You are on page 1of 512

ORTAÖĞRETİM KİMYA

11.SINIF 6.ÜNİTE;
KİMYASAL TEPKİMELERDE
DENGE

1
BAŞLIKLAR
• 1.BÖLÜM: KİMYASAL DENGE
• 2.BÖLÜM: DENGEYİ ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
• 3.BÖLÜM: SULU ÇÖZELTİ DENGELERİ

2
1.BÖLÜM: KİMYASAL
DENGE

3
DENGE
• 1. Fiziksel denge
• 2. Kimyasal denge

4
REAKSİYON İŞARETİ
ÇEŞİTLERİ
• Reaksiyon işareti tek yönlü ve çift yönlü
olmak üzere iki çeşittir.
• Reaksiyon işareti tek yönlü ya da çift yönlü
oluşu denkleminin ayırt edici özelliğidir, bu
nedenle doğrusu ne ise öyle yazılmalıdır.

5
FİZİKSEL DENGE
• Çift yönlü fiziksel bir tepkimedeki dengedir;
su döngüsü örnek verilebilir:
• H2O(s) ⇌ H2O(g)

6
KİMYASAL DENGE
• Çift yönlü kimyasal bir tepkimedeki
dengedir.
• N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g)
• N2(g) + 2,5O2(g) ⇌ N2O5(g)
• H2O(s) ⇌ H+1(suda) + OH–1(suda)

7
NİÇİN ÇİFT YÖNLÜ TEPKİME
• Girenlerden ürünlerin tamamen
oluşmasının gerekmediği tepkimeler çift
yönlüdür.
• Çift yönlü tepkimelerde sağa doğru
cereyan yüzdesi hiçbir zaman %100
değildir.
• Suyun iyonlaşmasında 10 milyonda 1’dir.
• Su döngüsünde %50’dir.

8
FİZİKSEL VE KİMYASAL
DEĞİŞİMLERDE DENGE

9
Maddenin farklı fiziksel hâllerinde maksimum
düzensizlik-minimum enerji eğilimi

10
• Genellikle maksimum düzensizlik ve
minimum enerjinin uzlaştığı durumda
denge söz konusu olur. Belirli koşullarda
maddenin farklı fiziksel hâlleri arasında
kurulan dengeye fiziksel denge denir. Su
döngüsü fiziksel dengeye örnek verilebilir.
• H2O(s) ⇌ H2O(g)
• Bir miktar su ile doldurulan bir kabın ağzı
kapatıldığında su seviyesinin bir süre
sonra buharlaşmadan dolayı azaldığı daha
sonra su seviyesinin aynı kaldığı görülür.
11
• Su seviyesinin sabit kalması
buharlaşmanın durduğu anlamına gelmez.
Denge durumunda gözlenebilen
(makroskobik) değişiklikler durmuş gibi
görünse de gözlenemeyen (mikroskobik)
değişmeler devam eder. Bu nedenle
denge dinamiktir (Görsel).
• Dengenin dinamik olması girenlerin
ürünlere dönüştüğü, aynı hızla ürünlerin
tekrar girenleri oluşturduğu, ileri ve geri
tepkimenin devam ederek sistemin
dengeye geldiğini gösterir.
12
Denge dinamiktir.

13
• Denge hâlinde tepkimedeki girenlerin ve
ürünlerin derişimi sabittir. Girenlerin ve
ürünlerin miktarının sabit kalabilmesi için
sistem kapalı, sıcaklık sabit ve tepkime
tersinir olmalıdır.
• Kimyasal olaylarda da denge söz
konusudur. Belirli koşullarda kimyasal bir
tepkimede tepkimeye girenlerin ve
ürünlerin derişimlerinin zamanla net
değişim göstermediği duruma kimyasal
denge denir.
14
• Ozon oluşumu ve bozunumu da kimyasal
dengeye örnek verilebilir.
• Atmosferin strotosfer katmanında yer alan
ozon, ultraviyole ışınların etkisiyle bir
taraftan oksijen gazına ve radikaline
dönüşürken diğer taraftan da oluşan
oksijen gazı ve radikali yeniden ozon
gazına dönüşür (Görsel).
• O3 + hv → O2 + •O (I. tepkime)
• O3 ← O2 + •O (II. tepkime)
15
Atmosferde ozon oluşumu ve bozunumu

16
• I. tepkime ileri yönde gerçekleşirken II.
tepkime geri yönde gerçekleşmektedir. Eş
zamanlı gerçekleşen ileri tepkime hızı ile
geri tepkime hızı eşit olduğunda tepkime
dengededir.
• O3(g) ⇌ O2(g) + •O
• Ozon gazının oluşumu ve bozunumunda
olduğu gibi geri dönüşümlü olan
tepkimelere tersinir tepkime denir. Tersinir
tepkimeler çift yönlü ok (⇌) ile gösterilir.

17
• Tepkimelerde gösterilen çift yönlü ok,
tepkimenin hem ileri hem de geri yönde
gerçekleşebileceği anlamına gelir.
• Tersinir tepkime giren maddelerin ürünleri,
ürünlerin de tekrar tepkimeye giren
kimyasal türleri oluşturduğu tepkimedir.
• Bu tür tepkimelerin tamamı tepkimeye
girenlerin ve ürünlerin denge derişimlerinin
değişmediği yaşam için gerekli denge
tepkimesidir (Grafik).

18
KİMYASAL DENGE GRAFİĞİ
(Ozon oluşumu ve bozunumunda derişimin zamanla
değişimi)

19
KİMYASAL DENGE
GRAFİKLERİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

20
D 2013-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 1.BÖLÜM

21
NİÇİN DENGE?
• Maddelerin tümünün yapısında minimum
enerjiye yönelme eğilimi ve maksimum
düzensizlik eğilimi mevcuttur.

MİNİMUM ENERJİYE EĞİLİM


• Bütün maddeler düşük potansiyel enerjili
olmak ister, bu sebeple kimyasal
tepkimelerde minimum enerjiye eğilim
yönü (düzenlilik yönü) ısının olduğu
yöne doğrudur, başka bir deyimle o
tarafın lehinedir.
22
• Isının olduğu taraftaki maddelerin toplam
enerjisi, diğer taraftaki maddelerin toplam
enerjisine göre daha azdır; bu sebeple
ısının olduğu taraf minimum enerji
yönüdür.

MAKSİMUM DÜZENSİZLİĞE EĞİLİM


• Denge tepkimelerinde minimum enerjiye
eğilim yönü ile maksimum düzensizlik
eğilimi yönü birbirine zıttır.

23
• Maksimum düzensizlik eğilimi ısının
olmadığı yöne doğrudur, başka bir
deyimle ısının olmadığı tarafın
lehinedir; ısının olduğu yöne doğru
maksimum düzensizlik azalır.
• Hem V hem de T arttıkça düzensizlik artar.

24
DENGE TEPKİMELERİNDE
MİNİMUM ENERJİ VE
MAKSİMUM DÜZENSİZLİK
EĞİLİMİ FARKLI YÖNDEDİR
• Bir tepkimede minimum enerjiye eğilim
denklemin bir tarafına doğru (ısının olduğu
yöne), maksimum düzensizliğe eğilim de
denklemin diğer tarafına doğru (ısının
olmadığı yöne) ise olay denge tepkimesidir
(çift yönlüdür).
25
• Her iki eğilim de aynı yönü destekliyorsa
olay tek yönlüdür. Tek yönlü tepkimelerde
her iki eğilimin de aynı yönü desteklemesi,
maksimum düzensizlik eğiliminin baskı
altına alınması anlamına gelmektedir.

26
DENGE TEPKİMELERİNDE
MİNİMUM ENERJİ VE
MAKSİMUM DÜZENSİZLİK
YÖNÜNÜN BELİRLENMESİ
• Önce tepkimenin endotermik mi yoksa
ekzotermik mi olduğuna karar verilir. Daha
sonra «Isının olduğu yön minimum enerji
lehine olan yön, ısının olmadığı yön de
maksimum düzensizlik lehine olan
yöndür.» bilgisi kullanılır.
27
• Tepkimenin endotermik mi yoksa
ekzotermik mi olduğunu tepkimede ısı
ya da enerji verilmeden bilebilmek
gerekir.
• İstemli tepkimeler ekzotermik
tepkimedir. Yaşam için gerekli
tepkimeler istemli tepkimedir.
• Aşağıdaki bilgiler ezberlenmelidir:
EKZOTERMİK TEPKİMELER
• Pil tepkimeleri ekzotermik tepkimedir.
28
• Bağ oluşumu ekzotermik tepkimedir.
• Donma ekzotermik tepkimedir.
• Yoğunlaşma ekzotermik tepkimedir.
• Sentez tepkimeleri ekzotermik
tepkimedir.
• Nötrleşme tepkimeleri ekzotermik
tepkimedir.
• Azotun yanması hariç tüm yanma
tepkimeleri ekzotermik tepkimedir.

29
• Elektron ilgisine ait reaksiyon denklemi
genellikle ekzotermik tepkimedir.
• Gazların suda çözünmesi ekzotermik
tepkimedir.

ENDOTERMİK TEPKİMELER
• Azotun yanması istisna olarak
endotermik tepkimedir.
• İyonlaşma enerjisi ile ilgili reaksiyon
denklemi endotermik tepkimedir.

30
• Katıların ve sıvıların suda çözünmesi
genelde endotermik tepkimedir.
• Buharlaşma endotermik tepkimedir.
• Süblimleşme endotermik tepkimedir.
• Ayrışma (analiz) tepkimeleri endotermik
tepkimedir.
• İyonlaşma denklemleri endotermik
tepkimedir.
• Elektroliz tepkimeleri endotermik
tepkimedir.
31
• Erime endotermik tepkimedir.
• Bağ kırılması endotermik tepkimedir.

32
DENGE TEPKİMESİNDE
MİNİMUM ENERJİ VE
MAKSİMUM DÜZENSİZLİK
YÖNÜNÜN BELİRLENMESİ
• Ayrışma tepkimeleri endotermik
tepkimedir. Mol sayısının çok olduğu
yöne doğru düzensizlik artar; maksimum
düzensizliğe eğilim aşağıdaki tepkimede
sağa doğrudur.
COCl2(g) + ısı ⇌ CO(g) + Cl2(g)
33
• Suyun iyonlaşma denklemi endotermik
tepkimedir. Maksimum düzensizliğe
eğilim sağa doğrudur, başka bir ifadeyle
ürünler lehinedir.
+1 –1
H2O(s) + ısı ⇌ H (suda) + OH (suda)
• Katıların ve sıvıların suda çözünmesi
genelde endotermik tepkimedir. Bu
nedenle düzensizlik çözünme yönünde
artar; aşağıdaki tepkimede maksimum
düzensizliğe eğilim sağa doğrudur, başka
bir deyimle çözünmenin lehinedir.
Ca(OH)2 (k) + ısı ⇄ Ca+2(suda) + 2OH–(suda)
34
• Gazların suda çözünmesi olayı
ekzotermik tepkimedir. Düzensizlik sağa
doğru azalır, maksimum düzensizliğe
eğilim sola doğrudur.
O2(g) + su ⇌ O2(suda) + ısı
CO2(g)+ H2O(s) ⇌ 2H+(suda)+ CO3 –2(suda) + ısı
• Maddenin katıdan gaza doğru düzensizliği
artmaktadır, maksimum düzensizliğe
eğilim sağa doğru, başka bir ifadeyle
ürünler lehinedir (endotermik tepkime).
H2O(k)+ısı⇌H2O(s) veya H2O(s)+ısı⇌H2O(g)
35
• Aşağıdaki reaksiyon denklemlerinde
düzensizliğin girenler yönünde mi
yoksa ürünler yönünde mi arttığını
belirtiniz.
• H2O(k) ⇌ H2O(s)
• H2O(s) ⇌ H2O(g)
• COCl2(g) ⇌ CO(g) + Cl2(g)
• AgCI(k) ⇌ Ag+(suda) + Cl–(suda)
• H2O(s) ⇌ H+1(suda) + OH–1(suda)
• N2 + 2,5O2 ⇌ N2O5
36
• CO2(g)+ H2O(s) ⇌ 2H+(suda)+ CO3 –2(suda)
• N2 + 3H2 ⇌ 2NH3
• 2SO2(g) + O2(g) ⇌ 2SO3(g)

37
• DÜZENSİZLİK, ISININ OLDUĞU YÖNÜN
TERSİ YÖNDE ARTAR”
• Bu sebeple önce ısının girenlerde mi
yoksa ürünlerde mi olduğu, başka bir
ifadeyle tepkimenin endotermik mi yoksa
ekzotermik mi olduğu belirlenmelidir:
• H2O(k) +ısı ⇌H2O(s) (Erime endotermiktir.)
Düzensizlik ürünler yönünde artar.
• H2O(s) +ısı ⇌H2O(g) (Buharlaşma
endotermiktir.) Düzensizlik ürünler
yönünde artar.
38
• COCl2(g) +ısı ⇌ CO(g) + Cl2(g) (Ayrışma
tepkimeleri endotermiktir.) Düzensizlik
ürünler yönünde artar.
• AgCI(k) +ısı ⇌ Ag+(suda) + Cl–(suda) (Katıların
ve sıvıların suda çözünmesi genelde
endotermiktir.) Düzensizlik ürünler
yönünde artar.
• H2O(s) +ısı ⇌ H+1(suda) + OH–1(suda) (Suyun
iyonlaşması endotermiktir.) Düzensizlik
ürünler yönünde artar.

39
• N2 + 2,5O2 +ısı ⇌ N2O5 (Azotun yanması
istisna olarak endotermiktir.)
Düzensizlik ürünler yönünde artar.
• CO2(g)+ H2O(s) ⇌ 2H+(suda)+ CO3 –2(suda) +ısı
(Gazların suda çözünmesi
ekzotermiktir.) Düzensizlik girenler
yönünde artar.
• N2 + 3H2 ⇌ 2NH3 +ısı (Sentez tepkimesi
ekzotermiktir.) Düzensizlik girenler
yönünde artar.

40
• 2SO2(g) + O2(g) ⇌ 2SO3(g) +ısı (Yanma
tepkimeleri azotun yanması hariç
ekzotermiktir.) Düzensizlik girenler
yönünde artar.

