Professional Documents
Culture Documents
hidrulica de poos
Prof. Carlos Ruberto Fragoso Jr.
http://www.ctec.ufal.br/professor/crfj/
Centro de Tecnologia-Ctec
Sumrio da aula
Parte 1 guas subterrneas
O que so guas subterrneas;
O que so aquferos;
Tipos de aquferos;
Impactos ambientais sobre aquferos;
Propriedades hidrogeolgicas dos aquferos;
Lei de Darcy;
Exerccios
Parte 2 Hidrulica de Poos
Tipos de poos;
Elementos da hidrulica de poos;
Dimensionamento de poos;
Exerccios
guas subterrneas
Do ponto de vista hidrolgico, a gua encontrada na zona saturada
zona saturada
guas subterrneas
Fatores limitantes
porosidade do subsolo: a presena de argila no solo
diminui sua permeabilidade, no permitindo uma grande
infiltrao;
cobertura vegetal: um solo coberto por vegetao mais
permevel do que um solo desmatado;
inclinao do terreno: em declividades acentuadas a
gua corre mais rapidamente, diminuindo a possibilidade de
infiltrao;
tipo de chuva: chuvas intensas saturam rapidamente o
solo, ao passo que chuvas finas e demoradas tm mais
tempo para se infiltrarem
Percolao
a passagem de gua da zona no-saturada (zona de aerao) para
a zona saturada
estiagens);
Reduo do escoamento superficial: cheias, eroso
guas subterrneas
Distribuio de
guas
Reservatrio
Oceanos
Volume
(%)
94
Tempo mdio de
permanncia
4.000 anos
10 1.000 anos
guas subterrneas
2 semanas a
10.000 anos
< 0,01
2 semanas a 10
anos
< 0,01
2 semanas a 1 ano
Biosfera
< 0,01
1 semana
Atmosfera
< 0,01
10 dias
aprox. de 10.360.230 km 3
abundante que as guas superficiais)
(100
vezes
mais
Nem
todas as formaes geolgicas
possuem
caractersticas hidrodinmicas que possibilitem a extrao
econmica de gua subterrnea para atendimento de
mdias e grandes vazes pontuais
Qualidade:
rochas
condies de bombeamento.
O que um aqufero?
Derivado do Latim, a palavra
aqufero quer dizer:
carregar gua.
Unidades rochosas ou de sedimentos,
porosas e permeveis, que armazenam
e transmitem volumes significativos de
gua subterrnea passvel de ser
explorada
So unidades
AQUIFUGOS
Geolgicas que no
apresentam poros
interconectados e no
absorvem e nem
transmitem a gua.
Principais Aquferos
Formao
Barreiras
O Aqufero Guarani
O Aqufero Guarani a maior
O Aqufero Guarani
213 200 km
157 600 km
So Paulo
155 800 km
Paran
131 300 km
Gois
55 000 km
Minas Gerais
51 300 km
Santa Catarina
49 200 km
Mato Grosso
26 400 km
Aquferos em Macei
Aquferos em Macei
Aquferos em Macei
Barreiras alimentao das
guas subterrneas do
Marituba
Tipos de aqufero
Tipos de aqufero
Aqufero poroso ou
sedimentar
aquele formado por rochas
sedimentares consolidadas,
sedimentos inconsolidados ou
solos arenosos, onde a
circulao da gua se faz nos
poros formados entre os gros
de areia, silte e argila de
granulao variada
Aqufero fraturado ou
fissural
Formado por rochas gneas,
metamrficas ou cristalinas, duras e
macias, onde a circulao da gua se
faz nas fraturas, fendas e falhas,
abertas devido ao movimento tectnico
Ex.: basalto, granitos, gabros, files de
quartzo, etc.. Poos perfurados nessas
rochas fornecem poucos metros
cbicos de gua por hora
Tipos de aquferos
Funes dos
aquferos
subterrneas
causa e efeito
Fontes de
poluio
QUAIS SO OS
IMPACTOS?
