İKTİSADA GİRİŞ

1
Giriş Dersinin İçeriği

• Bilim, bilimsel yaklaşım ve sosyal

bilim olarak İktisat Bilimi
• İktisat biliminde temel kavramlar
• İktisat biliminin konusu ve kapsamı
• İktisat biliminin dalları

2
 İKTİSADİ SORUN

İK T İS A D İ S O R U N

K A Y N A K L A R IN K IT L IĞ I İH T İY A Ç L A R IN S O N S U Z L U Ğ U

S E Ç İM Y A P M A K

F IR S A T M A L İY E T

B İR E Y S E L F IR S . M A L Y . T O P L U M A S A L F IR S . M A L Y
3
 İktisat=Ekonomi
İktisat;Arapça kökenli
“kasıtlı, bilinçli, ılımlı haraket”
Günlük dilde türkçeye “tutumluluk” olarak
geçmiş
Ekonomi; eski yunan kökenli
(oikonomos/oikos-nomos)
Aristonun öğrencisi Critobule “ev ve çiftlik
idaresi” anlamında kullanmış
BİREY VE TOPLUMLARIN SAHİP OLDUKLARI
SINIRLI KAYNAKLARI SINIRSIZ OLAN
İHTİYAÇLARI KARŞILAMAK İÇİN NASIL 4
İktisadı Anlamak için Temel
Kavramlar
• İhtiyaç
• Kaynak
• Kıtlık
• Seçim (tercih)
• Fayda
• Mal
• Değer
• Alternatif (Fırsat) Maliyeti
5
İhtiyaç;

• ihtiyaçlar sayıca sonsuzdur

• ihtiyaçlar tatmin edilince doyuma
ulaşır.
• ihtiyaçların şiddet dereceleri farklıdır.
• ihtiyaçlar rakiptir.
• ihtiyaçlar birbirlerini tamamlar
• İhtiyaçlar zamanla alışkanlık halini
alabilir
6
Mal;
• İhtiyaçları karşılayan araçlara mal denir

tüketim malları
üretim-sermaye malları
dayanıksız-dayanıklı mallar
kıt-ekonomik mallar-serbest mallar
zaruri mallar-lüx mallar
ikame malları-tamamlayıcı mallar
Maddi olmayan mallar-hizmetler

7
TÜKETİM

•İNSAN İHTİYAÇLARININ
DOĞRUDAN DOĞRUYA
GİDERİLMESİ İÇİN MAL VE
HİZMETLEİRİN
KULLANILMASIDIR

8
 ÜRETİM
İHTİYAÇLARI GİDERMEKTE
KULLANILACAK MAL VE HİZMETLERİN
YAPILMASI
ELDE EDİLMESİ
MEYDANA GETİRİLMESİ
BİR YERDEN BAŞKA BİR YERE
TAŞINMASI
SAKLANMASINA ÜRETİM DENİR

9
Fayda;

• Malların ve hizmetlerin insan

ihtiyaçlarını karşılama özelliği…
• İnsan ihtiyaçlarını karşılayan bütün
mallar faydalıdır….
• Faydayı açıklarken…iktisat bilimi la
ahlakidir…

10
Değer (kıymet)
• Bir malı elde etmek için karşılığında
bedel ödeniyorsa bu mal değerlidir.
• Değer=fayda+nedret
• İktisada göre değer göreli (izafi-
relatif) bir kavramdır…

“güzelliğin on para etmez su bendeki

aşk olmasa…” Aşık Veysel

11
Tercih;
• Kaynaklar kıttır, ama kıt kaynakların
alternatif kullanım alanları vardır.
• İhtiyaçlarda alternatif kaynaklarla
karşılanabilir…

• Bu nedenle tercih yapılır..

• Hangi ihtiyacın karşılanacağına ve hangi
kaynağın kullanılacağına karar verilir.
• Kıt kaynakların alternatif kullanım alanları
arasında bir öncelik sıralaması yapılır.
• Bu tercihlerin sonucu iktisadidir ve
malların nisbi değerini etkiler. 12
Üretim faktörleri
• Üretim yapmak için kullanmak zorunda
olduğu herşey
EMEK: KAFA VE VÜCUT CABASIDIR
TABİAT :İNSANIN ÇEVRESİNDE HAZIR
BULDUĞU VE ÜRETİMDE KULLANABİLECEĞİ
HERŞEY
SERMAYE: İNSANIN ÜRETİMDE EMEĞE
YARDIMCI OLARAK KULLANDIĞI FAKAT
KENDİLERİDE ÜRETİLMİŞ OLAN HERŞEY.
13
KITLIK

• HİÇ BİR TOPLUMDA HER AN BÜTÜN

İNSANLARIN BÜTÜN İHTİYAÇLARINI
KARŞILAYACAK KADAR ÜRETİM
YAPILMAZ BU DURUM KAYNAK
KITLIĞI OLARAK ADLANDIRILIR.
• KAYNAK KITLIĞI İNSANLARI SEÇİM
YAPMAYA ZORLAMAKTADIR.

