LETM KAVRAMI VE LETM

SREC

letiim

insanolu

iin

vazgeilmez

bir

olgudur.
nsan sosyal bir varlktr.
nsan anlamak ve anlalmak ihtiyacndadr.
nsanolu
evresinde
olup
bitenleri
anlamak
ve
kendini
evresindekilere
anlatabilmek iin srekli iletiler alr ve
srekli iletiler yollar.
Onun her davran, konumas, susmas,
duruu, yz ifadeleri, oturu biimi kendini
anlatma abasndan kaynaklanmaktadr.
2

Trk

Dil Kurumu (TDK) szlne gre

iletiim, duygu ve dncelerin, akla uygun
ekilde bakalarna aktarlmas, bildirim ve
haberleme olarak tanmlanmaktadr.
letiim
kuramlarn, aratrmalarn ve
uygulamalarn
anlamak
hayatnzda
anlaml deiikliklere neden olacaktr.
Tabii ki bunun iin ncelikle doru olarak
alglanmalar gerekir.

etkili iletiim kurma becerisi;

kendi kendinize baknz gelitirir
dier insanlarn size bakn iyiletirir
insan

ilikileri hakknda bildiklerinizin

artmasn salar
nemli yaam becerilerini renebiliriz
mesleki yaantnzda baarl olmanza
yardmc olur
gittike
farkllaan
dnyada
dolaabilmenize yardmc olur

LETM SREC VE
ELER
Tablo 1.1de de grlebilecei gibi bir insann gnn 2/3
iletiim temelli etkinliklerle gemektedir. Szl ve yazl
iletiimin yannda vcut hareketlerimiz, yz ifadelerimiz,
sesimizin tonu, dier insanlarla olan etkileimlerimizde araya
koyduumuz mesafe, giydiklerimiz, iinde bulunduumuz
mekanlar dzenleme eklimiz de, ayrca bir iletiim arac olarak
kullanlmaktadr.

letiim duraan deil, srekli bir sre

olarak ele almak gerekir.

Sre, bir olayn dzenli olarak ve birbirini
izleyen deimelerle gelimesi, baka bir
olaya dnmesidir.
letiim sreci; dier insanlar ikna etmek,
bilgilendirmek, ynetmek, elendirmek,
bilgilenmek ve bilgilendirmek gibi amalar
ierebilir.
letiim abas sonunda elde edilen dl;
ulalmak istenilen bir bilgi, takdir edilmek,
vlmek eklinde de olabilmektedir

letiim kuramlar, iletiim srecinin ve bu

srete yer alan elerine ayrlabilecei, bu

elerin ve bunlar arasndaki ilikilerin
incelenerek,
ileyi
dzeninin
kavranabilecei varsaymna dayanr.
Bu dorultuda dnldnde iletiim
srecinde yer alan eler; kaynak, ileti,
kodlama-kod ama, kanal, alc, geribildirim ve grlt eklinde sralanabilir.

Kaynak
letiim

srecinde mesaj gnderen ve

iletiim srecini balatan edir.
Kaynak,
alglama,
seme,
dnme,
yorumlama srelerinde rettii anlaml
iletileri simgeler aracl ile gnderendir.
letiim srecinin balangcnda kaynak
iletmek
istediini,
kendi
ve
alcnn
anlayabilecei ekilde kodlar.

Kaynak

konumundakiler her ortamda konuma,

yazma yoluyla aktardklar duygu ve dncelerle
alc/alclar belli davranlar gstermeleri iin
ynlendirmeye almaktadrlar.
Mesaj bir kez kodlanp alcya gnderildiinde,
mesajn yapaca eyleri nleyip, deitirmek
kaynan gc dnda kalmaktadr.
Bu nedenle mesajlarn sreci etkileyecek tm
deikenler dnlerek kodlanmas gerekmektedir.
Bu da etkili iletiim kurabilmek iin kaynan baz
niteliklere
sahip
olmas
gerektii
anlamna
gelmektedir.
10

leti (Mesaj)
Bir kiinin dier kiiye ya da bir grup insana

iletmek istedii fikir, dnce ya da

duygunun szl ya da szsz biimidir.
letiim olmas iin ncelikle uygun bir
iletinin olumas gerekmektedir.
Mesaj ya da ileti, kaynak tarafndan
aktarlanlarn sembolik bir ifadesidir.

