1

RADYASYON;
Radyasyon Latince bir kelime olup dilimizde ma olarak

kullanlr. Atomlardan, Gneten ve dier yldzlardan yaylan enerjiye, radyasyon enerji denir. Radyasyon enerji ya dalga biiminde ya da parack modeli ile yaylrlar.

RADYASYON;
Ik nlar, s, x-nlar, radyoaktif maddelerin sald

nlar ve evrenden gelen kozmik nlarn hepsi birer radyasyon biimidir. Baz radyasyonlar ok kk paracklardan, bazlar da dalgalardan oluur. Radyo aktif maddelerin sald alfa ve beta nlar ile yldzlardan savrulan kozmik nlar parack biiminde yaylan radyasyonlardr.

RADYASYON;
Dalga biimindeki radyasyona en iyi rnek elektro

manyetik dalgalardr. Gamma nlar, x-nlar, mortesi (ultraviyole) nlar, grnr k, kzltesi (enfraruj) nlar, radarlarda kullanlan mikrodalgalar ve radyo dalgalar elektromanyetik radyasyon biimleridir. Bunlardan yalnzca ikisinin varln bir l aygt kullanmakszn belirleyebiliriz.

RADYASYON;
nsan gznn alglayabildii grnr

k ve etkisini s olarak hissettiimiz uzun dalga boylu kzltesi radyasyondur. Radyo dalgalarnn varl radyo alclaryla, dier radyasyonlarn varl da eitli yntemlerle belirlenebilir.

RADYASYON;
Radyasyonu meydana getiren paracklar veya

elektromanyetik dalgalar ses dalgalarndan farkl olarak bolukta yol alabilir ve saniyede 300.000 km. gibi olaanst bir hzla yaylr.

RADYASYON;
Radyasyonun bir enerji olduunu sylemitik. Bu enerjinin

bir blm tanecik zellikli bir blm de dalga zelliklidir. Tanecik zellikli olanlar; Alfa nlar, Beta nlar, ntron ve proton nlar ile kozmik nlardr. Bu nlar bir ortamdan geerken ortamla etkileerek dorudan veya dolayl olarak iyon iftleri olutururlar, bu nedenle bu nlara iyonlayc nlar da denir.

RADYASYON;
Alfa nlar veya alfa partikl; helyum atomunun

pozitif ykl ekirdeidir. Yapay olarak meydana getirildii gibi teknolojinin gerei olarak istenmedii halde yan rn olarak ortaya kabilir. Elektron tplerinde olduu gibi.

RADYASYON;
Beta nlar; negatif ykl hzl elektronlardr. Yapay

olarak izotop elde etmekte hzlandrlm elektronlar kullanlr. Elektron tplerinde de katottan anoda elektron ak vardr. Bu elektronlarn bir ksm anoda gitmeyip yn deitirerek aa kabilirler.

10

RADYASYON;
Ntron nlar; atom ekirdeinde bulunan yksz

paracklar olup nemli ve zellikleri olan bir radyasyon tipidir. Nkleer ekirdek blnmesi ve reaksiyonlar srasnda meydana gelirler. Proton nlar; atom ekirdeinde bulunan ve pozitif elektron ykl partikllerdir. Bu n da nkleer ekirdek blnmesi reaksiyonlar srasnda meydana gelirler.

11

 Uzaydan gelen ve ok hzl, temel paracklardan oluan

RADYASYON;

kozmik nlardan sonra en ksa dalga boyundaki radyasyonlar gamma nlardr. Gamma nlar hem uranyum ve radyum gibi doan radyoaktif maddelerin paralanmalar srasnda hem de bir nkleer reaktrde ya da bir atom bombas patlatldnda atom ekirdeklerinin paralanmasyla meydana gelir. Gamma nlarnn dalga boylar, 0,0001nm-0,001nm arasndadr.

12

RADYASYON;
X-nlar; rntgen cihazlarnda meydana gelen

nlardr. X-nlarnn dalga boylar gamma nlarnn dalga boylarna gre 100 kat daha byktr. X-nlarnn dalga boylar, 0,001nm-100nm arasnda deiir.

13

RADYASYON;
Mortesi nlar (ultraviole nlar);

gne n ierisinde bulunduu gibi yapay olarak da meydana getirilir ve x-nlarna gre dalga boylar daha uzundur. Mortesi nlarn dalga boylar, 1nm-1000nm arasndadr.

14

RADYASYON;
Grnr k; dalga boyu 400nmnin altnda olan mor

ktan yaklak 740nm dalga boyundaki krmz a kadar uzanr. Grnr k, gne ierisinde bulunduu gibi yapay olarak da meydana getirilebilir.

15

RADYASYON;
Kzltesi nlar(infrared nlar); dalga boylar yaklak

740nm ile 100.000nm arasndadr. Yapay olarak elde edilebildii gibi gne nlarnn iinde de bulunur. Gne nlarndaki s kzl tesi nlardan kaynaklanr.

16

RADYASYON;
Radyo dalgalar; kzltesi nlarn tesindeki blgede, dalga boylar daha uzun olan btn radyo

dalgalar yer alr. Bu nlarn dalga boylar birka milimetreden 1 km ye kadar uzanr. Radar sistemlerinde dalga boylar 3 cm ile 25 cm arasndaki mikrodalgalardan yararlanlr. Mikro dalga frnlarda kullanlan nlarn dalga boylar genellikle 12 cm dolayndadr. Televizyon yaynlarnda ise, 1 km ya da daha uzun olan radyo dalgalar kullanlr.

