DAMITMA-IV

10.04.2013

DAMITMA
Srekli Damtmann Analizi

10.04.2013

ekil 53. Srekli damtma sistemi. 2

DAMITMA

Besleme faz F, (UB) mol kesri xF st rn D, bileimi xD Alt rn B, mol kesri xB Riflaks svs L Beslemenin st ksm zenginletirme blgesi. Beslemenin alt ksmna ise syrma blgesi.

10.04.2013

DAMITMA
Riflaks oran, R Riflaks oran younlatrcdan sonra kolona beslenen sv miktarnn (riflaksn), st rn olarak alnan sv miktarna orandr, R = L / D. Riflaks oran nemlidir, nk st rndeki UB konsantrasyonu riflaks orannn deimesiyle deiir.

Kolon dizayn iin belirli bir R deeri kullanlr.

Riflaks oran ile raf says arasnda dorudan iliki vardr. Mevcut bir kolonda raf says deitirmek pratik olarak mmkn olmadndan rnlerin konsantrasyonunu deitirmek iin riflaks oran deitirilir. Riflaks oran arttka, ykselen buharla daha fazla sv temas edeceinden, daha iyi bir ayrma olur.
10.04.2013 4

DAMITMA
Srekli Damtma Kolonu Dizayn iin Grafiksel Metot
Damtmada iki tr genel problem vardr; dizayn problemi, iletme problemi.
Dizayn probleminde, istenilen bir ayrma derecesi iin kolonda gerekli olan raf says belirlenir. kili bir karm iin alt ve st rndeki UB mol kesri belirlenir. Kolon basnc, besleme ak hz termal artlar ve bileim belirlenir. etme problemi mevcut bir kolonun performansn belirleme ilemidir ve kolonun farkl artlar iin uygunluunun aratrlmasdr. etme problemlerinin zm genel olarak deneme-yanlma yaklam gerektirir.
10.04.2013 5

DAMITMA
Rafl kolon dizaynnda 2 metot kullanlr: 1. Ponchon-Savarit Metodu Daha karmak olup btn damtma ilemlerini ele almaya muktedirdir. Uygulanmas iin entalpi verilerine ihtiya vardr.

E zamanl s ve ktle denklii gereklidir.

10.04.2013 6

2.

McCabe-Thiele Metodu avantajlar Daha kolay olup entalpi verilerine gerek yoktur.

DAMITMA

Sadece ktle denklii gerekli olup s denkliine gereksinim yoktur. ou uygulamalar iin yeterli olup, basitliinden dolay daha yaygn ekilde kullanlr. kili karmlar iin denge erisi zerinde yrtlen bir zm metodu kullanr. Belirli bir ayrma iin gerekli olan teorik (ideal) raf saysnn bulunmasn salar. Basncn btn kolonda sabit olduu kabul edilir.

zelti ideal kabul edilir.

Buharlama entalpisinin bileimden bamsz olduu kabul edilir. kiden fazla bileen ieren karmlar iin pek uygun deildir.
7

10.04.2013

DAMITMA
The McCabe-Thiele Metodu
stenilen bir ayrma derecesine ulamak iin gerekli teorik raf saysn (TRS) hesaplamak amacyla kullanlan bir yntemdir.
Belirli kabullerle basitletirilmi bir metot olmasna ramen damtma ileminin anlalmas iin ok yararl bir aratr. Bu yntemde aadaki notasyon kullanlacaktr: y : buhar fazda UB nin mol kesri x : sv fazda UB nin mol kesri V : buharn molar ak hz, mol/zaman L : svnn molar ak hz, mol/zaman F : beslemenin molar ak hz, mol/zaman
10.04.2013 8

DAMITMA
ekil 54 te gsterildii gibi raf tepeden aa doru numaralandrlr ve n. Kolon alnrsa, n. Kolon iin drt ak sz konusudur.

Faz
Raf terk eden buhar Raf terk eden sv

Toplam Molar Ak Hz Vn Ln

Bileim (UB mol kesri) yn xn

Rafa giren buhar Rafa giren sv

10.04.2013

Vn+1 Ln-1

yn+1 xn-1
9

DAMITMA

ekil 54. damtma kolonunda notasyon.

10.04.2013

10

DAMITMA
Bir rafta, raf terk eden sv ile raf terk eden buhar faz denge halindedir (ideal raf) .