11

Dil ve konuma yoluyla ortaya konulanlar,

yazda
kullanlan,
kalemle
kda
dklenler, bir glmseme, bir cep telefonu
mesaj, bir gazete haber bal, sosyal
paylam sitesindeki bir glmseme iareti,
iletiye rnek olarak gsterilebilir. Yaz olarak
ortaya konulan harflerden oluan rntler,
szl olarak anlatlanlar srasnda bu
anlatmlara elik eden el, yz, gz, kol,
vcut hareketleri yannda jest ve mimikler
de iletidir.
12

Mesajlarn dikkat ekici olmas iin szel ve

grsel unsurlar iinde barndrmas nem

tamaktadr.
Grsel unsurlarn daha ok ilgi ektiini
sylemek
mmkndr.
Yaplan
bir
aratrmaya gre, bir mesajda szckler
yzde 5, ses tonu yzde 25, szel olmayan
unsurlar
ise
yzde
65
etki
uyandrabilmektedir (Burnett ve Moriarty,
1998:256).
13

Kaynan retmi olduu szel, grsel iitsel tm

iletiler yap ve ierik olmak zere iki ksmdan

olumaktadr.
erik anlamla, yap ise simgeler ve kodlarla
ilgilidir.
Bakalarnn
iletilerindeki
sakl
anlamlar
anlamaya, bizimkinde ise setiimiz dnda bir
anlamn olumasna engel olmaya alrz.
Kiiler arasndaki iletiimde sorunlar nce anlam
uzlamazlndan kaynaklanr.
Biz anlatmak istediimizi biliriz, kar taraf
anlamak istediini duyar.
14

eriin

15

yap
ksm
ise;
simgeler,
gstergeler
ve
kodlardan
meydana
gelmektedir.
Simgeler, gstergeler ve kodlar insanlarn
ok sk olarak kullandklar aslnda kestirme
yollardr. Kod, dier kii ya da kiilerin
zihinlerinde anlam yaratmak iin kullanlan
sembollerin
sistematik
olarak
dzenlenmesidir.
nsanlar dil olarak adlandrlan kodlar
sistemini
kullanarak
iletilerini
aktarmaktadrlar.

letiimde szl ve szsz olmak zere iki

tr kod kullanlmaktadr.
Szl kodlar sembolleri ve onlarn dilbilgisi
kurallaryla
dzenlenmesinden
olumaktadr.
Szsz kodlar ise kelimeler dndaki tm
sembollerden (beden hareketleri, zaman,
mekan
ve
mesafenin
kullanm,
giyim,...gibi) oluur.

16

Kodlama ve Kod Ama

letiim,

kodlarn kullanmn ierdiine gre

anlamlarn paylamn salayabilmek iin iletiim
srecinde kodlamann ve kod amann olmas
gerekmektedir.
Kodlama bilgilerin, dncelerin ve duygularn alc
tarafndan anlalmasna olanak tanyacak ekilde
iletime uygun hazr bir mesaja dntrlmesidir.
Baka bir ifade ile iletiim sisteminin ileyi sreci,
kaynan
merkezi
sinir
sisteminde
oluan
dnceleri
(anlamlar)
bakalar
tarafndan
alglanabilir ve anlalabilir rgtlenmi simge
sistemlerine
(kodlara)
dntrmesi
ilemine
dayanmaktadr
17

rnein, kii zihnindeki dncelerini, duygularn

ya da herhangi bir bilgiyi szl ifade etmek iin

harflerden oluan kelimeleri ieren kodlar ileti
haline getirmek durumundadr.
Bu noktada kullanlan dil, toplumsal deneyim ve
bilgi birikimini de iinde barndrr.
Kodlamada uygun ortamn kullanlmas yannda,
ortama uygun bir kodlamann yaplmas nem
tamaktadr. letilmek istenenin alcya ulamas
iin, kii iletiyi uygun bir dille ifade etmelidir.
rnein, resmi bir toplantda iletilerin kodlanmas
ile gnlk bir konuma srasnda yaplan kodlama
farkl olacaktr.
18

