MALZEMELERN

MEKANK
DAVRANILARI
NDEKLER
1. Giri
2. Krlma Mekanizmalar
2.1. Mikro Krlma Mekanizmalar
2.1.1. Gevrek Krlma
2.1.2. Snek Krlma
3. Mekanik Test Uygulamalar
3.1. ekme Testi
3.1.1. ekme Sistemi
3.1.2. ekme Makinalar
3.1.3. ekme Numunesi
3.1.4. Test Koullar
3.1.5. Testin Uygulanmas
3.1.6. Mhendislik ekme Diyagram
3.1.6.1. Akma Mukavemetinin lm
3.1.6.2. ekil Deitirme lmleri
3.1.6.3. Gerek Gerilme ekil deitirme Diyagram
3.1.6.3.1. Gerek Gerilmenin Belirlenmesi
3.1.6.3.2. Gerek ekil Deitirmenin Hesaplanmas
3.1.6.3.3. Gerek Gerilme ekil Deitirme Diyagramnn Matematiksel Tanm
3.1.6.3.4. Boyun Verme Balangcnn Matematiksel Belirlenmesi
3.1.7. Dik Anizotropi
3.2. Basma Testi
3.3. Sertlik Testi
3.3.1. Statik Sertlik lm Yntemleri
3.3.1.1. Brinell Sertlik lm Yntemi (DIN EN 10003-1)
3.3.1.2. VICKERS Sertlik lm Yntemi (DIN EN 50133)
3.3.1.3. ROCKWELL Sertlik lm Yntemi (DIN EN 10109)
3.4. Malzemelerin Tokluk zelliklerinin Belirlenmesi ve Tokluk Testleri
3.4.1. Krlma
3.4.2. Krlma Mekanizmalar ve Krlma eitleri
3.4.3. Gei Scaklklar ile Krlma Tiplerinin Belirlenmesi
3.4.4. entikli Darbe Tokluk Testi
3.4.4.1. entikli Darbe Numunesinin Hazrlanmas ve Testin Uygulanmas
3.4.4.2. Testin Uygulanmas
3.4.4.3. Test Sonular
3.4.4.4. Test Sonularnn Kullanlmas
3.4.5. Enstrmantal Darbe Tokluk Testi
3.4.5.1. Numune Hazrlama ve Testin Uygulanmas
3.4.5.2. Test Sonularnn Kullanm
3.4.6. Tokluk zelliklerine Etki Eden Parametreler
3.4.6.1. D Etki Parametreleri
3.4.6.1.1. Scaklk

3.4.6.1.2. ekil Deitirme Hz
3.4.6.1.3. Gerilme Durumu
3.4.6.2. Etki Parametreleri
3.4.6.2.1. Kristal Hatalar
3.4.6.2.2. retim ve Kullanm Parametreleri
3.4.7. Krlma Mekanii
3.4.7.1. Genel
MALZEME ZELLKLERNN
BELRLENMES
MEKANK ZELLKLER
DAYANIM (MUKAVEMET)
YK TAIMA
SERTLK
AINMA DRENC
TOKLUK
KIRILMA DRENC
YORULMA
EVRML YK ALTINDA ALIMA DRENC
SRNME
YKSEK SICAKLIKTA MR
FZKSEL ZELLKLER
LETKENLK ()
TERMAL DEMLER
DREN (O)
ISITICILAR
YOUNLUK (o)
HAFF ALAIMLAR
ERGME VE KATILAMA SICAKLII (T
liq
, T
sol
)
PROSES KONTROL
MANYETK ZELLKLER ()
BLGSAYAR TEKNOLOJS
YZEY ZELLKLER (c)
KAPLAMALAR
KMYASAL ZELLKLER
KOROZYON
KORUMA
KAPLAMA
MALZEME GELTRME
TERMODNAMK ZELLKLER
RETM VE PROSES
KOMPOZT MALZEMELER
MALZEME ZELLKLERNN BELRLENMES
N KULLANILAN TEST YNTEMLER
HASARLI
YARI HASARLI
HASARSIZ
TEST SONULARI
DORU MALZEME SEM
MALAT PROSES
KULLANIM KOULLARI
YEN MALZEME GRUPLARI VE
DZAYNI
MALZEME TASARRUFU
LGL STANDARTLARA UYGUNLUK
TEST YNTEMLER
SONULAR
NMERK
KARILATIRILABLR
KESN (HER YERDE AYNI)
HASSAS
KULLANIM AMACINA UYGUN
YEN MALZEME ZELLKLER N
ESNEK
UYGULANABLRLK
BAST
EKONOMK
HIZLI
KESN SONU VEREN
KARILATIRILABLRLK
EVRM HESAPLARINA UYGUNLUK
KULLANIM KOULLARINA UYGUNLUK
BOYUTA UYGUNLUK
MEKANK TEST YNTEMLER
GENELLKLE HASARLI TEST
YNTEMLER TERCH EDLYOR
NMERK SONU (Dayanm, Sertlik v.b.)
HASSAS SONU (Standart uygulamalar)
KARILATIRILABLRLK (Standart
uygulamalar)

HASAR
HASAR = KIRILMA
KIRILMA
TANIMLI OLMALI
LLEBLR OLMALI
KARILATIRILABLR OLMALI
KOULLARDAN BAIMSIZ OLMALI
(MMKNSE)
SICAKLIK, BOYUT, KOROZYON V.B


