STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES

FELSEFE
FELSEFEYE GR
PROF. DR. CENGZ AKMAK

Metafizik Kavram II
z: Metafizik kavramnn Kant felsefesi asndan yeri anlatlacaktr.
Mantk pozitivist felsefenin metafizik kavramna ynelttii eletiriler
deerlendirilecektir.

Abstract: In this curse the concept of metaphysics in Kants

philosophy will be explained. the critics of metaphysics in Logical
Positivist Philosophy will be reviewed

Metafizik Kavram II
Geleneksel felsefede ou zaman metafiziklerin temel n
dayanaklar, o metafizik sistem iinde temellendirilmitir. Buna
karlk Kant, metafiziin temellerini metafiziin dnda bir yerde, saf
akln genel yasalarnda aryor olmas yolu ile dier dnrlerden
ayrlmaktadr.

Metafizik Kavram II
Kantn saf akla ynelttii eletiri ile olgusal bilginin snrlar
belirlenecek ve olgusal deneyimin a priori koullar ortaya
karlacaktr. Metafiziin olanann ve kaynann ortaya konmas,
kapsamnn belirlenmesi ve snrlarnn izilmesi grevinde dayanak,
olgular deil, saf akln kendisi olmutur.
Bkz.: Manfred Baum, Kant ve Saf Akln Eletirisi, ev. Nafer Ermi,
Cogito: Sonsuzluun Snrnda: Immanuel Kant, Say 41 42,
Yap Kredi Yaynlar: K 2005, s. 45.

Metafizik Kavram II
Kant asndan metafizik, iki anlamdadr. Bunlardan ilki doa
bilimlerini de mmkn klan, olgusal deneyimin zorunlu nkoullarna
iaret eden sentetik a priori ilkeler btnldr. Bu anlam ile
metafizik bizim meru bilgimizin snrn izmeye ynelik n
dayanaklar ortaya koyar. Bu anlam ile eletireldir.

Metafizik Kavram II
kinci trden metafizik ise meru bilgi alanmz belirlendiinde, bunun
dnda kalan alan hakknda, akln adeta kanlmazcasna ortaya
koyduu kanlar btnl olarak mutlak metafiziktir. Kantn
soruturmas sonucunda olanakl olup olmadn belirlemek istedii
de bu mutlak metafiziktir.

Metafizik Kavram II
Bu trden metafizik savlar felsefeyi adeta bir sava alanna
evirmitir ve imdi ona kar bir reform nerilmektedir. Felsefe btn
olas deneyimin tesine gemeye ve deneyimin dndaki alana ilikin
savlar ortaya koymaya almaktadr. Fakat bu amac
gerekletirebilmek iin gidilebilecek mmkn bilmemizin dnda bir
yer yoktur; bu yzden felsefenin ilk grevi insan dncesine ilikin
sistematik bir eletiridir.

Metafizik Kavram II
Mmkn meru bilginin biimine ve snrlarna ynelik eletirel
soruturma, olas bir metafizik sistem iin de meru temelin ne
olabileceini gsterecektir. Bu eletiri, pek ok metafizik
speklasyonun meru olmayan temellere dayandn ortaya
koyacaktr. Soruturma sonucunda ortaya kan manzara ise pek ok
byk metafizik sisteminin hibir ey ile temellendirilmemi
olduudur.

Metafizik Kavram II
Kantn eletirisi metafizik bilgi yetimize, yani saf akla, bizzat akln
kendisi tarafndan uygulanacak bir snamadr. Bu, ayn zamanda
metafizik bilginin olanakllnn ve neyin metafizik bilginin olana
dhilinde olduunun snanmasdr. Byle bir metafizik, eer olanakl
ise, inceleme nesnelerini olanakl deneyimin snrlar iinde tutmak
zorunda kalacaktr.

Metafizik Kavram II
Metafiziin a priori bir bilgi olarak, neyi baarp neyi baaramayacann
ortaya konmas iin, btn a priori bilginin olabilirlii, ilkeleri ve snrlar
belirlenmelidir. Bylelikle, metafiziin hem kaynaklar, hem snrlar hem de
kapsam ortaya konabilecektir.