Rafa gelen buhar ile rafa gelen sv denge halinde deildir.

Dolaysyla bu rafa gelen fazlar arasnda bir ktle transferi sz konusudur.

Her raf dengeye ulama temaylndedir, nk AUB ykselen buhardan svya younlar. Dolaysyla buhar ykseldike ierdii UB konsantrasyonu artar, yani yn > yn+1. Svdan UB buhar faza buharlar, bylece sv aa doru aktka ierdii AUB nin konsantrasyonu artar, yani xn-1 > xn.
10.04.2013 11

DAMITMA

Buhar faz yukar doru hareket ettike ierdii UB nin konsantrasyonu artar Sv faz aa doru hareket ettike ierdii AUB nin mol kesri artar.
ekil 55. Kolon iinde fazlarn konsantrasyonlarnn raftan rafa deiimi.

10.04.2013

12

DAMITMA
Kolon iindeki buhar ve sv fazlar bulunduklar pozisyonda karlk gelen youma ve buharlama scaklklarnda doygun haldedirler.
Bir mol buharn younlamasyla aa kan s bir mol svnn buharlamas iin gerekli olan sya edeerdir. Dolaysyla buhar fazdan sv faza geen mol miktar ile sv fazdan buhar faza geen mol miktar biri birine eit olacaktr (emolar zt ynl difzyon). Eer molar buharlama ss yaklak olarak sabit ise, raftan rafa akan buhar ve sv fazlar da sabit kabul edilebilirler; L1 = L2 = L3 = ........ = Ln = sabit V1 = V2 = V3 = ......... = Vn = sabit Kolondan yukarya doru scaklk azalr; Tn+1 > Tn > Tn-1. Kolon alma artlarnda BSD verileri mevcut olmaldr. Besleme art (scaklk, bileim, faz), st ve alt rn bileimleri ve riflaks oran bilgileri gereklidir.
10.04.2013 13

DAMITMA

ekil 56. McCabeThiele yntemi iin gerekli olan bilgiler. 10.04.2013 14

DAMITMA
Yntem denge erisi zerinde dorunun izilmesine dayanr. Zenginletirme blgesi (st) alma dorusu (ZBD)

Syrma blgesi (alt) alma dorusu (SBD)

Besleme (q) dorusu (BD)

Her bir doru st rn alt rn ve beslemedeki UB mol kesirlerini temsil eden noktalardan geer.
Bu dorular buhar faz ile sv faz konsantrasyonlar arasndaki ilikiyi temsil ederler.

Belirli bir ayrma iin gerekli olan teorik raf says alma dorular ile denge erisi arasnda izilen gen (basamak) saysna eittir.
En alttaki basamak kazan temsil eder.
10.04.2013 15

DAMITMA

ekil 57. McCabe-Thiele ynteminde dorular.

10.04.2013

16

DAMITMA
McCabe-Thiele Yntemi aadaki basamaklardan ibarettir:
Zenginletirme blgesinin analizi ve xD ile R yi kullanarak ZBD nun izilmesi. Besleme ksmnn analizi ve BD nun izilmesi. ZBD ile BD nun kesime noktasnn belirlenmesi.

Syrma blgesinin analizi ve ZBD-DB kesime noktas ile xB kullanlarak SBD nun izilmesi.

10.04.2013

17

DAMITMA

Raf says = TRS + kazan = 6 + kazan

Besleme raf ZBD-BD dorularnn kesime noktasna karlk gelen raftr (3. raf).

ekil 58. Raf saysnn belirlenmesi. 10.04.2013 18

DAMITMA

10.04.2013

ekil 59. Srekli damtma kolon problemleri iin zm emas.

