I.

Hidrolik
Arif INAR
Eyll 2012
1

Basn nasl ykselir ?

Pascal Prensibi
Yer ekimini ihmal edecek olursak, kapal bir kaba etki eden
kuvvetin sonucunda meydana gelen basn, sv tarafndan
kabn her noktasna ayn iddette etki eder.

Reynolds
Re = V.D / v
Burada;
V : akkann hz, m/sn
D : borunun i ap, m
v : akkann kinematik viskozitesi,
m2/sn

Laminer akm: Akkann her tanecii sabit hzda, boru eksenine

paralel hareket ederek boru ierisinde dzgn bir akmn olumasn
salar. (Re<2000).
Trblansl akm: Akkann her tanecii farkl hz ve ynde
geliigzel hareket eder ve girdap oluur. Bu nedenle boru kesitinde
dzgn olmayan bir akmn olumasna sebebiyet verirler (Re>2000).

Reynolds
rnek :
Boru ap = 25 mm
Viskoite

= 36 cSt

Debi

= 50 dm3/dak

se
R = 1300 bulunur
Re<2000 olduu iin
ak LAMNERDR.

Kavitasyon
Kavitasyon deyince, hzl hareket
eden
akkan
iinde
oluan
istenmeyen vakumlar anlalr. Bu
boluklar
kesit
daralmas
ile
maydana gelen basn ( pompalar,
valfler ) kenarlarnda meydana gelir.
Burada blgesel ve ani olarak
meydana gelen basn ve scaklk
deiimleri
sonucu
metallerin
yzeyinden
kk
paracklar
kopartlr.

Kavitasyon

Basncn P < - 0,3 bar olmas halinde

hidrolik yan iinde bulunan hava zlerek
ayrlr, hava kabarcklar oluur.

Bernoulli Prensibi
Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak, kapal bir
boru iindeki svnn sahip olduu toplam enerji, akm
izgisi boyunca ayndr.

Ak boyunca her noktada, svlarn statik basnc ve ak

hz ters orantldr.

P1 x V1 = P2 x V2

Bileik kaplar prensibi

Kap ierisinde tek tip sv varsa;
Sv ykseklikleri ayndr.
Kaplarn tabanlarndaki sv basnlar ayndr.

P1 = P2 = P3 = P4 = P5

Bileik kaplar prensibi

Panama kanal

Hidrolik Sistemler
Hidrolik Sistemlerin stnlkleri :

Hidrolik Sistemler
Hidrolik Sistemlerin Dezavantajlar :

Hidrolik Devre Elemanlar

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Tank
Pompalar
Filitreler
Soutucu
Istc
Valfler
Silindirler
Akmilatr

Hidrolik Devre Elemanlar

Hidrolik Devre

Hidrolik Ya
HDROLK YALARDA ARANAN ZELLKLER :
Viskozite : Svlarn akmaya kar gsterdii dirence viskozite denir.
Kpklenme : Hidrolik devrelerde yan iine hava karmasyla
meydana gelen durumdur. Kpklenme, sistemin verimsiz ve titreimli
almasna sebebiyet verir. Sistemin basnc da azalr. Borularn kvrm
biimi kpklenme nedeni olabilir.
Yalama yetenei : Hidrolik yalarda aranan bu nitelikler; yan
viskozitesine, akclna, viskozite indeksine ve iinde yabanc madde
barndrmamasna baldr.
Polimerleme : Hidrolik devrelerde, yksek basn ve sda yan
zelliini korumasdr.
Oksidasyon : Polimerleme nedeni ile oluan olumsuz durum,
hidrolik devre elemanlarnda oksit ve paslanma oluturur. Ayrca yan
iindeki suyun da ayrmas veya eitli blgelerden ieri giren oksijen,
metal ksmlarn oksitlenmesine neden olur. Bunun iin hava ve suyun
hidrolik devreden darya atlmas gerekir.

