mitokondri

 Prof.Dr.Sabahattin Muhtaroğlu
 Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim dalı
 Mart-2009
 mitokondri
 Metabolizmanın merkezinde yer alan önemli
bir hücre organelidir.
 Mitokondiri, oksijenin(önemli bir bölümü)
işlenmesi ve tükettiğimiz gıdalardaki yağ
asitleri, karbohidrat ve proteinlerin enerjiye
dönüşmesinden sorumludur.
 Hücrenin enerji üretim merkezi olarak kabul
edilmesi yanında, bazı hastalıklar,
apoptozis ve yaşlanma ile ilişkisi ve
kendine has genomu nedeniyle mitokondiri
üzerine daha çok durulmaktadır.
 İnsan mtDNA sı solunum zincirinin 13
esansiyel proteinini kodlayan küçük bir
genomudur.
 Mitokondiri çift katlı membırandan

oluşmuştur. Bu hem koruma amaçlı ,

 hem de farklı metabolik yolların

lokalizasyon sağlamakttadır.
 Mitokondiri hücrede bulunan ikinci büyük
organel.
Boyutları, şekilleri ve hücrede lokalize olduğu
bölgeler hücreden hücreye ve türden türe
farklılık gösterir.
Deniz kestanesi yumurta hücresi 14.000
adet
Fare karaciğer hücresi 800
Böbrek tubulus epiteli 300
Sperm hücresi ise 24 adet
mitokondiri içerir.
 Metabolizmanın giriş ve çıkışını düzenleyen
bütün transport sistemleri iç membıranda
yerleşmektedir.
 İç membıran kıvrımlarında ETS ve oksidatif
fosforilasyon ile ilgili enzimler yer alır.
 Matrikste; TCA döngüsü, yağ asitlerinin B-
oksidasyonu, mitokondriail DNA
replikasyonu ve mitokondrial proteinlerin
biyosentezinde görev yapan enzimler yer
alır.
 Matrikste ise, çözünür enzimler yer
almaktadır.
 İç mitokondiri membıranı H, OH, ve K
gibi bir çok iyona karşı geçirgen
değildir.
 Mitokondiri membıranında iki özel
taşıma sistemi yerleşmiştir(ADP, Pi ve
ATP alışverişini sağlamak için)
 1. Adenin Nükleotid Translokaz
Sistemi; ADP’nin içeri girmesini ve
ATP’nin dışarı çıkmasını
sağlamaktadır
 2. Fosfat Translokaz sistemi

;H2Po4- ile H+ iyonunun

sitoplazmadan mitokondiri matriksi
içine birlikte transportunu sağlar.
 Bu iki transport sisteminin birlikte
fonksiyon göstermesi sonucunda;
 eksternal fosfat ve ADP matriks

içerisine girmekte, iç membıranda

proton gradiyenti ile sentezlenen ATP
ise sitozola transfer edilmektedir.(bu
sistem bitkisel bir toksin olan
atraktilosid tarafından inhibe edilir.
 Karaciğer mitokondiri iç membrabnları,
sitoplazmada meydana gelen ve matrikse
geçmesi gereken piruvat için özel bir
transport sistemi ihtiva eder.
 Ayrıca ; Malat e suksinat gibi disakkaritler
için, sitrat ve izositrat gibi trikarboksilik asit
ve aspartat ve glutamat için de birer
transport sistemi içerirler.
 Elektron mikrokopunda mitokondiriler
genellikle sosis biçiminde, bazı olumsuz
koşullarda ise küresel cisimcikler olarak
görülür.
 Hücre içindeki lokalizasyon da farklılık
gösterir; karaciğer ve midenin paryetal
hücrelerinde sitoplazma içinde homojen
olarak dağılırken, kas hücresi içinde
miyofibriller çevresinde yığılmış durumda
bulunurlar.
 mitokondri
 Şekilleri (küremsi veya uzun silindirik)
ve büyüklükleri (çap: 02-1 μm,
uzunlukları: 2-6 μm) farklılıklar
gösterir.
 Sayıları değişkendir (1-2000).
 MİTOKONDRİ
 Hemen hemen
bütün ökaryotik
hücrelerde ve
ökaryotik
mikroorganizmalard
a bulunur.
 Eritrositlerde,
bakterilerde ve yeşil
alglerde mitokondri
bulunmaz.
 MİTOKONDRİ
 Hücre içindeki yerleşimleri farklılık gösterir.
Kalp kasında kasılıp Spermin kuyruk
gevşemeyi sağlamak hareketini sağlamak
için miyofibriller için boyun bölgesine
arasında bulunur. yerleşmiştir.
 MİTOKONDRİ
 Mitokondri çift membranla çevrili bir
organeldir.
 Çift membran iki mitokondriyal

kompartman oluşturur;