Kod ama ise kaynak tarafndan gnderilen

mesajlarn,
alc
tarafndan
anlamlandrlmas; iletiye yklenen anlamn
zmlenmesi ilemidir.
Kaynak
tarafndan
gnderilen
iletiler
anlamsz iaretler ve sembollerden, anlaml
bir yapya dnr.
Kod ama ileminin baarl olmas iin
kodlama ileminin yapld kaynak ve kod
ama ileminin yapld alcnn ortak
deneyimlerde bulumas gerekir.
19

Dinleme

ou zaman iletiimin unutulan bir

parasdr, ancak iletiimle ilgili en temel ve en
nemli becerilerden biridir.
Dinleme pasif bir eylem deil bilinli bir
etkinliktir. nsanlar seici algy kullanarak seici
bir ekilde dinlerler.
Bu nedenle ayn ortamda bulunan iki birey bilgiyi
ayn ekilde alglamaz ve ayn ekilde ilemezler.
nsanlar nemli olduunu dndkleri eylere,
kendi altyaplar ve deneyimleriyle ilgili bilgilere
dikkat ederler.
20

Kaynan

aktard bilginin alcya istenen

ekilde ulamas ve beklenen davrann ortaya
kmas, iletinin doru kodlanmasna ve bu
kodun doru zmlenmesine baldr.
Alc ve kaynak arasndaki ileti alveriinde
ortak olmayan noktalardan yollanan iletiler
karlk bulamayacaktr.
rnein; alcnn ince bilmesi kaynan ise
ngilizce bilmesi ve dolaysyla ortak alanda
buluamamalar, srecin daha en banda
salkl bir iletiimin gerekleemeyeceini
gstermektedir.
21

Kanal (Oluk)
letinin

kodlandktan sonra, kod ama

srecinin gerekletii ana kadar izledii
yol kanal olarak adlandrlmaktadr.
Bir baka ifade ile kanal; bilgi, duygu,
dncelerin kaynak ve alc tarafndan
paylamnn
gereklemesi
srecinde,
iletilerin zerine yklendii aralar eklinde
tanmlamak mmkndr.
letinin alcya ulamas iin mutlaka bir yol
olmaldr.
22

letiimde kanal dendiinde, k dalgalar,

radyo dalgalar, ses dalgalar, telefon

kablolar, sinir sistemi gibi iletiyi tayan
ortamlar kastedilmektedir.
Bunlar duyu organlarn uyarabilecek ve
belli fiziksel zellikleri olan araclardr ve
onlar uyardklar duyular asndan iitsel,
grsel,
koklamayla,
dokunmayla,
tad
almayla
ilgili
kanallar
olarak
snflandrabiliriz.
23

rnein; szl iletiimde kanal havadr, telefon

grmelerinde ise telefon hatlar, kanal rol grr.

nsanlarn duyu organlarnn salkl olmas halinde
bunlarn her biri beyne giden iletiim kanallardr.
Bu nedenle ileti ne kadar ok duyuya hitap ederse
etkililii de o oranda artmaktadr.
letiimin gerekleebilmesi ve etkili olabilmesinde
kanal seiminin ok byk nemi vardr.
letiimde ulalmak istenen ama(lar), hedefin
zellikleri, zaman ve mekan snrllklar ya da
olanaklar kanaln seiminde temel bir rol oynar.

24

Kanaln kapasitesi de iletiimin etkililii ile ilgilidir.