14
SEÇİM ZORLUĞU

• HANGİ İHTİYAÇLAR KARŞILANCAK

• HANGİ MAL VE HİZMETLER
ÜRETİLECEK
• NASIL PAYLAŞILACAK

15
 Alternatif Maliyet,
• Alternatifler arasında tercih yapmak,
seçilmeyen alternatiflerden mahrum
kalmak demektir.
•Bir ihtiyacın tatmini diğer
alternatiflerin tatmini pahasına
gerçekleştirilir.
• Kaçırılan fırsatlara alternatif maliyeti adı
verilir.
16
 Üretim imkanları eğrisi
• Bir toplum elindeki üretim faktörlerini
kullanarak çeşitli mal ve hizmetler
üretebilir.
• Anlatımı kolaylaştırmak için sadece iki
mal üretildiğini kabul edelim tüfek,
buğday
•Bu toplum arzu ederse elindeki
imkanları buğday üretimine
ayırabileceği gibi tüfek 17
•ÜRETİM FAKTÖRLERİNİN
MİKTARI VE TEKNOLOJİ
SABİTKEN BİR
TOPLUMUN
ÜRETEBİLECEĞİ VE
ÜRETEMEYECEĞİ MAL
DEMETLERİNİ AYIRAN
BİR SINIR ÇİZGİSİDİR.
18
4500
buğday N
4000
K
3500
P
3000

2500

2000

1500
R
L
1000

500
M
0
2000 4600 tüfek
5000 19
• Üretim İmkanları (production
possibilities): Kaynaklar sınırlı
olduğundan hangi mal ve
hizmetlerin hangi oran ve
miktarlarda üretileceğine dair
tercih yapılmalıdır.Bir maldan
üretilen miktar arttıkça o malın
diğer mallar cinsinden fırsat
maliyeti artar; yani eldeki
kaynaklar ile 10 birim X ve 20 birim
Y üretilebiliyorsa üretilen X miktarı
14'e çıktığında üretilebilen Y
miktarı azalmalı 16 gibi bir değer
olmalıdır.. 20
•Malların miktarları
arasındaki tüm bu
üretim
kombinasyonlarının
birleştirilmesiyle üretim
imkan eğrisi elde edilir.
Eğri dışındaki noktalar
elde edilemez üretim
kombinasyonlarını 21
 Üretim imkanları
eğrisi ekonomideki
üç temel kavramı
gösterir:
•(1) Eğrinin negatif
eğimi fırsat maliyetini
gösterir.eğri üzerinde
ilerledikçe bir maldan
üretilen miktar
arttıkça diğer
mal(lar)dan üretilen
miktar azalmaktadır. 23
• (2) Eğrinin
dışındaki elde
edilemez üretim
kombinasyonlarını
gösteren noktalar
ekonomideki kıt
kaynakların
göstergesidir 24
•(3) Bu kıt kaynaklar
üretilen malların
miktarları arasında
tercih yapmayı zorunlu
kılar -->fırsat maliyeti,
kıtlık(scarcity), tercih

25
26
ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ
Üretim faktörlerinin miktarı ve teknoloji
sabitken bir toplumun üretebileceği ve
üretemeyeceği mal demetlerini ayıran bir
sınır çizgisidir.

Eğrinin sağıdaki noktalarda üretilemeyecek

mal demetlerini gösteriri.

Solundaki noktalar ise kaynaklar ya tam

olarak kullanılmamakta yada kötü
kullanılmakatadır.
27
Üretim imkanları eğrisinin
bir başka adı ÜRÜN
DÖNÜŞÜM EĞRİSİDİR.
Eğri üzerinde bir
noktadan başka bir
noktaya geçiş
ürünlerden birinin
azalması diğerinin 28
EKONOMİK SİSTEMLER
İNSANLAR TOPLU HALDE
YAŞARLAR VE EKONOMİK
BAKIMDAN EN İYİ ŞEKİLDE
ÖRGÜTLENMESİ GEREKİR