10

Metafizik Kavram II
Kant insann bilme yetisini, duyarlk, anlama yetisi ve akl olarak
belirlemi; duyarln formlar olarak uzay ve zaman; saf anlama
yetisinin kavramlar olarak kategorileri; saf akln kavramlar olarak da
ideleri ortaya koymutur.

11

Metafizik Kavram II
Mutlak metafiziin konusu, hibir deneyim ile ilikili olmayan saf akln
kavramlar, idelerdir. Grler ve kategoriler, deneyim ile olan
balantlar nedeni ile btn meru bilgiyi retirken, ideler bu koulu
salayamadklar iin, bilgi olarak deer tamayan metafizik
anlatmlara yol amaktadrlar.

12

Metafizik Kavram II
Kanta gre, insan akl doal bir yanlsama iindedir. Mutlak
metafiziksel sorular da bu doal yanlsamann zorunlu sonucu olarak
ortaya kmaktadr. Bunlar insann bilme etkinliinin bir trnden
zorunlulukla tremektedirler. Bu yanlsamann rn olan akln
idelerine karlk gelen hibir deneyim nesnesi yoktur. Deneyimin
koullarn aan, deneyimde kendisine kar gelecek hibir ey
bulunmayan kavramlar ile bilgi retilemez.

13

Metafizik Kavram II
Dolays ile bu alandaki bilgi uras akln olgusal adan bilgi deeri
olmayan metafizikler retmesi ile sonulanr. Bu bakmdan ideler,
mutlak metafiziin kurucu eleri olarak konumlanrlar.

14

Metafizik Kavram II
Duyusal alglama alannda bulunan ve bu bakmdan bilgiye konu olan nesne
fenomen alannda ve bu fenomene kaynaklk ettii varsaylan kendinde ey
ise noumen alannda bulunurlar. Bir kullanmnda noumenon ierii bo
fakat snrlandrc bir kavram olarak karmza kmaktadr.

15

Metafizik Kavram II
Fakat bir dier kullanmnda, bu kavramn metafizik bir ierii vardr.
Bu metafizik ierik, anlama yetisinin duyarl snrlandrmak iin
koyduu snr amasndan, yani dncelerin genel formlar olan
kategorilerin kendinde eylere uygulanmas olanandan doar.

16

Metafizik Kavram II
Kant, kendinde eylerin kuramsal bilgisinin olanakszln temel tez
olarak ortaya koymakla birlikte, ayn zamanda bu tr sorularn insan
aklndaki zorunlu temelini de gstermitir. Noumenann bilinemez,
fakat elimeye dmeksizin dnlebilir olduunu gstermekle
Kant, metafiziin bir bilim olarak deil, fakat genel olarak olabilirliinin
insann bilme yetisinde ierildiini belirtmitir.

17

Metafizik Kavram II
Kant, kategorilerin, kendinde eylere uygulanacak biimde
geniletilmeleri durumunda, onlarn bilgi vermeleri bakmndan bo
olduklarn ileri srerken; te yandan da onlarn bu biimde
geniletilmesine pratik akl balamnda bir temel bulmaya almtr.
Ona gre tanr, zgrlk ve lmszlkle ilgili dncelere sahip
olmak olanakl, hatta gereklidir.

18

Metafizik Kavram II
Fakat bu dnceler her ne kadar iyi temellendirilmi olurlarsa
olsunlar, hibir anlamda bilgi meydana getirmez, asla bilgiye edeer
olamazlar. Fakat tam da bu bakmdan metafizik nermeler anlamdan
yoksun deil, tersine belli bir biimde sylendiklerinde btn ile
anlamldrlar.

19

Metafizik Kavram II
Metafizik sistemler bir i tutarlla sahiptirler. Onlarn nermelerini
doru ya da yanl sayacak biimde ele alma yollar da vardr. Her
metafizik sistem nce kavramlarna ilikin belli tanmlar ortaya
koymak ve sonra da bu tanmlamalardan mantksal sonular
karmakla oluur. Bu bakmdan balangta kimi zaman aksiyom
olarak verilen tanmlar kabul edildiinde, bunlardan kan sonularn
da kabul edilmesi zorunludur.

20

Metafizik Kavram II
Onlara gre felsefe bir btn olarak evrenin ne olduunu ortaya koymaya
alan ya da varln znn nasl olduuna ilikin teoriler reten bir ura
deildir. Mantk Pozitivist anlay felsefeyi metafiziklerin sorduu trden
sorulara cevap verme abasnda olan deil, bu sorularn bir anlam
tamadn gsteren bir ura olarak almlardr.