Hidrolik Ya
HDROLK YALARDA ARANAN ZELLKLER :
Akma noktas : Hidrolik devre yalarnn akclk zelliini kaybedip
koyulamaya balad sya"akma noktas" denir. Hidrolik devrelerde yan
alma scakl 50C ila 100C arasndadr. alma slar dtke yan
viskozitesi artar yani akcl azalr. Byle durumlarda sistemin verimi de
azalr.
Isl genleme : Hidrolik devrelerde yan ssnn artmas ile yada sl
genlemeler meydana gelir. Isl genleme neticesinde yan hacmi artar.
Hacmi artan ya, sistemde skma olumasna neden olur. Bu nedenle
depoya doldurulacak ya miktar, sl genleme sonucu hacminin artaca
hesaplanlarak doldurulmaldr. Ya, 1 C scaklkta bulunduu hacminin
0,0007 kat orannda art gsterir.
zgl arlk : Hidrolik yalarn 20C sda birim hacminin arldr.
N/dm 3 veya kgf /dm 3 birimleri ile llr. Genel olarak hidrolik yalarn
zgl arlklar 0,90 - 0,95 N/dm3 olarak ifade edilir.
Film dayanm :Yan alan paralara yapma ve katman oluturma
zelliidir.
Alev alma noktasdr : Yalarn 160C - 200C arasndaki slarda toz
halinde (plverize) pskrtldkleri zaman yanmaya balad noktadr.

1. Hidrolik Ya Tank

1. Hidrolik Ya Tank

2. Filitreler
1-Emi Hatt Filtreleri
Byk kat partikllerin pompa emiinde tehlikeli dzeyde olduklarnda
kullanlan filtrelerdir. Pompalarn emileri ok hassas ve kavilasyona ak
olduklarndan bu filtreler genelde 100m civarnda filtrasyon aralna
sahiptirler.
2-Basn Hatt Filtreleri
Bu tip filtreler pompadan sonraki hidrolik komponentleri (zellikle oransal
ve servo sstemlerde) korumak iin kullanlr. Bu filtreler yksek basnlara
dayanabilecek filtre gvdeleri ve elemanlarndan olumutur. By-pass valfli
ve valfsiz kullanlabilir.
3-Dn Filtreleri
Bu filtreler geri dn hattnn sonuna yerletirilirler ve genelde tank
zerine monte edilirler. Grevleri sistemden gelen btn kat partikllerin
tanka dklmeden filtre edilmesi ve hidrolik tanktaki yan daima temiz
kalmasdr.
20

2. Filitreler
Filitre Seerken;
Filitrenin mikron olarak szme kapasitesi,
Akkann debisi,
Filitreleme eleman cinsi ( kat, metal, fiber, cam
fiber,..vb )
alma basnc,
alma scakl,
Yan viskozitesi dikkate alnmaldr.
Filitre Temizlii;
Filitreler genellikle d yzeyden ieriye doru
filitreleme yapt iin, temizlik ieriden darya doru
yaplmaldr.
21

3. Hidrolik Pompalar

Hidrolik Pompalar

Sabit debili

Deiken debili

Dili Pompalar

Kanatl Pompalar

Pistonlu Pompalar

- Dtan dili

- ten basnl

- Radyal Pistonlu

- ten dili

- Dtan basnl

- Eksenel Pistonlu

- Dili halkal

Vidal Pompalar

3. Hidrolik Pompalar
Hidrolik Pompa Seimi

3. Hidrolik Pompalar
Dili pompa

24

3. Hidrolik Pompalar
Dili pompa ( ten dili )
I.Ay paral

II.Gerator

25

3. Hidrolik Pompalar
Kanatl pompa ( Paletli )

26

3. Hidrolik Pompalar
Kanatl Pompa
Kanatl pompalarn debisi ayarlanabilir.

3. Hidrolik Pompalar
Vidal Pompa

28

3. Hidrolik Pompalar
Eksenel Pistonlu Pompa

29

3. Hidrolik Pompalar
Eksenel Pistonlu ( Eik gvdeli )

Q = (Piston says) x (Piston ap) x (Piston Strou) x (Dn hz)