Membranlar arası alan

Matriks
 MİTOKONDRİ
Membranlar arası alan
 40-80 Ao genişliğindedir.
 Bazı enzimler bulunur.

 Sitozole eşdeğer içeriktedir.

 MİTOKONDRİ
Matriks
 İç membranın çevrelediği
alandır.
 Bol miktarda protein
molekülü, çeşitli reaksiyon
enzimleri , mtDNA, ribozomlar
ve tRNA bulunur.
Matrikste granül sayısı azdır. Hücre içindeki
kalsiyum ve magnezyum gibi katyonların
fazlası mitokondriye geçerek granüllere
bağlanır. Depolanan bu katyonlar gerektiğinde
tekrar sitozole geri verilir.
 MİTOKONDRİ
Dış membran
 İç membrana (50-60 Ao) göre
daha kalın (70 Ao) olup
plazma membranının
yapısına benzer.

Porin adı verilen kanal proteinleri büyüklüğü

5000 dalton ve daha küçük molekülleri (su,
iyonlar) içeri alır.
Ayrıca dış membranda mitokondriyal lipid
sentezi ile ilişkili enzimler ve lipid substratları
matrikste metabolize olabilecek formlara
dönüştüren enzimler bulunur.
 MİTOKONDRİ
İç membran
 İç membran yarı geçirgen özelliktedir. Bazı
moleküller matrikse aktif transport ile geçer.
İç membran dış membrana
paralel seyreder, ancak
matrikse doğru Krista denen
kıvrımlar yapar.

Kristaların yapısı farklılıklar

gösterir (çubuk, tüp, prizma).
 MİTOKONDRİ
 Kristalar iç membran
yüzeyini arttırmaya yönelik
yapılardır. Örneğin; Karaciğer
hücresinin mitokondriyal iç
membran alanı hücrenin total
membran alanının 1/3’ünü
oluşturur.
Enerji üretimi fazla olan hücrelerde krista sayısı
fazladır.
Örneğin, kalp kas hücrelerinin krista
sayısı karaciğer hücrelerinin krista sayısından 3
kat fazladır.
 MİTOKONDRİ
 Yoğun fonksiyonel
özelliğin den dolayı iç
membranın protein oranı
diğer membranlara göre
daha yüksektir.

% 70 protein, % 30 lipid
ve çok az kolesterol.

İç membranın lipid içeriğinde bol miktarda

bulunan Kardiolipin membranın geçirgenliğini
kısıtlar.
 MİTOKONDRİ
 İç membranda üç tip protein
bulunur:
a) Elektron transport zincirinin
oksidasyon reaksiyonlarını
gerçekleştiren proteinler
(enzimler, sitokromlar)
b) Matrikste ATP yapımını
gerçekleştiren ATP sentetaz
c) Metabolitlerin matrikse giriş
çıkışını düzenleyen Permeaz
adı verilen transport
proteinleri.
 MİTOKONDRİ
 Mitokondrilerhücrenin enerji üretim
merkezleridir, oksidasyon-redüksiyon
reaksiyonları ile enerji üretirler.

Hücre için gerekli

enerjinin % 95’i
burada üretilir.
 MİTOKONDRİ
 Matrix içinde purivat, amino
asit ve yağ asitlerinin
metabolizasyonu sonucu
oluşan Asetil koenzim A sitrik
asit siklüsüne girerek okside
olur.
 CO2 , FADH2 ve NADH oluşur.
 Bu reaksiyonlar sırasında
oluşan yüksek enerjili
elektronları taşıyan FADH2 ve
NADH’ın elektronları
mitokondri iç membranındaki
taşıyıcı proteinler vasıtasıyla
moleküler oksijene taşınır ve
H2O oluşur.
 MİTOKONDRİ
 Elektronların transferi iç membranda
bulunan 4 protein kompleksi tarafından
gerçekleştirilir;
NADH dehidrogenaz (I) Sitokrom c
redüktaz (III)
Süksinat dehidrogenaz (II) Sitokrom c oksidaz (IV)
 MİTOKONDRİ
 Membranlar arası boşlukta
hem pH hem de voltaj
gradiyenti oluşur
(Elektrokimyasal gradiyent).

