UNIVERSITETI I PRIZRENIT Programi JURIDIK

E Drejta Romake
Mr. Sc. Mentor BOROVCI Prizren, 29 shkurt, 2011 Java e par

HYRJE Programi dhe qllimet e msimit t s drejts romake N kuptimin e gjer, termi e drejta romake, prfshin kryesisht tri disiplina shkencore q ndryshojn mjaft: a. Institucionet e t drejts romake ose shkencn q gjurmon thelbin e institucioneve juridike t s drejts private n kohn e ekzistimit t Roms; b. Historin e s drejts romake ose shkencn q studion evoluimin e institucioneve juridike romake kryesisht n lmin e organizimit t aparatit shtetror dhe burimeve t drejtsis; dhe c. Pandektet ose shkencn q gjurmon t ashtuquajturn e drejt romake e recipuar, apo t drejtn romake q ishte marr si rend pozitiv juridik n kohn e lindjes s rendit ekonomiko - shoqror borgjez. N fakultetet tona t drejtsis nuk studiohet as e drejta romake n kuptimin e gjer apo gjenerik, as cilado prej disiplinave t prmendura t s drejts romake nga aspekti i saj i thjesht.

HYRJE Programi dhe qllimet e msimit t s drejts romake - vazhdim N programin e msimit t s drejts romake kombinohen me qllim elementet e studimit historik dhe sistematik, apo elementet e historis me elementet e institucioneve t s drejts romake.

Shteti romak dhe e drejta romake ekzistuan dhe u zhvilluan plot XIII shekuj prej shek. t VIII t epoks s vjetr gjer n shek. e VI t epoks s re.
Pr at koh shteti romak, prej nj shteti t vogl nj qyteti pa rndsi, evoluoi dhe u b perandoria m e fuqishme skllavopronare, ndrsa e drejta romake prej rendit juridik formalist dhe primitiv, u zhvillua dhe u b sistemi m i prsosur i t drejts q mbshtetet n pronn e thjesht private. Programi i msimit t s drejts romake, pas shtjeve hyrse mbi burimet e historis s shtetit romak dhe t drejts romake dhe mbi mnyrn e shtjellimit t materies, prpos fakteve themelore nga zhvillimi ekonomikoshoqror i Roms, prfshin kryesisht tr materien q juristt romak e quanin jus publicum dhe jus privatum.

HYRJE Programi dhe qllimet e msimit t s drejts romake - vazhdim Jus publicum apo e drejt publike quhej prmbledhja e rregullave t cilat ad statum rei rromanae spectant- i prkitnin pozits juridike t shtetit romak. Jus publicum prfshinte rregullat e rregullimit shtetror, t burimeve t drejtsis, t veprimit t organeve shtetrore, t financave shtetrore apo publike, t organizimit t ushtris, t kolegjiumeve klerike, si dhe t veprave penale dhe t procedurs penale. Jus privatum apo e drejt private quheshin ato rregulla juridike q shrbenin pr rregullimin e marrdhnieve midis personave fizik apo juridik. E drejt private sht ajo q i prket dobis s individve. E drejta private ndahet n tri pjes, pra, e tr drejtsia q e prdorim ne, ka t bj ose me: Persona (PERSONAS); ose me Sende (RES); ose me Padi (ACTIONES).

HYRJE Programi dhe qllimet e msimit t s drejts romake - vazhdim Jus quod ad personas pertinent prfshinte normat juridike me t cilat rregulloheshin t ashtuquajturat t drejta personale midis banorve t shtetit romak. N kto norma bnin pjes p.sh. rregullat: e zotsis juridike dhe vepruese t qytetarve, t zotsis juridike dhe t veprimit t personave t lir q nuk ishin qytetar t shtetit romak, e autorizimeve t patronve mbi skllevrit, e pushtetit t burrit ndaj gruas, e pushtetit t atit ndaj fmijve, e pushtetit t tutorit dhe kujdestarit ndaj personave pa zotsi veprimi. Jus quod ad res pertinent prfshinte rregullat e marrdhnieve pronsore midis personave q ishin titullar t autorizimeve pronsore si: rregullat e prons, t posedimit, t drejtave reale mbi sendet e huaja, t detyrimeve, dhe

HYRJE Programi dhe qllimet e msimit t s drejts romake - vazhdim Jus quod ad actiones pertinent prfshinte rregullat juridike me t cilat rregullohej mbrojtja e t drejtave subjektive t karakterit personal dhe pronsor si p.sh. rregullat e ushtrimit t procedurs gjyqsore, t llojeve t padive, t kundrshtimeve t lejuara etj. Juristt e lasht romak e prcaktonin shtetin si ,,res publica si organizat, q ekziston pr mbrojtjen e interesave t prgjithshme t t gjith banorve, kurse, dijetart si ,,ars boni et aequi si mjeshtri t s mirs dhe t s drejts apo bile edhe si apostullat t moralit: t jetosh me nder, t mos i bsh dm tjetrit, secili t marr at q i takon. N fakultetet tona t drejtsis, diskutohet se a duhet t parashikohet edhe msimi i t drejts romake n planin msimor. Kundrshtart e msimit t s drejts romake theksojn se e drejta romake e cila studion krijimin dhe zhvillimin e shtetit dhe drejtsis t bots s lasht skllavopronare nuk paraqet ndonj interes praktik pr formimin e juristit n shoqrin moderne.

HYRJE Programi dhe qllimet e msimit t s drejts romake - vazhdim Arsyet e msimit t s drejts romake jan: e drejta romake me materialin konkret historik v n dukje ligjshmrit themelore t zhvillimit t shtetit dhe drejtsis; prpunon institucionet shtetrore dhe juridike t shtetit m t zhvilluar skllavopronar;

me terminologjin juridike t perfeksionuar paraqet burim t pashtershm t msimit t gjuhs juridike;

juristve ju shrben si enciklopedi pr msimin e tekniks s analizs s fakteve juridike; n shoqrin kapitaliste u recipua dhe shrbeu si rend juridik subsidiar.

Periodizimi i zhvillimit historik t shtetit dhe t s drejts Romake N baz t fakteve historike, mund t konkludojm se periodizimi n studimin e historis t s drejts romake, duhet t jet ky: Perioda e par perioda e shtetit t lasht romak patriciano plebejas dhe e jus civile t lasht romake (prej fillimit t krijimit t shtetit romak gjer me futjen e magjistraturs s pretorit peregrin prej vitit 754 242 para epoks s re);

Perioda e dyt perioda e shtetit klasik skllavopronar dhe e t drejts romake honorare dhe klasike (prej futjes s magjistraturs s pretorit peregrin gjer te Edikti i Perandorit Karakale prej vitit 242 t epoks s vjetr 212 t epoks s re);
Perioda e tret perioda e shtetit centralist burokratik dhe absolut dhe e t drejts unike perandorake romake apo e t drejts postklasike (prej Ediktit t Karakales gjer n shkatrrimin e perandoris romake t perndimit apo gjer kur vdiq Justiniani prej vitit 212 476 apo 565 t epoks s re).

 Diskutime !!!