELERİNİN
HESAPLANMASI
• a) Tepkime yoksa
• b) Tepkime varsa

212
• a) Çözeltilerin karıştırılmasından sonra
şayet tepkime olmadıysa, çözeltilerin
karıştırılmasından sonraki iyon
molaritesi hesaplanması: Bir bileşik; 1A
grubu katyonu, NO3– iyonu, NH4+ iyonu, H+
iyonu veya CH3COO– iyonu içeriyorsa
böyle maddeler iyi çözünür. Bu iyonları
ihtiva eden çözeltiler derişik bile olsalar
karıştırıldıklarında şayet nötrleşme
olmuyorsa, tepkime yok demektir.
Karışımdan sonraki molar derişimler
M1V1=M2V2 formülünden hesaplanır.
213
İki çözelti karıştırıldığında çözünürlüğü
düşük olan bir bileşiğin (suda az çözünen
bir bileşik, başka bir ifadeyle Kçç’si olan bir
bileşik) iyonları bir araya geldiğinde
maddenin çözünürlük sınırı aşılmazsa
çökme olmaz. Bu durum; çok seyreltik
çözeltilerin karıştırılmasıyla mümkündür.
İki seçenek olabilir. Birincisi: Kçç > Q ise
çözelti doymamıştır. Karışımdan sonraki 4
iyonun molar derişimleri de, yine
M1V1=M2V2 formülünden hesaplanır.
214
İkincisi: Çözeltiler karıştırıldığında Kçç = Q
ise doymuş çözelti elde edilmiştir. Doygun
çözelti, Kçç’si olan (suda az çözünen)
bileşiğin doygun çözeltisidir. Bu bileşiğin iki
iyonunun molar derişimi, karekök Kçç vb.
formüllerden; diğer iki iyonun molar
derişimi ise M1V1=M2V2 formülünden
hesaplanır.

215
• b) Çözeltilerin karıştırılmasından sonra
şayet tepkime oluyorsa, bu tepkime
genelde aşağıdaki iki tepkimeden
birisidir.
1– Nötralleşme tepkimesi (asit + baz)
2– Çökme tepkimesi: İki çözelti
karıştırıldığında şayet Kçç’si olan bir bileşik
oluşuyorsa ve Kçç < Q ise çözünürlüğü
düşük olan bir maddenin iyonları bir araya
geldiğinden ve maddenin çözünürlük sınırı
aşıldığından çökme olur.
216
• Burada da iki seçenek olabilir.
• Birincisi: Reaksiyonda arta kalan madde
olmamıştır. Arta kalan olup olmadığı,
denkleşmiş reaksiyon denklemine göre
moller bulunarak anlaşılır. Çöken bileşiğin
iki iyonunun molar derişimi, karekök Kçç
vb. formüllerden; diğer iki iyonun molar
derişimi ise M1V1=M2V2 formülünden
hesaplanır.

217
• İkincisi: Reaksiyonda arta kalan madde
olmuştur. Çöken bileşiğin iki iyonundan
birisinin molar derişimi M=n/V formülünden
ihmal işlemi yapılarak bulunur. Diğeri ortak
iyon formülünden yine ihmal işlemi
yapılarak bulunur. Diğer iki iyonun molar
derişimi ise M1V1=M2V2 formülünden
hesaplanır.

218
219
220
221
222
 MERAKLI
ÖĞRENCİLERE

223
 KİMYASAL DENGEYE ETKİ
EDEN FAKTÖRLER LE
CHATELİER PRENSİBİNE
GÖRE YORUMLANIR

• Denge hâlindeki bir sisteme dışarıdan bir

etki yapıldığında sistem bu etkiyi azaltıp
yeniden dengeye gelecek şekilde tepki
gösterir.

