Mikrotübül Dinamiği, Hücre

iskeleti ve Mitoz

HÜCRE = Sitosol + organeller + hücre iskeleti

1. Hücre iskeleti nedir?

2. Filament tipleri ve polimerizasyon

3. Motor proteinler
 Dinamik ve işlevsel bir yapı
Hücre iskeleti
Üç tip filament:
A. Arafilamentler
B. Microtubuller
C. Microfilamentler

Hücresel dağılımları birbirine benzer.

Hücre/Çekirdek şeklinin ve yerleşiminin belirlenmesi
ve korunması (elastikiyet, sağlamlılık)
Hücrenin hareket (göç, diapedez vb)
hücrenin bir bölümünün hareketi (siliyum, kuyruk vb)
Fagositoz, endositoz, ekzositoz
Sitokinez
Hücre içi taşınma
Kasılma
Hücre-hücre ve hücre-hücre dışı ortam ilişkilerini
destekleme
 Hücre iskeleti
İskelet desteği
Hücre bölünmesi
Hücre hareketi
Fagositoz
Salgı
Organel hareketi
Sitoplazmik akım
Hücre çeper oluşumu
Sinyal iletimi Mikrotübül yeşil,aktin kırmızı,
Gen anlatımı için ara filamentler sarı
önemlidir.
Hücre iskeletinin ana elementleri
Özellik Mikrotübül Mikroflament Ara filament
Yapı Yuvarlak 13 2 Aktin Super dönümlü
alt üniteli filamenti fibröz
proteinler
Çap 25nm, 15 nm 7nm 8-12nm
lümen
Protein alt Tubulin ( alfa ve Aktin Keratin ve ilgili
üniteleri beta) proteinler
İşlev Hücre şekli Hücre şekli ve Hücre şekli
Hücre hareketi Hücre şekli Nukleus ve
Kromozom değişiklikleri organellerin
hareketi tutunması
Organel hareketi Nuklear lamina
oluşması
 Mikrotubuller kültüre alınmış hücrelerde tüm sitosolü
doldurur, Bölünme sırasında iğ şeklini alır ve sil ve
flagellumun şeklini almasına yardım edr.
Mikrotubuller
 Mikrotubuller
Altunite: tubulin
MW: ~50 kD, - és -tubulin -> heterodimer
1 bağlı GTP veya GDP;

 
 Mikrotubuller

~25nm kalınlığında, tup biçimli

13 protofilament
Sağa dönümlü kısa heliks
Sola dönümlü uzun heliks
Polimer
Mikrofilamentler (aktin)
 Mikrofilamentlerin işlevleri

Plasma membranının altında yoğunlaşırlar ve

hücreye mekanik destek sağlarlar.
Hücre şekli ve hareketini sağlarlar.
Aktin filamentleri ile miyosin kontraktil
yapılar oluştururlar.
 Aktin monomeri
Globular (G-) aktin
MW: 43 kDa, 375 aa,
1 bağlıATP veya ADP
Subdomains (4)
 Filament

• polimerizasyon

~ in vivo ‘da in vitro’ya göre 100 kez hızlı.

 Polimerizasyon: örnek
Üç fazı vardır:
1. Lag faz: nukleasyon
2. Uzama
3. Denge
 Aktin filamenti
(F-actin)

37 nm

~7 nm kalınlığı, in vitro 10 µm, in vivo 1-2 µm

İkili sarmal

Yarı fleksibil polimer

"barbed end“ ve "pointed end"

(“barbed” =+ hızlı polimerizasyon, “pointed” =- yavaş polimerizasyon)
Aktinler için hücre işlevleri
Ara filamentler
 Doku özgül IF tipleri
Nuklear laminler A, B, C laminler
(65-75kDa)
Vimentin tipi Vimentin (54kDa)
Desmin (53kDa)
Peripherin (66kDa)
Keratinler Type I (asidik) (40-70kDa)
Type II (neutral/basik) (40-70kDa)
Neuronal IF neurofilament proteinler (60-130kDa)

Monomer globular değil, bir fiber

Vimentin dimer
 Polimerizasyon
Polimerizasyon hücrede olur.