KIRILMA MEKANZMALARI
Gerilme > Ba kuvvetleri KIRILMA
atlak, Oluma, Byme, lerleme

atlak ve krlma kavramlar, farkl
krlma tipleri
Krlma
Mekanizmalar
(Atomik Boyutta)
Snek Krlma
Gevrek Krlma
Difzyon Kontroll Krlma
atlak Oluturucu Korozyon ile
Krlma
Yklenme ekli
Mekanik
Zamana gre Yklenme
Zorlanmal Krlma
Yorulma Krlmas
En Yksek Yklenme
Dk Gerilmeli Krlma
ekil Deitirme ile Krlma
Yklenme Tipi
ekme Krlmas
Basma Krlmas
Eme Krlmas
Kayma Krlmas
Torsiyon Krlmas
Termik
lemeye Bal Krlma
Kaynak atla
Katman atla
Scak Krlma
Katlama Krlmas
Ergime Krlmas
Scak atlak Oluumu
retim Koullarna Bal
Krlma
Srnme Krlmas
Termik ok Krlmas
Krlmalarn
Gzlem ekli
Makroskobik
ekil Deitirme Oran
Gevrek Krlma
Snek Krlma
Krlma Yzeyinin Ynlenmesi
Normal Gerilme Krlmas
Kayma Gerilmesi Krlmas
Topografi
Konik Krlma
Frezeli Krlma
Lifli Krlma
Basamakl Krlma
Refleksiyon
Kristalin Krlma
Mat Krlma
Ksmi Kristalin Krlma
(Kark)
Siyah (Donuk) Krlma
Mikroskobik
Transkristalin Krlma (Tane
i)
Dz Yzeyler
Dz izgiler
Bal Petei Krlmas
ekil Deitirme zleri
Titreim Krlmas zleri
Titreim zleri
nterkristalin Krlma (Tane
Snr)
Tane Snr Krlmas
Sa zleri eklinde
Merkezden kan atlaklar
nterkristalin Konik
Krlma
MKRO KIRILMA
MEKANZMALARI
SICAKLIK ETKS
GEVREK KIRILMA
HMK
HSP (Mg, Ti ideal c/a oran)
SNEK KIRILMA
YMK

Gevrek ve snek krlma
mekanizmalar
Gevrek Krlma Snek Krlma
Kristal yaps ve ekme hz
etkisi
Dk scaklkta khm
Yksek ekme hz
kym
yksek scaklkta khm
Dk ekme hz
Krlma yzeyi grn
Dzgn yzeyli
Metalik parlaklk
ukurlu
Mat
Mikro krlma mekanizmalar
o
1
>o
f
*
mikroyapda X
c
blgesinde
1.Boluk oluumu
2.Boluk Bymesi
3.Boluklarn Koagulasyonu
Gevrek krlma
KHM VEYA HSP METALLERDE
GERLME (o
1
) > KRTK GERLME (o
f
*)
MKROSKOBK GEVREK KIRILMA GERLM
DK ATOM YOUNLUUNA SAHP
DZLEMLERDE
KIRILMANIN K AAMASI VAR
Bir tane ierisinde mikro atlan oluumu
(dislokasyon hareketlerine bal)
Oluan bu atlan ilerlemesi.
COTRELL HPOTEZ
ki kayma band birbirlerini
keser
Kesim yerinde enerji
kazanm iin yeni bir
kenar dislokasyonu
meydana gelir
Bu geniler ve khm
kristallerinde gevrek
krlmann meydana geldii
(001) dzleminde atlak
oluumu balar
ATLAK LERLEMES
KOLAYLAIR
KNCL YAPI BLEENLER (KARBR,
NTERMETALK V.B.)
R TANE
YNLENM (ANZOTROP YAPI)
SEGREGE YAPI