41
TEPKİME ÇEŞİTLERİ VE
KİMYASAL DENGE
• Tepkimeler iki yönlü tepkime ve tek
yönlü tepkime olmak üzere ikiye ayrılır.
• İki yönlü tepkimeye geriye dönen
tepkime, tersinir tepkime, reversibl
tepkime veya çift yönlü tepkime de
denir.
• Tek yönlü tepkime ise geriye dönmeyen
tepkime, tersinmez tepkime veya
irreversibl tepkime adlarıyla da bilinir.
42
KİMYASAL DENGE SABİTİ (K)
• Denge sabiti, sabit sıcaklıkta dengedeki
her bir tepkime için belirlenen sabit bir
sayıdır, büyük harf K ile gösterilir.
• Denge sabiti, tersinir bir tepkimede sabit
sıcaklıkta denge anında ileri tepkime hız
sabitinin geri tepkime hız sabitine oranıdır
(K=k1/k2 veya K=kileri/kgeri).
• Sabit sıcaklıkta kapalı kaptaki aA(g)+bB(g)
⇌ cC(g)+dD(g) tepkimesini inceleyelim:
43
• Kaba önce bir miktar A ve B koyalım.
Zamanla A ve B’nin tepkimeye
girmesinden dolayı miktarı azalacak, C ve
D’nin miktarı artacaktır. Oluşan C ve D
tepkimeye girip tekrar A ve B oluşacaktır.
• Bir müddet sonra A ve B’den C ve D
oluşma hızı ile C ve D’den A ve B oluşma
hızı eşit olur.
• İleri reaksiyon hızının geri reaksiyon
hızına eşit olduğu an denge
durumudur.
44
• Girenlerin derişimi başlangıçta fazla
olduğundan ileri tepkime önceleri daha
hızlıdır. Ürünlerin derişimi arttıkça ileri
tepkime hızı azalır, geri tepkime hızı artar.
• Tepkime dengeye ulaşılınca, her iki
yöndeki tepkime eşit hızdadır; buna
dinamik denge denir.
• Dengeye ulaşılınca tepkime
sonlanmıştır, giren ve ürün madde
konsantrasyonu değişmez.

45
K İKİ ÇEŞİTTİR
• 1. Molar derişim cinsinden denge sabiti
(Kc)

• 2. Kısmi basınç cinsinden denge sabiti


(KP)

46
MOLAR DERİŞİM CİNSİNDEN
KİMYASAL DENGE SABİTİ (Kc)
• Molar derişimler cinsinden denge sabiti Kc
ile gösterilir.
• K denildiğinde de Kc anlaşılmalıdır.
• Bu ünitede aynı K denge sabiti
karşımıza farklı isimlerle çıkacaktır: Ka,
Kb, Kçç, Ksu vb.

47
aA(g)+bB(g) ⇌ cC(g)+dD(g)
Tepkimesinin Denge Bağıntısının
Kc Cinsinden Yazılması
• Kimyasal türlerden gaz ve suda olanların
kat sayıları, molar derişim üzerine üs
olarak yazılır.
• Katı ve sıvı fazdaki maddeler denge
bağıntısında yer almaz, gaz fazındaki ve
suda çözünmüş durumdaki maddeler yer
alır.
48
• Çift yönlü bir kimyasal tepkime dengede
iken; ürünlerden gaz ve sulu çözelti
olanların molar konsantrasyonları çarpımı
(kat sayıların molar derişime üs olarak
yazılması kaydıyla), tepkimeye girenlerden
gaz ve sulu çözelti olanların molar
konsantrasyonları çarpımına bölümü (kat
sayıların molar derişime üs olarak
yazılması kaydıyla), denge sabitine (Kc)
eşittir.

49
• Verilen aA(g)+bB(g) ⇌ cC(g)+dD(g)
tepkimesinin denge bağıntısı aşağıdaki
gibi yazılır.

50
SORU
• 2A(g)+B(g)+F(s) ⇌ C(g)+2D(suda)+2E(k)
tepkimesinin denge bağıntısını yazınız.
• Kc = [D]2 [C] / [A]2 [B]
• Katı ve sıvı fazdaki maddelerin denge
bağıntısında yer almaz, gaz fazındaki ve
suda çözünmüş durumdaki maddeler yer
alır.

51
AŞAĞIDAKİ TEPKİMELERİN
DENGE BAĞINTILARINI YAZINIZ
• NO(g) + SO3(g) ⇄ SO2(g) + NO2(g)
K= SO2(g) NO2(g) / NO(g) SO3(g)

• HCN(suda) ⇌ H+1(suda) + CN–1(suda)


Ka = [H+1(suda)] [CN–1(suda)] / [HCN(suda)]

• H2O(s) ⇌ H+1(suda) + OH–1(suda)


Ksu= H+1(suda) OH–(suda)
52
• Ca(OH)2 (k) ⇄ Ca+2(suda) + 2OH–(suda)
Kçç= Ca+2(suda) OH–(suda)2

53
MEKANİZMALI ÇİFT YÖNLÜ
TEPKİMELERDE DENGE
BAĞINTISI
• 2X(g) + Y(g) ⇌ X2Y(g) (Hızlı)
X2Y(g) + Y(g) ⇌ 2XY(g) (Yavaş)
mekanizmasına sahip,
2X(g) + 2Y(g) ⇌ 2XY(g) tepkimesinin denge
bağıntısını yazınız.

54
• Mekanizmalı tepkimelerde denge sabiti
ara basamaklara bağlı değildir.
• Mekanizmalı olarak gerçekleşen
tepkimelerin denge bağıntısı olarak toplu
tepkimenin denge bağıntısı alınır.

55
KATI VE SIVI MADDE
DERİŞİMLERİ DENGE
BAĞINTISINDA NİÇİN
YAZILMAZ?
• K (denge sabiti), katı ve sıvılar hesaba
katılarak ayarlanmıştır.
• Birim hacme düşen katı ve sıvı tanecik
sayısı tepkimede değişmez.

56
DENGE İKİ ÇEŞİTTİR:
1.HETEROJEN DENGE
2.HOMOJEN DENGE
• Tepkimeye giren ve oluşan ürünlerin hepsi
aynı fazda olmayabilir. Tepkimeye katılan
maddeler farklı fazda ise ortaya çıkan
dengeye heterojen denge denir.
• H2(g) + S(k) ⇌ H2S(g) tepkimesinde hidrojen
gaz, kükürt katı hâlde olduğundan tepkime
heterojen tepkimedir.
57
• Tepkimeye katılan maddeler aynı fazda
ise tepkimeye homojen denge denir.
• N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g) tepkimesinde azot,
hidrojen ve amonyak her üçü de gaz hâlde
olduklarından tepkime homojen
tepkimedir.

58
59
DENGE KESRİ (YALANCI
DENGE SABİTİ)
• Tepkimenin herhangi bir anındaki
derişimler denge bağıntısında yerine
yazıldığında elde edilen değere denge
kesri denir.
• Denge kesri Q ile ifade edilir.
• Sistemin dengede olup olmadığı elde
edilen Q ile K’nın karşılaştırılması ile
bulunur.
60
• K = Q ise sistem dengededir.
• K < Q ise sistem dengeye ulaşmak için
girenler yönüne hareket eder.
• K > Q ise sistem dengeye ulaşmak için
ürünler yönüne hareket eder.

61
62
63
64
65
KISMİ BASINÇ CİNSİNDEN
KİMYASAL DENGE SABİTİ (KP)
• Kısmi basınç cinsinden denge sabiti ise KP
ile gösterilir.

66
DENGE BAĞINTISININ KISMİ
BASINÇLAR CİNSİNDEN
YAZILIŞI
• Tüm maddelerin gaz fazında olduğu
kimyasal tepkimelerde bu bağıntı kullanılır.
Denklemde katı ve sıvı da olabilir, ancak
suda kesinlikle olmamalıdır.
• 2A(g) + B(g) ⇌ C(g) + 2D(g) tepkimesi için
kısmi basınç cinsinden denge ifadesi PD2
PC’nin, PA2 PB’ye bölümünün KP’ye
eşitlenmesiyle elde edilir.
67
Aşağıdaki tepkimenin denge sabiti
kısmi basınçlarla ifade edilirse;

68
69
KISMİ BASINÇ CİNSİNDEN
DENGE SABİTİ (Kp) İLE
DERİŞİM CİNSİNDEN
DENGE SABİTİ (Kc) İLİŞKİSİ
• İlişki iki farklı formülle belirtilir.
• Gaz fazında gerçekleşen kimyasal
tepkimelerde kısmi basınçlar cinsinden
denge sabiti ile derişim cinsinden denge
sabiti ilişkisini belirten bağıntı şu
şekildedir: Kp = Kc (RT)Δn
70
• R = İdeal gaz sabiti
• T = Mutlak sıcaklık (K)
• Δn = Ürünlerden gaz fazında ve çözelti
hâlinde olanlarının kat sayıları toplamı –
Girenlerden gaz fazında ve çözelti hâlinde
olanlarının kat sayıları toplamı

• İkinci formül: Kc = Kp / (RT)Δn

71
72
73
KISMİ BASINÇ CİNSİNDEN
DENGE SABİTİ (Kp) İLE
DERİŞİM CİNSİNDEN
DENGE SABİTİ (Kc) İLİŞKİSİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

74
A 2012-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 1.BÖLÜM

75
76
DENGE SABİTİ
HESAPLAMALARI

77
78
79
KİMYASAL DENGE
HESAPLAMALARI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

80
D 2016-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE
1.BÖLÜM

81
82
B 2015-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 1.BÖLÜM

83
84
A 2011-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 1.BÖLÜM

85
86
87
88
89
90
KİMYASAL DENGE
TEPKİMELERİNDE DENGE
SABİTİ İLE KAT SAYI
DEĞİŞİMİNİN ETKİSİ

91
DENGE SABİTİNE KAT SAYI
DEĞİŞİMİNİN ETKİSİ (DENGE
TEPKİMELERİNE HESS
PRENSİPLERİNİN
UYGULANMASI)
• 4 uygulama vardır.
• Sabit sıcaklıkta bir kimyasal tepkimenin
denge sabiti K ise; denklem ters çevrilirse
denge sabiti 1/K olur.
92
• Denge denkleminin kat sayıları bir sayı ile
çarpılırsa aynı sayı denge sabitine üs
olarak alınır.
• Denge denkleminin kat sayıları 2’ye
bölünürse, denge sabitinin karekökü alınır.
• Denge tepkime denklemi birden fazla
tepkime denkleminin toplamından elde
ediliyorsa bu denge denkleminin denge
sabiti, toplanan tepkime denklemlerinin
denge sabitlerinin çarpımına eşittir.

93
94
95
96
DENGE SABİTİNE KAT SAYI
DEĞİŞİMİNİN ETKİSİ (HESS
PRENSİPLERİNİN
UYGULANMASI)

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

97
A 2022-AYT 11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 1.BÖLÜM

98
B 2014-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 1.BÖLÜM

99
C 2012-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 1.BÖLÜM

100
101
102
103
104
K DENGE SABİTİNE ETKİ
EDEN FAKTÖRLER
1. Sıcaklık
2. Kat sayı değişimi
• K denge sabiti sayısal değerini dış
etkilerden yalnız sıcaklık değiştirir.
• K denge sabitinin sayısal değerine
derişim, hacim, basınç ve katalizörün etkisi
yoktur.

105
2.BÖLÜM: DENGEYİ
ETKİLEYEN FAKTÖRLER

106
KİMYASAL DENGEYİ
ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1. SICAKLIK ETKİSİ
2. DERİŞİM (KONSANTRASYON) ETKİSİ
3. HACİM ETKİSİ
4. KISMİ BASINÇ VEYA TOPLAM BASINÇ
ETKİSİ

107
• Dengedeki bir sisteme etki edilmediği
sürece maddelerin derişiminde ve
miktarlarında zamanla bir değişiklik olmaz.
Sisteme etki edilirse denge bozulur.

108
LE CHATELİER (Lö Şatölye)
İLKESİ
• Kimyasal bir tepkime dengeye ulaştığında
denge koşulları değiştirilmediği sürece
dengede kalmaya devam eder.
• Yapılan etkilerle denge bozulabilir.
• Denge bozulduğunda sistem yeniden
dengeye ulaşabilmek için etkiyi azaltacak
yönde tepki verir.

109
• Fransız kimyacı Henry Le Chatelier (Henri
Lö Şatölye) dengeye ulaşmış sistem
koşullarına (sıcaklık, basınç, derişim) etki
edildiğinde tepkimede ne gibi değişmeler
olacağını incelemiştir. İncelemeleri
sonucunda ortaya koyduğu açıklamalara
Le Chatelier İlkesi denir.
• Le Chatelier İlkesiʼne göre dengedeki
sisteme etki edildiğinde sistem tekrar
dengeye ulaşıncaya kadar etkiyi azaltacak
yönde eğilim gösterir. Yeni tepkime
koşullarına göre yeniden denge kurulur.
110
SICAKLIK DEĞİŞİKLİĞİNİN
KİMYASAL DENGEYE ETKİSİ

111
• Sıcaklık değişiminin dengeyi nasıl
etkileyeceği tepkimenin endotermik veya
ekzotermik oluşuna bağlı olarak değişir.
• Isı artışı dengeyi ısıyı harcayacak yöne, ısı
azalması ise ısı üretecek yöne kaydırır.
• Sıcaklık değişimi denge sabitinin sayısal
değerini de değiştirir.

112
Dengedeki Ekzotermik
Tepkimeye Sıcaklık Etkisi
• Ekzotermik bir tepkimede sıcaklık
arttırıldığında tepkime bu etkiyi azaltmak
için girenler yönüne hareket eder.
• Ekzotermik bir tepkimede sıcaklık
azaltıldığında ise sıcaklığı arttıracak yönde
yani ürünler yönüne hareket eder.

113
Ekzotermik tepkimelerde sıcaklık arttırıldığında oluşan derişim-zaman
grafiği

114
SICAKLIK DEĞİŞİKLİĞİNİN
KİMYASAL DENGEYE ETKİSİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

115
B 2021-AYT 11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 2.BÖLÜM

116
Ekzotermik tepkimelerde sıcaklık azaltıldığında oluşan derişim-zaman
grafiği

117
Dengedeki Ekzotermik
Tepkimede Sıcaklık Etkisiyle
Denge Sabitinin (K) Değişmesi
• Sıcaklık değişimi denge sabitini de
değiştirir.
• Ekzotermik tepkimede sıcaklığın
azaltılmasıyla denge ürünler yönüne
hareket ediyordu. Bağıntıda ürünlerin
molar derişimi paya yazıldığından K
denge sabitinin sayısal değeri büyür.
118
119
120
• Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın
arttırılmasıyla denge girenler yönüne
hareket ediyordu. Bağıntıda girenlerin
molar derişimi paydaya yazıldığından K
denge sabitinin sayısal değeri küçülür
(Tablo).