224
KEMİK ERİMESİ İLAÇLARININ
KEMİK ERİMESİ HASTALIĞI
YAPMASININ LE CHATELİER
PRENSİBİNE GÖRE
YORUMLANMASI
• Örneğin; Fosamax ilacı, kemik erimesine
karşı kullanılmaktadır. Başta çene
kemiğinde erime olmak üzere vücutta
kalsiyum azalması sonucu kemik erimesi
yapmaktadır.
225
• U.S. FDA [United States Food & Drug
Administration] (Yunaytıd Steyts Fuud end
Drag Edministreyşın) (ABD Gıda & İlaç
İşletimi) 2005 yılında Fosamax ilacına
kemik erimesi yaptığına dair etiket
koydurtmuştur. İlaçtan zarar görenler,
ilacın piyasadan kaldırılmasını
istemektedirler. Bu nedenle üretici firmayı
dava etmişlerdir. Bu konuda mahkemeler
devam etmektedir.

226
• Yapılan etki kemik erimesini durdurmak
olduğu hâlde, Le Chatelier prensibine göre
zıddı olmuş ve vücutta kemik erimesi
artmıştır.

227
 ERKEKLİĞİ ARTTIRMAK
AMACIYLA KULLANILAN
İLAÇLAR ERKEKLİĞİ
AZALTIYOR
• Sentetik erkeklik hormonlarına örnek
olarak testosterondan üretilmiş steroitleri
verebiliriz. Bu hormon alındığında; LH
(lüteinleştirici hormon) ve FSH (folikül
stümüle hormon) hormonlarının vücuttaki
üretimi azalır. Bu azalma ilacı bıraktıktan
sonra bile 12 hafta süreyle devam eder.
228
• LH ve FSH erkeklikle ilgili hormonlardır.
FSH, erkeklerde spermin yapımında
etkilidir. LH ise erkeklerde testosteron
hormonunun salgılanmasını sağlar.
• Steroitler genelde vücut geliştirme amaçlı
olarak sporcular tarafından alınır.
• Alınan steroitler aynı zamanda erkeklerde
östrojen hormonunun artmasına neden
olur.
• Östrojen hormonunun artması, ömür boyu
sürecek kalıcı zarar doğurur.
229
• Östrojen hormonunun erkeklerde artması
sonucu göğüsler kadınlardaki gibi büyür,
kıllar dökülür.
• “İşleyen demir ışıldar.” atasözü konumuzla
ilgilidir. İşletilmezse, örneğin; hormon
dışarıdan verilirse, hormon yapan bez
durgunluğa düşer.
• Erkeklik hormonu, erkekliği arttırmak için
verildiğinde silah geri tepmiştir. Le
Chatelier prensibine göre zıddı olmuş ve
erkeklik azalmıştır.
230
ŞEKER DÜŞÜRÜCÜ İLAÇLAR
ŞEKER HASTASI YAPAR
• Tip–2 şeker hastalığında kullanılan şeker
düşürücü ilaçlar, tedaviye yönelik değildir.
Hastalığı ortadan kaldırmaz.
• Şeker düşürücü hap kullanan şeker
hastaları 5 yıl içerisinde ensülin almak
zorunda kalabilirler. Tip–1 şeker hastalığı
ortaya çıkmış olur.
• Pankreasın şeker düşürme görevi vardır.

231
• Pankreasın şeker düşürme görevi; mecbur
olunmadığı hâlde, dışarıdan verilen bazı
ilaçlarla yapılmaya kalkılınca pankreas
atalete düşmektedir. En iyisi pankreası
tembelliğe atmamaktır.
• Yapılan etki şekeri düşürmek olduğu
hâlde, Le Chatelier prensibine göre zıddı
olmuş ve vücutta şeker artmıştır.

232
KAN VERMEK KANI ARTTIRIR
• Kan veren kişinin vücudunda kan oluşumu
hızlanır. Yapılan etki kanı azaltmak olduğu
hâlde, Le Chatelier prensibine göre zıddı
olmuş ve vücutta kan artmıştır.
• Aynı şekilde kansızlık hastalığına, hiç kan
vermeyen kişilerde daha çok rastlanır.
• Kan alan kişilerde ise kanın oluşumu
baskılanır.

233
 KAN YAPICI İLAÇLAR
KANSIZLIK YAPAR
• Kan, kemik iliğinde yapılır.
• Kansızlık hastalığında kullanılan kan
yapıcı ilaçlar, kemik iliğinde zafiyete neden
olur. Bunun sonucunda da kansızlık ilerler.
• Yapılan etki kanı arttırmak amaçlı olduğu
hâlde, Le Chatelier prensibine göre zıddı
olmuş ve vücutta kan azalmıştır.

