Ky Enstitleri

Kuruluu

Neredeyse tm Anadolu'nun okulsuz ve retmensiz olduu gerei gznne alnarak dnemin babakan smet nn'nn himayesinde, Mill Eitim Bakan Hasan Ali Ycel tarafndan smail Hakk Tongu'un abalaryla kylerden ilkokul mezunu zeki ocuklarn bu okullarda yetitirildikten sonra yeniden kylere giderek retmen olarak almalar dncesiyle kuruldular. Geleneksel retmen okullarnda yetimi retmenler iin kylerde retmenlik

yapmak, istenerek yaplacak bir grevden ok zorunluluk olarak

alglanyordu. Oysa okuma yazma oran Cumhuriyet ilk kurulduu yllarda %5 bile deildi. Bunun yannda nfusun %80'lik blm

kylerde yayordu.

1940 ylndan balayarak, tarm ilerine elverili geni arazisi bulunan kylerde veya onlarn hemen yaknlarnda Ky Ensititleri ald. Trkiye'de seilen ehirlerden uzak ancak tren yollarna yakn tarma elverili 21 blgede ky ilkokullarna retmen yetitirmek zere almt. retmenler kyllere hem rgn eitim verecek, okuma yazma ve temel bilgileri kazandracak hem de modern ve ilmi tarm tekniklerini retecekti. retmenler gittii yrelerde bilinmeyen tarm trlerini de kyllere retecekti. Kitaba deftere dayal retim

yerine i iin, i iinde eitim ilkesi benimsenmiti. Her ky

enstitsnn kendisine ait tarlalar, balar, ar kovanlar, besi hayvanlar, atlyeleri vard. Derslerin %50'lik blm temel rgn eitim konularn ieriyordu. Geri kalan ise uygulamal

eitimdi.

Genel bilgiler

1940-1946 arasnda ky enstitlerinde 15.000 dnm tarla tarma elverili hale getirilmi ve retim yaplmt. Ayn dnemde 750.000 yeni fidan dikilmiti. Oluturulan balarn miktar ise 1.200 dnmd. Ayrca 150 byk inaat, 210 retmen evi, 20 uygulama okulu, 36 ambar ve depo, 48 ahr ve samanlk, 12 elektrik santral, 16 su

deposu, 12 tarm deposu, 3 balkhane, 100 km. yol yaplmt.

Sulama kanallar oluturularak enstit rencilerinin uygulamal eitim grd iftliklere sulama suyu renciler tarafndan getirilmiti.

Kapatld 1954 ylna kadar Ky enstitlerinde 1.308 kadn ve 15.943 erkek toplam 17.251 ky retmeni yetimiti.

KY ENSTTLERNN LSTES

Adana/Dzii, Adapazar/Arifiye, Ankara/Hasanolan, Antalya/Aksu, Aydn/ Ortaklar, Balkesir /Savatepe, Diyarbakr/Dicle, Erzurum/Pulur, Eskiehir/ifteler, Isparta /Gnen, zmir/Kzlullu, Kars/Clavuz, Kastamonu/Glky, Kayseri/Pazarren, Krklareli/Kepirtepe, Konya /vriz, Malatya/Akada, Sivas/Yldzeli, Samsun/Ladik, Trabzon/Beikdz.

Dersler

Okullar tarma elverili arazisi olan kylerin yaknlarnda kuruldu. Amalarndan biri de kyllerin alternatif tarm tekniklerini retmekti. Arclk bilinmeyen kylerde,arclk, baclk

bilinmeyen kyde, baclk retiliyordu. Enstitye atanan retmen gittii kyde okul binasn
kyllerin yardmyla yapabilecek kadar inaat bilgisi de reniyordu. Ky enstitsn bitiren bir retmen sadece bir ilkokul retmeni olmuyor ayn zamanda ziraatilik, salklk, duvarclk, demircilik, terzilik, balklk, arclk, baclk ve marangozluk konularn da uygulamal olarak reniyordu. Enstitlerin hepsinin kendisine ait tarm arazileri, atlyeleri

vard. Bu sayede retmenler kendi okullarn gittii kyde kyllerin ibirlii ile ina ediyor ve
devletin okul yapmasna gerek kalmyordu. Hasanoglan Ky Enstits, dier ky enstitlerini kuran ky enstits rencileri tarafndan ina edilmiti. Ky enstitlerinden mezun olan retmenlere yetitirildikleri brana ve gnderilecekleri kye gre 150 paraya varan alet ve edevat veriliyordu. retmenler bu alet ve edevat ile kyllerin de yardmyla ky okulunu ina ediyor ve kyllere hem modern tarm tekniklerini hem de okuma yazmay ve hatta mzik aletleri almay retiyordu.

Dersler

Hasan Ali Ycel Milli Eitim Bakanl dneminde dnya klasiklerini Trke'ye tercme ettirmiti. Ky enstitleri rencileri her sene 25 tane klasik roman okumakla ykmlyd. Bu sayede zeki ky ocuklarndan engin entelektel birikimleri olan aydnlar oluuyordu. Bu aydn ky retmenleri en az bir tane mzik aletini almasn da reniyordu. Ak Veysel ky enstitlerinde mzik derslerinde rencilere balama almasn gsteriyordu. Sabahn erken

saatlerinde uyanan renciler kzl ve erkekli zeybek ve halk oyunlar oynayarak

sabah sporlarn da yapm oluyorlard. Daha sonra kahvalt ardndan zorunlu okuma saati vard. Kahvalty kendilerinden nce kalkp frnda ekmek piiren renci arkadalar hazrlyordu.