121
Ekzotermik Tepkimelerde Sıcaklık Arttıkça
KC Denge Sabiti Değerinin Azalması

122
Dengedeki Endotermik
Tepkimeye Sıcaklık Etkisi
• Endotermik bir tepkimede sıcaklık
arttırıldığında tepkime bu etkiyi azaltmak
için ürünler yönüne hareket eder.
• Endotermik bir tepkimede sıcaklık
azaltıldığında ise tepkime bu etkiyi
arttıracak yönde yani geri yönde hareket
eder.

123
Endotermik tepkimelerde sıcaklık arttırıldığında oluşan derişim-zaman
grafiği

124
Endotermik tepkimelerde sıcaklık azaltıldığında oluşan derişim-zaman
grafiği

125
Dengedeki Endotermik
Tepkimede Sıcaklık Etkisiyle
Denge Sabitinin (K) Değişmesi
• Sıcaklık değişimi denge sabitini de
değiştirir.
• Endotermik tepkimelerde sıcaklığın
azaltılmasıyla denge girenler yönüne
hareket ediyordu. Bağıntıda girenlerin
molar derişimi paydaya yazıldığından K
denge sabitinin sayısal değeri küçülür.
126
• Endotermik tepkimelerde sıcaklığın
arttırılmasıyla denge ürünler yönüne
hareket ediyordu. Bağıntıda ürünlerin
molar derişimi paya yazıldığından K
denge sabitinin sayısal değeri büyür.

127
128
SICAKLIK DEĞİŞİMİNİN K
DENGE SABİTİNE ETKİSİ
(ÖZET)
• Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın
arttırılmasıyla K denge sabitinin sayısal
değeri küçülür.
• Ekzotermik tepkimelerde sıcaklığın
azaltılmasıyla K denge sabitinin sayısal
değeri büyür.

129
• Endotermik tepkimelerde sıcaklığın
arttırılmasıyla K denge sabitinin sayısal
değeri büyür.

• Endotermik tepkimelerde sıcaklığın


azaltılmasıyla denge sabitinin sayısal
değeri küçülür.

130
KİMYASAL DENGE SABİTİNE
(K) SICAKLIK ETKİSİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

131
C 2011-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 2.BÖLÜM

132
DERİŞİM (KONSANTRASYON)
DEĞİŞİMİNİN KİMYASAL
DENGEYE ETKİSİ

133
• Le Chatelier İlkesi’ne göre dengedeki sisteme
etki edildiğinde sistem etkiyi azaltacak yönde
hareket ederek tekrar dengeye ulaşır. Bu
nedenle dengedeki bir tepkimeye madde
eklenirse tepkime eklenen maddeyi azaltacak
yönde hareket eder. Aynı şekilde dengedeki
tepkimeden madde çıkarılırsa denge azalan
madde miktarını artıracak yönde hareket eder.
Aynı sıcaklıkta Kcʼnin değeri değişmez.
• Katı ve sıvı maddelerin derişimlerinin
arttırılmasının veya azaltılmasının kimyasal
dengeye etkisi yoktur; çünkü bu maddeler
denge bağıntısında yer almaz.
134
135
136
DERİŞİM (KONSANTRASYON)
DEĞİŞİMİNİN KİMYASAL
DENGEYE ETKİSİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

137
E 2020-AYT 11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 2.BÖLÜM

138
C 2012-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 1.BÖLÜM

139
D 2011-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 1.BÖLÜM

140
A 2017-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 2.BÖLÜM

141
142
143
144
145
YÜKSEKLERDE OKSİJEN AZALIR
AMA KANDAKİ OKSİJEN
ARTTIRILDIĞINDAN SOLUNUM
ZORLUĞU YAŞANMAZ
• Dağ vb. yüksek yerlere çıkıldıkça oksijen
miktarının azalmasına rağmen sağlıklı
yaşamın devamı, vücuttaki dokulara yeterli
oksijenin götürülmesi, hastalık belirtilerinin
ortaya çıkmaması için kandaki oksijen
düzeyi arttırılır. İnsan vücuduna bu
değişime uyum sağlayacak mekanizmalar
konulmuştur.
146
Yüksek rakımlı yerde oksijen miktarı daha
az olmasına rağmen oradaki insanların
kanındaki oksijen miktarı daha fazladır.

147
• Vücudun dış basınç koşullarına uyum
sağlaması aklimatizasyon adıyla bilinir.
• Yapılan araştırmalara göre yüksek rakımlı
bölgelerde uzun süre yaşayan insanların
kanlarında deniz seviyesinde yaşayanlara
kıyasla daha fazla hemoglobin yani daha
fazla oksijen bulunur. «Yüksek rakımlı
yerde daha az oksijen olduğundan oradaki
insanların kanında daha az oksijen
bulunması gerekir.» diye akla gelebilir;
ama öyle olmamıştır, yaşamın devamı için
tam tersi olmuştur.
148
• Yüksek rakımlı yerde daha az oksijen
olmasına rağmen oradaki insanların
kanında alçak rakımlı yerde yaşayanlara
göre daha fazla oksijen bulunur, kanda
daha fazla oksijen bulunmayıp oksijen
miktarı arttırılmasaydı yaşam zorlaşacak,
çeşitli hastalıklar (baş ağrısı, mide
bulantısı, aşırı yorgunluk vb.) hatta ölüm
ortaya çıkacaktı.
• Kandaki oksijen azlığı hipoksi adıyla
bilinen hastalıktır.
149
HACİM DEĞİŞİKLİĞİNİN
KİMYASAL DENGEYE ETKİSİ

150
• Gaz hâlindeki denge tepkimesinin hacim
değişiminden etkilenmesi için giren ve
ürün toplam gaz mol sayısı farklı
olmalıdır.
• Denge tepkimesinde her iki taraftaki gaz
mol sayısı eşitse (H2(g)+Cl2(g)⇌2HCl(g))
hacim artışı veya azalışının dengeye etkisi
olmaz (Her iki tarafta da 2 mol gaz var).
• Hacim değişikliği basınç değişikliği ya da
derişim değişikliği olarak düşünülür.

151
• Sabit sıcaklıkta bir miktar gazın hacmi
azaltılırsa basıncı artar, hacmi arttırılırsa
basıncı azalır.
• Sabit sıcaklıkta dengede bir tepkimenin
hacmi azaltılırsa basıncı artacağından
denge, basıncı azaltacak yöne (gazların
mol sayısının az olduğu yöne) kayar.
• Sabit sıcaklıkta dengede bir tepkimenin
hacmi arttırılırsa basınç azalacağından
denge, basıncı arttıracak yöne (gazların
mol sayısının çok olduğu yöne) kayar.
152
• Hacim etkisini derişime paralel olarak da
düşünebiliriz. Sabit sıcaklıkta hacim
artarsa derişim azalır, hacim azalırsa
derişim artar.
• Tepkimenin hacim değişiminden
etkilenmesi için tepkimenin homojen
olmasına gerek yoktur. Girenler ya da
ürünlerde gaz hâlinde madde bulunması
yeterlidir:
• MgCO3(k) →MgO(k) + CO2(g) tepkimesi de
hacim değişiminden etkilenir.
153
154
HACİM DEĞİŞİMİNİN
KİMYASAL DENGEYE ETKİSİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

155
E 2023-AYT (11.SINIF KİMYA
6.ÜNİTE 2.BÖLÜM)

156
KISMİ BASINÇ
DEĞİŞİKLİĞİNİN KİMYASAL
DENGEYE ETKİSİ

157
• Gaz hâlindeki denge tepkimesinin basınç
değişiminden etkilenmesi için giren ve
ürün toplam gaz mol sayısı farklı
olmalıdır.
• Denge tepkimesinde her iki taraftaki gaz
mol sayısı eşitse (H2(g)+Cl2(g)⇌2HCl(g))
gazlardan herhangi birinin kısmi
basıncının artışı veya azalışının dengeye
etkisi olmaz.

158
159
160
• N2(g)+3H2(g)⇌2HN3(g)
• Azot gazının kısmi basıncı arttırılırsa (mol
sayısı gaz cinsinden fazla olan taraftaki
gaz), bu durumda denge azot gazının
kısmi basıncını azaltacak yöne yani
ürünler yönüne (gazların mol sayısının az
olduğu yöne) kayar (Grafik 6.2.10).
• Amonyak gazının kısmi basıncı arttırılırsa,
bu durumda denge amonyak gazının kısmi
basıncını azaltacak yöne yani girenler
yönüne (Grafik 6.2.11).
161
BASINÇ DEĞİŞİKLİĞİNİN
KİMYASAL DENGEYE ETKİSİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

162
C 2016-LYS2/11.SINIF KİMYA
6.ÜNİTE 2.BÖLÜM

163
TOPLAM BASINÇ
DEĞİŞİKLİĞİNİN KİMYASAL
DENGEYE ETKİSİ
• Dengedeki bir sistemin toplam basıncı 3
farklı şekilde değiştirilebilir. Bunlardan
birincisi sabit sıcaklıkta kap hacmini
arttırmak veya azaltmak ile olur. Hacim
değişikliği tepkimede bulunan her bir gazın
kısmi basıncını etkileyeceği için tepkime
basınç değişikliğini giderecek yönde
hareket eder.
164
• Dengedeki bir sistemin toplam basıncını
değiştirmede bir ikinci yol, sabit sıcaklık ve
sabit hacimde inert gaz eklemek ile olur.
• Dengedeki bir sistemin toplam basıncını
değiştirmede bir üçüncü yol, sabit
sıcaklıkta, sabit basınçlı bir sisteme
(sürtünmesiz pistonlu) inert gaz
eklemek ile olur.

165
SABİT HACİMDE İNERT GAZ
EKLEMEK
• Dengedeki bir sistemin toplam basıncını
değiştirmenin diğer bir yolu, sabit sıcaklık
ve hacimde inert gaz (tepkime ortamındaki
maddelerle tepkime vermeyen gaz)
eklemektir. Bu durum, toplam gaz
basıncını arttırır. Sistemdeki gazların kısmi
basıncı bu durumdan etkilenmeyeceği için
denge etkilenmez.
166
SÜRTÜNMESİZ PİSTONLU
SİSTEME İNERT GAZ
EKLEMEK
• Dengede olan sabit basınçlı bir sisteme
(sürtünmesiz pistonlu) sabit sıcaklıkta inert
gaz eklenirse hacim artar. Dengedeki
gazların kısmi basınçları azalır. Sistem
basıncı arttırmak için mol sayısı çok
olan tarafa doğru hareket eder.

167
168
KATALİZÖR DENGE İLİŞKİSİ

169
KATALİZÖRÜN DENGEYE
ETKİSİ YOKTUR
• Katalizör ileri ve geri tepkimelerin
aktifleşme enerjisini değiştirir. İleri ve geri
tepkimelerin hızlarını eşit oranda etkiler.
Tepkimenin dengeye gelme süresi kısalır
(Grafik).
• Katalizör sistemdeki maddelerin derişimine
etki etmediği için dengeye etki etmez.
• Katalizör denge sabitini de değiştirmez.

170
Katalizörün dengeye etkisi yoktur,
dengeye gelme süresini kısaltır.

171
KATALİZÖRÜN KİMYASAL
DENGEYE ETKİSİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

172
C 2014-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 2.BÖLÜM

173
3.BÖLÜM: SULU ÇÖZELTİ
DENGELERİ

174
SUYUN OTO-İYONİZASYONU
(OTOPROTOLİZİ)

175
SUYUN İYONLAŞMA DENKLEMİ
VE ON MİLYONDA BİR
ORANINDA İYONLAŞMASI
+1 –1
H2O(s) + ısı ⇌ H (suda) + OH (suda)
• Suyun kendi kendine iyonlaşmasına suyun
oto-iyonizasyonu (otoprotolizi) denir ve
tersinir tepkime olduğu için su molekülü
iyonlarıyla denge hâlindedir.
• 10 000 000 H2O molekülünden 1 tanesi
iyonlarına ayrışır.
176
SUYUN İYONLAŞMASI
(SAF SUDA [H+1] ve [OH–]
HESABI)
• H2O(s) + H2O(s) ⇌ H3O+(suda) + OH–(suda)
• Ksu = [H3O+(suda)] [OH–(suda)]
• Ksu = 1,008 x 10–14 (25 °C’ta)
• Denge bağıntısında genelde, H3O+ yerine
H+ yazılır.
• Ksu = [H+(suda)] [OH–(suda)]
177
• Ksu 25 °C’ta yaklaşık 10–14 alınır.
• 10–14 = [H+(suda)] [OH–(suda)]
• [H+1] = [OH–] olduğuna göre saf suda;
• [H+1] = 10–7 M olur.
• [OH–] = 10–7 M olur.
• Su, bir proton alarak hidronyum (H3O+)
veya bir proton vererek hidroksit (OH–)
iyonları oluşturabildiğine göre hem asit
hem de baz olarak davranabilen amfoter
bir maddedir.
178
• Kc denge sabitine suyun iyonlaşma sabiti
denir ve genellikle Ksu ile gösterilir.
• Denge sabiti sıcaklıktan etkilendiği için
suyun denge sabiti (Ksu) değeri de
sıcaklıkla değişir (Tablo).
• Saf suyun standart koşullarda (1 atm
basınç ve 25 °C) deneysel olarak ölçülen
yaklaşık iyonlaşma sabiti Ksu = 1x10-14’tür.
• Saf sudaki H+ ve OH- iyonlarının derişimi
birbirine eşittir.

179
Farklı Sıcaklıklarda Saf Suyun
İyonlaşma Sabiti

180
• Suyun iyonlaşma tepkimesi endotermik bir
denge tepkimesidir ve sıcaklığın artması
dengeyi ürünler yönüne kaydırır. Sıcaklık
arttıkça H+ ve OH– iyonlarının derişimi ve
Ksu değeri de artar.
• H2O(s) + ısı⇌ H+(suda) + OH–(suda)
• 0 ºC’ta su denge sabiti Ksu=0,113x10–14,
50 ºC’ta ise Ksu=5,473x1014’tür.

181
BİLİYOR MUSUNUZ?
• Su içindeki iyonik bileşiklerin miktarı
arttıkça suyun iletkenliği de artar.
• İletkenlik sıcaklık ile değiştiği için ölçümler
genellikle 25 ºC’ta yapılır.
• Deniz suyunun iletkenliğinin fazla olması
yüksek oranda tuz, sodyum iyonu ve klorür
iyonu bulundurmasındandır.

182
Laboratuvarda elektrik iletkenliği hassas
cihazlarla ölçülen farklı su örneklerinin
iletkenliği aşağıdaki tabloda verilmiştir.

