KTLE LETM KURAMLARI OLUUM

Kitle iletiimini bilimsel olarak aklama abalarn nce sosyoloji, siyaset bilimi, sosyal psikoloji ve psikolojiyle ilgili incelemeler iinde basna yer veren almalarda grrz.

Bu yaklamlar, Freuddan, Maslowdan, Weberden, Durkeimden Comteden ve G.H. Meadden olduka etkilenmi yaklamlardr.

 Kitle iletiim kuram ve aratrmalar

sosyal bilimlerin iinde filizlenip geliti.

 1-Var olan toplumsal yapy ve kitle iletiimini gelitirmeye alan tutucu yaklamlar ve
2-toplumsal yapnn ve kitle iletiiminin varln ve doasn soruturan eletirel yaklamlar.

Fakat her iki ynelim iinde de aratrmalar retorik, gstergebilim, fenomonelojik, cybernetic, sosyo- psikolojik, sosyo-kltrel ve ekonomik aklamalar zerinde durmular ve bu alanlarda kurumsal yaklamlar gelitirmilerdir.

 Gstergebilim (semiotics) ile uraanlarn bazlar sadece iaretler/sembollerle araclanan ilikiye nem verirken eletirel okullar sembollerin ideolojik karakterleri zerine eilmilerdir.

 letiim sorunu olarak ana akmlar znel grler arasndaki yanl anlama veya dengesiz aklk (gap) zerinde durur.

 Eletirel yaklamlarda iletiim sorunlar znelerin konumlandrlmas, bilin, ideoloji ile ilgili sorunlar olarak ortaya kar.

 Psikolojik ve sosyo-psikolojik yaklamlar; ifade, etkileim (interaction) ve etki zerinde dururlar. Gnmze kadar (zellikle 1980lere kadar) olan iletiim kuramlar ve aratrmalarn ok byk ounluunun kuramsal temeli ve aratrma ynelimleri, psikolojik ve sosyalpsikolojik ilgi zerinde odaklanmtr.

Sosyo-kltrel, sosyolojik ve makrosiyasal ekonomik yaklamlar

ya sosyal dzenin yeniden retiminin salanmas ya da soruturulmas erevesinde kuramlar gelitirmi ve aratrmalar yapmlardr.

 Bu kuramlar ounlukla kitle iletiiminin toplumdaki yeri, rolleri ve etkileri zerinde durmulardr. Ana akmda denge, yap altyaplar, entegrasyon, farkllama, byme, bozulma/rme, denge bozulmas, yeniden entegrasyon, ilevsel atma, sosyalizasyon, kimlik gibi konu ve kavramlar n plana kar.

 Eletirel okulda ise yabanclama, atma, meruluk, dengesizlik, st yap, alt-yap, retim ilikiler retim biimi, datm ve blm, mlkiyet ilikileri, tekelleme, ideoloji, bask, diyalektik, materyalizm, bilin,direni, gibi konu ve kavramlar n plandadr.

TUTUCU VE LBERAL YAKLAIMLARIN OLUUMU

Kitle iletiim arac olarak basn ve ardndan radyoyu ele alp inceleyen aratrmalar 1920leri Avrupa ve Amerikadaki siyasal ve ekonomik koullarnda egemen gndemde olan propaganda ve kamuoyu balam iinde olumutur. Bu da kuramsal yanda psikoloji temelli uyaran-tepki (stimuli-response) kuramnn egemenliini getirmitir.

 dorudan etkiyi anlatan tama kemeri (transportation belt) hipodermic ine (hypodermic needle) ve sihirli mermi (magic bullet) kuramlar tremitir.

 Bu ilk yaklamlar Avrupa ve Amerikada 19uncu yzyldan beri giderek artan ii hareketleri ve kitlelerin ayaklanmasnn kontrol gereksinimi ve burjuva demokrasisinin korunma gereksinimlerini karlamayla ilgilidir.

 Kitlelerden korku iletiimi, bu korkuya nedenler ve zm yollar son yzylda temel olarak iki kaynakl ynelime sahiptir.

 Birincisi
burjuva demokrasisinin kitleleri bask yntemlerini ve mekanizmalarn kullanarak denetlemesi ve bunu Comtecu tutucu ve uzants olan Nazi/faist bilim adamlarnn desteklemesidir.

kinci ynelim Marks, Weber ve zellikle Simmelsden etkilenen Marksist olmayan atma kuramclarnn savunduu liberaloulcu olarak nitelenen yaklamlar ierir.

 Bu yaklamlarda kitlelerden korku, kitlelerin toplumsal egemenlik srelerine seim ve sivil rgt sreleriyle katlmalarn yaygnlatrarak geni tabanl bir merulatrma elde etmek ve srdrmek politikas iinde anlamlandrlr.