Contaminao por agrotxicos em solos que no
ndices de
Vulnerabilidade:
0,0 0,1
DESPREZVEL
MAPA DE VULNERABILIDADE
Legenda:
0,0 0,1
DESPREZVEL
0,1 0,3 BAIXA
0,3 0,5
MODERADA
0,5 0,6 ALTA
Zona medida
Poos
Zonas Crticas
Situao
Preocupante
rea sem
informao
Cana de acar
Coco
Corpos dgua
Fragmento Florestal
Mangue
Lagoa da coca-cola,
Outros
Pastagem
Solo exposto
Vrzea
Delimitao das reas
Situao
Preocupante
Propriedades
Hidrogeolgicas
Porosidade razo entre o volume de vazios e o volume
total
Volume vazios
Volume total
Intervalo
Limite
inferior
Mdia
Limite
superior
Argila
0,34
0,57
0,42
Silte
0,34
0,61
0,46
Areia fina
0,26
0,53
0,43
Areia grossa
0,31
0,46
0,39
Cascalho fino
0,25
0,38
0,34
Cascalho grosso
0,24
0,36
0,28
Propriedades
Umidade ou reteno ou contedo volumtrico
Hidrogeolgicas
da gua razo entre o volume de gua e o volume total;
Volume gua
Volume total
Varia de zero (meio poroso completamente seco) at o
Propriedades
Umidade
Hidrogeolgicas parmetro
r
= 0 meio
Poroso
completamente
seco
= r reteno
especfica
razoavelmente
constante,
sobretudo para
areias e
cascalhos
= todos os
poros preenchidos
por gua
Propriedades
Hidrogeolgicas
Armazenabilidade coeficientes de armazenamento
Aqufero fretico
Propriedades
Porosidade
efetiva ( )
Hidrogeolgicas
VD
e
Vt
e
1m
1m
1m
Nvel de
saturao
inicial
Nvel de
saturao
final
Onde:
e = porosidade efetiva
VD = volume de gua drenada por gravidade
Vt = volume total
0,1 m
Volume drenado
0,1m 3
e
1m3
e 0,1 10%
Propriedades
Hidrogeolgicas
Aqufero fretico porosidade aparente ou coeficiente de
armazenamento (S)
Q
Vr
Vb
Vb = Q.t
S = V b / Vr
Vb volume
bombeado no tempo t
Propriedades
Hidrogeolgicas
Aqufero fretico
Propriedades
Hidrogeolgicas
Armazenabilidade coeficientes de armazenamento
Aqufero confinado
Propriedades
Hidrogeolgicas
Aqufero confinado
Propriedades
Hidrogeolgicas
Volume de gua liberado por uma unidade de rea do aqfero quando a linha piezomtrica abaixa 1m
b) confinado
a) freticos
Nvel da gua
A=1m2
A=1m2
1m
1m
aqiclude
aqfero
S = Ss . b
Superfcie
potenciomtrica
Exercc
io
Na figura, dois aquferos
esto superpostos, sendo que
o aqufero 1 livre, formado
por areias limpas e com
coeficientes de porosidade
iguais a:
Porosidade total = 30%
Porosidade eficaz ou efetiva
e= 20%
Calcular o volume total de
gua armazenada no aqufero 1
e o volume total de gua
extravel por bombeamento
deste aqufero
Exercc
io
Exercc
io
s = s0.a-r
Q = cte
Solo
Linha Piezomtrica
rp
r
r1
Impermevel
h1
r2
h2
Exercc
io
Durante 20 horas, foram bombeados 100 m 3/h . 20 h = 2.000 m3
Volume dV = dA.s = 2..r.s dr da equao s = s0.a-r :
Volume rebaixado
1
V 2 s0 r a dr 2 s0
2
[ln(a)]
0
r
Propriedades
Hidrogeolgicas
exemplo:
Na areia a velocidade do fluxo maior, ento K maior
Na argila a velocidade do fluxo menor, ento o K
menor
Propriedades
Hidrogeolgicas
Lei de Darcy
Hipteses:
escoamento permanente (Q = constante)
meio homogneo e isotrpico saturado ( mesmo solo e
mesmas propriedades nas trs direes
Kx = Ky = Kz = Ks = K
K
Lei de Darcy
A Lei de Darcy rege o escoamento da gua nos solos
dh
V K
dx
Onde:
V = velocidade da gua atravs do meio poroso;
K = condutividade hidrulica saturada
dh = variao de Carga Piezomtrica
dx = variao de comprimento na direo do fluxo dh/dx = perda de
carga
Perda de carga = decrscimo na carga hidrulica pela dissipao de energia
devida ao atrito no meio poroso.