ÖRGÜTLENME İYİ OLMAZSA

ANARŞİ OLUR
29
EKONOMİK SİSTEM
BİR TOPLUMUN
EKONOMİK SOSYAL VE
HUKUKİ BAKIMDAN
ÖRGÜTLENME ŞEKLİNE
EKONOMİK SİSTEM
DENİR
30
EKONOMİK SİSTEM
EKONOMİK REFAHI
MAKSİMUM YAPMAK İÇİN
TOPLUMUN BENİMSEDİĞİ
EKONOMİK, SOSYAL VE
HUKUKİ ÖRGÜTLENME
BİÇİMİDİR(KAPİTALİZM,
SOSYALİZM GİBİ)
31
BAŞARILI BİR EKONOMİK
SİSTEM
TOPLUMUN İKTİSADİ
AMAÇLARININ EN İYİ BİÇİMDE
GERÇEKLEŞMESİNE İMKAN
VEREREK MEVCUT KAYNAKLARLA
HALKIN REFAHINI EN YÜKSEK
DÜZEYE ÇIKARMALI VE
EKONOMİK BÜYÜMEYİ
SAĞLAMALIDIR.
32
 EKONOMİK SİSTEMDEN
BEKLENEN KRİTERLER
HIZLI BÜYÜME VE KALKINMA: Fert
başına düşen üretimin sürekli artması
nüfus artışından fazla üretim
ETKİNLİK:Mallar minimum maliyetle
üretilecek
İSTİKRAR:Duraklama ve kriz
yaratmadan üretim ve refah düzeyinin
yükselmesi
ÖZGÜRLÜK: Girişim özgürlüğü
ADALET: Adil dağıtım
33
 TEORİK OLARAK ÜÇ
SİSTEMDEN SÖZ EDİLİR
KAPİTALİST SİTEM

SOSYALİST SİSTEM

KARMA EKONOMİK SİSTEM

34
 KAPİTALİST SİSTEM
ARZ VE TALEP ÖZGÜR.
SERBEST PİYASA
EKONOMİSİDE DENİR

35
KAPİTALİZMİN TEMEL
NİTELİKLERİ
1.ÖZEL MÜLKİYET:Mal ve mülk edinebilme,
miras, zengin olma hırsı
2.İKTİSADİ ÖZGÜRLÜKLER:Üretim ,rekabet,
fiyat , mübadele gibi konularda özgürlükler
vardır.
“Ahenkli bir menfaat toplumu yaratır”
3.PİYASA MEKANİZMASI:Kapitalist sistemde
sorunları serbest piyasa mekanizması çözer.
Alıcı ve satıcı piyasada karşılaşır ve fiyat
oluşur
4.REKABET:Rekabetin kurallarını devlet koyar. 36
KAPİTALİST SİSTEMDE ÜRETİM FAKTÖRLERİ
ÖZEL KİŞİLERE AİTTİR,

PİYASA MEKANİZMASINA GÖRE ÜRETİM

FAKTÖRLERİ FAKTÖR PİYASALARINDAN,
ÜRETİLEN MAL VE HİZMETLER ÜRÜN
PİYASALARINDAN ÖZGÜRCE ALINIP SATILIR.

KARAR ALMA YAPISI MERKEZİYETÇİ DEĞİLDİR

KAPİTALİST SİSTEMDE DEVLETİN TEMEL
İŞLEVİ ADALET SAVUNMA VE İÇ GÜVENLİKTİR
DEVLETİN EKONOMİ AÇIŞINDA TEMEL
GÖREVİ İSE PİYASALARIN EN İYİ BİR ŞEKİLDE
ÇALIŞABİLMESİ İÇİN GEREKLİ YASAL
DÜZNLEMELERİ YAPMAKTIR 37
 SOSYALİST SİTEM
KARL MARX ;
SOSYALİZM: ÜRETİM, DAĞITIM VE DEĞİŞİM
ARAÇLARININ MİLLİLEŞTİRİLDİĞİ BİR
SİSTEMDİR

38
 SOSYALİST SİSTEMİN
BAŞLICA ÖZELLİKLERİ
DEVLET MÜLKİYETİ

MERKEZİ PLANLAMA

MERKEZİYETÇİ KARAR ALMA YAPISI

MADDİ VE MANEVİ TEŞVİKLER

39
SERMAYE VE DOĞAL KAYNAKLAR KAMU
MÜLKİYETİNDE
UZUN KUYRUKLAR, SOVYETLER BİRLİĞİ

40
 KARMA EKONOMİK
SİSTEM
TÜRKİYEDE 1930 SONRASI UYULANMIŞ
 İKİ SİSTEMİN ÖZELLİKLERİ BİR ARADA
BULUNUR
MÜLKİYETİN BİR BÖLÜMÜ ÖZEL BİR BÖLÜMÜ
KAMUDADIR
1980 SONRASI KAPİTALİST SİSTEM