 Bu yaklam 20. Yzyln banda gelitirenler (Dewey, Parks, Cooley, Blumer, ve Mead) iletiim ve toplum sorunlarna eletirel adan yaklam, iletiim kurumlarnn demokratik toplumun gelimesinde nemli grevlere sahip olduuna inanmlardr.

 Kitlelerden duyulan rahatszlk ve korku, bilimde kendini kitleleri demokrasi ve gelimeye tehlike olarak gsterme temeline dayanan ynelimi ortaya karmtr.

 Bu alanda iletiimle ilgili ilk kuramlar, kitlelerin bakaldrs, 1895te baslan Le Bonun Kalabalk Psikolojisi balkl yaptnda grnmeye balad.

 letiimle ilgili her yaklamn nemli balanglar 18., 19. Ve 20. Yzyln balarndaki youn mcadelelere bal olarak gelimitir.

 19. yzyln tutucu aydnlar eski Yunan kltrnden, zellikle Platondan, dinci ve idealist feodal orta adan ok etkilenmilerdir.

 Toplumu sanki yaayan organizmalar gibi temel gereksinimleri olan bir btn olarak niteleyen bu aydnlara gre, her insan, gelenek grenekleri, toplumun deerlerini ve kurumlarn yaatan grevleri yerine getirerek toplumun yaam gereksinimlerini salamak iin yaratlmtr.

 rnein en tutuculardan en liberallerine kadar, nde gelen bilim adamlar (Comte, Durkheim, Spencer, Burke, Tocqueville ve benzerleri) 19. yzyldaki tm ayaklanmalara kar doal dzeninin onarlmas ve korunmas gerekliliini ne srmlerdir.

 Pozitivizmin ve sosyolojinin kurucusu olarak bilinen Comtea gre toplumsal olgular doal olgular gibi kesin belirleyicilie sahiptir. Yani toplumsal evrimi deitirmek olas deildir.

 Toplumlar evrimle belirlenir. Bu evrim aamadan geer: Teolojinin hakim olduu askeri dnem, metafizik dnn egemen olduu adli dnem, pozitif dnn hakim olduu snai dnem. Bu aama zorunlu olarak ve dzenli bir ekilde birbirini izler; insanlarn farkllklarndan ve denetiminden bamsz olarak oluurlar. (Yani bakaldr ve devrim abalar, doaya ve evrime aykrdr.)

 Comteun bilime katks pozitivist yaklamn kurucularndan olmasdr. Pozitivist kavram ksaca bilginin deneysel (ampirik) yolla elde edilmesidir..

 Pozitivizm var olan sistemde, kurallarda ve deerlerde iyilik yattn belirtip, toplumsal yapnn faydal ynlerine eilir. Pozitivizmin ideolojik eitlilii ve inan farklarn ortadan kaldraca dnlr.

 Comteu pozitivizm, bu faydallk kadar, toplumsal birlik ve bal kavramlarna da ayn hayranlkla yaklamtr.

Bu gr Durkheim, Radcliff Brown ve dier fonksiyonistlerden geerek gnmzn sosyal bilimlerindeki ana-yol (=ounlukla pozitivist-deneysel ) yaklamlarna neden olmutur.

 ngilterenin 19. yzyl Koullarnda liberal eilimi temsil eden Spencer, toplumu biyolojik organizmaya benzetir ve toplumsal deiimi evrensel bir sre olarak tanmlar.

 Spencere gre insan ve toplumsal rgtler, canl organizmalarda olduu gibi, hacimce byrken, ayn zamanda yapda da byrler, paralar oalr ve farkllar. lkel grup basit artma ile hibir zaman byk bir hacme ulamaz. Hacim bydke yaylr, yayldka paralar birbirini tutamaz hale gelir, sonuta gruplar veya kabilelere ayrlr. Bu ayrlan kabileler, gruplar, oymaklar, zamanla birbirinden farkllar. Bu sre ou kez, bazlarn yok olmas ve tekilerin byme ve yeniden blnmesiyle devam eder.

 Ksaca byme, farkllama ve btnleme sreci sonunda toplumlar askeri yapdan snai yapya doru geliir. Snai toplumlarnda, szlemeye dayanan ilikiler, bireysel giriimler, gnll ortak ilikiler, korunan kii haklar, kendini dizginleme ve srekli bar egemendir.

 Spencerin bu gr gnmzn sosyal bilimlerinin liberal- oulcu grlerin temelini yanstr.

 Dikkatini ounlukla ortak bilin etrafnda toplayan Durkheima gre toplum yaps ve dzenlemeler yerel, biyolojik ve psikolojik glerin yannda, insan davrannn temel belirleyicisidir. Toplumda kiinin altna girdii denetim fiziki deil, ahlaki yani toplumsaldr. nsan kendi yasasn kaba gle kabule zorlayan maddi evreden almaz, insandan stn olan ortak bilinten alr. nsan bu stn bilincin farkndadr.