30

3. Hidrolik Pompalar
Radyal Pistonlu Pompa

31

4. Soutucu
Hidrolik yap elemanlarndaki srtnmeler yan snmasna sebep olur.
Yksek scaklk yan viskozitesini drr, kaak kayplar artar,
akkann yalama ve tama kabiliyeti azalr. letme scaklnn 60
dereceyi amas istenmez.
Hava soutmal
: 25 dereceye kadar
scaklk fark mmkn,

Su soutmal
: 35 dereceye
kadar scaklk fark mmkndr.

5. Istc
Hidrolik yan optimum alma scaklna ulamas iin stclar
kullanlr. Istclar elektirik veya akkan stmal olabilir. Hidrolik yada
viskozitenin yksek olmas srtnmenin artmasna, kaviteasyona ve
bylelikle anmaya neden olur.

Not : Sirklasyon pompas devrede deilse stc altrlmamaldr.

6. Valfler

6. Valfler
ek Valfler : Aka tek ynde izin verirler.

6. Valfler

6. Valfler

6. Valfler
Oransal Yn ventilleri: Kullancdaki hzlandrma, hareketi
srdrme ve yavalatma gibi proraml sralama ilemleri oransal bir yn
ventili ile gerekletirilebilir.

6. Valfler
Servo Valf: Bu valfler

kk bir giri sinyali ile ok byk gler kontrol

edilebilir. Oransal ventillerden farkl olarak genellikle elektro hidrolik ayar
devrelerinde ( rnein yk altndaki silindiri belirli bir konumda tutmak) veya
hz ayar devrelerinde ( hzn sabit bir deerde tutulmas) kullanlr.

6. Valfler
Ak Kontrol Valfi:

6. Valfler
Tek Ynl Ak Kontrol Valfi:

6. Valfler
AKI BLC VALFLER :
Bir hidrolik devrede ayn pompadan gelen akkan ile iki ayr silindir ve
motorun ayn hzla altrlmas ak blc valfler sayesinde yaplr. Ak
blclerde akkan giri basnc ile ak ikiye blndkten sonra akkann
k basnc teorik olarak eittir.
Ak blcye giren ya eit olarak ikiye bler ve basn farkl olsa dahi
klardaki ya miktar aynndr.
ki eit ak blc vardr.
1. ki ak kontrol valfinden oluan blok eklinde
2. Dili ak blc

7- Hidrolik Silindirler

7- Hidrolik Silindirler
Tek Etkili silindir

ift Etkili silindir

Yastklamal Silindirler

Silindirin son hareketinin darbeli olmamas iin bu tip silindirler tercih edilir.

Yastklamal Silindirler

Yastklamal Silindirler

Yastklamal Silindirler

Yastklamal Silindirler

Silindirde itme ve ekme kuvveti

A1

A2

Silindir ileri hareket ederken

akkann etki ettii alan ile
piston kolunun bulunduu
blgedeki alan farkl olduu
iin, piston ileri giderken
oluan basn ve hz, geri
gelirken oluan basn ve
hzdan farkl olur.

F = P x A x % Verim

Silindirde itme ve ekme kuvveti

rnek Problem:
ap 150 mm olan bir pistonun piston kol ap 50 mm dir. Verimi % 70 olan
tek kollu ift etkili silindirin alma basnc 800 bardr. Pistonun her iki
tarafnda oluacak itme kuvvetini bulunuz.
Verilenler:
stenilenler:
d1 = 150 mm = 15 cm
F1 =?
d2 = 50 mm = 5 cm
F2 = ?
P = 800 bar = 8000 N / cm2,
= 0,70
A1 = 0,785d2 (cm2) = 0,785152 = 176,62 cm2
A2 = 0,785(d12- d22) (cm2) = 0,785(152 52) = 157 cm2
F1 = PA1= 800176,620,70 = 98907,2 N dir.
F2=PA2=80001570,70 = 879200 Ndir.