183
• Bir sıvının elektriği iletmesi pozitif veya
negatif yüklü iyonların sıvıda bulunan
elektrotlara doğru hareket etmesi ile
gerçekleşir. Saf suyun elektriği
iletmeyeceği düşünülür. Ancak hassas
ölçümler çok az da olsa elektrik
iletkenliğinin olduğunu gösterir (Görsel).
Elektrik iletkenliğinin olması suyun az da
olsa (10 000 000 H2O molekülünden 1
tanesinin) iyonlarına ayrışması ile
açıklanır.
184
Suyun elektrik akımını iletmesi

185
pH VE pOH KAVRAMLARI

186
LOGARİTMA KONUSUYLA
İLGİLİ BİLİNMESİ
GEREKENLER
• log10 = 1
• log1 = 0
• log10a = alog10 = a
• logab = loga + logb

187
SAF SUDA pH VE pOH
HESABI
• p, power kelimesinin kısaltılmışı olup
herhangi bir sayının eksi logaritmasıdır.
• pH = –log [H+1] formülünden;
• [H+1] = 10–7 M olduğuna göre;
• pH = 7 olur.
• pOH = –log [OH–] formülünden;
• [OH–] = 10–7 M olduğuna göre de;
• pOH = 7 olur.
188
Ksu
• Ksu, suyun denge sabitidir.
• 2H2O(s) ⇌ H3O+(suda) + OH–(suda)
• Bu denklemin denge bağıntısını yazalım:
• Ksu = [H3O+] [OH–]
• Ksu = 10–14 olduğuna göre şu iki formülü
yazabiliriz:
• [H3O+] [OH–] = 10–14
• [H3O+] = 10–14 / [OH–]
• [OH–] = 10–14 / [H3O+]
189
pH ve pOH
• Ksu = 10–14
• pKsu = –log [10–14]
• pKsu = 14
• Ksu = [H+] [OH–]
• –log Ksu = –log [H+] [OH–]
• –log Ksu = (–log [H+]) + (–log [OH–])
• pKsu = pH + pOH
• pH + pOH = 14
190
ASİT TANIMI
• Aynı tanımı 3 farklı şekilde ifade edebiliriz:
• Sulu ortamda H3O+ iyonu veren maddeler
asittir.
• Sulu ortamda H+ (hidrojen iyonu) veren
maddeler asittir.
• Sulu ortamda proton (p veya p+) veren
maddeler asittir.

191
BAZ TANIMI
• Sulu ortamda (OH)- iyonu veren maddeler
bazdır.

192
H3O+
• H3O+ katyonu, hidronyum veya
hidroksonyum adıyla bilinir.

193
H+
• H+ katyonu, hidrojen iyonu veya proton
adıyla bilinir.

194
(OH)–

• (OH)– ile gösterilen anyon hidroksil adıyla


bilinir.
• Bileşiklerde okunurken hidroksit denir,
örneğin NaOH bileşiği sodyum hidroksit
diye okunur.

195
ASİTLER VE BAZLARLA İLGİLİ
KARŞILAŞILAN SÖYLEM
HATALARI
• Bir maddenin baz olması için yapısında

kesinlikle (OH) bulunması gerekmez.

Örneğin; NH3(g), (OH) içermediği hâlde
bazdır. Asit olması için de suya kesinlikle
+
H vermesi gerekmez; örneğin,
+
CH3COOH(s), su olmadan da ortama H
verir.
196
ASİTLERİN VE BAZLARIN
SULU ÇÖZELTİLERİ

197
pH

198
pH TANIMI
• Asit ve bazlıkla ilgili nicel bir değerdir.

199
pOH TANIMI
• Asit ve bazlıkla ilgili nicel bir değerdir.

200
pH İLE pOH TOPLAMI TÜM
ÇÖZELTİLERDE 14’TÜR

pH + pOH = 14

201
ASİTLİK-BAZLIK ve pH
• pH 0-7 arası olursa o madde asidiktir.
• pH 7-14 arası olursa o madde baziktir.
• pH 7 olursa o madde nötrdür.

202
pH ÖLÇÜMÜ
• pH ölçümü pH kâğıdı veya pH metre ile
yapılır.

203
pH İLE ASİTLİK-BAZLIK
İLİŞKİSİ
• pH 7’den büyükse çözelti baziktir.
• pH 7’den küçükse çözelti asidiktir.
• pH 7 ise çözelti nötrdür.
• pH 0’a yanaştıkça asitlik artar.
• pH 14’e yanaştıkça bazlık artar.
• pH’ı düşük olanın asitliği daha fazladır.
• pH’ı yüksek olanın bazlığı daha fazladır.

204
pOH İLE ASİTLİK-BAZLIK
İLİŞKİSİ
• pOH 7’den büyükse çözelti asidiktir.
• pOH 7’den küçükse çözelti baziktir.
• pOH 7 ise çözelti nötrdür.
• pOH 0’a yanaştıkça bazlık artar.
• pOH 14’e yanaştıkça asitlik artar.
• pOH’ı düşük olanın bazlığı daha fazladır.
• pOH’ı yüksek olanın asitliği daha fazladır.

205
pH, pOH, İYONU SAYISI,
H +

OH– SAYISI İLİŞKİSİ


• pH 7’den küçükse ortamdaki H+ iyonu
sayısı, OH– sayısından fazladır.
• pH 7’den büyükse ortamdaki H+ iyonu
sayısı, OH– sayısından azdır.
• pOH 7’den küçükse ortamdaki H+ iyonu
sayısı, OH– sayısından azdır.
• pOH 7’den büyükse ortamdaki H+ iyonu
sayısı, OH– sayısından fazladır.
206
HANGİ ÇÖZELTİ ASİDİK,
HANGİ ÇÖZELTİ BAZİK?
• pH + pOH = 14 olduğuna göre;
• pH ˃pOH ise çözelti baziktir.
• pH˂pOH ise çözelti asidiktir.
• pOH ˃pH ise çözelti asidiktir.
• pOH˂pH ise çözelti baziktir.

207
ASİDİK VEYA BAZİK BİR
ÇÖZELTİYE SU İLAVE
EDİLİRSE pH YÜKSELİR Mİ,
DÜŞER Mİ YOKSA KESİN BİR
ŞEY SÖYLENEMEZ Mİ?
• Asidik bir çözeltiye su ilave edilirse pH
yükselir, bazik bir çözeltiye su ilave edilirse
pH düşer.

208
ASİT ÇÖZELTİSİNE ASİT
VEYA BAZ ÇÖZELTİSİNE BAZ
İLAVE EDİLİRSE pH
• Derişimi bilinmeyen bir asit çözeltisine asit
ilave edilirse veya derişimi bilinmeyen bir
baz çözeltisine baz ilave edilirse pH’ın
yükseleceği veya düşeceği ile ilgili kesin
bir şey söylenemez.

209
Farklı maddelerin pH değerleri

210
ASİTLİK VE BAZLIK İLE ASİT VE
BAZ FARKI
• Asitlik ve bazlık kimyasal bir özelliktir, saf
su dışında her bir maddenin asitlik ya da
bazlığı söz konusudur.
• pH’ı 7’den küçük maddeler asidik madde,
pH’ı 7’den büyük maddeler de bazik
maddedir.
• pH’ı 7’den küçük diye her maddeye asit,
pH’ı 7’den büyük diye de her maddeye baz
denilmemelidir.
211
• Asit–baz denince HCl, NH3 vb. sadece
bazı maddeler anlaşılmalıdır; elbette
HCl’nin pH’ı 7’den küçük, NH3’ün pH’ı da
7’den büyüktür.
• “Sabun bazdır.”, “NH4Cl asittir.” gibi
söylemler yanlıştır, çünkü ikisi de tuzdur;
doğrusu “Sabun bazik bir maddedir.”,
“NH4Cl asidik bir maddedir.” denilmesidir.

212
pH 0’DAN KÜÇÜK, pOH DA
14’TEN BÜYÜK OLABİLİR
• 1’in logaritması 0’dır. 1’den büyük sayıların
eksi logaritması 0’dan küçüktür (eksidir).
+
• H derişimi 1’den büyük asitlerin pH’ı
eksidir; pH + pOH = 14 olduğuna göre
pOH da 14’ten büyük olur.
• Bu nedenle skalanın ucu açık olmalıdır.
213
KUVVETLİ ASİT VE KUVVETLİ
BAZLARLA İLGİLİ ÇÖZÜMLÜ
pH PROBLEMLERİ

214
• ÖRNEK: [H+1] = 10–1 M olan çözeltinin
pOH’ını bulunuz.
• ÇÖZÜM
• [H+] [OH–] = 10–14
• [H +] = 10–1 M
• [10–1] [OH–] = 10–14
• [OH–] = 10–14 / [10–1]
• [OH–] = 10–13 M
• pOH = –log [OH–]
• [OH–] = 10–13 M olduğuna göre;
• pOH = 13 olur.
215
• ÖRNEK: pOH’ı 5 olan çözeltide H+1 molar
derişimi kaçtır?
• ÇÖZÜM
• pOH = 5
• pH = 9
• [H+1] = 10–9 M

216
• ÖRNEK: 0,1 M NaOH çözeltisinde pH
kaçtır?
• ÇÖZÜM
• [NaOH] = [OH–] = 0,1 M = 1x 10–1 M
• pOH = 1
• pH = 13

217
• ÖRNEK: 0,05 M H2SO4 çözeltisinin pH’ını
bulunuz.
• ÇÖZÜM
+1 –2
• H2SO4(suda) → 2H (suda) + SO4 (suda)
• [H2SO4] = 0,05 M
• [H+1] = 0,1 M = 1x 10–1 M
• pH = 1

218
• ÖRNEK: Deniz suyundan alınan bir
numunede OH– iyon derişimi 10–8 M
olduğuna göre; deniz suyunun pOH’ını ve
pH’ını bulunuz.
• ÇÖZÜM: pOH = –log [OH–]
• [OH–] = 10–8 M
• pOH = 8
• pH = 14 – pOH
• pH = 14 – 8
• pH = 6
219
Kuvvetli Asit ve Kuvvetli Asit
Bazlarda pH ve pOH

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

220
C 2015-LYS2/11.SINIF KİMYA
6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

221
D 2011-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

222
KUVVETLİ ASİT VEYA
KUVVETLİ BAZIN MOLAR
DERİŞİMİ < 10–7 M İSE SORU
FARKLI ÇÖZÜLÜR
• ÖRNEK: 10–9 M HCl çözeltinin pH’ını
bulunuz.
• YANLIŞ ÇÖZÜM: pH = –log [H+1]
formülünden, [H+1] = 10–9 M olduğuna
göre; pH = 9 olur.” denilemez.
223
• DOĞRU ÇÖZÜM: Soruda [H+1] < 10–7 M
ise çözüm ortak iyon etkisi düşünülerek
çözüm yapılır. Sudan gelen [H+1] = 10–7
M’dır. Seyreltik asit çözeltisinden gelen
[H+1] = 10–9 M’dır; bu çok küçük bir sayı
olduğundan ihmal edilir, hesaplamaya
katılmaz. Netice olarak asit çözeltisi, saf
su gibi algılanıp çözüm yapılır. Saf suda;
[H+1] = 10–7 M olduğuna göre; pH = 7
bulunur.

224
MATEMATİK BİLGİSİ İLE
KİMYA FORMÜLÜNÜN
UZLAŞMASI VEYA BİR KİMYA
PARADOKSU
• 10–8 M HCl çözeltisinin pH’ı 8 değildir.
• 10–9 M HCl çözeltisinin pH’ı da 9 değildir.
• Asit çözeltisinde sudan gelen H+ derişimi
zaten 10–7 M’dır. Bir de ne kadar seyreltik
olursa olsun asitten gelen H+ vardır.
225
• İhmal edilmeden yapılan ince hesap
sonucunda pH, 7’den küçük ama 7’ye çok
yakın bir rakam çıkar.
• Görüldüğü gibi hem matematiksel hem de
kimyasal çözüm belli noktalarda yetersiz
kalıyor; başka şeylerin de düşünülmesi
gerekiyor.

226
• ÖRNEK: 10–9 M HCl çözeltinin pOH’ını
bulunuz.
• ÇÖZÜM: [H+1] = 10–9 Bu soru bir önceki
soru gibi çözülemez. Saf su gibi kabul
edilerek çözüme gidilmelidir. pOH = 7 olur.

• ÖRNEK: 10–11 M HCl çözeltisinin pH’ını


bulunuz.
• ÇÖZÜM: [H+1] = 10–11
• pOH = 7

227
• ÖRNEK: 10–10 M NaOH çözeltinin pOH’ını
bulunuz.
• ÇÖZÜM
• [OH–] = 10–10 M
• pOH = 7

228
229
230
231
232
233
SULU ÇÖZELTİLERDEKİ ASİT
BAZ TANIMLARI

234
ARHENİUS ASİT BAZ TANIMI
• Suda çözündüklerinde H+ katyonu veya
H3O+ katyonu veren maddeler asit, OH–
anyonu veren maddeler baz olarak
tanımlanır.
• Arrhenius tanımı yapısında hidrojen içeren
HCl, HNO3, H2CO3, H2SO4, H3PO4 gibi
bileşiklerin asitliğini ve yapısında hidroksit
bulunan NaOH, KOH, Mg(OH)2, Al(OH)3
gibi bileşiklerin bazlığını açıklayabilmiştir.
235
• Ancak yapısında H+ bulunmayan SO2,
CO2, N2O5 gibi bileşiklerin asitliğini ve
yapısında OH- bulunmayan CaO, MgO,
NH3 gibi bileşiklerin bazlığını açıklamada
yetersiz kalmıştır.

236
BRÖNSTED LOWRY ASİT BAZ
TANIMI
• H+ iyonu (proton) verebilen maddelere
asit, H+ iyonu alabilen maddelere de
baz denir.

237
LEWİS ASİT BAZ TANIMI
• Bir elektron çifti alabilen maddeler asit, bir
elektron çifti verebilen maddeler baz
olarak tanımlanır.