 Yani Durkheima gre toplumsal denetim kt bir ey deildir ve i blm toplumda dayanma yaratr. (Gouldner, 1970:122) Durkheim hem devlet gcn ve toplumu insann stnde ve tesinde grr, hem de bu ideolojisini, egemen gerek olarak kabul eder.

 Durkheim ada toplumun hastalklarnn nedenini ahlakta bulur. Toplum ekonomik yoksulluktan deil, tehlikeli ahlak yoksulluundan ac ekmektedir. Buna zm olarak da Durkheim ticari ve snai meslekler iin bir ahlak sisteminin kurumsallatrlmasn savunur.

 Kapitalist dnyann kendini hakl karmasnda en ok kulland bir nedensellik ban, kitlelerden nefret eden, gelecee korkuyla bakan ve tek arenin kitlelerin kontrol edilerek durdurulmasn ngren Charles Darwin ortaya atmtr. Darwinin Hobbesu insan ycelten en zinde olann sa kal varsaymn ilemesi gnmzn egemenlik ideolojisinin temel talarndan biridir.

 Darwinin organik evrim yaklamn birka temel varsaymla zetleyebiliriz: (a) yaratklar arasnda ok byk eitlilikler vardr. (b) Her yaratk trnn nfusu, o yaratn var olma olanaklarnn tesinde oalma gsterir. Sonu olarak yaratklar arasnda ve ayn tr yaratklar iinde bir var olma ura vard. Bu mcadelede en gl, en becerikli ve en el verili uzun dnemde sa kalr.

 Darwinin dnceleri 19. Yzyln sonlarnda ve 20. Yzyln balarnda Mosca, Pareto, ve Michels gibi aydnlarn tutucu sekinci yaklamlarnn temel ta olmutur.

 Bilim adamlar, bu bilimsel tutumlarn da sadece gr biimleriyle deil, ayn zamanda gnlk egemen toplumsal gndemlerin iletiimine katlma biimlerinde de gstermilerdir. rnein Tocqueville, 1848 Paris olaylarnda, cumhuriyeti korumak iin ii hareketinin kan dkerek bastrlmasna tepki gstermemitir.

 Birinci Dnya Savanda, liberal/ilerici Durkheim ve yandalar, ulusal davay cokuyla desteklediler. lerici veya demokrat Alman sosyologlar (Simmel, Sombart, Tnnies ve Weber) ayn ekilde kendi lkelerinin ulusal davasnn tek doru ve hakl olduunu savunup Reichin sava abalarna katkda bulundular.

 Amerikada sosyoloji, ii mcadelesinin en youn olduu Chicago kentinde Chicaggo niversitesinde geliti.

 Chicago niversitesinin nemli entelekteli, Amerikan iletiiminin liberal-demokratik biiminin kurucular oldular. John Dewey, George H. Mead, Parks ve Michigan niversitesinden Cooley iletiimin demokrasinin reformuna hizmet edeceini umut ettiler. Cooleye gre (1909) kitle iletiim aralar sayesinde ideal demokratik duruma dn mmkn olacakt, nk fikirlerin serbest akm herkesin siyasal karar verme srecine katlmasn kolaylatracakt.

 Kitle iletiimi iinde tutucu yaklamlar erevesi iindeki aratrmalarn ve kuramlarn 20. Yzyln bandaki karakteri, zamann egemen koullarnn ve sorunlarnn btnleik bir parasdr.

 Bu koullar iki dnya sava arasnda propaganda, halkla ilikiler ve kamuoyunun (semenlerin, kitlelerin, vatandalarn tercihlerinin ve dncelerinin) biimlendirilmesini nem kazanmasn getirdi. Dolaysyla, birinci dnya savayla birlikte iletiimle ilgili olarak propaganda teknikleri ve etki zerinde incelemeler artmaya balad.

 1930larda faist kkrtma propagandasyla, (agitprop) birlikte psikolojik sava gelimeye balad. Propaganda ve psikolojik sava gr, faist talyada Nazi Almanyada ve dier totaliter rejimlerin olduu bir ok lkede tutulmas, iletiimde total etki ve pasif izleyici tama kemeri kuram , (hipodermik inenin ve S-R yaklamnn baka bir isimdeki ekli ortaya atld.