19

DAMITMA
Zenginletirme Blgesinin Analizi
Ktle dengesi uygulanrsa Toplam ktle dengesi: DUB ktle dengesi:

Vn+1 = Ln +D

Vn+1 yn+1 = Ln xn + D xD

Bu iki eitlik dzenlenirse (Ln + D) yn+1 = Ln xn + D xD

ekil 60. Zenginletirme blgesi. 10.04.2013 20

DAMITMA
Sabit molar ak dikkate alnrsa L1 = L2 = = Ln-1 =Ln =Ln+1 =L=sabit V1 = V2= .... = Vn-1 =Vn =Vn+1 =V=sabit ndisler yazlmaz (L + D) yn+1 = L xn + D xD ve eitlik yeniden dzenlenirse

10.04.2013

21

DAMITMA
Riflaks Oran R = L / D, dikkate alnp yeniden dzenlenirse

Bu eitlik ZBD unu temsil etmekte olup;

Eimi, R/(R+1), Kaymas, (1/R+1) xD, dir. Ilave olarak xn = xD, alndnda yn+1 = xD olur. Bylece ZBD 45o diyagonal zerindeki (xD , xD) noktasndan geer.
10.04.2013 22

DAMITMA

Eim R/(R+1)

ZBD
Kayma (1/R+1) xD

ekil 61. ZBD nun izimi.

10.04.2013 23

DAMITMA

ekil 62. Zenginletirme Blgesi ve ZBD. 10.04.2013 24

DAMITMA
Besleme Dorusu

Besleme sv buhar buhar-sv karm olabilir.

ekil 63. Besleme raf.

q:
Kolona verilen her bir mol besleme iin syrma blgesinde akan sv mol miktardr.

Ayn zamanda birim mol buharlama entalpisi bana bir mol beslemeyi doygun buhar haline dntrmek gerekli s miktardr.
10.04.2013 25

DAMITMA
Farkl besleme artlar iin, q aadaki saysal deerler arasnda olur:
souk sv (kn nn altnda sv)) q > 1 kn da sv (doygun sv) q = 1 ksmen buhar 0 < q < 1 youma noktasnda buhar (doygun buhar) q = 0 ar snm buhar q < 0 Besleme buhar-sv karm olduu zaman, q beslemedeki sv fraksiyonuna eit olur.

10.04.2013

26

DAMITMA

ekil 64. Beslemenin kolon iindeki aka etkisi.

Sv ak = q F mol/zaman Buhar ak = (1-q) F mol/zaman

Toplam ktle dengesi: L' = L + q F V = V' + (1-q) F

ekil 65. Souk sv besleme. 10.04.2013 27

DAMITMA

ekil 66. Besleme artna bal olarak kolon iinde olarak buhar ve sv aklar. 10.04.2013

28

DAMITMA
Zenginletirme blgesi: V yq = L xq + D xD

Syrma blgesi:
V' yq = L' xq - B xB ki alma dorusunun kesitii nokta:

( V - V' ) yq = ( L - L' ) xq + D xD + B xB
Ayrca: V - V' = ( 1 - q ) F L - L' = - q F lave olarak tm kolonda ktle dengesi yazlrsa:
ekil 67. Besleme dorusu eitlii iin kolon ktle dengesi. 10.04.2013

F=D+B F xF = D x D + B x B

29

DAMITMA

Eitlikler birletirilir, ( 1 - q ) F yq = - q F xq + F xF yeniden dzenlenir ve indisler drlrse; Bu dounun eimi: -q / (1-q) kaymas: xF / (1-q) x = xF , olduunda y = x F, yani q dorusu, 45o diyagonal zerinde (xF, xF) noktasndan geer.
30

q dorusu eitlii elde edilir.

10.04.2013

DAMITMA

ekil 68. Besleme artlarna gre q dorusunun deiimi. 10.04.2013 31

DAMITMA

q-deerleri
Besleme artlar doygun sv veya doygun buhar ise q deeri srasyla 1 veya 0 dr.
Fakat besleme artlar bunlardan farkl ise q deeri hesaplanmaldr. Hesaplama iin besleme rafna entalpi dengesi uygulanarak elde edilen bir forml vastasyla yaplr.
10.04.2013 32

DAMITMA
F HF + L HL,f-1 + V' HV,f+1 = L' HL,f + V HV,f burada HF = besleme entalpisi (TF scaklnda) HV = buhar entalpisi HL,f-1 = HL,f = HL ve HV, f+1 = HV,f = HV olsun O zaman F HF + L HL + V' HV = L' HL + V HV

HL = sv entalpisi

F HF = (V - V') HV + (L' - L) HL
F HF = (1 - q ) F HV + q F HL HF = H V - q HV + q H L q (HV - HL) = HV HF

ekil 69. Besleme rafnda entalpi dengesi. 10.04.2013

33

DAMITMA

Entalpi deerleri entalpi-konsantrasyon grafiklerinden okunabilir.

ekil 70. karmlar iin entalpikonsantrasyon diyagram. 10.04.2013 34

DAMITMA

ekil 71. Sv karm iin entalpi-scaklk grafii.