NSTABL KIRILMA

NORMAL GERLME ETKS ALTINDA
MKRO ATLAK= KRTK UZUNLUK
FAZLA ENERJYE GEREK OLMADAN
ATLAK LERLEMES
SONU = NSTABL KIRILMA

ATLAK LERLEME HIZLARI 1800 m/s
ATOM BALARI KOPAR.
GEVREK KIRILMA DK KOHEZYON
KUVVETLERNE BALIDIR.
NSTABL KIRILMA
GEVREK KIRILMA YZEY (SEM)
GEVREK KIRILMA YZEYLER
TANIMA
MAX NORMAL GERLME YNNE DK
III KIRILMANIN OLUTUU
DZLEMLERDEN YANSITTII N
PARLAK GRNMDE
ELEKTRON MKROSKOBUNDA SE
DZGN, PRZSZ AYRILMA
YZEYLER
GEVREK KIRILMA
NTERKRSTALN
TANE SINIRI KRSTALDEN DAHA ZAYIF
KELTLER
SEGREGASYON
KOROZYON (KULLANIM SIRASINDA)
TRANSKRSTALN
EN DK BA KUVVETLER
ETK (SICAKLIK, DEF. HIZI)
NTERKRSTALN
NTERKRSTALN-TRANSKRSTALN
SNEK KIRILMA
KIRILMA N EKL DETRME
GEREKL
KIRILMA KRTER NORMAL GERLME
YERNE KAYMA GERLMELER
KAYMA GERLMES KRTK DEERN
ZERNDE EKL DETRMEY
SALIYOR, ALTINDA DEM YOK
Snek krlma aamada
meydana gelir
Boluk oluumu (ounlukla kalntlar
etrafnda)
Oluan boluklarn bymesi
Boluklarn koagulasyonu (birlemesi) ve
atlak oluumu.
Son aama atlak ilerlemesidir
Boluklar olutuktan sonra kritik bir bykle
kadar geliir
boluk hz ok eksenli gerilmelere baldr
Negatif ok eksenli gerilme (yani basma gerilmeleri)
boluk oluumunu yavalatr veya durdurabilir
haddeleme veya dvmede snek krlma olamaz-
BOLUK OLUUMU VE
BYMES
SNEK KIRILMA
son aamas boluk koagulasyonu (birlemesi)
kalntlar etrafnda oluan boluklar nedeniyle
birlemesidir.
kayma bantlarnn olumas ve kayma bantlar
arasnda oluan atlaklarn byk boluklar
birletirmesidir.
boluklar birbirlerine yaklaana kadar byyerek
birleirler.
Boluk birleme mekanizmalar
a. ikincil boluklar
b. kayma bantlar
c. boluklarn birbirine
yaklaarak bymesi
SNEK KIRILMA YZEY
SNEK KIRILMA YZEY (SEM)
MEKANK TEST UYGULAMALARI
EKME TEST
Numune statik ve tek eksenli yklenme ile
kopmaya kadar ekilir.
Malzemenin mekanik zelliklerini belirlemeyi
amalayan bir test yntemidir.
Numune, her iki ucundan ekme enelerine balanr
ve kopmaya kadar kuvvet arttrlarak ekilir.
ekme testi srasnda yklenme iin kuvvet ve ekil
deitirme (uzama) lmleri yaplr.
ekme Testinin Avantajlar
Test koullar standartlarda tanmldr
Mukavemet hassas olarak llebilir
Deney standart bir prosedrdr
Test basit, hzl ve ekonomiktir.
ekme test sonular ile baka mekanik
zellikler hesaplanabilir
EKME TEST AMALARI
Malzeme mekanik zelliklerinin onay
kalite zelliklerinin belirlenmesi
dier malzemeler ile karlatrma
retim teknik ve yntemlerin kontrol
yeni malzemelerin gelitirilmesi
EKME TEST SONULARI
mhendislik dizayn ve dizayn seimi
mekanik zelliklerinin deerlendirilmesi
yap dizayn iin
malzemenin kullanm koullarndaki
davranlar
EKME SSTEM
saf mekanik sistemler
elektromekanik sistemler
mikroprosesr destekli sistemler (yeni teknoloji)
hzl ve hassas lm
ekme hzlar 0.05 500 mm/dak.
% 0.1lik hassasiyet
Kuvvet lm hassasiyeti % 0.5
45000 kg ve zeri kuvvetlerin lm
EKME MAKNALARI
tek eksenli yklenme
homojen yklenme
tm malzeme gruplarn kapsamal
ok amal testler
zel testler ile spesifik malzeme zellikleri
ekme kuvvetinin kontrol ve hassas lm
kuvvet gr-ton seviyesine kadar
deiebilmektedir.
yklenme ve kapasite
Yk iletimi iin numune balantlar (vidal veya
sktrmal) kolay olmal ve deimemeli
ekme kuvveti oklu dili aracl ile
dili sistemi eneye baldr
dier ene sabittir
Dililerin farkl hzlar ile hareketi farkl yatay kolon
ve ene hzlar meydana getirir.
TEST LMLER
Test sonucu gerilme-ekil deitirme lmleri
Bunun iin kuvvet ve uzama lmleri
zamana bal olarak kuvvet lmleri
kuvvet ve ekil deitirme sensrleri
lm sensrleri kuvvet veya ekil deitirmeye
bal olarak deien bir gerilim
gerilim llr ve kalibre edilir
Test sonular zamana bal olarak kaydedilir
EKME KUVVET
yatay kolonun iki dikey yatakl vida zerinde hareketi
yksek moment gcne sahip motorlar
motorlarn ilk devinimi olabildiince hzl yatay kolona
Bunun iin DC-motor
servo hidrolik sistem ile yatay kolon sabit hzla hareket
edebilir ve pozisyonlanabilinir
En yksek hareket hzlar dili sistemlerde 1250 mm/dak
Servohidrolik sistemlerde ise hareket hzlar ok yksek
olabilir (250x10
3
mm/dak)
Yataklamalarda dk srtnme kuvvetleri (ekme kuvvetleri
ok yksek)
Ekstansiyometre ile sabit ekil deitirme hz
Bu ekilde yksek hassasiyet
Burada ekme testi srasnda kuvvet deise bile
yatay kolon hz sabit kalacak ekilde kontrol edilir.
Bu ekilde ekme hz sabit kalr
Bu durum polimer malzemelerde nemlidir (ekme
hz ile akma ve ekme deerleri deiir)
Teknik adan zorlu ve pahal bir kontrol sistemine
ihtiya bulunduu iin genellikle sabit yatay kolon
hareket hz tercih edilmektedir.
kuvvet lmleri
kuvvet aktarm sistemleri
ekil deitirme sensrleri ve kuvvet lm
hcreleri
elektrik diren deiimlerini mekanik ekil deitirme
(kuvvet lm hcresi kpr devresi ile diren
deiimlerini ler)
kuvvet dntrcler ile yaplr
EKME NUMUNES
ekme deneyinde kullanlan para
uzun ve dar numune geometrileri tek eksenli gerilme koullarnn
salanmas iin
yuvarlak kesitli numuneler
sac rnlerde dikdrtgen kesitli numuneler (zellikle derin ekillendirme
zelliklerinin saptanmas iin )
krlma ekil deitirmesi numune geometrisine bal
standartlara uygun olarak numune hazrlanmal ve kullanlmaldr.
ekme testi ile ilgili standartlar DIN EN 10 002 numaral Avrupa
normunda verilmitir.
orantl numune geometrileri seilir
Buna gre numune ap (d
0
) ve lm uzunluu (l
0
) birbirlerine lineer
baldr
TEST KOULLARI

En nemli test parametreleri ekil deitirme hz ile
scaklktr
ekil deitirme hz kuvvetin art hz veya ekme
cihaznn yatay kolonunun hareket hz ile
ayarlanabilir.
elastik ve plastik ekil deitirme hzlar birbirinden
ayrlabilir.
plastik blgedeki ekil deitirme hzlarn numune,
numunenin baland eneler, ekme cihaznn
gvdesi, kuvvet lm sistemi v.b. bir ok detay da
etkiler.
Sabit ekme yatay kolon hz ile plastik ekil
deitirme hz deiebilir. ounlukla
istendii gibi sabit bir ekil deitirme hz
tm ekme testi boyunca isteniyorsa buna
gre makinann ekme hznn tm test
sresince ayarlanmas gerekir.
Standartlara gre elastik blgede ekme
hzlar 0.00025-0.0025 arasnda , plastik
blgede ise 0.008 den kk olmaldr.