41
TALEP, ARZ FİYAT VE ESNEKLİK

42
İSTEK, ARZU ANLAMINA GELİR
BİR GEREKSİNİMİN EKONOMİK
ANLAMDA TALEP SAYILABİLMESİ
İÇİN BU GEREKSİNİMİN SATIN
ALMA GÜCÜ İLE
DESTEKLENMESİ
GEREKMEKTEDİR
43
BELİRLİ BİR MALIN, BELİRLİ BİR
ZAMANDA , ÖTEKİ FAKTÖRLER
DEĞİŞMEMEK KAYDIYLA ,
ÇEŞİTLİ FİYATLARDAN
TÜKETİCİLERİN BU MALDAN
SATIN ALMAK İSTEDİKLERİ
MİKTARLARDIR.
44
HERHANGİ BİR MAL
VEYA HİZMET İÇİN
TALEP DENİLDİĞİNDE
O MALIN FİYATIYLA
TALEP EDİLEN MİKTAR
ARASINDAKİ İLİŞKİ
ANLATILMAKTADIR.
45
BİR MAL VEYA HİZMETİN TALEBİ
ONUN SADECE FİYATINA BAĞLI
DEĞİLDİR AYNI ZAMANDA DİĞER
FAKTÖRLEREDE BAĞLIDIR. SABİT
KABUL EDİLEN BU FAKTÖRLER
TALEBİN FONKSİYONUNU
OLUŞTURMAKTADIR.

46
Fr:Öteki malların fiyatları
Ft:Tamamlayıcı malların fiyatları
Gt:Tüketici geliri
T:Tüketici tercihleri
N:Nüfus
Gd:gelir dağılımı
Fb:bekletiler
Fr:tamamlayıcı malların fiyatları

47
Talep fonksiyonu
A malının talep
miktarı(Mt=f(Fa,Fr,Ft,Gt,T,N,Gd,Fb,
…)
Fa dışında diğer faktörlerin
değişmediğini kabul edersek talep
fonksiyonu
Mt(a)=f(Fa)
48
TÜKETİCİNİN TALEBİNİ ETKİLEYEN
DİĞER ŞARTLAR SABİTKEN BELİRLİ BİR
ZAMAN DİLİMİNDE ÇEŞİTLİ
FİYATLARDAN SATIN ALMAYI
PLANLADIĞI MAL MİKTARLARINI
GÖSTERİR.
Bir malın belli bir fiyattan talebi bu
fiyattan satın alınan miktarını
oluşturmaktadır.
49
TÜKETİCİNİN HER HANGİ BİR MALDAN
TALEP ETTİĞİ MİKTAR İLE FİYAT
ARASINDAKİ İLİŞKİYİ GÖSTEREN
EĞRİDİR.
NEGATİF YÖNLÜDÜR.

50
MALIN FİYATININ YÜKSELMESİ TALEBİ
ARTIRI DÜŞMESİ TALEBİ AZALTIR.

51
BİR TÜKETİCİNİN BİR MAL VE HİZMETE
KARŞI OLAN TALEBİNE BİREYSEL TALEP
DENİR
BİREYSEL TALEPLERİN BİR ARAYA
GELMESİ BİREYSEL TALEP EĞRİSİNİN
YATAY TOPLAMIDIR.

52
Talep Eğrisi
 Nokta Fiyat Piyasa talebi
100 (TL/kg) (ton)
A 20 700
80
Fiyat (TL/kg)

60

40

A
20
Talep

0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
 Nokta Fiyat Piyasa talebi
100 (TL/kg) (ton)
A 20 700
80 B 40 500
Fiyat (TL/kg)

60

B
40

A
20
Talep

0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
 Nokta Fiyat Piyasa talebi
100 (TL/kg) (ton)
A 20 700
80 B 40 500
C 60 350
Fiyat (TL/kg)

C
60

B
40

A
20
Talep

0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
 Nokta Fiyat Piyasa talebi
100 (TL/kg) (ton)
A 20 700
D
80 B 40 500
C 60 350
Fiyat (TL/kg)

C D 80 200
60

B
40

A
20
Talep

0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
 E Nokta Fiyat Piyasa talebi
100 (TL/kg) (ton)
A 20 700
D
80 B 40 500
C 60 350
Fiyat (TL/kg)

C D 80 200
60 E 100 100

B
40

A
20
Talep

0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
Talep Eğrisinin Kayması
TALEP EĞRİSİNİN TAMANIYLA SAĞA
YADA SOLA KAYMASI SÖZ KONUSUDUR.
TEK BİR TALEP EĞRİSİ ÜZERİNDE FİYATA
BAĞLI OLARAK TALEBİN ARTMASI YADA
AZALMASI İLE
FİYAT DIŞINDAKİ NEDENLERDEN DOLAYI
TALEBİN ARTMASI YADA AZALMASI
FARKLI DURUMLARDIR.

61
 Talep artışı

P
Fiyat

D0 D1

O Q0 Q1
Miktar
 Talep azalışı

P
Fiyat

D1 D0

O Q0 Q1
Miktar
GİFFEN PARADOKSU:GİFFEN MALLARI
SNOBİZM ETKİSİ: MARKA

64
 SUNMA VERME GÖSTERME
 FİİLEN SATILMAK İSTENEN MİKTAR
 TALEBİN SATIN ALMA GÜCÜYLE
DESTEKLENMEDİĞİ SÜRECE TALEP
SAYILMAYACAĞI GİBİ ARZINDA
MUTLAKA SATILMAK KAYDIYLA
PİYASAYA GETİRİLMİŞ OLMASI
GEREKMEKTEDİR.