17

RADYASYON;
Radyasyonun insan zerindeki etkileri:

Radyasyon vcuda yksek dozda girdiinde insan sal

iin zararldr; btn dokulardan kolayca geerek derine ileyen nlar ise en tehlikeli olanlardr.

18

RADYASYON;
Alfa nlar, ar paracklar olup ok uzaa gidemezler.

Havada yaklak 5 cm lik mesafedeki bir kat tabakasn veya alminyum levhay geemezler. Bu nedenle evreden gelebilecek alfa nlar nemli bir tehlike yaratmazlar. Ancak, kaynandan ktklarnda hcreler zerinde ok zararl etkiye sahiptirler. Solunduklar veya yutulduklar takdirde zararldrlar.

19

RADYASYON;
Beta nlar, madde iine fazla nfuz etmezler. Bu

nlar, cilt zerinde yank etkisi meydana getirirler ve adale iine birka milimetre mesafeye kadar etki ederler. Beta nlarnn yutulmas ve solunmas ise, tehlikeli olabilir.

20

RADYASYON;
Ntron nlar, olduka tehlikelidir. Vcudun

derinliklerine girebilirler. Doku hcrelerinin, atom ekirdekleri iersine nfuz edebilirler. Bu nedenle dokulara zarar verirler. Proton nlar da vcudun derinliklerine girebilir ve dokulara hafif derecede nfuz edebilir. Bu nedenle vcuda zararldrlar.

21

RADYASYON;
Gamma nlar, nitelik bakmndan

x-nlarna benzerler. Bu nlar canllar iin zararldr. Dokulara derinliine girerler ve tahrip ederler. Tpta urlar yok etmekte, ara ve gerelerin mikroplardan arndrlmas gibi yararl ilerde de kullanlr.

22

RADYASYON;
X-nlar, vcuda derinlemesine kolayca girebilir ve

dokulara nfuz ederek tahrip edici etki gsterir. X-n tpta i organlarn incelenmesinde ya da bir kemikte krk olup olmadnn aratrlmasnda ok sk kullanlr.

23

RADYASYON;
yonizan nlarn biyolojik tesirleri ok eitlidir.

Dardan gelebilecek nlarn zararlar, nn cinsine, enerji miktarna ve etkiye maruz kalan yere bal olarak deiir. Radyoaktif maddelerin vcuda girmesi ve baz organlara yerlemesi neticesinde ise organizma i radyasyona maruz kalabilir.

24

RADYASYON;
Bu tr nlar deri, troid ve kan yapc organlar bata olmak

zere dier btn organlar zerinde olumsuz etkilere sahiptirler. Canlln azalmasna, halsizlie, ba arsna, anemi ve lsemiye yol aarlar. Ayrca, genetik etkileri de vardr. Bu Inlar tohum hcreleri zerinde kromozom saysnda deime, paralanma, ikiye blnme ve inversiyon halleri gibi deimeler sonucunda hayati tehlikeye sahiptirler.

25

RADYASYON;
Mortesi nlar (ultraviole nlar), derinin yzey hcreleri ve gzn kornea tabakas zerine etki yapar. Deri zerindeki etkileri; gne yanna benzer yanklar, pikment hcrelerinde deimeler ve deri kanserleridir. Bu tr nlara hassas olan kiilerde ayrca, ekzema, sivilce gibi deri hastalklar da

grlebilir. Baz deri hastalklar ise arlatrlabilirler (uuk gibi). Gzlerde ise, gz sulanmas, ar, konjuktivit, iritis, kornea lseri ve krle varan hastalklara yol aabilir.

26

RADYASYON;
Kzltesi nlar (infrared nlar), bu nlar vcuda

kolayca girer ve ar s verirler. Vcudun ak ksmlar snr ve fiziki gerginlik meydana getirir. Bu nlarn iddetine, maruziyet sresine ve na maruz kalan vcut blgesine bal olarak deri yanklar, katarakt gibi baz gz hastalklar da meydana gelebilir.

27

RADYASYON;
Ksa dalga nlar, dalga boylar kzltesi nlardan

daha byk olan nlardr. Yksek frekansl akmn kullanld elektronik cihazlarda, radar sistemlerinde meydana gelir. Uzun sre bu nlara maruziyet sonucunda baz organlarda (krmz kemik ilii) s ykselmesi. Bu nlara uzun sre maruziyet halinde katarakt grlebilir.

28

RADYASYON;
Bu nlardan kzltesi, mortesi ve ksa dalga

nlarna, demir elik fabrikalar ve kaynak ilerinde alanlar daha ok maruz kalmaktadrlar.

29

RADYASYON;
Radyasyonun deerlendirilmesi: Endstride, radyasyonun iilerde meydana getirdii akut

ve kronik olumsuz etkiler meslek hastaldr. Bu hastalklar Sosyal Sigortalar Salk lemleri Tznn ekindeki meslek hastalklar listesinde, hastalk ve belirtileri, ykmllk sresi ve hastalk tehlikesi olan balca iler, geni olarak belirtilmitir.

30

RADYASYON;
Kesin tan iin:

Dtan etki yapan nlarn llmesi iin, parsiyel global dozimetri, kontaminasyonun llmesi iin, total veya parsiyel beden spektrometresi yaplr. Ina maruz kalnan ilerde, alanlarn zel kurulular tarafndan srekli denetlenmesi ve hastalklar halinde bu denetimin sonularndan yararlanlr. denilmektedir.

31

RADYASYON;
Radyasyon denetim yntemleri: Radyasyonun, iyerlerinde kullanlmas ve

denetlenmesiyle ilgili tm hususlar Atom Enerji Kurumu Bakanl tarafndan yrtlr.

32

33