Eer oda scaklndan farkl bir scaklkta
ekme testi yaplyorsa numunenin lm
blgesi istenilen scaklkta tutulmaldr.
Bunun iin soutma veya stma kabinleri
ekme sitemine dahil edilmelidir.
Scakln doru bir ekilde llmesi iin
lm uzunluu boyunca bir ok termo
elemann numuneye olabildiince yakn
pozisyonlara yerletirilmesi gereklidir.

TESTN UYGULANMASI
sabit bir ekme hz (ekme cihaznn yatay
kolon hz veya ene hz) seilir
kuvvet llr.
Uzama deerleri llr
Uzama deerlerinin daha hassas lmleri
iin numuneye bal (veya yaptrlm) ekil
deitirme lerleri gerekebilir
Bir ok test zamana bal kuvvet lmleri ile
snrldr.
Kullanlan ekme hzlar numune geometrisine ve
malzemeye baldr.
ounlukla kullanlan elik iin ekme hzlar 1-4
arasndadr.
Gerek gerilme-ekil deitirme diyagramlarnn
lm ve hesaplanmas iin plastik blgede ve
boyun verme srasnda ve kopmaya kadar numune
konturunun da optik veya mekanik yntem ile
llmesi gerekir.
MHENDSLK EKME
DYAGRAMI
Mhendislik ekme Testi
malzeme dayanm
malzeme kabul
tek eksenli ve statik olarak arttrlan yklenme
Yk (kuvvet)
ekil deitirme (uzama) llmektedir.
Scaklk
ekme hz nemli etki parametrelerindendir.
Karlatrlabilirlik edeer test koullarnda.
Sonu
Kuvvet-Uzama diyagram
Hesap ile Mhendislik Gerilim-ekil Deitirme Diyagram

Mhendislik Gerilmesi


Mhendislik ekil
Deitirmesi
| |
|
.
|

\
|
=
2
1 1 :
mm
N
MPa MPa o
0
A
F
= o
0
0
0
,%] [
l
l l
l
l
lboyu
uzama
birimsiz

=
A
= c
Kuvvet-Uzama veya Kuvvet-Zaman
diyagram
kuvvet-uzama diyagram
mhendislik gerilme-ekil deitirme
diyagram
ayn ekil ve grne sahiptir.
Mhendislik Gerilme-ekil Deitirme
diyagram
Gerilme-ekil deitirme diyagram
Bileim
Isl ilem
Plastik ekil deitirme
ekil deitirme hz
Scakla baldr
Tanml temel sonular
ekme Gerilmesi
Akma gerilmesi (Akma Noktas olarak da ifade edilir)
Uzama ekil Deitirmesi (%)
Kopma Kesit Daralmas (%).

Srekli akma ve
nemli deney sonular
Sreksiz akma ve
nemli deney sonular
elastik blgede
Gerilme ekil Deitirme ile lineer deiir
Gerilme akma gerilmesini aarsa
Plastik ekil deitirirme blgesine girer
bundan sonra ekil deitirmeler kalc olur
Deney srasnda kuvvet sfra kadar indirilirse
kalc ekil deitirme llr
ekil deitirmenin devam iin
gerilmenin arttrlmas gerekir
Buna malzemenin ekil deitirmeye kar direnci veya
pekleme (sertleme) ad verilir.
Hacim Sabitlii
ekil deitiren malzeme hacmi sabittir
0 0
l A l A =
Hacim sabitliin geerli olduu plastik ekil
deitirme blgesinde lm blgesi homojen
bir ekilde uzar
Ve lm blgesinin her yerinde kesit alan
homojen azalr.
sertleme (pekleme) kesit daralmasndan daha hzl artar
Homojen blgede herhangi bir blgede kesit daralmas art
pekleme artndan yksek olur
Bundan sonra tm plastik ekil deitirme bu blge zerinde
younlar
Sonu
boyun verme
deney sonunda kopma veya krlma da bu blgede meydana gelir
ekil deitirmesini salayan kuvvet dmeye balar
kopmaya kadar mhendislik gerilmesindeki azalma devam eder.
ekme Gerilmesi
ekme Gerilmesi
(Dayanm) veya R
m

Maksimum ekme
Gerilmesi maksimum
kuvvetin (F
max
) deney
ncesi llen kesit
alanna oran (A
0
) ile
ifade edilir ve yandaki
eitlikle hesaplanr:

0
max
A
F
R
m
=
ekme gerilmesi test sonucu olarak kullanlr
malzeme dayanm iin nemi dktr
rnein plastik ekil deitirme kabiliyeti ok
yksek metallerde tek eksenli gerilme
nemsizdir
zira bu malzemelerin plastik ekil deitirme
durumu ve gerilmeler ekme testi ile ifade
edilemeyecek kadar kompleks olabilir
Konstrksiyon hesaplarnda R
m
ve emniyet
faktr kullanld.
Gnmzde R
eL
veya R
eH
kullanlyor
R
m
ile edinilen tecrbe de nemli.
R
m
ile malzeme bileiminin dayanm
zerindeki etkileri aratrld.
R
m
karlatrlabilir ve kolay llebilir
R
m
gnmzde malzeme zelliklerinin
irdelenmesi ve kalite kontrol amacyla
kullanlmaktadr.
Ayrca R
m
sertlik ve yorulma dayanm
arasnda empirik ilikiler vardr
R
m
gevrek malzemeler iin nemli bir
malzeme zelliidir
Akma Mukavemeti
Malzemeye yk uygulandnda
nce elastik
Plastik ekil deitirmeler oluur
Elastik ekil deitirmeler tersinirdir
Elastik blgede Hook kural
geerlidir
E-modl malzemenin elastik
ekil deitirmeye direncini
belirler.