 Kitlelerin ksa ve baskc yoldan zm sunan faist ideolojiye sarlmasn propagandaya ve direk etkiye balamak burjuva anlay iin kanlmazdr. Aksi taktirde, kitlelerin kartln ele almalar ve bunu burjuva demokrasisinin yapsna balamalar gerekir. Bu ba da zorunlu olarak bu demokrasiyi soruturmay gerektirir. Bu tr yorumdan kamann yolu propagandayla kitleleri demokrasiye kar hareketlendirme iinde almaktr. Amerika ve Avrupadaki burjuva bilimi bu ereve iinde almtr

 Kitlelerin ksa ve baskc yoldan zm sunan faist ideolojiye sarlmasn propagandaya ve direk etkiye balamak burjuva anlay iin kanlmazdr. Aksi taktirde, kitlelerin kartln ele almalar ve bunu burjuva demokrasisinin yapsna balamalar gerekir. Bu ba da zorunlu olarak bu demokrasiyi soruturmay gerektirir. Bu tr yorumdan kamann yolu propagandayla kitleleri demokrasiye kar hareketlendirme iinde almaktr. Amerika ve Avrupadaki burjuva bilimi bu ereve iinde almtr

TARHSEL MATERYALST YAKLAIMIN OLUUMU Marksist ve Marksist ynelimli eletirel yaklamlar olarak nitelediimiz yaklamlar tmyle ve belli lde Marksn Diyalektik ynteminden hareket eden kuram ve incelemelerdir. letiimde tarihsel materyalist yaklamlar, tutucu ve liberal grler gibi, son iki yzyln youn mcadeleleri ortamnda hzla gelimitir.

 Eletirel yaklamlarn kkeni belki de kendi koullarn dntrmek amacyla reaksiyon gsteren insana, dolaysyla insann varoluuna kadar gider. Eski Yunandaki diyalektik dnceye gre, doaya, insan tarihine ya da kendi entelektel etkinliklerimize baktmzda, sonsuz ilikiler ve karlkl ilikiler grrz.

 Hibir ey olduu ekilde, olduu yerde ve eskiden olduu gibi kalmaz, her ey hareket eder, deiir, var olur ve geip gider.

 Doa diyalektiin testidir, ada doa bilimi doann srecinin metafizik deil diyalektik, srekli bir hareket, deiim ve geliim olduunu kantlamtr. Marksist diyalektik yaklamla, insan tarihi karmakark bir ekilde sre giden anlamsz iddet etkinlikleri deil, insanln gelime sreci olarak grlr.

 Marks ve Engelse gre ngiliz maddeciliinin ve btn deneysel bilimin gerek kurucusu Bacondur. Bacona gre tme varm, analiz karlatrma, gzlem ve deney aklc yntemin gereklilikleridir.

 Diyalektik ynteme gre: nsan tarihinin ilk koulu yaayan insanlarn var olmasdr. Kurulacak ilk gerek bu insanlarn fiziki rgtlenmesi ve doayla ilikisidir. Diyalektik Yntemde tarih daima doal temellerden ve insanlarn etkinlikleriyle bu tarihi gidiin deitirilmesinden balamaldr.

 zlce, maddeci yntem, (a) insan tarihinde doada olduu gibi, nesnel yasalarn olduunu, (b) bu yasalarn kefedilebileceini, (c) bu yasalar anlamak iin gerekli bilgilerin elde edilmesini ve () emacla ve znellie dmeden, bu yasalarn, retim biimi ve ilikilerinin dinamik olarak oluturduu herhangi bir tarihsel dneme uygulanmasn ngrr.

 Marksist yaklamda insan, kuramn ve incelemenin merkezinde yer alr. Bunu Marks olduka ak bir ekilde belirtmitir. Yaayan insana ulamak iin, biz, insann dndnden dlediinden veya insann dnldnden, hayal edildiinden ve hikye edildiinden balayarak yola kmayz. Biz gerek, etkin insandan balayarak yola karz ve insanlarn gerek hayat sreci temeli zerinde bu hayat srecinin yansmalarn ve ideolojik yansmalarnn gelimesini gsteririz (Marks ve Engels, 1846:14)

 Marksa gre insan tarihle beraber deiir, kendini gelitirir; kendini dntrr, tarihin bir rndr; kendi tarihini kendi yapt iin, kendisi kendisinin rndr. nsanlar kendi tarihlerini kendi yapar, fakat bunu istedikleri ekilde, kendileri tarafndan seilmi koullar altnda yapamazlar; var olan ve gemiten aktarlan koullar altnda yaparlar.

 Marksn kapitalizme temel eletirisi, kapitalizmde servetin datmndaki adaletsizlik deil, iin, zorunlu, yabanclam, anlamsz, ie saptrlmas ve insann sakat canavarla dnmdr.

 cret art, klelerin dllendirilmesinden baka bir ey deildir. Marksn arzusu yabanclam, anlamsz iin verimli, zgr ie dnmesidir. Baka bir deyimle, Marksn amac insan ekonomik gereksinimlerin basksndan kurtarmak, yabanclamay gidermek, teki insanlar ve doayla ilikileri gelitirmektir.