65
 DİĞERŞARTLAR SABİTKEN BELLİ BİR
ZAMANDA BELLİ BİR PİYASADA
ÜRETİCİLERİN DEĞİŞİK FİYAT
DÜZEYLERİNDEN SATMAYA HAZIR
OLDUKLARI MAL VE HİZMET
MİKTARLARIDIR.

66
 X=MALIN FİYATI
 ÜRETİM MALLARININ FİYATI
 ÖTEKİ MALLARIN FİYATI
 TEKNOLOJİ
 VERGİLER
 SÜBVANSİYONLAR
 BEKLENTİLER

 Mx=Fx
67
 Piyasaya patates arzı (aylık)
100
Arz

P Q
80
a 20 100

60
Fiyat (TL/kg)

40

a
20

0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
 Piyasaya patates arzı (aylık)
100
Arz

P Q
80
a 20 100
b 40 200
60
Fiyat (TL/kg)

b
40

a
20

0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
 Piyasaya patates arzı (aylık)
100
Arz

P Q
80
a 20 100
b 40 200
c c 60 350
60
Fiyat (TL/kg)

b
40

a
20

0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
 Piyasaya patates arzı (aylık)
100
Arz
d P Q
80
a 20 100
b 40 200
c c 60 350
60
d 80 530
Fiyat (TL/kg)

b
40

a
20

0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
 Piyasaya patates arzı (aylık)
100 e
Arz
d P Q
80
a 20 100
b 40 200
c c 60 350
60
d 80 530
Fiyat (TL/kg)

e 100 700
b
40

a
20

0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
Arz Eğrisinin
Kayması
 Arz eğrisinin kayması
P
S0

O Q
 Arz eğrisinin kayması
P
S0 S1

Artış

O Q
 Arz eğrisinin kayması
P
S2 S0 S1

Azalış Artış

O Q
 FİYAT MEKANİZMASININ İKİ UNSURU
ARZ VE TALEPTİR.
 BU İKİ UNSURUN KESİŞMESİ PİYASA
FİYATI OLUŞUR.

78
 PİYASADA BELİRLİ BİR MALIN FİYATI O
MALIN TALEP VE ARZININ PİYASADA
KARŞI KARŞIYA GELMESİYLE
OLUŞMAKTADIR.
 ARZ EDİLEN MİKTARLA TALEP EDİLEN
MİKTARI BİRBİRİNE EŞİT KILAN FİYAT
PİYASA FİYATI.( DENGE FİYATI)DIR.

79
Piyasa Dengesi
 E e
100
Arz
D d
80
Fiyat (TL/kg)

Cc
60

b B
40

a A
20

Talep
0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
 E e
100
Arz
D Arz fazlası d
80
(330 000)
Fiyat (TL/kg)

Cc
60

b B
40

a A
20

Talep
0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
 E e
100
Arz
D d
80
Fiyat (TL/kg)

Cc
60

b Talep fazlası B
40
(300 000)
a A
20

Talep
0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
 E e
100
Arz
D d
80
Fiyat (TL/kg)

60

b B
40

a A
20

Talep
0
0 100 200 300 Qe 400 500 600 700 800
Miktar (ton)
 GEREK ARZIN SABİT KALIP TALEBİN
DEĞİŞMESİ GEREKSE TALEBİN SABİT
KALIP ARZIN DEĞİŞMESİ YADA HER
İKİSİNİN BİRLİKTE DEĞİŞMESİ
DURUMUNDA
 PİYASA FİYATINDA DEĞİŞİKLİK
MEYDANA GELECEKTİR.