10.04.2013

35

DAMITMA

Souk sv besleme

Ar snm buhar besleme

10.04.2013

36

DAMITMA
Besleme rafnn yeri Optimum besleme yeri bir kesi ZBD dier kesi SBD zerinde olan gen tarafndan temsil edilir. gen izilirken ZBD ndan SBD na gei bu dorularn BD ile kesitii noktadan sonra yaplr.
ekil 72. Besleme rafnn yerinin belirlenmesi. 10.04.2013 37

DAMITMA
Syrma Blgesi alma Dorusu (SBD)
SBD eitlii besleme rafnn alt ksm ile taban arasna ktle dengesi uygulanarak elde edilir. SBD, ZBD ile BD belirlendikten sonra dorudan belirlenebileceinden, bu dorunun analizine aslnda gerek yoktur. SBD, diyagonal zerinde XB noktas ve ZBD VE BD nun kesitii nokta birletirilerek elde edilir.

ekil 73. SBD nun izilmesi. 38

10.04.2013

DAMITMA
Sabit molar ak kabul dikkate alnrsa:

L'm = L'm+1 = .... = L' = sabit

V'm = V'm+1 = ... = V' = sabit Madde denklii, Toplam ktle denklii: L' = V' + B'

DUB ktle denklii:

L' xm = V' ym+1 + B xB
ekil 74. Syrma blgesi iin ktle denklii. 10.04.2013 39

DAMITMA
Eitlikler birletirilir ve dzenlenirse

ndisler yazlmazsa

V' = L' - B

x = xB
10.04.2013

y = xB
40

DAMITMA
Riflaks Oran, R

ekil 75. Dk R de raf says. 10.04.2013 41

DAMITMA

ekil 76. Yksek ve daha yksek R deerlerinde raf says.

10.04.2013 42

DAMITMA

Riflaks oran minimum bir deer ile sonsuz arasndadr. Minimum R bir u deeri (sonsuz raf says), sonsuz R (minimum raf says) ise dier u deeri temsil eder. allacak riflaks oran Rmin ile R tm arasnda bir deer
ekil 77. R ile raf says arasndaki iliki. 10.04.2013 43

DAMITMA
Minimum Riflaks Oran (deal zelti)
Bazen R bilinmez ve R=aRmin eklinde belirtildiinden ve sadece a verildiinden, ncelikle Rmin un belirlenmesi gerekir R bilinmediinden ZBD izilemez, dolaysyla nce BD izilir. Sabit bir xD iin, R azaldnda ZBD nun eimi R/(R+1) azalr ve denge erisine doru yaklar. BD ile denge erisi kesitii noktadan geen ZBD Rmin artlarna karlk gelir.
10.04.2013 44

DAMITMA

ekil 78. deal zeltiler iin minimum riflaks orannn bulunmas.

10.04.2013

45

DAMITMA
N noktasnda ktle transferi iin itici g sfrdr (denge artnda alma)

N noktas Pinch noktas olarak ta bilinir, bu noktada ayrma mmkn deildir.

R bu noktann tesinde daha fazla azaltla ve bu noktaya karlk gelen R deerine minimum riflaks oran (Rmin) denir Rmin ile, kolona minimum miktarda sv dngs yaptrlr, dolaysyla bu deer kazan ve younlatrcda minimum yke karlk gelir. Rmin kolonun her iki blgesinde de sonsuz raf saysna karlk gelir.
10.04.2013 46

DAMITMA
deal olmayan karmlar iin minimum riflaks deal olmayan zeltilerin denge erilerinde normalin tesinde davranlar sergiler. ZBD veya SBD, BD nin denge erisini kestii noktayla kesimeden nce denge erisiyle baka noktada kesiebilirler.