Gerekten bir su oluu gibi geni kapsaml bir oluk

kar tarafa daha ok suyu, bir baka ifadeyle bilgi
ve sembol aktaracaktr.
Doal olarak bu srete kar tarafta bu suyu
depolayacak ya da onu konumlandracak alann
olmas da gerekmektedir.
Bir insann konuma hz yksek olabilir ve bylelikle
daha ksa bir srede birok bilgiyi alcya aktarabilir.
Yalnz, syledikleri alcnn kapasitesi ya da
sylenilenlerin anlalrl dorultusunda sknt
yaratyorsa, bu durumda etkili bir iletiimden sz
etmek mmkn olmayacaktr.
25

Alc (Hedef)
Kaynan gnderdii iletilerin hedefidir.
Alc,

konum itibaryla tek bir kii, kiiler,

kurum ya da bir rgt olabilmektedir.
Alc
iletiyi
oluturan
kodlar
alglayp
anlamlandrr ve kendisi de bir ileti gndererek
kaynak konumuna geer.
Kiiler aras iletiimde alcnn etkinlii ve
iletiime katlm dzeyi yksekken, televizyon
gibi
kitle
iletiim
aralar
araclyla
gerekletirilen iletiimde, rnein televizyon
izlerken alcnn daha pasif olduu sylenebilir.
26

Geri-Bildirim (Yansma)
Alcnn alglad ve yorumlad iletilere,

szl ve/veya szsz tepki verme srecidir.

Kaynak ve hedef arasndaki geriye bilgi
ak olarak tanmlanabilecek geri bildirim,
mesajn
alc
tarafndan
anlalp
anlalmad, ne ekilde anlald ve
yorumlandnn
kaynak
tarafndan
bilinmesine olanak salar.
Geri-bildirimi iletiimde bir eit kontrol
mekanizmas
olarak
grmek
de
mmkndr.
27

Birine

sylediiniz bir sz sonras yznde

oluan kzgnlk ifadesi, aslnda szsz bir geribildirimdir.
Geri-bildirim
kavram be farkl boyutta
incelenebilir. Bunlar srasyla,
olumlu-olumsuz,
kii odakl -mesaj odakl,
annda-gecikmeli,
kontroll-kontrolsz,
destekleyici-eletirel
geri-bildirim
eklinde
sralanabilir.
28

Olumlu geri-bildirim kaynan iletilerinin iyi

alglandnn ve iletiimi bu ekilde

srdrebileceinin gstergesidir.
Olumsuz geri-bildirim ise baz eylerin
yanl gittiinin ve yeni dzenlemelerin
yaplmas gerektiinin gstergesidir.
Glme ve alklama olumlu geri-bildirime,
oflamalar, puflamalar ve rahatszl ifade
eden szsz iletiim eleri de olumsuz
geri-bildirime rnek olarak verilebilir.
29

Geri-bilirim kiiyi ya da mesaj odak noktas

yapabilir. Ne kadar gzel gzlerin var

derken kiiyi, telefon numarasn bir daha
syler misin derken de mesaj merkeze
alrz.
Yzyze iletiimde kaynak, hedeften annda
geri-bildirim
alma
imknna
sahiptir.
Televizyon, gazete, internet gibi kitlesel
iletiim aralar yoluyla gnderilen iletilere
ilikin
geri-bildirimin
alnmas
daha
gecikmeli olmaktadr.
30

Bazen

geri-bildirim
kendiliinden
ve
drste
gsterilen
doal
tepkiler
(kontrolsz) eklinde olabilecei gibi bazen
de belirli bir amaca hizmet etmek iin
dikkatlice yaplandrlr (kontroll).
rnein arkada ortamnda iletilere gayet
doal ve kendiliinden ortaya kan tepkiler
verebilirsiniz, ancak patronunuz size iiniz
hakknda ne dndnz sorduunda
burada daha dikkatli bir ekilde tepki
verirsiniz.
31

Destekleyici

geribildirim
ise
kiinin
kendisinin ya da sylediklerinin deerinin
onaylad geri-bildirimdir.
Birini avutmaya almanz ya da birini
konumak iin cesaretlendirmeniz bu geribildirim trne rnek olarak verilebilir.
Dier
taraftan eletirel geri-bildirimde
deerlendirme vardr. Eletirel geri-bildirim
verilirken birinin performans hakknda
yargda bulunulur.
32