O sinal negativo denota que a carga diminui a medida que x aumenta
Lei de Darcy
Q = fluxo de gua (m3/s)
A = rea (m2)
H = carga (m)
L = distncia (m)
K = condutividade hidrulica (m/s)
dh
Q KA
dx
Lei de Darcy
Nvel constante
(h1 h2 )
Q KA
L
l
h
h1
Q = v. A
Q = (k.dh/dx).(l.h)
h2
Q = k.l.h.dh/dx
Integrando:
h2
h1
Q dx K l h dh Q dx K l h dh
Q = k.l.(h12 - h22)/(2.L)
Algumas Definies
Importantes
Q = k.l.(h12 - h22)/(2.L)
Exerccio
1.
h1 = 10m
h2 = 7m
Q = 0,00032 m3/s
2
15m
10m
18m
L= 780m
7m
Impermevel
Datum
l
h
Q=V.A
h1
Q =[ K . dh/dx] . A
Como: A = l . b , ento:
Q = K . l . b . dh/dx
h2
Q
b
L
Integrando:
Q dx K l b dh
h2
Q dx K l b dh
Q = k.l.b.(h1 - h2)/L
h1
Algumas Definies
Importantes
Q = k.l.b.(h1- h2)/L
Exerccio
2.
h1 - h2 = 3m
b = 5m
Q = 0,0019 m3/s
2
10m
5m
13m
L= 780m
Impermevel
Datum
Propriedades
Hidrogeolgicas de
aquferos nacionais
Propriedades
Hidrogeolgicas de
Bacia sedimentar do Paran
grande volume
aquferos
nacionais
armazenado formao
Botucatu o principal aqufero
K entre 0,03 a 0,10 m/h
T entre 12 e 40 m2/h
S entre 10-3 e 10-5
Aquferos
em
Macei
RMM domnio fraturado ocorrncia na parte oeste e noroeste da RMM
nos municpios de Messias, rio Largo e Pilar Sistema Aqfero Fissural
1.Produtividade baixa Q mdia de 3,985 m3/h e Q especfica mdia inferior
a 0,380 m3/h/m;
2.A qualidade fsico-qumica da gua em geral muito boa;
3.carter anisotrpico no permite uma definio local da superfcie
potenciomtrica rea de ocorrncia dela controlada pela topografia e
localmente orienta-se segundo os vales das drenagens superficiais;
4.nvel esttico mdio de 5,78 metros, com profundidades que variam entre
0,36 e 33 metros;
5.Alimentao realizada por infiltrao direta da chuva, por contribuio das
guas acumuladas nas coberturas inconsolidadas, e por infiltrao a partir
da rede de drenagem superficial;
6.Sadas evapotranspirao (principal natural), pequenos crregos e as
descargas de base aps os perodos de chuva. Artificial poos tubulares
existentes.
Aquferos
em
Macei
O domnio intersticial ou poroso composto pelos Sistemas
Aqferos da Bacia de Alagoas, Formao Barreiras e Sedimentos de Praia e
Aluvio.
Bacia de Alagoas: Coqueiro Seco, com baixa potencialidade com
transmissividade mdia de 6,7 x 10-5 m2/s; Macei, com valores
predominantemente baixos de T mdia de 2,7 x 10-4 m2/s e condutividade
hidrulica (K) mdia de 5,0 x 10-6 m/s; Poo, com baixa potencialidade com
T mdia de 1,116 x 10-4 m2/s; Marituba, com mdia a baixa potencialidade,
com T = 2,0 x 10-2 m2/s e K = 4,0 x 10-6 m/s. Recarga do Sistema Aqfero
Marituba exclusivamente por percolao vertical, atravs da Formao
Barreiras e dos Sedimentos de Praia e Aluvio
Aquferos
em
Macei
O domnio intersticial ou poroso composto pelos Sistemas
Aqferos da Bacia de Alagoas, Formao Barreiras e Sedimentos de Praia e
Aluvio.
Formao Barreiras: sistema de potencial mdio Apresenta nveis de K
elevada (10-3 m/s) e nveis muito menos permeveis (10-8 m/s). T = 4,7 x 10-3
m2/s, K = 1,3 x 10-4 m/s e S = 2,9 x 10-4. as guas so consideradas doces, no
apresentando problemas de potabilidade a nvel regional e predominando o
tipo cloretada sdica. Aqferos Barreiras e Marituba em amplas reas em
estado de comunicao permanente nico sistema hidrulico Sistema
Aqfero Barreiras Marituba
Sedimentos de Praia e Aluvio: baixa potencialidade, grande variao dos
parmetros hidrodinmicos
BAR
< 10-5
10-5 10-4
10-4 10-3
10-3 10-2
> 10-2
1,60
16,40
24,60
45,90
11,50
0,0
8,71
30,43
30,43
30,43
CS
0,0
100,00
0,0
0,0
0,0
No trabalho original esse ttulo foi designado apenas como Formaes Geolgicas; BAR = Barreiras;
PIAmt = Piaabuu membro Marituba; MUR = Muribeca; CS = Coqueiro Seco
Propriedades
Hidrogeolgicas de
aquferos nacionais
Propriedades
Hidrogeolgicas de
aquferos nacionais
Propriedades
Hidrogeolgicas de
aquferos nacionais