c o = E
(

2
m
N
E
Saf demirde E-Modl yne
baldr
Elastik blgede kesit
daralmasna paralel olarak
ekil deitirme
Ad/do ile kesitte
Al/lo ile boyda ekil deitirme
belirlenir
kesit kontraksiyonu (v)
metaller 0.3 civarndadr


0
d
d A
= c
l
l
d
d
v
A

A
=
0
0
Elastik ekil deitirme homojendir lm
blgesinde sabittir.
Akma gerilmesinin lm hassasiyeti ekil
deitirme lmnn hassasiyetine baldr.
elastik ile plastik gei lm zordur
Tek eksenli yklenme durumunda akma balangc iin
kriter var
Elastik snr
kalc ekil deitirme gstermeden dayanabilecei en yksek gerilme
ekil deitirmede uygulanan hassasiyet 10-4 mm/mm
proporsiyonal snrn zerindedir
Proporsiyonal snr
Lineer olan en yksek gerilme olarak tanmlanr.
Lineerlikten sapt deer
Akma gerilmesi
Akma gerilmesi ise ok dk miktarda plastik ekil deitirmenin
meydana geldii gerilme deeri olarak tanmlanr.
telenerek yeni bir lineer eri
ekil deitirme % 0.2 veya 0.1dir (c= 0.002 veya 0.001).

% 0.2 Proporsiyonel
Snr


% 0.1 Proporsiyonel
Snr


0
002 . 0
02
A
F
R
p
=
=
c
0
001 . 0
01
A
F
R
p
=
=
c
c= %0.1 veya 0.5 ise rijit (proff) gerilme
Proof R
p
indisi ile gsterilir
elastik snr veya proporsiyonal snrn
belirlenmesi gtr
teleme gnmzde en ok kullanlan
yntemdir.
Baz malzemelerde rnein saf bakr veya gri
dkme demir gibi genel olarak gerilme ve
ekil deitirme arasnda herhangi bir lineer
gei bulunmaz ve bu durumda teleme
yntemi de kullanlamaz, genel olarak bu tr
malzemeler iin gei ekil deitirmesi
rnein c=0.005 olarak tanmlanmtr.
Baz metaller ve bunlarn iersinde zellikle
dk karbon ierikli elik malzemeler
elastik-plastik geite heterojen bir davran
gsterirler. Burada ska elastik-plastik
geite dalgalanmalar gzlenir. Burada kuvvet
ani bir ekilde artar ve yine ani olarak der.

Kuvvetin aniden dmeye balad gerilmeye st
akma gerilmesi
Sabit gerilme ile uzama balangc da alt akma
gerilmesi
st ve alt akma aras ekil deitirme heterojendir.
st akma gerilmesinde deformasyon band 45 ve
metal yzeyinde
Bandn oluumu ile birlikte aniden gerilme der


Lders bantlar telenerek hareket eder.
Lders bantlar veya Hartmann izgileri veya
gerilme izgileri (stretcher lines) veya Piobert etkisi
olarak da tanmlanr.
Birka Lders band ayn anda gerilme-ekil
deitirme erisi kararsz
ekme numunesinin tm lm blgesi Lders
bantlar ile doldurulduktan sonra plastik ekil
deitirme kararl olarak devam edebilir.
Bir Lders bandn oluumu ve
ilerlemesi (ematik)
ekil Deitirme lmleri
ekil deitirme uygulamalarnda (haddeleme
veya ekstrzyon) malzemenin homojen olarak
ne kadar ekil deitiriebileceinin
belirlenmesi
(bir defada ka mm kalnlk azaltlabilir paso
deformasyon oran-)

ekillendirme prosesinin seiminde.
plastik ekil deitirme oranlarnn
saptanmasnda.
Yksek ekil deitirme yetenei
dvme malzemeler v.b.
Malzeme safszlklarnn tespitinde
retim hatalarnn saptanmasnda
ekil deitirme oranlarnn ani dleri

Krlma (Kopma)
Kopma uzamas


Krlma (kopma) kesit
daralmas
0
0
l
l l
f
f

= c
0
0
A
A A
Z
f

=
En yksek oranda plastik deformasyon boyun
verme blgesinde
c
f
=f(l
o
)
l
0
uzunluu dtke
boyun verme blgesi toplam ekil deitirmeyi
etkiler
gerekten daha byk ekil deitirme oranlar c
f
llr
Krlma ekil deitirmesi ile birlikte l
uzunluunun (l
0
) da verilmesi gerekir.
Krlma kesit daralmas ile bir sorun yoktur.
Z tm l uzunluu iin geerli bir c oranna
(zero-gage-legth elongation) evrilebilir.
Hacim sabitliinden
0 0
l A l A =
Z A
A
l
l

= =
1
1
0
0
Z
Z
Z A
A
l
l l

= =

=
1
1
1
1
1
0
0
0
0
c
I: Al, Cu, Ni gibi saf metaller, stenitik elik; II: Cu ve Al-bazl alamlar; III:
Dk C ieren alamsz elikler; IV: Yksek n deformasyon veya yksek
scaklk deformasyonu; V: Dkme demirler veya martenzitik elikler; VI:
Dinamik kelti sertlemeli yalanma
Gerek Gerilme-Gerek ekil
Deitirme Diyagram
Gerek Gerilmenin Belirlenmesi
Hacim sabitlii homojen blgede
Boyun verme sonras numune silindirik
formunu koruyamaz
Hacim sabitlii kural geersiz