234
 ANTİASİT İLAÇLAR MİDE
ASİDİNİ ARTTIRIR
• Mide ekşimelerinde kullanılan antiasitler, o
anda iyi gelir. Ertesi gün daha fazla mide
ekşimesi olur. Bundan dolayı da antiasit
kullanımının arttırılması zorunluluğu ortaya
çıkar.
• Belli bir süre sonra hiçbir antiasit etki
etmez. Bu nedenle de mide
kanamalarında kullanılan ilaçlar antiasit
amaçlı iki günde bir kullanılır. Böylece
ancak mide ekşimesi geçer.
235
• Yapılan etki mide ekşimesini gidermek
olduğu hâlde, Le Chatelier prensibine göre
zıddı olmuş ve mide ekşimesi arttırılmıştır.

236
 BAZI MADDELERİN pH
DEĞERLERİ
Madde pH Madde pH
Mide öz suyu 2,0 Patates 5,8
Limon 2,3 Süt 6,5
Sirke 2,8 Saf su 7,0
Greyfurt 3,1 İdrar 7,0
Portakal 3,5 Tükürük 7,1
Kiraz 3,6 Kan 7,4
Domates 4,2 Hücre içi sıvı 7,4
Muz 4,6 Kaynak suyu 7,4
Ekmek 5,5
Magnesi kalsine 10,5

237
 SOSYAL ALANDA KULLANILAN
KİMYA KELİME VE DEYİMLERİ

• Bazı hadiseler; sap ile samanın birbirinden

nasıl ayrıldığını –bir turnusol kâğıdı gibi–
gösteren önemli olaylardır.

238
• Kuvvetli asit ile zayıf baz, mol sayıları
stokiyometrik olarak eşdeğer olacak
şekilde karıştırılırsa oluşan tuzun sulu
çözeltisinde pH, 7’nin altındadır.
• Kuvvetli baz ile zayıf asit, mol sayıları
stokiyometrik olarak eşdeğer olacak
şekilde karıştırılırsa oluşan tuzun sulu
çözeltisinde pH, 7’nin üstündedir.

239
 YAŞAMIMIZDAKİ BAZI ÇÖZÜNÜRLÜK
DENGE BİLEŞİKLERİ
NEREDE BULUNDUĞU FORMÜLÜ
DİŞ CaF2
KEMİK Ca3(PO4)2
MİDE PASTİLİ Al(OH)3
AMELİYAT BaSO4
ALETLERİNİN İÇİNE
DALDIRILDIĞI MADDE
SÖNMÜŞ KİREÇ Ca(OH)2

240
YAŞAMIMIZDAKİ BAZI ÇÖZÜNÜRLÜK
DENGE BİLEŞİKLERİNİN
İYONLAŞMALARI
–1
CaF2(k) ⇌ Ca +2
(suda) + 2F (suda)

Ca3(PO4)2(k) ⇌ 3Ca+2(suda) + 2(PO4)–3(suda)

–1
Al(OH)3(k) ⇌ Al +3
(suda) + 3(OH) (suda)

–2
BaSO4(k) ⇌ Ba +2
(suda) + SO 4 (suda)
241
• BaSO4 (BARYUM SÜLFAT): Ameliyat
esnasında kullanılan sargı bezi, pamuk,
makas vb. steril ameliyat malzemeleri
baryum sülfat çözeltisine batırılmıştır.
Ameliyatta vücudun içinde unutulan
ameliyat malzemelerini, röntgen çekiminde
BaSO4 gösterir. Ayrıca BaSO4 ve hint yağı
karışımı; XM solüsyonu adındaki ilaçtır.
Röntgen filmi çekiminden az önce hastaya
içirilir. İçirilen sıvının mideden bağırsağa
kaç dakikada geçtiği BaSO4 ile anlaşılır;
geçiş süresine göre hastalığa teşhis konur.
242
• CaF2(k) dişin yapısını oluşturur.
• Ca3(PO4)2(k) kemiğin yapısına girer.
• Al(OH)3 antiasit mide pastilidir.

243