 Bu gradiyent ATP sentezinin

dışında moleküllerin transferi
için de kullanılır.

Voltaj Gradiyenti (ADP/ATP antiportu):

Matrikste toplanan ATP (-4), ADP (-3)’ye göre
daha negatif olduğundan membranlar arası
boşluğa ve dolayısıyla sitoplazmaya geçer.
 MİTOKONDRİ
 Mitokondrinin bol olduğu kahverengi
yağ dokusunda mitokondriyal iç
membranda Termogenin adlı bir
protein kanalı vardır.

 Bu kanal proteini proton gradiyentinin

oluşumuna olanak vermez ve oksidatif
reaksiyonlardan sağlanan enerjiden
ATP üretimi yerine ısı oluşumu
gerçekleşir.

Termogenin miktarı çevre koşullarına bağlıdır. Soğukta yaşayan hayvanlarda

termogenin miktarı fazladır.

Yeni doğanda vucut ısısının korunmasında kahverengi yağ dokusu önemlidir.

 Mitokondri Biogenezi
 Bu süreçte nekleer genom
major rol oynar (%95).
 Mitokondriler bakteriler gibi
enine ve boyuna bölünerek
çoğalırlar.
 Replike olan DNA
boğumlanma suretiyle ikiye
bölünen mitokondrilere
rasgele dağılır.

Mitokondriler hücrenin enerji ihtiyacına göre

hücre bölünmesinden bağımsız çoğalırlar.
Mitokondriler hücre bölünmesi sırasında iki
hücreye rasgele dağılırlar.
 Mitokondri Biogenezi
 Mitokondrinin büyümesi
membrana protein ve lipidlerin
girmesi ile olur.
 Bu olay interfaz sırasında
devamlı olarak gerçekleşir.
 Mitokondriyal lipidlerin çoğu
sitozolden alınır.

Fosfolipidler, sitozolden fosfolipid transfer

proteinler ile matrikse transfer edilir.
Bu yolla alınan fosfotidilkolin (PC) ve fosfotidil
etanolamin (PE) dışında, mitokondri içinde
PE’den fosfatidil serin (PS) ve kardiolipin
sentezlenir.
 Mitokondri Biogenezi
 Mitokondriyal
proteinlerin çoğu
sitoplazmik
ribozomlarda
sentezlendikten sonra
özel sinyal dizileri
(presequens: bazik
amino asit dizisi)
sayesinde
mitokondrilere
yönlendirilirler.
 Mitokondriyal Hastalıklar
 Bazı dokular (kalp, iskelet
kası, merkez sinir sistemi,
böbrek) mitokondriyal enerji
üretimine yüksek oranda
bağlı olduğundan mtDNA
mutasyonlarından (nokta
mutasyonları, delesyonlar,
dublikasyonlar) daha fazla
etkilenirler.
 Bundan dolayı hastalıklar
metabolizma ile ilişkilidir.

Başlıca klinik bulgular; hipotoni, gelişme geriliği,

mental gerilik, konvülsiyon nöbetleri ve ataksidir.
Vucut sıvılarında laktik asit düzeyinin artması en önemli
laboratuar bulgusudur.
 Mitokondriyal Hastalıklar
 Yaşlanma süreci içersinde
mtDNA mutasyonlarının
birikmesine bağlı olarak
oksidatif fosforilasyon sisteminin
verimliliği düşer.
 Geç başlangıçlı nörodejeneratif
hastalıklar olan Parkinson,
Alzheimer ve Huntington’da
mitokondriyal solunum zincir
disfonksiyonu patogenezlerden
biri olarak kabul edilir.

Bu hastalıklarda, yaşlanma ile birlikte dokuda mitokondriyal mutasyonlar

gösterilmiştir.