Akmilatrler
Grevleri ;
Sistemdeki darbeleri absorbe etmek.
Sistemdeki kaaklar nedeniyle basn
dmelerini dengelemek.
Devrede sdan doan genlemeleri
zararsz hale getirmek.
Pompann ani devreden kmas halinde
sistemi ksa sre beslemek.

52

Akmilatrler
1.

Diyaframl Akmlatrler:
Azot basnc en yksek alma
basncnn 1/10 u orannda
baslr.

2.

Balonlu Akmlatrler: Azot

basnc en yksek alma
basncnn 1/4 u orannda baslr.

3.

Pistonlu Akmlatrler: Azot

basnc en yksek alma
basncnn 1/10 u orannda
baslr.

53

Akmilatrler
Balonlu
A) Bo Akmilatr
B) Gaz doldurulmu
C) Ya girii
D) Basn dengede
E) Sistem basnc dt
F) Sistem basnc dk

Pistonlu

54

Szdrmazlk Elemanlar

55

Szdrmazlk Elemanlar
1. KEELER : Hareketli paralar arasndaki szdrmazl salamak
amacyla kullanlr. Keelerin alma yzeyleri przsz olmaldr.
Piston ve piston kollarnn szdrmazln salamak iin MANET ad
verilen conta takmlar ( Piston Compact ) kullanlr. Bu elemanlar
genellikle bez rgl bir dokuya sahiptir.
Lastik Ya Keeleri (NBR) Nitril kauuk malzemeden imal edilir.
Genel olarak 85 Shore sertlik, 160 bar basn, 100 derece scaklk ve 0,5 m/s
kayma hzna dayanmalar beklenir.
2. O-RNGLER : Genellikle hareketsiz paralar arasndaki szdrmazl
salamak iin kullanlrlar.

56

Hidrolik (Turbo) Kablin

57

Hidrolik (Turbo) Kablin

58

Merkezi gres yalama sistemleri

59

Merkezi gres yalama sistemleri

Pompann alma prensibi;

60

Merkezi gres yalama sistemleri

Datcnn alma prensibi;

61

Pnmatik

62

Basnl Havann Hazrlanmas

63

Basn
Basn Birimi Dnmleri
1 bar = 1000 mbar
1 atm = 760 mmHg ( milimetre civa)
1 atm = 1,013 bar ( 1 kabul edilir)
1 atm = 101300 Pa
1 atm = 14.7 psi
1 psi = 0,069 bar
1 mbar = 98 Pa
Bar : 1 cm2 lik yzeye 1.02 kg lk kuvvetin oluturduu basn.
Pascal : 1 m2 lik yzeye etki eden 1 Nluk kuvvetin oluturduu basntr.
Bari : 1 cm2 lik yzeye etki eden 1 dynlik kuvvetin oluturduu basntr.
Atmosfer : 1 m2 lik yzey etki eden 101.300 Nluk kuvvetin oluturduu
basntr.
(Atmosferdeki hava molekllerinin arl nedeniyle yeryzndeki ve
havadaki btn cisimlere uygulad basnca atmosfer basnc denir.
64

Basn

Bar ve psi

mmHg

65

Basn
Basncn ayarlanmas

Raglatr

Vana

Basn reglatr ile drlr, vana ile debi drlr.

66

Reglatr

67

Reglatr

68

Boyle Mariott kanunu

Sabit scaklkta kapal bir hacimdeki
ve belli bir ktledeki havann mutlak
basncyla, hacmi birbirleri ile ters
orantl olarak deiir.