Bu bakmlardan ky enstitleri yaparak renim konusunda dnyada benzeri

grlmemi bir rnek oluturmu ve birok akademik inceleme ve aratrmaya rnek olmutur.

Sanat

Kylerde bym rencilere klasik mzik enstrmanlar ve geleneksel sazlar almas retiliyordu. Ak Veysel, enstitleri gezip rencilere saz almasn gsteriyordu. Hasanolan Ky Enstits bu konuda en zengin enstrman envanterine sahipti. Daha sonra alan Hasanolan Yksek Ky Enstits'ndeki derslere Ankara Konservatuar retmenleri geliyordu. Ky kkenli rencilerden kurulu orkestralar mzik eserlerini seslendiriyordu.

Mandolin, tanmas ve reniminin kolayl nedeniyle yaygnlkla kullanlan

enstrmanlardan biriydi. Mzik gruplar, 17 Nisan enlikleri, snf geceleri veya okulu ziyaret eden bir ynetici iin ksa hazrlk provalar yaptktan sonra konserler vermekteydi.

Enstitlerde hazrlanan programlar, toplumun sanat ve kltr hayatna katkda

bulunulmas amacyla evre il ve kylere de gtrlerek sergilenmitir.

Ky Enstitlerinin kapatlmas

2. Dnya Sava'nn sonlarna doru 1945 ylnda Sovyetler Birlii lideri Stalin'in Trkiye'den Kars, Artvin ve Ardahan' ve Boazlarda askeri s istemesi zerine, Milli ef de ABD'den askeri destek istemiti. Bu destei vermeye hazr olduunu belirten ABD, Truman Doktrini ile yardma balamt ama karlnda Trkiye'de serbest seimlere dayanan demokrasi dzeninin yerletirilmesini ve Milli eflik, "5 yllk kalknma planlar" ve "Ky Enstitleri"leri

gibi Sovyet sistemine benzer uygulamalarn kaldrlmasn talep etti.

1946 ylnda hkmetin yaklaan seimleri yitirme kaygsyla CHP iinden muhalif milletvekillerinin ban ektii rgtl muhalefetin kampanyasyla, mfredatnda ve yaplanmasnda kurulu amalarndan uzaklaan deiiklikler yapld. lerleyen

yllarda da, daha nceleri sk skya bal olduu "i iin,i iinde eitim"
ilkesinden uzaklatrld. nceleri yaratcln n plana kt eitim anlaynn yerine giderek geleneksel, ezberci eitimin yerletii retmen okullarna dntrlerek 1954'te kapatldlar.

Cumhuriyet Halk Partisi iinden Kyly topraklandrma Yasasna kar kan bir kesim milletvekili Demokrat Partiyi kurdu. Bu parlamenterler iinde Atatrk Devrimlerine kar olup tek parti ynetiminde bu dncelerini aa vuramayanlar olduu, Atatrk devrimlerine muhalefet hisleri besleyen ancak bu kartlklarn ortaya koymaya cesaret edemeyen siyasi ve toplumsal yapnn bir kar devrim ata balatarak Ky Enstitlerinin kapatlmasn salad iddia

edilmitir. Hasanolan Ky Enstits eski mdr Rauf nan ve Hfz Veldet

Velidedeolu Ky Enstitlerinin kapatlmasnn Atatrk Devrimleri kartlarnca balatlan bir Kar Devrim hareketi olduunu sylemilerdi. 1945 ylnda Ky Enstitleri hakknda komnistlerin, dinsizlerin yetitii fuhu yuvalar olduu

sylenerek saldr kampanyalar balatlmt. Parlamentoda bte grmelerinde

milletvekili Emin Sazak'n Kylere giden enstit mezunlar kendilerini birer Atatrk zannediyorlar demesi zerine Hasan Ali Ycel, Bu ocuklarn her birinin birer Atatrk olmas temenni edilir eklinde cevap vermiti. Ky enstitleri 1954 ylnda kapatld.

Ky Enstitlerine yneltilen ve kapatlmalar ile sonulanan belli bal eletiriler birka ana balk altnda toplanabilir. Enstitlerde renciler tek tip niforma giyiyordu ve enstit mdr bile buna uyup ayn niformay giyiyordu. renciler bizzat ynetime katlyorlard. Bu ve benzeri sebepler ile enstitlere komnistlik sulamalar yaplyor arada bir ihbar mektuplarn dikkate alan polisin basknlarna uruyordu. Kz rencilerin erkek renciler ile karma eitim grmesi sonu gelmez

dedikodulara neden oluyordu. Kyller okul ve enstit inaatlarna yardm ile

devlet tarafndan mkellef klnmt. Bu zorlamalar kyllere angarya olarak geliyordu. rencilerin boaz tokluuna renim grecekleri kendi okullarnn inasnda altrlmalar eletirilmekteydi.Kylere atanan retmenler yrenin

toprak aalaryla sorunlar yayorlard. Bu geimsizlikler ky retmenlerinin

toprak aalarnn setirdii milletvekillerine ikayet olarak ulayordu. Bu durum toprak sahiplerinin durmakszn Ankara'ya bask yapmalarna neden oluyordu.

Tunahan MAZLUM / 110908063