E R F GZ L E ME N

E ME KL BA MF E T T
T UD E V YNE T M KURUL U BA KA NI







PATLAMADAN KORUNMA
DOKMANI


PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLKELERNDEN ALIANLARIN
KORUNMASI HAKKINDA YNETMELK
MADDE:10

PATLAMADAN
KORUNMA DOKMANI
ORGANZASYONEL
NLEMLER
PATLAMA RSKNN
DEERLENDRLMES
PATLAYICI ORTAM
OLUABLECEK YERLERN
SINIFLANDIRILMASI
TEKNK NLEMLER
PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLKELERNDEN ALIANLARIN
KORUNMASI HAKKINDA YNETMELK
MADDE: 6
PATLAMA RSKNN
DEERLENDRLMES
TEHLKEL
BLGELER
KMYASAL
MADDELERN
ZELLKLER
PROSES
ARTLARI
TUTUTURUCU
KAYNAKLAR
PATLAMANIN
ETKSNN
AZALTILMASI
PATLAYICI ORTAM
OLUMASINI
NLEME
PROSES
Proses admlar ve/veya aktivitelerin
tanmlanmas

Bu tanmlama patlamadan korunma iin
nemli olan btn bilgileri iermelidir.

Dizayn ve operasyonel verilerin bir tantm
(scaklk, basn,hacim, hammadde miktar
retilen i, dnel hz, i ekipmanlar),

KMYASAL MADDELER
KMYASAL MADDELERN GVENLK
PARAMETRELER

Parlama (Flash) Noktas:
Kendi kendine Tutuma Noktas
Patlama Limitleri; LEL -UEL
Kaynama noktas:
Younluk:
Buhar Younluu:
Buhar Basnc:

PATLAMA RSKNN DEERLENDRLMES

RSK DEERLENDRME
YNTEMNN
TANIMLANMASI
LOPA

BOW-TE
HAZOP
PHA

PATLAMA RSKNN DEERLENDRLMES

PATLAYICI ORTAM
OLUMASINI
NLEME
NERTLETRME
KONSANTRASYONLA
RI SINIRLANDIRMA
KAME

PATLAMA RSKNN DEERLENDRLMES


TUTUTURUCU KAYNAKLAR
EN 1127-1
PATLAYICI ORTAMLAR -
PATLAMAYI NLEME VE
KORUNMA
BLM 1: TEMEL
KAVRAMLAR VE
METODOLOJ

ELEKTRKL CHAZLAR,
STATK ELEKTRK
YILDIRIM
ALEVLER,
SICAK GAZLAR,
KIVILCIMLAR
SICAK YZEYLER

PATLAMA RSKNN DEERLENDRLMES


PATLAMANIN
ETKSNN
AZALTILMASI

PATLAMAYI BASTIRMA
PATLAMA KAPAKLARI
PATLAMAYA DAYANIKLI
TASARIM
PATLAMANIN ZOLE
EDLMES


PATLAMA RSKNN DEERLENDRLMES


Normal ilemler srasndaki tehlikeler

lem veya rnde deiiklii halinde tehlikeler.

Temizlik srasnda oluabilecek riskler


Arza halinde tehlikeler

TS 3491 EN 60079-10

PATLAYICI GAZ ORTAMLARINDA
KULLANILAN ELEKTRK CHAZLARI
N GENEL KURALLAR BLM 10:

TEHLKEL BLGELERN
SINIFLANDIRILMASI
PATLAYICI ORTAM OLUABLECEK YERLERN
SINIFLANDIRILMASI
PATLAYICI ORTAM OLUABLECEK YERLERN
SINIFLANDIRILMASI
Ama:
Snflandrma, patlayc gaz ortamlarnn
meydana gelebilecei yerlerde, cihazlarn bu
ortamda emniyetle kullanlabilmesini temin
etmek zere, cihazlarn seilmesini ve
montajn kolaylatrmak amacyla, gaz
gruplarn ve scaklk snflarn dikkate alarak,
ortamn analiz edilmesi ve snflandrlmas
metodudur.

PATLAYICI ORTAM OLUABLECEK YERLERN
SINIFLANDIRILMASI
Tehlikeli blge
inde cihazlarn yaplmas, kurulmas ve
kullanlmas iin zel tedbirlerin alnmasn
gerektirecek miktarlarda patlayc gaz ortam
bulunan veya bulunmas beklenen blge.

Tehlikesiz blge
inde cihazlarn yaplmas, kurulmas ve
kullanlmas iin zel tedbirlerin alnmasn
gerektirecek miktarlarda patlayc gaz ortam
bulunmayan veya bulunmas beklenmeyen
blge.