Gerek Gerilme=
anlk kuvvet /
anlk kesit alan
i
i
g
A
F
= o
Gerek Gerilme Hesab
1
0 0
1 0 0 1 1
l
l A
A l A l A

= =
( ) c o o o o o + =
|
|
.
|

\
|
A
+ =
+ A
= = = 1 1
0 0
0
0
1
0
1
1
1
l
l
l
l l
l
l
A
F
A
F
g g
Boyun verme aamasndan sonra


K
m
ok eksenli gerilme koullar iin
dzeltme, gerek gerilmeyi dorular, Siebel
faktr (K
mS
)kullanlr (D=ap, =erilik
yarap)
m
g
K A
F 1
min
= o

+ =
8
1
D
K
mS
Mhendislik Gerilme-ekil Deitirme diyagram ile Gerek Gerilme-Gerek
ekil Deitirme diyagramlarnn karlatrlmas;
1: Mhendislik; 2: Gerek; 3: SIEBELe gre hesaplanm
Gerek ekil Deitirmenin
Hesaplanmas
ilk lm boyu yerine anlk boy
Bu boy srekli deitii iin diferansiyel
eitlik yardm ile hesaplanabilir
l
dl
d
g
= c
0 1
ln ln
1
0
l l
l
dl
l
l
g
= =
}
c
0
1
ln
l
l
g
= c
( ) c c + =
|
|
.
|

\
|
+ A
= = = 1 ln ln ln
0
0
0
1
l
l l
l
l
g
Ayrca aadaki gibi de hesaplanabilir


1
0
ln
A
A
g
= c
4
2
min
1
D
A

=
t
dk ekil deitirme oranlarnda
c
g
c
( )
|
.
|

\
|
+ = + =
2
3
1
2
1
1 1 ln c c c c c
g
Gerek Gerilme ekil Deitirme
Diyagramnn Matematiksel Tanm
Holloman Eitlii


Ludwik bants


n=sertleme katsays, o
0
=akma mukavemeti
n
g
k o =
L
n
L g
k o o + =
0
o ln ln ln + = n k
L g
1 =
L g
k = o
Boyun Verme Balangcnn
Matematiksel Belirlenmesi
ki zaman aral alalm : t ve t`
t A F
g
=o
' ' ' '
t A F
g
=o
t t t A + =
'
A A A A + =
'
0 < AA



olur, son terim ihmal edilirse ve
( ) ( ) A A F
g g
A + A + = o o
'
A A A A F
g g g g
A A + A + A + = o o o o
'
F F >
'
A A A A F F
g g g g
> A + A + > o o o o
'
A A
g g
A > A o o
A
A
g
g
A
>
A
o
o
Maksimum kuvvette


Diferansiyel yolla zm daha kolaydr:


A
A
g
g
A
=
A
o
o
0 = + = =
g g g
d A dA dF A F o o o
A
dA
d
g
g
=
o
o
Ayrca


Buna gre

A
dA
dA
A
A
A
A
d
A
A
= = =
2
0
0
0
ln

o
o
d
d
g
g
=
g
g
d
d
o

o
=
CONSIDERE KRTER
Considere ile
Holloman bants
beraber yazlr


Ve trevi alnrsa
g
g
d
d
o

o
=
H
n
H g
k o =
1 1
= =
H H H
n
H H
n
H
n
H H
g
k n k k n
d
d

o
H
n
H H
n
H
n k n k
H H
= =


1 1
Buna gre maksimum kuvvette gerek ekil
deitirme ve sertleme katsays:
( )
g g
A + = = 1 ln c
( )
g H
A n + = 1 ln
Dik Anizotropi
Hadde malzemeler
Taneler rasgele ynlenmeden sapt durum
belirgin bir ynlenme (tekstr)
Anizotropi tek eksenli ekme testi ile
llebilir
lm sonucu r-deeri
r- deeri hacim sabitesindeki azalmay ifade
eder
r-deeri (e:enine, k:kalnlna, 0 deney ncesi,
1:deney sonras)



r=1izotrop
r>1 ene doru ekil deitirme daha yksek
0
1
0
1
ln
ln
k
k
e
e
r
k
e
= =

ekme numunelerinde dik anizotropi lmleri

Haddelenme ynne gre alnan numunelerde
de r-deeri deiir.
Buna gre ortalama r-deerinin haddeleme
ynnde (0), haddeleme ynne 45 ada
(diyagonal) ve hadde ynne dik ada (90)
alnan numunelerde ayr ayr hesaplanmas
gerekir:
4
2
90 45 0

r r r
r
ort
+ +
=
Ayrca dzlemsel anizotropi deeri de
kullanlr



Dzlemsel anizotropi ile derin ekillendirilen
bir sac malzemede kulaklanma (earing) olup
olmad da belirlenebilir
2
2
45 90 0

r r r
r
+
= A
Ar = 0 kulaklanma olumaz,
Ar < 0 kulaklanma diyagonal ynde
Ar > 0 kulaklanma hadde ynnde ve
haddeye dik ynde oluur.

Basma Testi
DIN EN 50106 standardna gre
tek eksenli basma gerilmesi
beton, tula veya doal kaya gibi yap
malzemeleri
dkm malzemeler ekme ve basma gerilmesi
altnda farkl zellikler
paralel veya hafif konik basma plakalar basma
kuvveti uygular
Numunede flama meydana gelir
Nedeni numune ile bask plakalar arasndaki
srtnme kuvvetleridir
Numune basma kuvvetine dik ynde ekil
deitiremez
tek eksenli gerilme ok eksenli gerilmeye dnr.
Basma numunesi ve etkiyen kuvvetler
ekil deitirmenin byk bir ksm taral blge dnda
konik blgeler birbirlerine yaklatklar zaman kuvvet ok hzl artar ekil
deitirme giderek azalr.