Grlt
letinin

33

anlalmas ya da iletilmesini
engelleyen
her
ey
grlt
olarak
deerlendirilmektedir.
Grlt tm iletiim srecinin ilemesini
engeller.
letiim sembollerine olan eklenti veya bu
sembollerin kodlanma hatalar gnderilen
ileti ile alglanan ileti arasnda farkllamaya
neden olabilmektedir.
Bu farkllamaya, grltye neden olan
kaynaklar drt ana grupta snflandrmak
mmkndr

Televizyonda oluan grnt ve ses kayplar parazitler,

kitaptaki silinmi yazlar, konumay engelleyen yol

almas, uak sesi gibi fiziksel grlt kaynaklar.
itme grme ile ilgili engeller, konuma bozukluklar
alk ve susuzluk, yorgunluk gibi alglamay etkileyecek
durumlara ilikin fizyo-nrolojik grlt kaynaklar.
inde bulunulan sevin, znt, iddetli heyecan ve
hedefle ilgili olumsuz nyarglar, tutumlar ieren
psikolojik grlt kaynaklar.
Kltrel evre, hedef ve kaynan bilgi dzeyleri,
yaant ve stat farkllklarn ilgilendiren toplumsal
kltrel grlt kaynaklar.

34

Yksek sesli mzik olan bir ortamda ne

dediinizi ya da sylenilenleri anlamada

glk ekebilirsiniz. Bunun tek yolu ya
mzii
ksmak
ya
da
ortamdan
uzaklamaktr. Bunun yannda nyarglar ve
tutumlar gibi dier grlt kaynaklarn,
fiziksel grlt kaynaklarnda olduu zere
kolayca bertaraf etmek mmkn deildir.
nyarg ve tutumlar, kodlama ve kod ama
srelerinde
iletinin
alglanmas
ve
yorumlanmasnn
ynn
deitirebilmektedir.
35

LETM LKELER
letiim

kendinizde balar: Kendinizi nasl

grdnz, nasl iletiim kurduunuzu belirler.
Her gn iletiim kurarken kendimizin merkezinde
olduu birok ey deneyimleriz. letiim srecinin bir
katlmcs olarak duruma ve olaya ilikin kendi
grmz ya da bak amzla snrl bir ekilde
iletiimi deerlendiririz. rnein; bir renci
retmeni ile yaad bir atmay adil olamayan
bir durum olarak tanmlayabilir: retmenim
kendisiyle ayn fikirde olmadm iin bana dk not
verdi diyebilir. Tam tersine retmen de Dnem
sonu notunu belirleyen tm grevleri rencim
yerine getirmedii iin dk not ald diyebilir.

36

letiim

dierlerini ierir: Filozof George

Herbert Mead (1967) kiilerin kurduklar
iletiimle var olduklarn sylemektedir. Bir ocuk
dier insanlarn beklentileri dorultusunda, szl
ve szsz semboller araclyla rollerini
onaylamay renir. Kii kendi z saygsn ve
nasl bir insan olduuna ilikin inancn tabii ki
kendisi belirler, ancak bunun yannda dier
insanlarn sizi snflandrd da bir gerektir.
Dier insanlardan aldmz olumlu, olumsuz ya
da tarafsz iletiler kim olduunuzu belirlemede
nemli bir rol oynarlar.

37

letiimin hem bir ierii hem de bir ilikili

boyutu vardr: Yani her iletinin bir dz anlam bir

de yan anlam vardr diyebiliriz. letiler gerek
davrann ne olmas gerektiini belirtir ve iletiim
kuranlar arasnda bir iliki durumunu ortaya koyar.
Bunlar her iletinin iinde yer alan iki nemli edir.
rnein; Size Otur dendiinde bu ksa iletinin
ierii sizden oturmanz istendiini sylemektedir.
likili olarak da size bu iletiyi aktaran buraya
oturmanz gerektiini syleyen bir otorite olduunu
size
sylemektedir.
Otur!
ve
Buraya
oturabilirsiniz ya da Ltfen yle oturun iletileri
arasndaki ifade fark gibi
38