TEHLIKE BLGELERI
BLGE
PATLAYICI
ORTAMIN
ORTAYA IKMA
HTMAL
PATLAYICI ORTAMIN
DEVAMLILII
BLGE 0/20 Srekli
Uzun Sreli,
Sk Sk
BLGE 1/21 Ara Sra
Normal alma
artlar
BLGE 2/22 htimal D ok Ksa Sre
14
TEHLKE BLGELER
15
TEHLKE BLGELER
16
BOALMA KAYNAKLARI
Patlayc gaz ortam oluacak ekilde
atmosfere yanc gaz, buhar veya svnn
boalmaya balad nokta veya yer.
TEHLKEL BLGE HESAPLAMASINDA KRTERLER
Boalma dereceleri
Patlayc gaz ortamnn oluma skl ve
ihtimalinin azalan srasna gre aada
listelenen temel boalma derecesi vardr:
a) Srekli derece,
b) Ana derece,
c) Tali (ikincil) derece.
TEHLKEL BLGE HESAPLAMASINDA KRTERLER
Srekli boalma derecesi veren kaynaklar

a) Sabit bir at tanknda bulunan ve atmosfere
kalc havalandrmas olan yanc bir svnn
yzeyi,

b) Atmosfere devaml olarak veya uzun
srelerle ak olan yanc bir svnn yzeyi
(su/ya ayrcs gibi).

PATLAYICI ORTAM OLUABLECEK YERLERN
SINIFLANDIRILMASI TEHLKEL BLGE HESAPLAMASINDA KRTERLER
ANA BOALMA DERECES VEREN KAYNAKLAR
a) Normal almada yanc madde yaymas
beklenen pompa, kompresr ve vana keeleri,
b) Kaplarda bulunan ve normal almada su
tahliye edilirken atmosfere yanc madde
yaymas mmkn olan su tahliye noktalar,
c) Normal almada atmosfere yanc madde
yaymas beklenen numune alma noktalar,
d) Normal almada atmosfere yanc madde
yaymas beklenen tahliye vanalar,
havalandrma vanalar ve dier aklklar.

PATLAYICI ORTAM OLUABLECEK YERLERN
SINIFLANDIRILMASI TEHLKEL BLGE HESAPLAMASINDA KRTERLER
Tali boalma derecesi veren kaynaklar
a) Normal almada yanc madde yaymas
beklenmeyen pompa, kompresr ve vana keeleri,
b) Normal almada yanc madde yaymas
beklenmeyen flanlar, balantlar ve boru balant
paralar,
c) Normal almada atmosfere yanc madde
yaymas beklenmeyen numune alma noktalar,
d) Normal almada atmosfere yanc madde
yaymas beklenmeyen tahliye vanalar,
havalandrma vanalar ve dier aklklar.

PATLAYICI ORTAM OLUABLECEK YERLERN
SINIFLANDIRILMASI TEHLKEL BLGE HESAPLAMASINDA KRTERLER
GAZIN VEYA BUHARIN BOALMA HIZI
Boalma hz ne kadar yksek olursa tehlikeli blgenin
yaylma snr da o kadar byk olur.

Boalma hznn kendisi de aadaki parametrelere
baldr
a) Boalma kaynann geometrik ekli
Bu husus boalma kaynann fiziksel zelliiyle ilgilidir,
ak yzey, kaak yapan flan gibi

b) Boalma hareket hz
Belli bir boalma kayna iin, boalma hz boalma
hareket hz ile doru orantl olarak artar.
PATLAYICI ORTAM OLUABLECEK YERLERN
SINIFLANDIRILMASI
C) Younluk
Yaylan karmdaki yanc gaz veya buhar younluu
arttka boalma hz da ykselir.
d) Yanc svnn uuculuu
Bu husus esas olarak buhar basncna ve buharlama
ssna (entalpi) baldr. Buhar basnc bilinmiyorsa,
kaynama noktas veya parlama noktas rehber olarak
alnabilir. Parlama noktas ne kadar dk olursa
kuan yaylma snr da o kadar byk olur.
e) Sv scakl
Buhar basnc scaklkla artar, bylece buharlamadan
dolay boalma hzn ykseltir.

PATLAYICI ORTAM OLUABLECEK YERLERN
SINIFLANDIRILMASI
ALT PATLAYICILIK SINIRI (LEL)
Belirli bir yaylma hacmi iin, LEL ne kadar
dk olursa tehlikeli blgenin yaylma snr
o kadar byk olur.
% 15 LEL deerine sahip amonyak boalmas
ak havada hzla dalr ve bundan dolay
patlayc gaz ortamnn snrlar ihmal
edilebilecek kadar kk olur.
PATLAYICI ORTAM OLUABLECEK YERLERN
SINIFLANDIRILMASI
HAVALANDIRMA

Normal olarak havalandrma arttka kuan
yaylma snr klr.
Havalandrmaya mani olan engeller kuan
yaylma snrlarn arttrabilir.
PATLAYICI ORTAM OLUABLECEK YERLERN
SINIFLANDIRILMASI
GAZIN VEYA BUHARIN BOALDIKTAN
SONRAK BAIL YOUNLUU

Eer gaz veya buhar havadan nemli lde
hafifse yukarya doru hareket eder. Eer
nemli lde arsa zemin seviyesinde
birikir.
Kuan yatay yaylma snr zemin
seviyesinde artan bal younlukla artar,
kaynan yukarsnda azalan bal younlukla
artar.
PATLAYICI ORTAM OLUABLECEK YERLERN
SINIFLANDIRILMASI
RNEK HESAPLAMA
YAYILMA ZELLKLER:

Yanc madde Metan gaz
Boalma kayna Boru balants
Metann molekl ktlesi: 16,05 (kg/kmol)
EN 60079-10
RNEK HESAPLAMA
EN 60079-10
RNEK HESAPLAMA
Alt patlayclk snr, (LEL): % 5
Alt patlayclk snr (LEL
m
):
0,416x 10
-3
x M x LELv = 0,033 kg/m3
Boalma derecesi: Tali
Emniyet faktr, (k): 0,5
Boalma hz, (dG/dt)max : 1 kg/s

Havalandrma zellikleri
Ak hava durumu
Asgari rzgr hz: 0,5 m/s
Salanan hava deiimi says, C > 0,03 /s
Kalite faktr (havalandrmann verimlilii),
f :1
Ortam scakl; t 15 C (288 K)
Scaklk katsays (T/293 K) 0,98

EN 60079-10
RNEK HESAPLAMA
Asgari volumetrik temiz hava ak hz:

(dV/dt)min = 59,3 m3/s

EN 60079-10
RNEK HESAPLAMA
Teorik Vz hacminin tahmin edilmesi:

Vz =
f X (dV/dt)
min

C
=
1 x 59,3
0,03
=
2000 m
3

EN 60079-10
RNEK HESAPLAMA
t =
-
f
c
ln
LEL X k
X
0

=
-
1
1
ln
5 X 0,5
100
Kalclk Sresi (Alan ierisinde)



t = 123 s

EN 60079-10
RNEK HESAPLAMA
Havalandrma:
Havalandrma iin kullanlabilirlik seviyesi
verilmitir;
yi: Havalandrma pratik olarak srekli
mevcuttur.
Orta: Havalandrmann normal almada
srekli mevcut olmas beklenir. Ancak seyrek
ve ksa sreli kesinti olabilir.
Kt: yi veya orta standardn karlamayan
havalandrmadr, fakat yine de kesintilerin
uzun srelerle olumas beklenmez
EN 60079-10
RNEK HESAPLAMA
Hacim Karlatrmas
Vz< 0,1 Yksek havalandrma (VH)
0,1<Vz< V0 Orta havalandrma (VM)
Vz> V0 Dk havalandrma (VL)

V0:3600 m3
Vz:2000 m3
Yani;
0,1<Vz< V0 Orta havalandrma (VM)

EN 60079-10
RNEK HESAPLAMA
Boalma
Derecesi
Havalandrma
Yksek Orta Dk
Kullanlabilirlik Derecesi
yi Orta Kt yi Orta Kt
yi, Orta
veya
Kt
Srekli
ZONE 0
NE
Tehlikesiz
ZONE 0
NE
ZONE 2
ZONE 0
NE
ZONE 1 ZONE 0
ZONE 0
+
ZONE 1
ZONE 0
+
ZONE 1 ZONE 0
Ana
ZONE 1
NE
Tehlikesiz
ZONE 1
NE
ZONE 2
ZONE 1
NE
ZONE 2 ZONE 1
ZONE 1
+
ZONE 2
ZONE 1
+
ZONE 2
ZONE 0
VEYA
ZONE 1


Tali
ZONE 2
NE
Tehlikesiz
ZONE 2
NE
Tehlikesiz ZONE 2 ZONE 2 ZONE 2 ZONE 2
ZONE 0
VEYA
ZONE 1
EN 60079-10
RNEK HESAPLAMA
Patlayc Zone Bykl
Vz= 2000 m
3

Vz =4 R/3
2000 =4 R/3
R= 7,8 m yarapnda zone bykl
bulunmaktadr.

EN 60079-10
RNEK HESAPLAMA
TEHLKE BLGELER
Ak Havada Bulunan, Sabit atl Fakat Yzer Tavan
Olmayan Yanc Sv Depolama Tank.
a = Havalandrma aklklarndan 3 m,
b = atnn 3 m zerinde,
c = Tanktan yatay olarak 3 m.

37

TEKNIK NLEMLER


Patlamann nlemesi
kame
Kapal sistem
Tehlikeli atmosfer oluumunu nleme
Ateleyici kaynaklardan kanma
Gaz alarm sistemleri
Acil durum ekipmanlar

TEKNIK NLEMLER

Patlamann etkisini hafifletme
Patlamaya dayankl ekipman
Patlama bastrma
Patlamann yaylmasn nleme,
kaz ve alarm
ORGANIZASYONEL NLEMLER:

letme talimatlar
Ekipmanlarn kullanm talimatlar,
Ekipmanlarn bakm talimatlar,
stihdam edilen kiilerin becerileri
Eitim
alma izin sistemi yleyse, nasl organize
edildii,
ORGANIZASYONEL NLEMLER:

Tehlikeli blgede seyyar i ekipmanlarnn
kulanm kurallar
Kiisel koruyucu donanm
Nasl bakm, denetim ve kontrol sistemi
organize edilmesi
Tehlikeli yerlerin nasl iaretlendii
Personelin grev, yetki ve sorumluklarnn
belirlenmesi
TEEKKRLER
ERF GZLEMEN
EMEKL BA MFETT
TUDEV VAKFI YN.KRL.BK