Bu durumda ZBD nin veya SBD nin denge erisine teet getii noktaya karlk gelen riflaks oran Rmin olarak belirlenir. alma dorularnn denge erisine teet getii noktaya da tanjant pinch denir.
10.04.2013

ekil 79. deal olmayan zeltiler iin ZBD ile minimum riflaks orannn bulunmas. 47

DAMITMA
Teet noktas ZBD nin denge erisine teet getii noktadan olabilecei gibi, SBD nun da denge erisine teet getii nokta tarafndan da belirlenebilir.
Tangent pinch olabilir de olmayabilir de. Mevcut olmas R yi belirlemese gerekecei anlamna gelmez.
ekil 80. deal olmayan zeltiler iin SBD ile minimum riflaks orannn bulunmas. 10.04.2013 48

DAMITMA

Tm riflaks veya sonsuz riflaks

R arttka ZBD nun eimi artar ve gerekli teorik raf says azalr. ok byk R deerlerinde eim 1 e yaklar ve ZBD, dolaysyla SBD diyagonal ile akr. Bu artlara karlk gelen R yo tm riflaks Rtm denir.
ekil 81. Tm riflaks artlarnda raf says. 10.04.2013 49

DAMITMA
Denge erisi ile diyagonal arasndaki tm blge ayrma iin kullanlr ve bu durum ktle transferi iin en byk itici gce karlk gelir. Bu artlar minimum raf saysna karlk gelir. Pratikte tm riflaks besleme sfra indirgenerek, tepe rnnn tmn riflaks olarak geri besleyerek ve hepsini tekrar tabanda kaynatarak ulalr. Dolaysyla bu durum belirli bir besleme iin sonsuz kazan ve younlatrc ykne karlk gelir.

Rmin ve Rtm uygulanamyan alt ve st snrlardr, pratik alma aral Rmin< R < Rtm olmaldr.
10.04.2013 50

DAMITMA
Optimum Riflaks Oran
Bir kolon dizayn edilirken kullanlacak riflaks oran optimum olmal veya toplam masraflar asndan en ekonomik artlara karlk gelen olmaldr.
Toplam masraflar iki kalemden oluur: yatrm masraflar (sabit giderler: damtma kolonu, kazan, younlatrc dier ekipmanlar vb) ve iletme masraflar ( soutma suyu, kazan iin buhar, pompa kapasitesi vb).
10.04.2013

ekil 82. Optimum riflaks orannn belirlenmesi 51

DAMITMA

Minimum riflaks orannda sabit masraflar sonsuzdur, nk sonsuz sayda raf gereklidir. letme masraflar minimumdur nk minimum miktarda sv geri beslenir daha az pompa gc ve daha az soutma suyu gereklidir) Riflaks oran arttka daha az raf, fakat artan sv ve buhar yknden dolay daha yksek kapasiteli ekipman gerekir.

Dolaysyla R arttka sabit masraflar nce azalr, fakat riflaks oran tm riflaksa yaklatka tekrar artar.
10.04.2013 52

DAMITMA
Sabit masraflar nce bir minimumdan geer daha sonra sonsuza ykselir.
letme masraflarna gelince, artan riflaks oran ile artmaya devam eder.

Toplam masraflar sabit masraflarla iletme masraflarnn toplamdr.

Dolaysyla toplam masraflar da bir minimumdan gemelidir. Toplam masraflarn minimumdan getii riflaks oranna karlk gelen orana optimum riflaks oran denir. Tipik olarak Rmin un yaklak olarak 1.2-1.5 katdr.
10.04.2013 53

DAMITMA
Ksmi younlatrc
Tm younlatrc riflaks toplayc basnc 215 psia civarnda olduu zaman kullanlr.
Riflaks toplayc basnc 215-365 psia aralnda olduunda ksmi younlatrc kullanlr.

Fakat buhar st rn istendiinde 215 psia nn altnda da ksmi younlatrc kullanlabilir.

10.04.2013 54

 st rn kaynama noktas younlatrma gletirecek kadar dk olduunda yine ksmi younlatrc kullanlabilir. Kark bir younlatrc ham buhar hem de sv st rn salayabilir. Bu durumda basn 365 psia nn zerinde olursa soutma amal bir soutucu akkan kullanlr. Ksmi akkan kullanldnda McCabe-Thiele yaklam modifiye edilmelidir.

Nodifikasyon riflaks toplaycda buhar ve sv fazlarn dengede olduu kabulne dayanr, yani younlatrc bir raf gibi davranr.
10.04.2013 55

DAMITMA

ekil 83. Ksmi younlatrc durumunda zenginletirme blgesi ktle dengesi.