86
 A-TALEP ARTTIĞINDA PİYASA FİYATI
YÜKSELİR
 B-TALEP AZALDIĞINDA PİYASA FİYATI
DÜŞER

87
Talep Eğrisinin Kaymasının Etkisi
 P
S

Talep
artışı
g
Pe1

D1

O Qe1 Q
 P
S

g
Pe1

D1

O Qe1 Q
 P
S

g
Pe1

D2

D1

O Qe1 Q
 P
S

i
Pe2

g h
Pe1

D2

D1

O Qe1 Qe2 Q
 P
S

Talep
azalışı
g
Pe1

D2 D1

O Qe1 Q
 P
S

m g
Pe1

n
Pe2

D2 D1

O Qe2 Qe1 Q
 A-ARZIN ARTMASI PİYASA FİYATI
DÜŞER
 B-ARZIN AZALMASI PİYASA FİYATINI
ARTIRIR

95
Arz Eğrisinin Kaymasının Etkisi
 P

S1

Arz azalışı
g
Pe1

O Qe1 Q
 P

S1

g
Pe1

O Qe1 Q
 P
S2

S1

g
Pe1

O Qe1 Q
 P
S2

S1

k
Pe3

j g
Pe1

O Qe3 Qe1 Q
 P

S1
S2

Arz artışı
g
Pe1

O Qe1 Q
 P

S1
S2

g p
Pe1
q
Pe2

O Qe1 Qe2 Q
 EGER TALEPTEKİ ORANSAL DEĞİŞME
ARZDAKİ ORANSAL DEĞİŞMEDEN
BÜYÜKSE DENGE FİYATININ ARTMASINA
YOL AÇACAKTIR.
 EĞER ARZDAKİ ORANSAL DEĞİŞME
TALEPTEKİNDEN BÜYÜKSE DENGE
FİYATINDA AZALMA OLACAKTIR
 EGER ARZ VE TALEPTEKİ ORANSAL
DEĞİŞME BİRBİRİNİN AYNISI İSE PİYASA
FİYATINDA BİR DEĞİŞİKLİK MEYDANA
GELMEYECEKTİR.
103
1. FİYATI OLMAYAN SERBEST MALLAR
PİYASADA İHTİYAÇTAN FAZLA VAR
FİYAT SIFIR OLUR SU HAVA
2. FİYATI OLMAYAN AŞIRI LÜKS MALLAR

104
 TALEBİN VE ARZIN FİYAT DIŞINDAKİ
DEĞİŞKENLERE NE KADAR DUYARLI
OLDUĞUNU ÖLÇMEK İÇİN ESNEKLİK
KAVRAMI KULLANILIR.
 BİR FONKSİYONDA İKİ DEĞİŞKEN
VARDIR
 BİRİ BAĞIMSIZ DİĞERİ BAĞIMLI
DEĞİŞKEN

 A=f(B) 105
 BİR
TALEP FONKSİYONUNDA HER
HANGİ BİR MALIN FONKSİYONU
ŞÖYLEDİR

 X=f(Y)
X=MAL MİKTARI
Y=MAL FİYATI, TÜKETİCİNİN TERCİHİ,….

İŞTE ESNEKLİK FONKSİYONDAKİ

BAĞIMSIZ DEĞİŞKENLERİN BAĞIMLI
DEĞİŞKENİ NE YÖNDE , NE ORANDA,
NE KADAR ETKİLEDİĞİNİ BELİRLEYEN
BİR ANALİZDİR. 106
 HERHANGİ BİR MALIN FİYAT
DEĞİŞİKLİĞİ KARŞISINDA
TÜKETİCİLERİN BU DEĞİŞİKLİĞE
KARŞI SATIN ALDIKLARI MİTARI
DEĞİŞTİRMEK ŞEKLİNDE
GÖSTERDİKLERİ DUYARLILIK
DERECESİ YADA TEPKİNİN
ŞİDDETİDİR.

107
 FİYATTAKİ
BİR DEĞİŞME KARŞISINDA
TALEP EDİLEN MİKTARDAKİ YÜZDE
DEĞİŞMENİN FİYATTAKİ YÜZDE
DEĞİŞMEYE ORANIDIR.

Talep miktarında % değişme

Fiyatta % değişme

108
M1-M2)/M

F1-F2)/F

109
 BU HESAPLAMA SONUCU ÇIKAN
DEĞERLER
 0<E<1 YANİ TALEP EDİLEN
MİKTARDAKİ DEĞİŞME FİYATTAKİ
DEĞİŞMEDEN KÜÇÜKSE TALEP ESNEK
DEĞİLDİR.
 EĞER E=1 İSE FİYAT DEĞİŞMELERİ
ORANINDA TALEP DEĞİŞMEKTEDİR
BİRİM ESNEK TALEP
 1<E<SONSUZ TALEP ESNEKTİR
 NEGATİF ÇIKMASI FİYATTAKİ DEĞİŞME
110
2.SIFIRESNEK TALEP:E=0 FİYAT
NEKADAR ARTARSA ARTSIN
TÜKETİCİLER MALI ZORUNLU OLARA
ALMATADIR İLAÇ,
3.BİRİM ESNEK TALEP MALIN FİYATI İLE
TÜKETİCİLERİN TALEP
MİKTARLARININ AYNI ORANDA
DEĞİŞTİĞİ ESNEKLİKTİR
4.SONSUZ ESNEK TALEP:ÇOK DUYARLI 111
E=0

112
E=1

113
E=SONSUZ

114
FAYDA VE TÜKETİCİ
DENGESİ

115
 MALVE HİZMETLERİN İHTİYAÇLARI
KARŞILAMA ÖZELLİĞİ YADA
TÜKETİLEN MAL VE HİZMETTEN ELDE
EDECEĞİ MEMNUNİYETİ İFADE EDER.