238
BRÖNSTED-LOWRY
ASİT/BAZLARI

239
• Birbirinden bağımsız olarak çalışan
Danimarkalı J. Brönsted (J. Brönşted) ve
İngiliz T. Lowry (T. Lavri) tarafından
yapılan daha geniş kapsamlı asit ve baz
tanımı 1923 yılında kabul görmüştür. Bu
tanıma göre proton (H+) veren madde asit,
proton (H+) alan madde bazdır ve asit-baz
tepkimelerinde proton, asitten baza
aktarılır. HI(g)+H2O(s)→H3O+(suda)+I- (suda)
tepkimesinde HI, H2O’ya proton verdiği
için asit, H2O ise proton aldığı için bazdır
(Görsel).
240
HIʼün suda çözünme tepkimesi

241
• İleri yöndeki tepkimede HI proton verdiği
için asit, H2O ise proton aldığı için bazdır.
Geri yöndeki tepkimede ise H3O+ proton
verdiği için asit, I- proton aldığı için bazdır.
Tepkime sonucunda asit proton verdiğinde
baza dönüşürken baz da proton aldığında
aside dönüşür.
• Brönsted-Lowry tanımına göre aralarında
bir proton farkı olan asit-baz çiftine (HI-I-
ve H3O+-H2O gibi) eşlenik (konjuge) asit-
baz çifti denir.
242
HI BİLEŞİĞİNİN SUDA ÇÖZÜNME
TEPKİMESİNDE HI-I- ve H3O+-H2O
KONJUGE ASİT-BAZ ÇİFTİDİR

243
• Brönsted-Lowry, asit-baz tepkimesinde
eşlenik asit-baz çifti aşağıdaki gibi aynı
numara verilerek gösterilebilir:

244
245
246
247
KONJUGE (EŞLENİK) ASİT-
BAZ ÇİFTİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

248
B 2013-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

249
D 2012-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

250
ASİT VE BAZLARIN KUVVETİ

251
KUVVETLİLİK
• Kuvvetlilik, çok H+ iyonu olmasına göre
değildir.
• Kuvvetlilik, kendinde mevcut olanın
tamamını vermesi ile ilgilidir.

252
pH’ın KUVVETLİLİK VE H+
İYONU ÇOKLUĞU İLE İLİŞKİSİ
• pH, H+ çokluğuyla ilgilidir.
• pH’ın kuvvetlilikle ilişkisi yoktur. HCl
kuvvetli asit, CH3COOH ise zayıf asittir.
Seyreltik bir HCl çözeltisinin pH’ı 6, ona
göre daha derişik olan bir CH3COOH
çözeltisinin pH’ı ise 3 olabilir.

253
ASİT VE BAZLARIN
İYONLAŞMALARI

254
KUVVETLİ ASİTLER
• HCl
• HBr
• HI
• HClO4
• HNO3
• H2SO4

255
KUVVETLİ BAZLAR
• LiOH
• NaOH
• KOH
• RbOH
• CsOH
• FrOH
• Ba(OH)2
• Ra(OH)2
256
ZAYIF ASİTLER
• Kuvvetli asitlerin tümü verilmiştir, onların
dışında kalan asitler zayıf asittir.
• HF (hidroflorik asit)
• HCN (hidrosiyanik asit)
• CH3COOH (asetik asit)
• H2S (hidrojen sülfür veya kükürtlü hidrojen
gazı)
• H2CO3 (karbonik asit)

257
• H3PO4 (fosforik asit)
• H2SO3 (sülfüröz asit)
• C6H5COOH (benzoik asit)
• HOOC-COOH (okzalik asit) vb.

NOT: Karboksilik asitler zayıf asittir. -COOH


(karboksil) grubu içeren maddelere
karboksilik asit denir. Karboksilli asit veya
organik asit de denir.

258
ZAYIF ASİTLER İYON DA
OLABİLİR
• HCO3– (bikarbonat)
• HSO3– (bisülfit)
• H2PO4–
• HPO4–2

259
ZAYIF BAZLAR
• Kuvvetli bazların tümü verilmiştir, onların
dışında kalan bazlar zayıf bazdır.
• NH3
• AgOH
• Fe(OH)3
• Mg(OH)2
• CH3NH2
• Cu(OH)2 vb.
260
KUVVETLİ ASİT VE KUVVETLİ
BAZLARIN İYONLAŞMASI
• Kuvvetli asit ve kuvvetli bazlar suda tam
olarak %100 iyonlarına ayrışır. Bu
nedenle kuvvetli asit ve kuvvetli
bazların suda iyonlaşma denklemleri
tek yönlü ok ile ifade edilir. Örneğin;
𝑆𝑢
• HCl(g) H+(suda) + Cl–(suda)
𝑆𝑢
• NaOH(k) Na+(suda) + OH–(suda)
261
İYONLAŞMA DENKLEMİNDE
KISALTILMIŞ GÖSTERİM VE
AÇIK GÖSTERİM
• KISALTILMIŞ GÖSTERİM
𝑆𝑢
HCl(g) H+(suda) + Cl–(suda)

• AÇIK GÖSTERİM
HCl(g) + H2O(s) → H3O+(suda) + Cl–(suda)

262
ZAYIF ASİTLERİN VE ZAYIF
BAZLARIN İYONLAŞMASI
• Zayıf asit ve zayıf bazlar çok az iyonlaşır,
büyük bir kısmı molekül hâlinde kalır.
Zayıf asit ve zayıf bazların suda
iyonlaşma denklemlerinde bu nedenle
çift yönlü ok ile ifade edilir.
• Zayıf asit olan HCN’in çözeltisinin
iyonlaşma denklemi;
HCN(suda) ⇌ H+(suda) + CN–(suda) şeklindedir.

263
ORGANİK ASİTLERİN
İYONLAŞMASI
• Organik asitler, yapılarında bulunan
karboksil (-COOH) grubundan dolayı suda
çözündüklerinde suya H+ verir. Örneğin,
sirke asidi olarak bilinen CH3COOH suda
çözündüğünde -COOH grubundaki
hidrojenini suya verir:

• CH3COOH(suda) ⇌ CH3COO–(suda) + H+(suda)


264
ASİT VE BAZLARIN
İYONLAŞMA DENKLEMİ
ÖRNEKLERİ

265
KUVVETLİ ASİTLERİN
İYONLAŞMA DENKLEMİ
ÖRNEKLERİ
• HBr → H+ + Br–
• HBr + H2O → H3O+ + Br–

• HI → H+ + I–
• HI + H2O → H3O+ + I–

266
• HClO4 → H+ + ClO4–
• HClO4 + H2O → H3O+ + ClO4–

• HNO3 → H+ + NO3–
• HNO3 + H2O → H3O+ + NO3–

• H2SO4 → 2H+ + SO4–2


• H2SO4 + H2O → 2H3O+ + SO4–2

267
KUVVETLİ BAZLARIN
İYONLAŞMA DENKLEMİ
ÖRNEKLERİ
• LiOH → Li+ + OH–
• NaOH → Na+ + OH–
• KOH → K+ + OH–
• RbOH → Rb+ + OH–
• CsOH → Cs+ + OH–
• FrOH → Fr+ + OH–
268
• Ba(OH)2 → Ba+2 + 2OH–
• Ra(OH)2 → Ra+2 + 2OH–

269
ZAYIF ASİTLERİN
İYONLAŞMA DENKLEMİ
ÖRNEKLERİ
• HF ⇌ H + F
+ –

• HF + H2O ⇌ H3O+ + F–

• HCN ⇌ H+ + CN–
• HCN + H2O ⇌ H3O+ + CN–

• CH3COOH ⇌ CH3COO– + H+
• CH3COOH + H2O ⇌ CH3COO– + H3O+
270
• H2S ⇌ H+ + HS–
• H2S + H2O ⇌ H3O+ + HS–

• H2CO3 ⇌ H+ + HCO3–
• H2CO3 + H2O ⇌ H3O+ + HCO3–

• H3PO4 ⇌ H+ + H2PO4–
• H3PO4 + H2O ⇌ H3O+ + H2PO4–

271
• H2SO3 ⇌ H+ + HSO3–
• H2SO3 + H2O ⇌ H3O+ + HSO3–

• C6H5COOH ⇌ H+ + C6H5COO–
• C6H5COOH + H2O ⇌ H3O+ + C6H5COO–

• HOOC-COOH ⇌ H+ + (HOOC-COO)–
• HOOC-COOH + H2O ⇌ H3O+
+ (HOOC-COO)–

272
İYON HÂLİNDEKİ ZAYIF
ASİTLERİN İYONLAŞMA
DENKLEMİ ÖRNEKLERİ
• HCO3– ⇌ H+ + CO3–2
• HCO3– + H2O ⇌ H3O+ + CO3–2

• HSO3– ⇌ H+ + SO3–2
• HSO3– + H2O ⇌ H3O+ + SO3–2

273
HİDROKSİL İÇEREN ZAYIF
BAZLARIN İYONLAŞMA
DENKLEMİ ÖRNEKLERİ
• AgOH ⇌ Ag+ + OH–
• Fe(OH)3 ⇌ Fe+3 + 3OH–
• Mg(OH)2 ⇌ Mg+2 + 2OH–
• Cu(OH)2 ⇌ Cu+2 + 2OH–

274
HİDROKSİL İÇERMEYEN
ZAYIF BAZLARIN İYONLAŞMA
DENKLEMİ ÖRNEKLERİ
• NH3 + H2O ⇌ NH4+ + OH–
• CH3NH2 + H2O ⇌ CH3NH3+ + OH–

275
276
• Zayıf bazların eşleniği olan katyonlar
asidik, zayıf asitlerin eşleniği olan anyonlar
bazik özelliğe sahiptir. Bu durumda bazı
katyonların su ile etkileşerek asit, bazı
anyonların da su ile etkileşerek baz gibi
davrandığı söylenebilir.

277
ASİT GİBİ DAVRANAN KATYONLAR

278
BAZ GİBİ DAVRANAN ANYONLAR

279
280
ZAYIF ASİT VE ZAYIF
BAZLARDA DENGE BAĞINTISI
• Ka asitlik sabitidir.
• Ka (asitlik sabiti) değeri ne kadar büyükse
asit o kadar kuvvetli, ne kadar küçükse
asit o kadar zayıftır.
• Ürünlerin molar derişimlerinin, girenlerin
molar derişimlerine oranı Ka asitlik sabitine
eşitse sistem dengededir. Kat sayılar üs
olarak yazılır. Katı ve sıvılar alınmaz.

281
ASİT VE BAZLARDA
DEĞERLİK
• Asitlerde hidrojen iyonu sayısıdır. Organik
asitlerde karboksil sayısıdır.
• Bazlarda hidroksil sayısıdır.
• Değerlik ile etkin değerlik veya tesir
değerliği tabirleri aynı anlama gelir.

282
ASİT-BAZLARIN AYRIŞMA
DENGELERİ

283
284
285
• Benzer şekilde zayıf bazların iyonlaşma
denge bağıntısı da yazılabilir.

286
287
288
289
Ksu, Ka, Kb
• Ka, asitlik denge sabitidir.
• Kb, bazlık denge sabitidir.
• Ksu, suyun denge sabitidir.

290
Ksu = Ka Kb
BAĞINTISININ ÇIKARILIŞI
• Konjuge asit baz çiftlerinin K’larının
çarpımı Ksu’yu verir.
• HA(s) + H2O(s) ⇌ H3O+(suda) + A–(suda)
• A–(suda) + H2O(s) ⇌ HA(s) + OH–(suda)
• Bu iki denklem taraf tarafa toplanırsa
aşağıdaki denklemi verir:
• 2H2O(s) ⇌ H3O+(suda) + OH–(suda)
291
• Bu denklemin denge bağıntısını yazalım:
• Ksu = [H3O+] [OH–]
• Ksu = 10–14 olduğuna göre şu iki formülü
yazabiliriz:
• [H3O+] [OH–] = 10–14
• [H3O+] = 10–14 / [OH–]
• [OH–] = 10–14 / [H3O+]
• Konjuge asit baz çiftlerinin K’larının
çarpımı Ksu’yu verir.
• Ksu = Ka Kb
292
• Ksu = 10–14 olduğuna göre şu iki formülü
yazabiliriz:
• Ka = 10–14 / Kb
• Kb = 10–14 / Ka

293
EŞLENİK ASİT-BAZ
ÇİFTLERİNDE Ka ve Kb
İLİŞKİSİ
• Konjuge asit baz çiftlerinin K’larının
çarpımı Ksu’yu verir.
• Ka Kb = Ksu
• Soru: HCOOH’ın Ka değeri 1,8x10-4’tür.
HCOOH’ın konjuge bazının Kb değerini
bulunuz.
• Cevap:10-14/1,8x10-4=5,56x10-11
294
Ka ve İyonlaşma Yüzdesi
• 1 M HCN çözeltisi % 0,01 oranında
iyonlaşıyor. Ka kaçtır?
• % 0,01 iyonlaştığına göre orantı kurarsak
1’de 0,0001 iyonlaşır. 1 M HCN
çözeltisinde iyonlaşan H+ ve CN-
molariteleri 0,0001 M (10-4 M) olarak
bulunur.

295
• HCN(suda) ⇌ H+1(suda) + CN–1(suda)
• 1-10–4 M 10–4 M 10–4 M
• Ka = [H+1(suda)] [CN–1(suda)] / [HCN(suda)]
• Ka = (1–10–4) (10–4) / 1
• 10–4 değeri 1 ile mukayese edildiğinde 1’in
yanında küçük bir rakam olduğundan
ihmal edilir.
• Ka = (10–4) (10–4) / 1
• Ka = 10–8 olur.

296
297
ZAYIF ASİT VE ZAYIF BAZIN
AYRIŞMA DENGESİ

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

298
A 2023-AYT (11.SINIF KİMYA
6.ÜNİTE 3.BÖLÜM)

299
A 2012-LYS2/11.SINIF KİMYA
6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

300
301
E 2011-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

302
ÇÖZÜM
• I. 7A grubu asitleri HF, HCl, HBr ve HI
içinde yalnız HF zayıf asittir, diğerleri
kuvvetli asittir. Aşağı doğru katyon ile
anyon arasındaki uzaklık arttığından çekim
azalır, ayrılması kolay olur, kuvvetlilik artar
(Doğru).

303
• II. Ka değeri küçüldükçe (- üs rakamı
büyüdükçe) asit zayıflaşır (7A grubunda
HF en zayıf asittir). pKa, asitlik sabitinin
eksi logaritmasıdır. Eksi üs rakamı zayıfta
büyüdüğünden zayıf asidin pKa değeri
daha büyük olur (Doğru).

• III. X halojeni temsil eder. Bağ enerjisi


arttıkça katyon ile anyonu ayırmak
zorlaştığından asitlik azalır (Doğru).