P 1 . V 1 = P 2 . V 2 = sabit
rnek : Atmosfer basncndaki hava,
sabit scaklkta hacminin 1/7 orannda
sktrlrsa basnc ne olur ?
P1.V1=P2.V2
P2 = P1. V1 / V2
P2 = 1 bar . ( 1 ) / ( 1/ 7 )
P2 = 7 bar = 700 kPa ( mutlak basn)
69

Havann artlandrlmas

70

Su Tutucu -

Yalayc

71

Havadaki nem
Mutlak Nem :
1 m3 havada su buhar.
Doyma Miktar :
Hava scaklna bal
olarak 1 m3 havada
bulunabilecek maksimum
su buhar .
Mutlak nem
Bal Nem = ------------------ x 100 %
Doyma miktar
Doyma Erisi

72

Havadaki su miktarnn hesab

rnek : Bir hava hattndan 400 m3/h hava gemektedir. Havann basnc 8
bar ve scakl 50 derecedir ( 323 K ). Bal nem oran %60 olduuna gre
mutlak nem orann ve bir saatte biriken su miktarn hesaplayn.
zm :
Tablodan 50 derece iin doyum miktarnn 80 gr/m3 olduu tespit edilir.
Q = 400 m3/h
BNO = 60 gr/m3

P = 8 atm
M.N.O.= ?

T = 50 derece ( 323 K)

Bal Nem Oran = Mutlak Nem Oran X 100 / Doyma Miktar

M.N.O. = 60.80 / 100 = 48 gr/m3
1 m3 havada su buhar 48 gr bulunur.
Toplam su buhar miktar sorulduuna gre
400 m3 iin
400 m3 X 48 gr/m3 = 19200 gr/h olarak bulunur.
73

Havann Kurutulmaz
I.Havay soutarak kurutma :

Hava ierisindeki su buharnn

youma scaklna kadar
soutulmas esasna dayanr.
Giriteki hava nce bir s
deitirgecinden geerek bir
miktar soutulur. Daha sonra bir
soutucudan geirilerek yaklak
1,7-5 C scaklna kadar
soutulur. Soutmayla birlikte
ierisindeki su buhar youarak
ayrlr.

74

II . Havay Silikajel ile kurutma :

Bu yntemde hava
silisyumdioksitten (Silikajel)
oluan bir madde ierisinden
geirilerek su buhar tutulur. Bu
kurutma maddesi kurutucu
ierisinde tanecikler halinde
bulunur. Bu yntemde ayrca
kimyasal bir bileim sz konusu
deildir. Silikajel, su buhar ile
temas ettiinde renk deitirir.
Belirli bir doygunlua eriince
iindeki sudan arndrlmaldr.
Bu amala genellikle
bu kurutma ynteminde paralel
iki kurutucu kullanlr.
Doygunlua erien kurutucu
devreden karlr ve zerinden
scak hava (ya da souk hava)
geirilerek sudan arndrlr.

75

Hava Tank Kapasitesinin Hesaplanmas

RNEK :

76

Kompresrler

77

Vidal Kompresr

78

Boru ap
rnek:

150m uzunluunda ve hat

sonunda 0.3 bar basn
dmnn tercih edildii
sistemde 20.000lt/d hava
geecek datm ebekesinin
boru apn bulunuz.
Kompresr on/off
basnlar
pmin=8 bar
pmax=10 bar
Pavg=9 bar

100mdeki basn dm:

(0,3/150)x100 = 0.2 bar
20.000lt/dk=0.33m3/sn
D=68mm bulunur
79

Basnl Havada Kaak Maliyeti

ap

mm

l/min

1
3

80
670

1857

10

7850

m3/ye
ar
(8000
saat)
38,400
321,60
0
891,36
0
3,768,
000

kW

Cost
Euro

0.4
4

768
6432

10

17,827

43

75,360
80

TEEKKRLER

Arif INAR
arifcinar@gmail.com
81