10.04.2013

56

DAMITMA

ekil 84. Ksmi younlatrmada MCCabe-Thiele yntemi (ilk gen younlatrcy temsil eder).

10.04.2013

57

DAMITMA

Raf etkinlii
Her bir raf terk eden fazlarn dengede olduu hale karlk gelen artlara raf etkinliinin %100 olduu sylenir. Fakat gerekte raflar mkemmel olmayp ideal artlardan sapmalar vardr.

Scakln raftan rafa ok fazla deitii artlar hari, raf ayn scaklkta terk eden fazlarn dengede olduu kabul makul bir yaklamdr.
10.04.2013 58

 Fakat ktle transferi asndan denge aadaki sebeplerden dolay genellikle geerli deildir. :

(1) yetersiz temas sresi

(2) yetersiz karma Dolaysyla gerek alma artlarnda raf terk eden fazlar denge halinde deildir. Dengede olmamasndan kaynaklanan durumu bertaraf edebilmek ve ayn ayrma derecesine ulaabilmek iin, ideal haldekinden fazla raf kullanlmaldr. Gerek raf says raf verimlilii kullanlarak belirlenir.

10.04.2013

59

DAMITMA
Toplam Etkinlik Toplam etkinlik yandaki ekilde belirlenir:
Bu yaklamda her rafn ayn etkinlie sahip olduu kabul edilir Avantaj, kullanmnn kolay olmasdr. Fakat gerekte her kolon ayn etkinlie sahip deildir.
Gerekte raf etkinlii aadaki parametrelere baldr: Raflarn geometrisi ve dizaynna Buhar ve sv fazlarn ak hzlarna ve ak ekillerine

Buhar ve sv fazlarn bileimlerine ve zelliklerine

10.04.2013 60

DAMITMA
Eo deeri aadaki yntemlerden biriyle hesaplanabilir:

Benzer veya ayn sistemlerin endstriyel kolonlarndan alnan performans verileriyle kyaslanarak.
Laboratuar veya pilot tesis kolonlarndan elde edilen veriler uyarlanarak. Endstriyel kolon verilerinden tretilen empirik modeller kullanlarak. Is ve ktle transfer hzlarna dayanan yar empirik modeller kullanlarak.
10.04.2013 61

DAMITMA
Drickamer-Bradford empirik korelasyonu aadaki gibidir:

Bu korelasyonun kullanm aada verilen aralklarda geerli olup hidrokarbon karmlar iin daha uygundur:
Ortalama scaklk 90 - 240 oC Basn 14.7 - 366 psia Sv viskozitesi 0.066 - 0.355 cP toplam etkinlik 41 - 88 % O'Connell korelasyonu ise aadaki gibidir:

Bu eitlikte viskozite cP birimindedir Relatif uuculuk ortalama kolon artlarnda 2 bileen iin belirlenir.
10.04.2013 62

DAMITMA
Murphree Etkinlii

ekil 85. n. raftaki fazlar 10.04.2013 63

DAMITMA
Murphree raf etkinlii, raflar arasndaki buharn, oluk iindeki svnn ve raf zerindeki svnn iyi bir ekilde kartn ve raftaki sv ile oluktan raf terk eden svnn ayn bileimde olduunun kabul eden yar teorik modellere dayanr. Her bir raf iin rafta ulalan ayrmaya gre belirlenir. Sv veya buhar faza gre belirlenebilir.

Buhar faz:

Sv faz:

Belirli bir bileen iin, fazdaki gerek konsantrasyon deiimi, denge artlarndaki deiime blmne eittir.
10.04.2013 64

DAMITMA
Yandaki ekil buhar faz etkinliinin alma dorusu ile denge erisi arasndaki dikey yksekliin (buhar faz mol fraksiyonundaki deiim) bir fraksiyonu olduunu gstermektedir.
10.04.2013

ekil 86. Buhar faz Murphree raf etkinlii. 65

DAMITMA

Murphree etkinlii bilinirse, McCabeThiele ynteminde "pseudo" denge erisi eklinde kullanlabilir. Bu ekilde elde edilen raf says ideal haldekinden daha yksektir.

ekil 87. Murphree raf etkinliinin McCabe-Thiele ynteminde kullanm. 10.04.2013 66