304
pKsu, pKa, pKb
• pKa, asitlik sabitinin eksi logaritmasıdır.
• pKa = –log Ka
• pKb, bazlık sabitinin eksi logaritmasıdır.
• pKb = –log Kb
• pKsu, suyun denge sabitinin eksi
logaritmasıdır.
• pKsu = –log Ksu
• Ksu = 10–14
305
• pKsu = –log [10–14]
• pKsu = 14 olur.
• pKsu = pKa + pKb

306
ZAYIF ASİT VE ZAYIF
BAZLARIN pH DEĞERİ

307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
TAMPON ÇÖZELTİLER

321
TAMPON ÇÖZELTİ ÇEŞİTLERİ
• Birincisi (Asidik tampon): Zayıf bir asit ile
bu asidin kuvvetli bir bazla olan –asidin
anyonunu içeren– tuzu aynı kapta
çözünürse oluşan çözelti asidik
tampondur.
• İkincisi (Bazik tampon): Zayıf bir baz ve bu
bazın kuvvetli bir asitle olan –bazın
katyonunu içeren– tuzu aynı kapta
çözünürse oluşan çözeltiye bazik tampon
çözelti denir.
322
323
324
TUZLARIN ASİT-BAZ
ÖZELLİĞİ

325
• Asit ve bazların tepkimesinden oluşan
iyonik bileşiklere tuz denir. Tuzlar çeşitli
şekillerde (kuvvetli asit ve kuvvetli bazdan,
zayıf asit ve kuvvetli bazdan, kuvvetli asit
ve zayıf bazdan veya zayıf asit ve zayıf
bazdan) oluşabilir. Tuzlar suda
çözündüklerinde iyonlarına ayrışır. Oluşan
iyonlar su ile tepkimeye girebilir. Bir iyonun
su ile tepkimeye girerek zayıf asit veya
baz oluşturmasına hidroliz denir. Tuzlar
suda çözündüklerinde asidik, bazik ve nötr
çözelti oluşturabilir.
326
• Kuvvetli asitlerle zayıf bazların
reaksiyonlarından oluşan asidik tuzların
katyonu ve kuvvetli bazlarla zayıf asitlerin
reaksiyonundan oluşan bazik tuzların
anyonu suda hidroliz olur.
• Nötr tuzlar, suda hidroliz olmazlar.
• Bazik tuzlara KCN, NaF, CH3COONa
örnek verilebilir. Asidik tuzlara NH4Cl,
FeCl3, AlCI3 örnek verilebilir. Nötr tuzlara
KCl, NaNO3, Na2SO4 örnek verilebilir. Nötr
tuz çözeltilerinin pH’ı 7’dir.
327
NÖTR TUZ
• Suda çözündüğünde nötral çözelti
oluşturan tuzlara nötr tuz denir. Nötr tuzlar
kuvvetli bir asitle kuvvetli bir bazın
tepkimesi sonucunda oluşur. Nötr tuzları
oluşturan anyon ve katyonlar önemli
ölçüde hidroliz olmaz.
• NaCl (aq) → Na+(aq) + Cl-(aq)
• NaCl bileşiğinde Na+ iyonu kuvvetli
bazdan (NaOH), Cl- iyonu kuvvetli asitten
(HCl) oluşur. Bu nedenle hidroliz olmaz.
328
ASİDİK TUZ

329
330
BAZİK TUZ

331
332
ASİT VE BAZ ÇÖZELTİSİNİN
KARIŞTIRILMASI
SONUCUNDA OLUŞAN
TUZUN pH’ı
• Kuvvetli asit ile kuvvetli baz, mol sayıları
stokiyometrik olarak eşdeğer olacak
şekilde karıştırılırsa oluşan tuzun sulu
çözeltisinde pH=7’dir.

333
• Kuvvetli asit ile zayıf baz, mol sayıları
stokiyometrik olarak eşdeğer olacak
şekilde karıştırılırsa oluşan tuzun sulu
çözeltisinde pH, 7’nin altındadır.
• Kuvvetli baz ile zayıf asit, mol sayıları
stokiyometrik olarak eşdeğer olacak
şekilde karıştırılırsa oluşan tuzun sulu
çözeltisinde pH, 7’nin üstündedir.

334
• Zayıf baz ile zayıf asit, mol sayıları
stokiyometrik olarak eşdeğer olacak
şekilde karıştırılırsa oluşan tuzun sulu
çözeltisinde pH, 7’nin üstünde de olabilir
altında da olabilir. Zayıf baz ile zayıf
asitten hangisinin daha zayıf olmasına
göre değişir.

335
BİLİYOR MUSUNUZ?
• Zayıf bir asit ile zayıf bir baz arasında
oluşan tuzu nötr, asidik veya bazik olarak
sınıflandırabilmek için tuzu oluşturan asit
ve bazın Ka ve Kb değerleri karşılaştırılır.
• Ka (katyon) > Kb (anyon) ise tuz çözeltisi
asidik,
• Ka (katyon) = Kb (anyon) tuz çözeltisi nötr,
• Ka (katyon) < Kb (anyon) ise tuz çözeltisi
baziktir.
336
337
338
339
KUVVETLİ ASİT-KUVVETLİ
BAZ TİTRASYONU

340
TİTRASYON (TİTRİMETRİ)
• Titrasyon, titrimetri demektir. Titrimetri;
volumetrik (hacim ölçümüne dayanan)
nicel (kantitatif) analiz metodudur.
• Titrimetrik yöntemlerde kullanılan başlıca
araçlar büret, mesnet, mesnet kıskacı,
mesnet növesi, erlenmayer, balon joje,
dereceli silindir, çözelti şişesi ve pipettir.
• Titrant büretteki çözeltidir. Titre edilecek
madde erlenmayere konulur.
341
• Titrant, ayarlı çözeltidir.
• Eşdeğerlik noktası (ekivalens nokta) ile
dönüm noktası karıştırılmamalıdır.
• Eşdeğerlik noktası (ekivalens nokta) ile
dönüm noktası arasındaki fark titrasyon
hatasından kaynaklanır.
• Titrasyon hatası yoksa eşdeğerlik noktası
(ekivalens nokta) ile dönüm noktası
aynıdır.
• Titrimetride, titrasyon hatasını önlemek
için kör çözelti kullanılır.
342
• Dönüm noktası titrasyonun bittiği noktadır.
Dönüm noktasına titrasyon bitiş noktası da
denir.
• Eşdeğerlik noktası (ekivalens nokta) ise
reaksiyon denklemine göre titrasyonun
gerçekten bitmesinin gerektiği noktadır.
• İndikatör, titrasyonun bitiş noktasında renk
değiştiren fenolftalein, metil oranj, nişasta
vb. organik maddelerden hazırlanmış
çözeltilerdir.
343
• Büretteki ayarlı çözelti erlenmayerdeki
karışıma damla damla ilave edilir ve
sürekli çalkalanır. İlave edilen titrantın son
bir damlasıyla dönüm noktasında ortamın
rengi değişir. Bu anda büretin musluğu
kapatılır, sarfiyat okunur. Hesaplamalar
yapılır.

344
AYARLI ÇÖZELTİ
HAZIRLANMASI
• Ayarlı çözelti, kesin molaritesi bilinen
çözeltidir; bir de yaklaşık molariteli çözelti
vardır.
• Ayarlı çözelti şöyle hazırlanır: Önce
genelde 0,1 M’lık çözelti hazırlanır.
Hazırlanan 0,1 M’lık bu çözeltiye yaklaşık
molariteli çözelti denilir. Primer standart
madde kullanılarak yapılan bir titrasyonla
faktör bulunur.
345
• Faktör, kesin molaritenin bulunması için
yaklaşık molaritenin çarpılması gereken
1’e yakın bir sayıdır.
• Primer standart madde, %100 yalnız
kendisini içeren saf bir maddedir ve hava,
rutubet, güneş vb. dış şartlardan
etkilenmez.
• Böylece ayarlı çözelti hazırlanmış olur.

346
NÖTRALİMETRİ
• Asit–baz titrasyonlarına nötralimetri denir.
Nötralimetri asidimetri ve alkalimetri olmak
üzere iki çeşittir. Asidimetri, büretteki ayarlı
asit çözeltisiyle yapılan titrasyondur.
Alkalimetri, büretteki ayarlı baz çözeltisiyle
yapılan titrasyondur.
• Nötralimetrik yöntemde titrant madde
kuvvetli asit veya kuvvetli baz olmalıdır.
Erlenmayerdeki analizi yapılacak madde
ise zayıf asit veya zayıf baz olabilir.
347
• Uygun indikatörün seçimi önemlidir; aynı
titrasyon için birden fazla uygun indikatör
olabilir. Ayarlı 0,1 M HCl çözeltisiyle
yapılan asidimetrik titrasyonda indikatör
olarak hem metil oranj çözeltisi hem de
fenolftalein çözeltisi kullanılır. Ayarlı 0,1 M
NaOH çözeltisiyle yapılan alkalimetrik
titrasyon için de indikatör olarak hem
fenolftalein çözeltisi hem de metil oranj
çözeltisi kullanılır.

348
NÖTRALLEŞME VE
STOKİYOMETRİ
• Asit ve baz çözeltilerinin karıştırılması ile
tepkime sonunda iki durum söz konusudur
(Tepkime sonunda arta kalan madde
olmaz veya olur).
• Birinci durumda ortamda asit ve baz
kalmaz tamamı tuz ve suya dönüşür. Bu,
tepkimeye giren asitle bazın mol sayısının
stokiyometrik olarak eşdeğer olduğunda
mümkündür.
349
• İkinci durumda tuz ve su oluşmakla
beraber ortamda asit ve bazdan biri arta
kalır. Bu ise, tepkimeye giren asitle bazın
mol sayısının stokiyometrik olarak eşdeğer
olmadığında söz konusudur.

350
• Hacmi bilinen ancak derişimi bilinmeyen
bir asidin (veya bazın) hacmi ve derişimi
bilinen bir baz (veya asit) yardımı ile asidin
(veya bazın) derişiminin bulunmasında
kullanılan yönteme titrasyon denir.
Titrasyon yönteminde hacmi ve derişimi
belli olan çözeltiye standart çözelti denir.
Titrasyon yönteminde standart çözelti
bürete, derişimi belli olmayan çözelti
erlenmayere konur.

351
• Erlenmayerdeki çözeltiye ortamın pH
değişimini belirleyecek indikatör damlatılır.
İndikatör, ortamın pH aralığına göre renk
değiştiren organik veya inorganik
maddelerdir. Genellikle metil oranj asit
aralığında renk değiştirir. Büretteki
standart baz çözeltisi erlenmayerdeki asit
çözeltisine ilave edildikçe çözeltideki asidik
özellik azalır. Ortam nötr oluncaya kadar
işleme devam edilir.

352
• Büretteki çözeltinin renk değiştirdiği
noktaya dönüm noktası (titrasyon bitiş
noktası) denir. Titrasyon hatası yoksa
eşdeğerlik noktası (ekivalens nokta) ile
dönüm noktası aynıdır.
• Eşdeğerlik noktasında yani nötralleşme
tam olarak gerçekleştiğinde asitten gelen
H+(H3O+) ile bazdan gelen OH- iyonlarının
mol sayıları eşittir. Mol sayıları eşitliğinden
(tam nötralleşme olduğundan) aşağıdaki
bağıntı kullanılabilir.
353
354
TUZ ÇÖZELTİLERİNDE
NÖTRALLEŞME
• Asit ve baz çözeltilerinin karıştırılması ile
nötrleşme ya tam ya da kısmen olur.
• Karışım sonucunda arta kalan madde
yoksa % 100 nötralleşme olmuştur.
• Karışım sonucunda arta kalan madde
varsa kısmen nötralleşme olmuştur.

355
ASİT-BAZ ÇÖZELTİLERİNİN
KARIŞTIRILMASI SONUCU
TAM YA DA KISMEN
NÖTRALLEŞME VE pH
• Kuvvetli asit ile kuvvetli bazın karıştırılması
sonucunda % 100 nötralleşme (tam
nötralleşme) olduysa pH=7’dir.
• Kuvvetli asit ile zayıf bazın karıştırılması
sonucunda % 100 nötralleşme olduysa
pH, 7’nin altındadır.
356
• Kuvvetli baz ile zayıf asit % 100
nötralleştiyse pH, 7’nin üstündedir.
• Zayıf baz ile zayıf asit % 100 nötralleştiyse
pH, 7’nin üstünde de olabilir, altında da
olabilir.
• Nötralleşme tepkimesinde H+ iyonlarının
mol sayısı ile OH- iyonlarının mol sayısı
eşit değilse kısmi nötralleşme
gerçekleşir.
• Ortamdaki nH+>nOH- ise ortam asidik olur.
• nOH->nH+ ise ortam bazik özellikte olur.
357
• Hesaplamalarda [H+] veya [OH-]
derişiminden ortamın pH’ı hesaplanabilir.

358
TAM NÖTRALLEŞME
PROBLEMLERİ

359
360
361
362
363
364
365
• 100 mL pH’ı 1 olan HCl çözeltisi üzerine
NaOH çözeltisinden 200 mL konulunca
nötrleştiğine göre NaOH çözeltisinin
molaritesi kaçtır?

• pH = 1 ise [H+] = [HCl] = 10-1 M


• HCl + NaOH → NaCl + H2O
• [NaOH] = 10-1 / 2 = 0,05 = 5 x 10-2 M

366
Kuvvetli Asit- Kuvvetli Baz
Tepkimelerinde Tam Nötralleşme
Olmadığında Hesaplamalar

367
368
369
• 100 mL pH’ı 1 olan HCl çözeltisi üzerine
400 mL 0,05 M NaOH çözeltisi eklenince
pH kaç olur? (log2=0,3)

• pH = 1 ise [H+] = [HCl] = 0,1 M


• [NaOH] = 0,05 M verilmiş.
• HCl + NaOH → NaCl + H2O
• nA = MAVA=x0,1x0,1=0,01 mol
• nB = MBVB=0,05x0,4=0,02 mol

370
• Denkleşmiş tepkime denklemine göre 1
mol asit ile 1 mol baz nötrleşiyor.
• 0,01 mol asit ile de 0,01 mol baz nötrleşir.
• 0,02-0,01=0,01 mol baz ortamda kalır.
• Vtoplam=100+400=500 mL=0,5 L
• [NaOH]=[OH-1]=n/V=0,01/0,5=0,02=2x10-2
M
• pOH = –log [OH–]
• pOH = –log [2x10–2]
• pOH = –(log2+log10–2)
371
• pOH = –[0,3+(-2xlog10)]
• log10 = 1
• pOH = –[0,3+(-2x1)]
• pOH = –(0,3-2)
• pOH = 2-0,3
• pOH = 1,7
• pH = 12,3

372
373
374
ASİT-BAZ ÇÖZELTİLERİNİN
KARIŞTIRILMASI İLE
HİDROLİZ İLİŞKİSİ
• Asit veya bazdan birisi zayıf, birisi
kuvvetliyse ve aynı zamanda % 100
nötralleşme gerçekleştiyse (arta kalan
madde yoksa) ortamda yalnız hidroliz olan
bir tuz var demektir.