116
 TÜKETİCİLERİN ELDE ETTİKLERİ
FAYDAYI EN YÜKSEK DÜZEYE
ÇIKARMA YÖNÜNDE YAPTIKLARI
TERCİHLER İKİ AYRI YAKLAŞIM İLE
ANALİZ ETMİŞLERDİR
 1-KARDİNAL YAKLAŞIM (SAYISALCI)
 2-ORDİNAL YAKLAŞIM (SIRALAMACI)

117
 BİREYİNBİR MALI ÇEŞİTLİ
MİKTARLARDA TÜKETMESİ SONUCU
ULAŞILAN TATMİN DÜZEYİDİR. TU
İLE GÖSTERİLİR.
 BİR MALDAN TÜKETİLEN MİKTARLAR
ARTTIKÇA TÜKETİCİNİN ELDE ETTİĞİ
TOPLAM FAYDA BELİRLİ BİR NOKTAYA
KADAR ARTAR SONRA AZALMAYA
BAŞLAR.
118
İÇİLEN SU MİKTARI (BARDAK) TOPLAM FAYDA
0 0
1 10
2 15
3 18
4 20
5 20
6 16

EĞİMİ POZİTİF OLAN BİR EĞRİDİR BELİRLİ BİR

NOKTADA MAKSİMUMA ULAŞIR VE NEGTİF EĞİMLİ
OLURLAR

119
 BELLİBİR ZAMAN DİLİMİNDE BİR
MALDAN TÜKETİLEN HER YENİ
BİRİMİN TOPLAM FAYDADA MEYDANA
GETİRDİĞİ DEĞİŞİKLİKTİR.
BİR MALIN SON BİRİMİNİN
TÜKETİMİNDEN ELDE EDİLEN TATMİNİ
GÖSTERİR.

120
 MU=TOPLAM FAYDADAKİ
DEĞİŞME/TÜKETİLEN MAL
MİKTARINDAKİ DEĞİŞME

121
 HERİLAVE TÜKETİM SONUCUNDA
MARJİNAL FAYDANIN GİDEREK
AZALMASINA DENİR.

122
İÇİLEN SU MİKTARI MARJİNAL FAYDA
0 -
1 10
2 5
3 3
4 2
5 0
6 -4

NEGATİF EĞİMLİDİR TOPLAM FAYDANIN

MASİMUMA ULAŞTIIĞ NOKTADA MARJİNAL FAYDA
SIFIR OLMAKTADIR. YATAY EKSENİ KESTİĞİ
NOKTADIR
123
 TÜKETİCİNİN GELİRİNİN TÜMÜNÜ
HARCAYARAK FAYDASINI MASİMİZE
ETTİĞİ DURUMA TÜKETİCİ DENGESİ
DENİR.
 1.TÜKETİCİNİ GELİRİNİNİN HEPSİNİ
HARCAMASI
 2-HER MAL İÇİN HARCANAN
SONLİRANIN MARJİNAL
FAYDALARININ EŞİT OLMASI
124
 XMALININ MARJİNAL FAYDASI/X
MALININ FİYATI
 =Y MALININ MARJİNAL FAYDASI/Y
MALININ FİYATI
MUx/Px =Muy/Py

X malı marjinal faydası=10

Xmalının fiyatı=5 lira 10/5=2 tüketicinin denge koşulu
için y malı için aynı oranın 2 olasıyla olur.

125
Marjinal Fayda ve Tüketici Artığı

Toplam ve Marjinal Fayda

 16

14 TU
12
Paket TU
10 (util)
Fayda (util)

0 0
8 1 7
2 11
6 3 13
4 14
4 5 14
6 13
2

0
0 1 2 3 4 5 6
-2

Paket çikolata (günlük)

 16

14 TU
12 Paket TU MU
(util) (util)
10
Fayda (util)

0 0 -
8 1 7 7
2 11 4
3 13 2
6
4 14 1
5 14 0
4 -1
6 13

0
0 1 2 3 4 5 6
-2

Paket çikolata (günlük)

 16

14 TU
12 Paket TU MU
(util) (util)
10
Fayda (util)

0 0 -
8 1 7 7
2 11 4
3 13 2
6
4 14 1
5 14 0
4 -1
6 13

0
0 1 2 3 4 5 6
-2 MU
Paket çikolata (günlük)
 16

14 TU
12 ∆TU = 2

10 ∆Q = 1
Fayda (util)