Basma testinde basma konisinin pozisyonu
srtnme kuvvetlerinin dk olmas gerekli
basma plakalarnn ve numune yzeylerinin
przsz
srtnme kuvvetlerini azaltc ilaveler
Numune silindir, ap serbest seilebilir
ounlukla 10-30 mm
Numune ykseklii (h
0
) ile ap (d
0
) arasnda



h
0
bydke bklme tehlikesi var
2 1
0
0
> s
d
h
llen kuvvet ve ekil deitirme deerleri
Sonu mhendislik veya gerek gerilme ve
ekil deitirme diyagramlar
y ekseninde basma gerilimleri
x ekseninde de basma ekil deitirmeleri
ekme ve basma Gerilim-ekil Deitirme Erileri ve karlatrlmas
Mhendislik Basma
Gerilmesi
Mhendislik Basma
ekil Deitirmesi

Gerek basma
gerilmesi hacim
sabitlii kural ile
kolayca hesaplanabilir:
0
S
F
b
= o
0
h
h
b
A
= c
) 1 (
, b b g b
c o o + =
gerek gerilme < mhendislik gerilmesi
nedeni ekil deitirme < 0
0
S
F
B
b
= o
100
0

A
=
L
l
bB
bB
c
Basma Gerilmesi (Krlma Kuvveti ile)
Gevrek malzemelerde grlr
Krlma ekil Deitirmesi
Basma testinde genellikle krlma olmaz
krlma veya atlak oluumu yoksa
toplam ekil deitirme %50de test biter
Ezme snr ekme testindeki akma snr
elastik ekil deitirmeden plastik ekil
deitirmeye gei:
0
2 . 0
2 . 0
S
F
b
= o
Farkl malzemelerin basma gerilmesi-ekil deitirme diyagramlar
Basma numunesinde tipik deformasyon blgeleri
I: dk , II: orta ve III: yksek deformasyon blgesi
srtnme kuvvetleri nedeniyle c snrl
y

k
s
e
k

e
k
m
e

g
e
r
i
l
m
e
l
e
r
i


M
a
k
s
i
m
u
m

c

Basma numunesinde tipik deformasyon blgelerinin makro dalanm
basma numunesinde grn (akma izleri inhomojen deformasyon)
%72 ekillendirilen
alminyum alamnda 45lik atlak oluumlar
Sertlik Testi
Sertlik, daha sert bir uca kar malzeme
direnci, Martens 1912.
kalc ekil deitirmeye kar metal
malzemenin gsterdii diren
batma ile yzeyde ekil deitirme
ekil deitirme sert ucun ekline, boyutuna
ve uygulanan kuvvete bal kullanlan yntem
de farkl
Hzl, ekonomik ve basit
yar hasarl test gurubu
test sonular ile malzemenin dayanm
empirik bant ile ekme dayanm hesaplanr


R
m
=ekme dayanm ve HB= Brinell sertlii
sertlik deeri ve dayanm sadece lm blgesine ait
HB
mm
N
R
m
=
(

4 . 3
2
Sertlik testi ve sonular aada verilen
testler ile uygulanabilir:
Yzeyin izilmesi
Statik yklenme ile sert ucun malzeme yzeyine
batrlmas
Dinamik yklenme ile sert ucun malzeme
yzeyine batrlmas

Sertlik lm sonucu nmerik
Bunun iin batma ile sertlik lm yntemleri
Yklenme statik (sabit yk)
sert ularn ekil ve malzemesi farkldr
Bylece malzeme yzeyinde blgesel ekil
deitirme meydana gelir.
ekil deitirme blgesinde iz oluur.

Sertlik deeri bu izin
Yzey alan
Derinlii zerinden hesaplanr.
Statik sertlik lm yntemlerinde sadece
plastik ekil deitirme dikkate alnr.

Farkl sertlik lm yntemlerinin karlatrlmas
Gnmzde kullanlan sertlik lm yntemleri
Sertlik lm
Yntemi
Sertlik Ucu
smi Simgesi ekli
ap
(mm)/As
Toplam
Test
Kuvveti
(N)
lm ekli
n
Yk
(N)
Aklamalar
10 29430
5 7358
Brinell HB30
elik
Kre
2,5 1839
Yklenme
sonras
sertlik izinin
ap
-

30
2
=
D
F

Vickers HV 98-589
98, 294, 589 N standart
ykler
Vickers
(Dk
yk)
HV
Dzgn
Yzl
Elmas
Piramit
136
2-49
Yklenme
sonras iz
diyagonalleri
-
Standart yk yok, sertlik yke
bal
Knoop HK
Rombik
elmas
piramit
172 ve
130
1-10
Yklenme
sonras iz
diyagonalleri
-
nce katman sertlik lmleri
iin, Standart yk yok, sertlik
yke bal
Rockwell A HRA 588
Rockwell C HRC
Elmas
piramit
120, U
erilik ap
0,2 mm
1471
Rockwell B HRB
elik
kre
1/16 981
Yklenme
sonras iz
derinlii
98,07
mm t HRA 002 , 0 100 =
t=lm skalas

kuvvete gre sertlik lm yntemleri
makro sertlik F>49N
dk yk makro sertlik F=2-49N
mikro sertlik F<2N

Brinell Sertlik lm Yntemi (DIN
EN 10003-1)
gnmzde ok sk kullanlan, en eski
Sert u malzeme yzeyine bastrlr
sertletirilmi elik kre (HBS)
sert metal kre (HBW)
oluan izin ap
Brinell sertlik deeri (HB)
HB= f(iz ap (d, mm), sert kre ap (D, mm), kuvvet (F, N))
Brinel sertlii HB:



0,102 faktr N ile Kp birimlerini balyor
1 Kp=9.80665 N
( )
2 2
2 102 , 0
d D D D
F
HB