375
KARIŞTIRILAN ASİT-BAZDAN
BİRİ ZAYIFSA VE % 100
NÖTRALLEŞME OLMAMIŞSA,
BU KARIŞIMLARIN BİR KISMI
TAMPON ÇÖZELTİDİR
• Kuvvetli asit ile zayıf bazın karışması
sonucu arta kalan zayıf baz veya zayıf asit
ile kuvvetli bazın karışması sonucu arta
kalan zayıf asit ise oluşan tampondur.
376
KARIŞTIRILAN ASİT VE BAZ
ÇÖZELTİLERİNDEN BİRİSİ
ZAYIFSA VE % 100
NÖTRALLEŞME OLMAMIŞSA BU
KARIŞIMLARIN BİR KISMINDA
TAMPON ÇÖZELTİ OLUŞMAZ
• Kuvvetli asitle zayıf baz karışınca kuvvetli
asit arta kalırsa veya zayıf asitle kuvvetli
bazın karışınca kuvvetli baz arta kalırsa,
tampon çözelti oluşmaz.
377
KUVVETLİ ASİT İLE KUVVETLİ
BAZ TİTRASYONU
• Erlenmayerde bulunan kuvvetli baz
çözeltisi büretten kuvvetli asit damlatılarak
titre edildiğinde titrasyon eğrisi grafikte
olduğu gibi gösterilir (Grafik).
• Erlenmayerdeki baz çözeltisinin zamanla
pH’ı azalır. Dönüm noktasında pH 7 olur.
Büretten asit ilave edildikçe asidik özellik
artar.

378
Kuvvetli asit-baz titrasyonu

379
380
381
382
383
384
385
KUVVETLİ ASİT-KUVVETLİ
BAZ TİTRASYON
HESAPLAMALARI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

386
E 2021-AYT (11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 3.BÖLÜM)

387
B 2020-AYT (11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 3.BÖLÜM)

388
A 2019-AYT 11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

389
390
A 2018-AYT (11.SINIF KİMYA
6.ÜNİTE 3.BÖLÜM)

391
392
B 2017-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 3.ÜNİTE

393
ÇÖZÜNME-ÇÖKELME
TEPKİMELERİ

394
ÇÖZÜNME-ÇÖKELME
TEPKİMESİ TANIMI
• İki elektrolit çözelti birbiri ile karıştırıldığı
zaman çözeltide bulunan bazı iyonlar
birbiri ile tepkimeye girerek suda az
çözünen katı madde (çökelti veya çökelek)
oluşturabilir.
• Bu tür tepkimelere çözünme-çökelme
tepkimesi denir.

395
396
397
ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI VE
ÇÖZÜNÜRLÜK

398
399
Bazı Bileşiklerin Çözünürlük Çarpımı Sabitleri (25 ºC’ta)

400
ÇÖZÜNÜRLÜK
• Çözünürlük nicel bir kavramdır ve her
madde için ayırt edici bir özelliktir.
• İkiye ayrılır:
• 1.Suda çok çözünen maddelerin
çözünürlüğü: Belirli bir sıcaklık
derecesinde 100 mL suda en çok
çözünebilen (başka bir ifadeyle çözeltinin
doygun çözelti olması için maksimum
çözünen) maddenin gram miktarıdır.
401
• 2.Suda az çözünen maddelerin
çözünürlüğü: Bu maddelerin sudaki
çözünme miktarları o kadar düşüktür ki
3.ünitedeki gibi çözünürlük / sıcaklık eğrisi
ile belirtmek mümkün değildir. 6.ünitede
suda az çözünen maddelerin çözünürlüğü
görülecek.

402
ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ
• Suda az çözünen tuzların çözünmesi çift
yönlü denge tepkimesidir.
• Bu konudaki tüm bileşikler iyonik olup
genelde tuzdur az da olsa baz da vardır.
• İyonik bileşikler iyonlarına ayrışarak
çözünür. AgCl(k) tuzunun çözünmesi örnek
verilebilir:
• AgCl(k) ⇌ Ag+(suda) + Cl–(suda) şeklindedir.

403
• Belirli miktar suya en çok çözebileceği
miktarda AgCl tuzu ilave ederek doygun
çözelti elde edelim, işte bu çözeltinin
molaritesine AgCl’nin çözünürlüğü denir.
Çözelti doygunluğa ulaştıktan sonra,
çıplak gözle göremeyiz ama kapta
çözünme-çökelme olayı devam eder
(dinamik denge). Kapta ne kadar tuz
iyonlaşırsa, o kadar tuz çöker, birim
zamanda tuzun iyonlaşma ve çökme
miktarı birbirine eşit olur.
404
• Çözünme hızı zamanla azalırken, çökme
hızı artmaktadır. Çözünme ve çökelme
hızlarının eşit olduğu anda denge
kurulmuştur.
• Böylece çözeltide çözünme–çökelme
dengesi kurulmuş olur.
• Olayın denge bağıntısı denklemi ise;
Kçç = [Ag+](suda) [Cl–](suda) şeklindedir.
• AgCl katı olduğu için denge bağıntısına
alınmaz.
405
• Buradaki denge sabitine (Kçç) çözünürlük
çarpımı ya da çözünürlük çarpımı sabiti
denir. Kçç’deki çç harfleri çözünürlük
çarpımı demektir.

406
MOLAR ÇÖZÜNÜRLÜK
(ÇÖZÜNÜRLÜK)
• Belirli sıcaklıkta suda az çözünen madde
olması kaydıyla 1 litre çözeltide
çözünebilen maddenin (çözünen
maksimum maddenin) mol sayısıdır.
• Diğer bir ifade ile doygun çözeltinin
molar derişimidir.
• Çözünürlük x simgesi ile gösterilir.

407
ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
(Kçç)
• Doygun çözeltideki iyonların derişimleri
çarpımı (kat sayı üs yazılmak kaydıyla)
çözünürlük çarpımına (Kçç) eşittir.
• Çözünürlük çarpımı, bir denge sabiti
olduğundan yalnız sıcaklığa bağlı olarak
değişir.
• Çözünürlük çarpımı verilen tuzların,
çözünürlükleri karşılaştırılabilir.
408
• Çözünürlük çarpımı verilen bir tuzun molar
çözünürlüğü bulunabilir.
• Çözünürlüğü verilen tuzun çözünürlük
çarpımı hesaplanabilir.

409
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ VERİLEN
MADDENİN ÇÖZÜNÜRLÜK
ÇARPIMININ HESAPLANMASI
• Aşağıdaki gibi 4 farklı formülde maddenin
her birinin çözünürlüğünü bulalım:
• 1.XY
• 2.XY2 veya X2Y
• 3.X2Y3 veya X3Y2
• 4.XY3 veya X3Y
410
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ VERİLEN XY
FORMÜLÜNDEKİ TUZLARIN
Kçç’SİNİN HESAPLANMASI
• Doygun CaCO3 çözeltisinin molar derişimi
(çözünürlüğü) 10–4 mol/L olduğuna göre
Ca(OH)2’nin çözünürlük çarpımı (Kçç)
kaçtır?
CaCO3 (k) ⇄ Ca+2(suda) + CO3–2(suda)
10–4 M 10–4 M 10–4 M
Kçç = Ca+2  CO3–2
411
Kçç = 10–4  10–4 
Kçç=10–8

2.yol: Çözünürlüğe x dersek çözünürlük


çarpımı x2 olur.
Kçç=x2
x=10–4 M
Kçç=(10–4)2
Kçç=10–8

412
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ VERİLEN XY2
FORMÜLÜNDEKİ TUZLARIN
Kçç’SİNİN HESAPLANMASI
• Doygun Ca(OH)2 çözeltisinin molar
derişimi 5x10–3 M, başka bir ifadeyle
Ca(OH)2’in çözünürlüğü 5x10–3 mol/L
olduğuna göre Ca(OH)2’nin çözünürlük
çarpımı (Kçç) kaçtır?
• Ca(OH)2 (k) ⇄ Ca+2(suda) + 2OH–(suda)
5x10–3 M 10–2 M
413
Kçç=(5x10–3)(10–2)2
Kçç=5x10–7

2.yol: Çözünürlüğe x dersek çözünürlük


çarpımı 4x3 olur.
Kçç=4x3
x=5x10–3 M
Kçç=(5x10–7)3
Kçç=5x10–7
414
415
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ VERİLEN
X2Y3 FORMÜLÜNDEKİ
TUZLARIN
Kçç’SİNİN HESAPLANMASI
• Doygun X2Y3 çözeltisi 10–3 M olduğuna
göre X2Y3 katısının çözünürlük çarpımı
(Kçç) kaçtır?
• X2Y3(k) ⇄ 2X+3(suda) + 3Y–2(suda)
xM 2x M 3x M
416
x=10–3 M
Kçç=(2x)2(3x)3
Kçç=(4x2) (27x3)
Kçç=108x5=108(10–3)5=108(10–15)
Kçç=1,08x10–13

417
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ VERİLEN XY3
FORMÜLÜNDEKİ TUZLARIN
Kçç’SİNİN HESAPLANMASI
• Doygun XY3 çözeltisi 10–3 M olduğuna
göre X2Y3 katısının çözünürlük çarpımı
(Kçç) kaçtır?
• XY3(k) ⇄ X+3(suda) + 3Y–2(suda)
xM xM 3x M

418
x=10–3 M
Kçç=(x)(3x)3
Kçç=(x) (27x3)
Kçç=27x4=27(10–3)4=27(10–12)
Kçç=27x10–12

419
420
421
422
423
424
425
426
427
ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
VERİLEN BİR MADDENİN
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN
HASAPLANMASI
• Kçç’si verilen tuz 4 farklı formülde olabilir:
• 1.XY
• 2.XY2 veya X2Y
• 3.X2Y3 veya X3Y2
• 4.XY3 veya X3Y
428
ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
VERİLEN XY’NİN
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN
HASAPLANMASI
• CaCO3’ın çözünürlük çarpımı (Kçç) 10–8
olduğuna göre doygun CaCO3 çözeltisinin
molar derişimi kaçtır?

• Kçç’nin kare kökü alınır. 10–4 M bulunur.


429
ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
VERİLEN XY2’NİN
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN
HASAPLANMASI
• Ca(OH)2’nin çözünürlük çarpımı (Kçç)
5x10–7 olduğuna göre doygun Ca(OH)2
çözeltisinin molar derişimi kaçtır?
• Kçç 4’e bölünüp küpkökü alınır. 5x10–3 M
bulunur.
430
431
432
433
434
SUDA AZ ÇÖZÜNEN
MADDELERİN ÇÖZÜNÜRLÜK
VE ÇÖZÜNÜRLÜK
ÇARPIMLARININ
HESAPLANMASI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR
435
B 2014-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

436
ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
VERİLEN X2Y3’ÜN
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN
HASAPLANMASI
• X2Y3 tuzunun Kçç’si 1,08x10–13 olduğuna
göre doygun X2Y3 çözeltisinin molar
derişimi kaçtır?
• Kçç108’e bölünüp beşinci dereceden kökü
alınır. Doygun X2Y3 çözeltisinin molaritesi
10–3 M bulunur.
437
ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
VERİLEN XY3’ÜN
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN
HASAPLANMASI
• XY3 tuzunun Kçç’si 27x10–12 olduğuna göre
doygun X2Y3 çözeltisinin molar derişimi
kaçtır?
• Kçç 27’ye bölünüp dördüncü dereceden
kökü alınır. Doygun XY3 çözeltisinin
molaritesi 10–3 M bulunur.
438
439
440
441
442
443
444
TUZLARIN ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNE
ETKİ EDEN FAKTÖRLER

445
• Çözünme-çökelme tepkimelerinde
çözünürlüğü etkileyen faktörlerden en
önemlileri sıcaklık ve ortak iyon etkisidir.

446
SUDA AZ ÇÖZÜNEN TUZLARIN
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNE SICAKLIĞIN ETKİSİ

447
SUDA AZ ÇÖZÜNEN
TUZLARIN
ÇÖZÜNÜRLÜĞENE SICAKLIK
ETKİSİ HESAPLAMALARI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

448
B 2019-AYT 11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

449
450
SUDA AZ ÇÖZÜNEN TUZLARIN
ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNE ORTAK İYON ETKİSİ

451
ORTAK İYON ETKİSİYLE
ÇÖZÜNÜRLÜK AZALIR
• Suda az çözünen tuzlar, kendisiyle ortak
iyon içeren çözeltilerde saf sudakine göre
daha az çözünür.
• Çözeltideki ortak iyonun derişimi ne kadar
fazla ise çözünürlük o kadar az olur.
• Çözünürlüğün azalması dengeye madde
miktarının etkisinden kaynaklanır;
çözünme tepkimesi sola kayar, çözünürlük
azalır.
452
• Örnek olarak doymuş AgCl çözeltisine katı
NaCl ilave edilirse, Cl– iyonları derişimi
artar, denge AgCl’nin çökmesi yönünde
kayar, doymuş AgCl çözeltisindeki
çözünmüş AgCl’ün bir miktarı çöker; bu
durumda AgCl’ün NaCl çözeltisindeki
çözünürlüğü saf suya göre azalmış olur.
• Ortak iyonun çözünürlüğe etkisi sayısal
olarak da hesaplanabilir.

453
454
455
456
457
458
Fe(OH)3’İN ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNÜN
BULUNMASI
(Kçç = 2x10–39)
• Bu sorunun çözümünde Fe(OH)3’in Kçç’si
Ksu’dan daha küçük olduğundan dolayı
çözümde su ihmal edilemez duruma gelir.
• Ksu = 10–14 olduğundan, sudan gelen
hidroksil iyonu derişimi; [OH–] = 10–7 M
olur. Fe(OH)3’ten gelen [OH–] ihmal edilir.

459
• Kçç = [Fe+3] [10–7]3
• Kçç = 2x10–39 olarak verilmişti.
• 2x10–39 = [Fe+3] [10–7]3
• [Fe+3] = 2x10–39 / 10–21
• [Fe+3] = 2x10–18
• [Fe(OH)3] = 2x10–18
• Bu soru ortak iyon etkisi düşünülerek
çözülmüştür.