6
MU = ∆TU / ∆Q = 2/1 = 2

0
0 1 2 3 4 5 6
-2 MU
Paket çikolata (günlük)
131
PİYASA

• HER HANGİ BİR ŞEYİN ALICI VE

SATICILARINI KARŞI KARŞIYA
GETİREN HER KOLAYLIK PİYASA
OLARAK ADLANDIRILABİLİR
• ALICI VE SATICININ KARŞI KARŞIYA
GELMESİ ALIM SATIM İŞİNİN
GERÇEKLEŞMESİNİ SAĞLAR
• GELENEKSEL PAZAR YERLERİ
132
•Ülkemiz, iki uluslararası
taahhüdü dolayısıyla
rekabetçi bir  piyasa
ekonomisini hayata geçirmeyi
üstlenmiş durumdadır. Bu
taahhütlerden birincisi, AB ve
Kopenhag kriterleri, ikincisi ise
IMF ve Dünya Bankası ile
yapılan anlaşmalar nedeniyle
verilen niyet mektuplarıdır. 133
• Piyasa ekonomisi,
• özel mülkiyetin var olduğu ve devir
edilebildiği, 
• işbölümünün bulunduğu
• sözleşme ve girişim özgürlüklerinin
tanındığı, 
• özel teşebbüsün esas alındığı,
iktisadi örgütlenme şekline denir

134
Piyasa Ekonomisinin
Alternatifleri ve Türleri
Sosyalizm Karma Ekonomi Piyasa Ekonomisi

* * Sosyal
* Merkezi Devletçilik Piyasa
Planlama ağırlıklı Ekonomisi
* Piyasa * Özel * Serbest
Sosyalizmi teşebbüs Piyasa
ağırlıklı Ekonomisi
135
• Sosyal Piyasa Ekonomisi ( = piyasa
ekonomisi + sosyal refah hizmetleri)
olarak tanımlanabilir.
• Bu sosyal refah hizmetlerini;
• eğitim,
• sağlık,
• sosyal güvenlik,
• konut, çevre koruma
• olarak sayabiliriz. Ancak öncelik
devlette değil, piyasa
ekonomisindedir. 136
• Serbest Piyasa Ekonomisi
• ( = piyasa ekonomisi + sosyal
güvenlik ağı) şeklinde özetlenebilir.

137
• Açık Toplum ve Piyasa Ekonomisi
• Bir açık toplumun/sivil toplumun, temel
kurumları:
• (a) Demokrasi,
• (b) Hukuk Devleti,
• (c) Sosyal Ahlâk
• piyasa ekonomisine tüketicinin egemen
olabilmesi, ancak; seçmenin siyasal
iktidarı elinde tutması ile mümkündür
• Demokrasi, hukuk devleti ve sosyal
ahlâk, piyasa ekonomisi için gerekli
alt yapıyı oluştururlar. 138
 (1) Demokrasi için şart
olan; Kuvvetler Ayrımı,
‘İktisadi ve Siyasal
İktidarların Ayrımı’nın
gerçekleşmesini yani
piyasa ekonomisinin
139
(2) Muhalefet hakkının
mevcudiyeti, birden çok
siyasal partinin varlığıyla
değil; piyasa ekonomisinin ve
özel mülkiyetin yani servet
sahibi bireylerin bulunması ile
mümkündür.

140
 (3)Piyasa ekonomisi netice itibariyle
özgürlük ve etkinliği bağdaştırabilen
tek iktisadi örgütlenme olduğu için;
demokrasinin ihtiyaç duyduğu
ekonomik sistemdir. Ayrıca
demokrasi de, piyasa ekonomisine
destek verir: (a) Tüketicinin piyasada
‘kıral’ olabilmesi; seçmenin devlete
egemen olmasına bağlıdır. (b) Piyasa

141
Piyasa Ekonomisi’nin
Kurumları
• özel mülkiyetin varlığı  ve özel mülkiyetin
özel mülkiyetin varlığı  ve özel mülkiyetin
devir edilebilir olması,

• (ii) iktisadi ajan olarak müteşebbisin

kabulü ve desteklenmesi,

• (iii) mübadele ve sözleşme özgürlüğü,

142
•(iv) iş bölümünün mevcudiyeti,

•(v) serbest fiyatların tüketici

tercihleri ile belirlenmesi

•(vi) piyasalara giriş ve çıkışın

serbest bulunması
•( vii) piyasa aksaklıklarının
giderilmesi ile sınırlı bir devletin
ve vergi yükünün mevcudiyeti 143
• (vııı) tüm ekonomik özgürlüklerin
temini 

• (ix) piyasa disiplini veya piyasa

müşevviklerinin varlığıdır.

144
•Türkiye devletçi/ karma
ekonomiden, piyasa
ekonomisine geçmeye
uğraşan, fakat 1980’lerden
beri bu süreci
tamamlayamayan, bir geçiş
ekonomisidir. Nitekim, mevcut
ekonomik kriz, küreselleşme
çağında karma ekonomiden
piyasa ekonomisine geçişteki145
•Türkiye’de Piyasa
Ekonomisine Geçişte
Alınması Gereken
Önlemler

146