=
t
yklenme derecesi _, D ve yklenme sresi
(t) ile deitirilebilir.
2
102 , 0
D
F
= _
Malzeme HB _ (
2
mm
N
)
elik
30
<140
10
Gri Dkme Demir
140
30
<35
5
35-200
10
Bakr ve Alamlar
>200
30
<55
2,55
55-130
1030
Hafif Metaller ve
Alamlar
>130
1030
Kurun ve Kalay -
11,25

Seilen malzemelerin Brinell sertlikleri
ve kullanlan yklenme dereceleri (1-30 arasnda)
rnein
elik iin _= 30 olmas gerekir.
10 mm apnda bir kre iin F=29240 N olur.
Kuvveti uygulama zaman 2-8 s arasnda
10-15 s kuvvetin sabit tutulmal
Brinell ynteminde sertlik lm
Brinell sertlik deerleri (llebilir 3-450 HB)
nce sertlik deeri verilir
Sonra sert u (HBS veya HBW)
Sonra test koullar
Kre ap (mm), Kuvvet (N), Uygulama Sresi (s)
rnek : 350 HBS 5/750
Brinell sertlii 350
5 mm apnda elik kre u
750 Kp (7,355 KN) test kuvveti.
Malzeme yzeyi
Temiz, dzgn ve alt yzeye paralel olmal
numune altnda ekil deitirme olmamal
Numune yeterince kaln
Numunede seilecek kalnlk (s
min
)
malzeme sertliine test koullarna bal
450 HB sertlie kadar aada verilen eitlik geerli,
i: krenin batma derinlii (mm)
i s =8
min
iz ap 0,24-0,6D arasnda olmas gerekir.
d<0,24D iz kenarlar net deil
d>0,6D iz kenarlarnda kuvvetli ekil
deitirme
Malzeme HB
S235JR 110
100Cr6 200 elik
43CrMo4 255
Ak
Alamlar
4-18
Kurun
Alamlar Yatak
Alamlar
18-28
AlMgSi1 100 Alminyum
Alamlar AlZnMgCu1,5 160
Bronz 160
Pirin 150 Bakr ve
Alamlar Alman
Gm
140
Dkm 40-45
Preslenmi 35-40 inko
Haddelenmi 32-34

Seilen malzemelerin Brinell sertlikleri
gnmzde en ok kullanlan yntem
llebilir sertlik
ok dk
3HV (rnein kurun)
ok yksek deerler arasnda
1500 HV (rnein sert metal)
zellikle ok sert malzemelerde tercih edilir

ok kk numuneler ve yzey kaplamalarnn
sertlik lm iin uygundur.
VICKERS Sertlik lm Yntemi
(DIN EN 50133)
Vickers sertlik lm yntemine gre sertlik lm prensibi
kuvvet blgesi
mikro sertlik lmlerinde <1,96 N
dk yklenmelerde 1.96-49 N
normal yklenmelerde 49-980 N
sert u
kare tabanl basit elmas piramit
tepe as 136
Brinell ile karlatrlabilir olmas iin
F>49N ve Brinell sertliinde _=30 ve 470 HV iin
HV HB = 95 , 0
Indenter seilen kuvvet ile numune yzeyine
basar
z oluur
zin her iki apraz ke mesafeleri (diyagonalleri)
llr
ortalamalar alnr
sertlik hesaplanr.
Vickers HV birimi ile
arkasna kuvvet eklenir
Vickers sertlik deeri:


kuvvetler ile numune kalnl
En az numune kalnl (z: ke diyag.)

2
189 , 0 102 , 0
d
F
A
F
HV = =

=
+
= z
z z
s 5 , 1
2
5 , 1
2 1
min
Numune kalnl ile sertlik deiimi
dier avantaj da
HV 10 HV 100 arasnda
Kuvvet sertlik deerlerine etki etmiyor
Karlatrlabilirlik
ayn lm koullarnda mmkn
diyagonal mesafeler hassas llebilir
hassas lm iin yzey deformasyonu

ROCKWELL Sertlik lm Yntemi
(DIN EN 10109)
Rockwell A, B ve C gibi eitler
Rockwell C ve A sk kullanlyor
Rockwell C sertletirilmi elik ve sert
alamlar iin
lm blgesi 20-70 HRC arasnda
ok sert malzemeler iin
HRA ile
rnein Tungsten karbr
sertlik aral 60-88 HRA

Rockwell ile Brinell arasnda




hassas evrim tablolar da vardr
10
HB
HRC ~
sivri ulu elmas piramit (indenter)
iki aamal olarak malzemeye batrlr.
iz derinlii (t
b
) llr
bu derinlik ile sertlik hesaplanr:

mm t HRA 002 , 0 100 =
Rockwell sertlik lm testinde kullanlan elmas sert u
ve yke gre sertlik derinlik deiimleri.
n kuvvet (F
0
) =98 N
sonra lm kuvveti (F
1
) uygulanr
HRA iin 490N
HRC iin ise 1373N
sonra lme iin uygulanan kuvvet (F
1
)
kaldrlr
n kuvvet altnda iz derinlii (t
b
) llr.
Hassas lm iin
yzeyin hassas olarak hazrlanmas
Yzey przllnn art sonular etkilemekte
her iki yzeyin paralel
Sertlik lm sresi
plastik ekil deitirme yeteneine bal
Zamana bal olarak ekil deitirme yoksa
n kuvvette 2
toplam sre de 5-8 saniye
Sertlik izleri aras mesafe
kstlama yoksa dier sertlik izlerinden ve kenardan 3 mm
dier yntemlere gre
ok hzl
tam otomatik
lm hassasiyeti sert ucun erilik yarap
nedeniyle daha dktr.

Rockwell sertlik lm sistemi (ematik)
Malzemelerin Tokluk zelliklerinin
Belirlenmesi ve Tokluk Testleri