460
461
462
463
464
465
466
SUDA AZ ÇÖZÜNEN
TUZLARIN
ÇÖZÜNÜRLÜĞENE ORTAK
İYON ETKİSİ
HESAPLAMALARI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR
467
E 2022-AYT (11.SINIF KİMYA
6.ÜNİTE 3.BÖLÜM)

468
A 2016-LYS2/11.SINIF KİMYA
6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

469
470
C 2013-LYS2/11.SINIF KİMYA
6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

471
ÇÖZÜNÜRLÜĞE ORTAK
OLMAYAN YABANCI İYON
ETKİSİ
• Ortak olmayan yabancı iyon etkisiyle
çözünürlük artar.
• Doymuş bir çözeltinin iyon şiddetini
arttırmak için çözeltiye, çökelti ile ortak
iyonu olmayan bir anorganik bileşik katılır;
ortak olmayan bu yabancı iyonun etkisiyle
çökeltinin çözünürlüğü artar.
472
DOYMUŞLUK, DOYMAMIŞLIK,
ÇÖKELME
• İki çözelti karıştırıldığında çözeltilerdeki
iyonların birleşmesinden oluşan tuzlarla
ilgili üç durum söz konusudur:
• Kçç > Q Doymamıştır, çökme olmaz.
• Kçç = Q Doymuştur, çökme olmaz.
• Kçç < Q Doymuştur, çökme olur.
• Bilindiği gibi Q denge kesri (yalancı denge
sabiti), K da denge sabitidir.
473
• Çözünürlük çarpımı (Kçç) ve iyonların
konsantrasyonları çarpımı olmak üzere
aşağıdaki şekilde ifade edebiliriz.
• Bir çözeltideki, iyonların konsantrasyonları
çarpımı çözünürlük çarpımından küçük ise
çözelti doymamıştır. Doygunluğa
ulaşıncaya kadar daha tuz çözebilir.
• İyonların konsantrasyonları çarpımı
çözünürlük çarpımına eşit ise çözelti
doymuştur. Artık aynı tuzdan daha
çözemez.
474
• İyonların konsantrasyonları çarpımı
çözünürlük çarpımından büyükse çözelti
doygunluk sınırını aşmıştır, dengeye
gelinceye kadar çökelme gözlenir.

475
SUDA AZ ÇÖZÜNEN
TUZLARDA DOYMUŞLUK,
DOYMAMIŞLIK, ÇÖKELME
HESAPLAMALARI

AYT
ÇIKMIŞ SORULAR

476
B 2017-LYS/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

477
478
E 2011-LYS2/11.SINIF KİMYA 6.ÜNİTE 3.BÖLÜM

479
480
ÇÖZELTİLERİN
KARIŞTIRILMASINDAN
SONRAKİ İYON
MOLARİTELERİNİN
HESAPLANMASI
• a) Tepkime yoksa
• b) Tepkime varsa

481
• a) Çözeltilerin karıştırılmasından sonra
şayet tepkime olmadıysa, çözeltilerin
karıştırılmasından sonraki iyon
molaritesi hesaplanması: Bir bileşik; 1A
grubu katyonu, NO3– iyonu, NH4+ iyonu, H+
iyonu veya CH3COO– iyonu içeriyorsa
böyle maddeler iyi çözünür. Bu iyonları
ihtiva eden çözeltiler derişik bile olsalar
karıştırıldıklarında şayet nötrleşme
olmuyorsa, tepkime yok demektir.
Karışımdan sonraki molar derişimler
M1V1=M2V2 formülünden hesaplanır.
482
İki çözelti karıştırıldığında çözünürlüğü
düşük olan bir bileşiğin (suda az çözünen
bir bileşik, başka bir ifadeyle Kçç’si olan bir
bileşik) iyonları bir araya geldiğinde
maddenin çözünürlük sınırı aşılmazsa
çökme olmaz. Bu durum; çok seyreltik
çözeltilerin karıştırılmasıyla mümkündür.
İki seçenek olabilir. Birincisi: Kçç > Q ise
çözelti doymamıştır. Karışımdan sonraki 4
iyonun molar derişimleri de, yine
M1V1=M2V2 formülünden hesaplanır.
483
İkincisi: Çözeltiler karıştırıldığında Kçç = Q
ise doymuş çözelti elde edilmiştir. Doygun
çözelti, Kçç’si olan (suda az çözünen)
bileşiğin doygun çözeltisidir. Bu bileşiğin
iki iyonunun molar derişimi, karekök Kçç
vb. formüllerden; diğer iki iyonun molar
derişimi ise M1V1=M2V2 formülünden
hesaplanır.

484
• b) Çözeltilerin karıştırılmasından sonra
şayet tepkime oluyorsa, bu tepkime
genelde aşağıdaki iki tepkimeden
birisidir.
1– Nötralleşme tepkimesi (asit + baz)
2– Çökme tepkimesi: İki çözelti
karıştırıldığında şayet Kçç’si olan bir bileşik
oluşuyorsa ve Kçç < Q ise çözünürlüğü
düşük olan bir maddenin iyonları bir araya
geldiğinden ve maddenin çözünürlük sınırı
aşıldığından çökme olur.
485
• Burada da iki seçenek olabilir.
• Birincisi: Reaksiyonda arta kalan madde
olmamıştır. Arta kalan olup olmadığı,
denkleşmiş reaksiyon denklemine göre
moller bulunarak anlaşılır. Çöken bileşiğin
iki iyonunun molar derişimi, karekök Kçç
vb. formüllerden; diğer iki iyonun molar
derişimi ise M1V1=M2V2 formülünden
hesaplanır.

486
• İkincisi: Reaksiyonda arta kalan madde
olmuştur. Çöken bileşiğin iki iyonundan
birisinin molar derişimi M=n/V formülünden
ihmal işlemi yapılarak bulunur. Diğeri ortak
iyon formülünden yine ihmal işlemi
yapılarak bulunur. Diğer iki iyonun molar
derişimi ise M1V1=M2V2 formülünden
hesaplanır.

487
488
489
490
491
İLİM ATÖLYESİ

492
KİMYASAL DENGEYE ETKİ
EDEN FAKTÖRLER LE
CHATELİER PRENSİBİNE
GÖRE YORUMLANIR

• Denge hâlindeki bir sisteme dışarıdan bir


etki yapıldığında sistem bu etkiyi azaltıp
yeniden dengeye gelecek şekilde tepki
gösterir.

493
KEMİK ERİMESİ İLAÇLARININ
KEMİK ERİMESİ HASTALIĞI
YAPMASININ LE CHATELİER
PRENSİBİNE GÖRE
YORUMLANMASI
• Örneğin; Fosamax ilacı, kemik erimesine
karşı kullanılmaktadır. Başta çene
kemiğinde erime olmak üzere vücutta
kalsiyum azalması sonucu kemik erimesi
yapmaktadır.
494
• U.S. FDA [United States Food & Drug
Administration] (Yunaytıd Steyts Fuud end
Drag Edministreyşın) (ABD Gıda & İlaç
İşletimi) 2005 yılında Fosamax ilacına
kemik erimesi yaptığına dair etiket
koydurtmuştur. İlaçtan zarar görenler,
ilacın piyasadan kaldırılmasını
istemektedirler. Bu nedenle üretici firmayı
dava etmişlerdir. Bu konuda mahkemeler
devam etmektedir.

495
• Yapılan etki kemik erimesini durdurmak
olduğu hâlde, Le Chatelier prensibine göre
zıddı olmuş ve vücutta kemik erimesi
artmıştır.

496
ERKEKLİĞİ ARTTIRMAK
AMACIYLA KULLANILAN
İLAÇLAR ERKEKLİĞİ
AZALTIYOR
• Sentetik erkeklik hormonlarına örnek
olarak testosterondan üretilmiş steroitleri
verebiliriz. Bu hormon alındığında; LH
(lüteinleştirici hormon) ve FSH (folikül
stümüle hormon) hormonlarının vücuttaki
üretimi azalır. Bu azalma ilacı bıraktıktan
sonra bile 12 hafta süreyle devam eder.
497
• LH ve FSH erkeklikle ilgili hormonlardır.
FSH, erkeklerde spermin yapımında
etkilidir. LH ise erkeklerde testosteron
hormonunun salgılanmasını sağlar.
• Steroitler genelde vücut geliştirme amaçlı
olarak sporcular tarafından alınır.
• Alınan steroitler aynı zamanda erkeklerde
östrojen hormonunun artmasına neden
olur.
• Östrojen hormonunun artması, ömür boyu
sürecek kalıcı zarar doğurur.
498
• Östrojen hormonunun erkeklerde artması
sonucu göğüsler kadınlardaki gibi büyür,
kıllar dökülür.
• “İşleyen demir ışıldar.” atasözü konumuzla
ilgilidir. İşletilmezse, örneğin; hormon
dışarıdan verilirse, hormon yapan bez
durgunluğa düşer.
• Erkeklik hormonu, erkekliği arttırmak için
verildiğinde silah geri tepmiştir. Le
Chatelier prensibine göre zıddı olmuş ve
erkeklik azalmıştır.
499
ŞEKER DÜŞÜRÜCÜ İLAÇLAR
ŞEKER HASTASI YAPAR
• Tip–2 şeker hastalığında kullanılan şeker
düşürücü ilaçlar, tedaviye yönelik değildir.
Hastalığı ortadan kaldırmaz.
• Şeker düşürücü hap kullanan şeker
hastaları 5 yıl içerisinde ensülin almak
zorunda kalabilirler. Tip–1 şeker hastalığı
ortaya çıkmış olur.
• Pankreasın şeker düşürme görevi vardır.

500
• Pankreasın şeker düşürme görevi; mecbur
olunmadığı hâlde, dışarıdan verilen bazı
ilaçlarla yapılmaya kalkılınca pankreas
atalete düşmektedir. En iyisi pankreası
tembelliğe atmamaktır.
• Yapılan etki şekeri düşürmek olduğu
hâlde, Le Chatelier prensibine göre zıddı
olmuş ve vücutta şeker artmıştır.

501
KAN VERMEK KANI ARTTIRIR
• Kan veren kişinin vücudunda kan oluşumu
hızlanır. Yapılan etki kanı azaltmak olduğu
hâlde, Le Chatelier prensibine göre zıddı
olmuş ve vücutta kan artmıştır.
• Aynı şekilde kansızlık hastalığına, hiç kan
vermeyen kişilerde daha çok rastlanır.
• Kan alan kişilerde ise kanın oluşumu
baskılanır.

502
KAN YAPICI İLAÇLAR
KANSIZLIK YAPAR
• Kan, kemik iliğinde yapılır.
• Kansızlık hastalığında kullanılan kan
yapıcı ilaçlar, kemik iliğinde zafiyete neden
olur. Bunun sonucunda da kansızlık ilerler.
• Yapılan etki kanı arttırmak amaçlı olduğu
hâlde, Le Chatelier prensibine göre zıddı
olmuş ve vücutta kan azalmıştır.

503
ANTİASİT İLAÇLAR MİDE
ASİDİNİ ARTTIRIR
• Mide ekşimelerinde kullanılan antiasitler, o
anda iyi gelir. Ertesi gün daha fazla mide
ekşimesi olur. Bundan dolayı da antiasit
kullanımının arttırılması zorunluluğu ortaya
çıkar.
• Belli bir süre sonra hiçbir antiasit etki
etmez. Bu nedenle de mide
kanamalarında kullanılan ilaçlar antiasit
amaçlı iki günde bir kullanılır. Böylece
ancak mide ekşimesi geçer.
504
• Yapılan etki mide ekşimesini gidermek
olduğu hâlde, Le Chatelier prensibine göre
zıddı olmuş ve mide ekşimesi arttırılmıştır.

505
BAZI MADDELERİN pH
DEĞERLERİ
Madde pH Madde pH
Mide öz suyu 2,0 Patates 5,8
Limon 2,3 Süt 6,5
Sirke 2,8 Saf su 7,0
Greyfurt 3,1 İdrar 7,0
Portakal 3,5 Tükürük 7,1
Kiraz 3,6 Kan 7,4
Domates 4,2 Hücre içi sıvı 7,4
Muz 4,6 Kaynak suyu 7,4
Ekmek 5,5 Magnesi kalsine 10,5

506
SOSYAL ALANDA KULLANILAN
KİMYA KELİME VE DEYİMLERİ

• Bazı hadiseler; sap ile samanın birbirinden


nasıl ayrıldığını –bir turnusol kâğıdı gibi–
gösteren önemli olaylardır.

507
• Kuvvetli asit ile zayıf baz, mol sayıları
stokiyometrik olarak eşdeğer olacak
şekilde karıştırılırsa oluşan tuzun sulu
çözeltisinde pH, 7’nin altındadır.
• Kuvvetli baz ile zayıf asit, mol sayıları
stokiyometrik olarak eşdeğer olacak
şekilde karıştırılırsa oluşan tuzun sulu
çözeltisinde pH, 7’nin üstündedir.

508
YAŞAMIMIZDAKİ BAZI ÇÖZÜNÜRLÜK
DENGE BİLEŞİKLERİ
NEREDE BULUNDUĞU FORMÜLÜ
DİŞ CaF2
KEMİK Ca3(PO4)2
MİDE PASTİLİ Al(OH)3
AMELİYAT BaSO4
ALETLERİNİN İÇİNE
DALDIRILDIĞI MADDE
SÖNMÜŞ KİREÇ Ca(OH)2
509
YAŞAMIMIZDAKİ BAZI ÇÖZÜNÜRLÜK
DENGE BİLEŞİKLERİNİN
İYONLAŞMALARI
–1
CaF2(k) ⇌ Ca+2 (suda) + 2F (suda)

Ca3(PO4)2(k) ⇌ 3Ca+2(suda) + 2(PO4)–3(suda)

Al(OH)3(k) ⇌ Al+3(suda) + 3(OH)–1(suda)


–2
BaSO4(k) ⇌ Ba+2 (suda) + SO4 (suda)

510
• BaSO4 (BARYUM SÜLFAT): Ameliyat
esnasında kullanılan sargı bezi, pamuk,
makas vb. steril ameliyat malzemeleri
baryum sülfat çözeltisine batırılmıştır.
Ameliyatta vücudun içinde unutulan
ameliyat malzemelerini, röntgen çekiminde
BaSO4 gösterir. Ayrıca BaSO4 ve hint yağı
karışımı; XM solüsyonu adındaki ilaçtır.
Röntgen filmi çekiminden az önce hastaya
içirilir. İçirilen sıvının mideden bağırsağa
kaç dakikada geçtiği BaSO4 ile anlaşılır;
geçiş süresine göre hastalığa teşhis konur.
511
• CaF2(k) dişin yapısını oluşturur.
• Ca3(PO4)2(k) kemiğin yapısına girer.
• Al(OH)3 antiasit mide pastilidir.

512

You might also like