letiim karmak bir sretir: rnein

bilmediiniz bir dilde yazlm bir web

sayfasna
eritiinizde,
hibir
iletiim
gereklemez. Eer okuduunuz yaz ok
karmaksa orada aktarlmak istenen mesaj
tam olarak anlalmayabilir.
letiimin nicelii, iletiimin niteliini
arttrmaz:
Kurduumuz
iletiimin
miktarnn artmas daha doru, daha iyi ve
anlamlar paylaabildiimiz etkili bir iletiim
kurduumuzun gstergesi olamaz.
39

letiim kanlmazdr, geriye dndrlemez ve

tekrar edilemez: Dier insanlar bize bir mesaj

aktarma
abas
iinde
olmasalar
dahi
gzlemlerimizden
topladmz
bilgilerle
baz
sonulara ularz.
Hi bir insan istemeyerek de olsa aaladnz m?
Bunu yaptktan sonra byle bir amacnz olmadn
syleseniz ve zr dileseniz de yaptnz yorumun
etkisi hem kendi aklnzda hem de aaladnz
insann aklnda yer eder ve kolay kolayda gemez. O
anda
kurduunuz
iletiimi
gerekte
tersine
dndremezsiniz. Zamanda geri gidip dier
insanlara aktardmz mesajlar silemeyiz.
40

LETM BALAMI
nsanlarn gerekletirdii tm iletiimler bir

balam iinde meydana gelir ve bu

balamlar
birbirleriyle
etkileim
ierisindedir.
Balam bir ey meydana gelirken iinde
bulunduu ilikili koullardr.
Baka bir deyile balam, bir sz ya da
davrann iinde gelitii ve ona anlam
kazandran
evre
olarak
da
tanmlamaktadr.
41

letiimin iinde gelitii balam genellikle drt boyutla

aklanmaktadr. Bunlar srasyla fiziksel, sosyal-psikolojik,
zamansal ve kltrel balamlardr.

Fiziksel

balam, iletiimin meydana

geldii elle tutulur, gzle grlr somut
evredir.
inde bulunduunuz oda, koridor, park ya
da toplant salonu fiziksel balama rnek
olarak verilebilir.
Fiziksel balamn mesajnzn ierii (ne
sylediiniz) ve biimi (nasl sylediiniz)
zerinde baz etkileri olur.

42

Sosyal-psikolojik

balam, katlmclar
arasndaki stat ilikileri, roller ve insanlarn
iinde iletiim kurduklar toplumun kltrel
kurallar gibi eleri ierir.
Ayrca, belli bir durum iinde dostluu ya
da dmanl, resmi olmay ya da
olmamay ve ciddiyeti ya da akacl da
ierir.
rnein; bir mezuniyet partisinde
gerekleen iletiimin bir cenaze treninde
gereklemesi dnlemez.

43

Zamansal

balam, iletiimin gerekletii bir

gn ierdii kadar tarihide ierir. rnein bir ok
insan iin sabahlar iletiim kurmak iin uygun bir
zaman deilken dierleri iin ok ideal bir zaman
olabilir.
rnein; bir arkadanza yapacanz basit bir
vgnn nasl farkl anlamlar barndrabileceini
dnelim. Eer arkadanz size bir vgde
bulunduktan hemen sonra sizde ona bir vgde
bulunuyorsanz bu vgye farkl bir anlam ykler,
ancak arkadanzdan bir iyilik istemeden nce ya
da bir tartmadan sonra ona bir vgde
buluyorsanz bu da vgye farkl bir anlam ykler.

44

Kltr

ilgili her ey kltrel balam

oluturur. Kltr, bir toplumun tarihsel
sre iinde rettii ve kuaktan kuaa
aktard her trl maddi ve manevi
zelliklerin btndr.
Kltrel faktrler tm etkileimlerinizi, ne
sylediinizi ve nasl sylediinizi etkiler.
Aratrmalar farkl kltrlerin yeleri
arasnda gerekleen iletiimde aktarlan
bilginin yaklak %50sinin kaybolduunu
gstermektedir (Li, 1999).

45