21

Metafizik Kavram II
Onlara gre felsefenin dier bir grevi de, doa bilimlerinin
kavramlarn anlamca aydnlatmak ve onlarn ifadelerinde de ortaya
kmas olas olabilecek karklk ve kaypaklklara eletirel bir
yaklam ile aklk kazandrmaktr. Mantk Pozitivizm ile birlikte,
felsefe artk dnyann yapsn, dnceleri, ideleri dorudan
incelemek yerine, bunlar dildeki yansmalar bakmndan
deerlendirmekte ve dile mantksal bir zmleme aracl ile
yaklamaktadr. Amalanan sonu metafiziksiz felsefedir.

22

Metafizik Kavram II
Onlara gre metafizik olan bir ey, bir anlam tamamaktadr. nk
onun dorulanma ya da yanllanma ans yoktur. Metafiziklerin
ortaya koymu olduu bir yargy kantlanmak iin sunulan
argmanlar, bu yargnn aksi bir gr kantlamak iin sunulanlardan
daha doru olmamaktadr.

23

Metafizik Kavram II
Bu durum metafiziin ifadelerinin doru ya da yanl olmamas
sonucunu dourmaktadr. Metafizik yarglar, doru ya da yanl
olmadklarndan dolay anlaml olduklar da sylenemez. Viyana
evresi dnrlerine gre metafizik, bir cevab olmayan sorulardan
ve doruluu bu sorulara ynelik sunulmu, ama doruluu
kantlanamayan yantlardan kurulmu bir yapdr.

24

Metafizik Kavram II
Metafiziin hem sorduu sorularn hem de bu sorulara verdii
yantlarn anlaml olmadklar dnlmektedir. Bu gr uyarnca
metafiin
ifadeleri
dorulanabilir,
anlaml
bir
sav
ne
srmediklerinden dolay bir bilgi deeri tamamakta ve bu yzden de
doru ya da yanl olarak deerlendirilememektedir.

25

Metafizik Kavram II
Mantk Pozitivizmin, felsefeyi metafizik yarglardan arndrma
amacnda olduunu sylemitik. evre dnrleri, bunun yolunun
dorulama kavramna ynelik bir alma ile mmkn olacan iddia
etmektedirler. nk onlara gre, felsefenin ifadeleri doa
bilimlerinde olduu gibi gereklik ile karlatrlarak doru ya da
yanl olabilecek ifadeler deillerdir.

26

Metafizik Kavram II
Bu noktada da dorulama kavram devreye girmektedir. Eer
felsefenin ifadelerinin dorulanma koullar net bir biimde ortaya
konursa, bu yolla bu ifadelerden hangilerinin anlaml olduu ve
hangilerinin bir anlam tamad da belirlenecektir. Ayn zamanda
dorulama kavram, anlaml olann belirlenmesini salayacandan
dolay bilimselliin lt olarak da grlmtr.

27

Metafizik Kavram II
Felsefenin ifadeleri deney ve gzlem ile dorulanamadndan, bu
amacn dil analizi zerinden gerekletirme eilimindedir. Felsefe bir
tr dil analizi olarak grlmektedir. Dile yneltilen soruturmann
neyin anlaml olduu ve neyin anlam tamad konusuna bir aklk
getirecei dnlmektedir. Mantk Pozitivist felsefe asndan
metafizik,

28

Metafizik Kavram II
Kantta olduu gibi, insann bilmesine ynelik bir sorun olarak deil,
dilin mantna ilikin bir sorun olarak grlmektedir. Dilin mantksal
zmlenmesi ile ifadelerdeki karklklarn, yanl aydnlatlmas ve
bylelikle de bilimsel ifadelerin dkullanmlarn zgn kurulmas amac
gdlmektedir.

29

Metafizik Kavram II
Dil analizi, mantksal bir analiz olmak durumundadr. nk mantk,
her trden anlaml ifademizin zerinde ykseldii bir yap olarak
grlmektedir. Dile yneltilen mantksal analiz ile metafizik
yarglardan, yani bir anlam tamayan ifadelerden arndrlm bir
yapnn olanakl hale gelecei dnlmektedir.

30

auzef.istanbul.edu.tr

31