SERAMK ENDSTRS

Toprak kaynakl anorganik malzeme karmlarna verilmi ekillerin, srl veya srsz olarak piirilmesi sonucunda oluan malzemeye seramik denir. lk seramikler, M.. 10bin yllarnda balktan retilmitir. M.. 5-6 binden sonra da odun klnn etkisiyle sr kefedilmitir. Seramik zerine sslemeler, srn kefinden nce ve malzeme zerine parmak ile deiik izgiler verilerek yaplmtr. Daha sonralar renklendirme ile sslemeler de yaplamaya balanmtr. Seramik: Metaller, Organikler ve Seramik olarak snflandrlabilen, kullanm olan tm kat maddelerin nemli snflarndan birini oluturur. Olduka nemli miktarda karbrl, nitrrl ve borlu seramikler retilmesine ramen nemli seramiklerin ou kompleks oksitleri ve silikatlar ierir.

Modern anlamda fabrikasyon zelliinde seramik retimi 1950lerde balamtr. Seramik szc genellikle tabak, anak - mlek, biblo gibi eyalarn tanmlanmasnda kullanlr. Fakat duvar ve yer karolar, yap tulalar, yksek gerilim izolatrleri ve cam rnleri de seramik malzemeler snfna girer. Bunun da tesinde nkleer reaktrler, uzay aralar elektronik malzemeler, pompalar, metal ileme frnlar, optik cihazlar, koruyucu kaplamalar gibi zel baz uygulama alanlarnda karmza seramikler kar.

SERAMK ENDSTRS RETM LEMLER

Seramik sektr rnleri esas olarak;

Yer ve duvar karolar ( karo fayanslar ) Seramik salk gereleri Sofra ve ss eyalar Teknik seramikler ( porselen izolatrler ) Refrakterler

eklinde sralanr.

Seramik endstrisinde hammadde olarak; klorit, illit, montmorillonit, kaolinit, gibi deiik kil gruplar ve bu kil gruplarna ilaveten mermer, vollastonit, dolomit, talk, boksit, zirkonyum, silikat gibi hammaddeler kullanlmaktadr. Ancak karo retiminde kullanlan hammaddeler genel olarak grupta toplanabilir. Kil ve kaolen grubu hammaddeler Kuvars grubu hammaddeler Feldspat grubu hammaddeler Seramiin iskeletini kuvars, tulalar kil ve kaolen, aradaki har grevini feldspat stlenmektedir.

Seramiin en nemli hammaddesi kildir. Kil; parann kuruduktan sonra kalc ekil almas iin gerekli plastiklii salar. Seramik fabrikalar genellikle kil kaynaklarnn yaknnda kurulmaktadr. Seramik teknolojisinde uygulanan tek piirim teknii, seramik retim kapasitelerini artrm ve bu arta bal olarak kil ihtiyac artmtr. Seramik killeri denilince akla kil, kaolin, refrakter kil ve bentonit gelir. Kil ve kaloinler ayn kimyasal snflama ierisinde yer almalarna ramen, fiziksel zellikleri birbirlerinden farkldr. Kil mineralleri tabaka saylar ve zincir oluturmu biimleri ile isim almaktadrlar. Killer, kaba seramik kili, ince seramik kili, refrakter kil ve balayc kil gibi fiziksel zelliklerine gre de snflandrlmaktadr.

Killer slatldnda plastisite zellii kazanrlar. Seramikte kullanlan killerin kuruma ve ekme zellikleri, plastiklik, kuru mukavemet, pime rengi gibi zellikleri, kullanm amacna gre bazen kimyasal bileimden nce gelen bir zellik olarak kabul edilir.