Sentral çubuklar (-helix)

2 dimer -> tetramer

(antiparalel yapı

Tetramers
-> protofilaments
protofilamentum

8 protofilament -> filament

filamentum
 Motor protein tipleri
1. Aktin-temelli: miyosinler
Klasik(miozin II) ve klasik olmayan myosinler
Myosin aileleri: myosin I-XVIII

2. Mikrotubul temelli motorlar

a. Dynein
Flagellar ve sitoplasmik dyneinler. MW~500kDa
MT’ nin eksi ucuna doğru hareket ederler.
b. Kinesin
Cytoskeletal kinesinler
Neuronlar, aksonlar boyunca kargo transportu
Kinesin ailesi: klasik kinesinler + isoformları. MW~110 kDa
MT’ nin eksi ucuna doğru hareket ederler.
3. Nukleik asid temelli
DNA ve RNA polimerazlar
DNA boyunca hareket ederler ve kuvvet oluştururlar.
 Motor proteinler
• Hücre iskeleti fiberleri üzerinde “yürür” veya
kayar
• Myosin mikrofilamentlerde
– Kinesin ve dyneinlerde mikrotubullerde
• ATP hidrolizi ile enerji kullanır
• Hücre iskeleti fiberleri :
– Organel veya vesikülleri taşımada kamyon görevi
görür
– Birbiri üzeründe kayarlar
Örnek: Myosin kas hücrelerinde
 Myosinler için hücre işlevleri

myosin aktin filamentinin üzerinde + kutuptan başlayarak yürür.

Kinesin şeması
Mikrotubuller üzerinde yürürme
Actin için hücre iskeleti düzenlenmesi
 Sentrioller hücre içerisindeki silindirk
yapılardır. Bir çift olarak birbirine dik durumda
bulunurlar. Herbir sentriolun silindiri 9 adet
birbirine bağlı 3lü mikrotubulden oluşur. İç
kısmı boş gibi görünür.
Sentriol mikrotubulleri oldukça stabildir.oluşur.
İç kısmı boş gibi görünür. - ve -tubulin
hetrodimerleri sentriol triplet
mikrotubullerinde bulunurlar ve
poliglutamilasyonla modifiye
edilmişlerdir.Sentriol taşıyan organizmalar ek
tubulin içerirler ve bunlar sentriol yapısında iş
görürler.
Sentrozom bir protein kitlesidir. Mikrotubul organize
edici bölge olarak (MTOC)da tanımlanır.Bu yapı
hayvan hücrelerindeki sentriolleri çevirir.Sentrozomal
proteinler perisentrin ve gamma tubulindir.
İnterfazda MTOC nukleusun yanında yer alır ve oluşan
mikrotubuller bir yüzey oluşturur ve – uçları ile
sentrozoma bağlanırlar.
 Hücre bölünmesi sırasında duplike olmuş
sentrozom mitotik iğin oluşmasına yardım eder.
Sentrozom materyali sil ve flagelumların
oluşmasında da önem taşır.
Hayvan hücreler interfazında (-) MT uçları MTOC’a proksimaldedir.
Hücre mitoza girince iğ ipliği oluşur ve (-) MT uçları iki kutuptan birine
doğrudur.
Sinir hücrelerinde (-) MT uçları aksonun bazına doğrudur.
Bitki hücrelerinde birçok MTOC’la mikrotubul hücre korteksindedir.
Kinesinlerin Bim C ailesi bipolar yapılar oluşturur, bu yapı
mikrotubullerin birbiri üzerinden kayışını sağlar. Bim C motor
domainleri + uçlara doğru yürür. Kutupları iter ve uçlara tubulin
eklenir. Bu yolla hücre uzar.
Kinesinlerin ailesinin bazı üyeleri mikrotubul yıkımını
düzenlerler. Kinesinle ilgili proteinler iğ mikrotubullerinin
kromozomlara mitoz sırasında bağlandığı kinetordadırlar.
Bunlar da tubulin ayrışmasında iş görebilirler. Kromozom
hareketi mikrotubullerin kısalması ile olur.
Sentromerler özel DNA dizileri taşırlar ve bunlar
kinetokorlara bağlanır.
 Kinetokor kompleksliği ve yapısal durum

Dam1 kompleks
Dyneinler – uçlu motor proteinlerdir. İlk sil ve flagellumlarda
çalışılmışlardır. Sitoplazmik dyneinler organellerin hareketinde
önem taşır.
 Hayvan ve bitki hücrelerinde
sitokinez farkı. Bitki hücrelerinde Hücre plağı oluşumu.
 Hücre İskeletine bağlı Hastalıklar

• Kardiyovasküler Sendromlar
• Nörodejeneratif Hastalıklar
• Kanser (invazyon)
• Karaciğer Sirozu (toksik hedef molekül)
• Pulmoner Fibrozis
• Blisterli Deri Hastalıkları