Tm seramik gerelerin retimi benzer olup, retim birimleri / ilemleri genel olarak aadaki gibi sralanr:
amur hazrlama Sr hazrlama ekil verme Kurutma Srlama Dekorlama ( boyama ) Piirme

AMUR HAZIRLAMA LEMLER

AMUR HAZIRLAMA N LEMLER

amuru oluturan bileenlerin uygun plastiklii temin etmesi iin n ilemler gerekir. Bu ilemler; ocaktan kan hammaddenin iindeki zararl maddelerin ayklanmas ve belirli bir tane byklne gelinceye kadar tlmesi eklindedir. amur hazrlamann n admlar aada srasyla aklanmtr. Ayklama: Hammadde iindeki zararl etki yapabilecek, plastiklii bozabilecek maddelerin ayrlmasdr. Hammaddenin karld ocakta yaplabildii gibi, sonradan ta ayklayc makinelerden geirilmek suretiyle de yaplmaktadr. Kaolin iin bu tr bir ilem uygulanmaktadr.

Ufalama: Ocaktan kan iri ve sert haldeki hammadde paralarnn belirli bir tane byklne gelinceye kadar krlmas ve tlmesidir. Tane Byklne Gre Ayrma: Seramik hammaddelerinin ufalandktan sonraki istenen tane bykl iin elenerek tasnif edilmsi iidir. Kartrma: amur hazrlamann son admn oluturur. rn seramiin kalitesi ile dorudan ilgili olan uygun hammadde bileiminin homojen dalmnn salanmas amalanr.

DOAL YNTEMLE AMUR HAZIRLAMA

Tabiat artlarnn etkisiyle hammaddelerin olgunlamas salanr. Belirli bir sre bekletilen amur zllk ve plastiklik kazanr. Aada, uygulanan yntemler sralanmtr: Yarak Depolama: Hammaddelerin fabrika arazisinde rezerv olarak biriktirilmesi biiminde yaplr. Depolama ileminin en az 3-4 ay srmesi uygun sonu salar.

amur Dinlendirme Havuzu: ine kuru veya rutubetli amur konularak, eit rutubet ve balayclk zellii kazandran havuzlardr. Eski bir yntemdir. Gnmz tesislerinde, yaklak haftada, tula, kiremit ve seramik endstrilerine gerekli olan amur hazrlanabilmektedir. Bu havuzlarn beslenmesi ve boaltlmas tmyle otomatik biimde yaplr. amur rtme Kuleleri: amur rtme kuleleri 6-7 m ykseklikte ve 4-5 m apnda olan silindirik yaplardr. Kapal, scak ve rutubetli bir kulede belli bir sre bekletilen amura, bakteri ve mantarlar yardmyla balayclk ve plastiklik zellii kazandrlr. Modern rtme kulelerinde bekletme sresi birka gndr. stten beslenen amur, yukardan aaya doru hareket ederek kulenin altndan bir burgu vastasyla dar alnr.

ENDSTRYEL YNTEMLERLE AMUR HAZIRLAMA

Kullanlan hammaddenin tr ve hedef rne bal olarak; ya, yar ya, kuru, scak ve yeni yntemler eklinde sralanan be tr amur hazrlama yntemi kullanlmaktadr. Ya amur Hazrlama: En homojen amur karm bu yntemle salanr. Bu yntemle, plastik amur, sulu amur ve kuru amur hazrlanr. Yar Ya amur Hazrlama: kuru ve ya amur hazrlamann bir bilekesidir. nce kuru veya az kuru belli bir incelikte tlm kil, dier maddeler ile kartrlr. Sonra bu karm su ile plastik kvama gelinceye kadar ift burgulu teknelerde kartrlr. Buradan vakumlu veya vakumsuz kartrclara alnarak, plastik amur elde edilir.

Kuru amur Hazrlama: Bu yntem iki farkl biimde uygulanr: lkinde, tm maddeler ayr olarak kuru biimde tlp, uygun biimde kartrlr. kincisinde ise, reetedeki maddelerin tm birlikte bir deirmen iinde tlr. Bu ilemler iin kuru tme yapabilecek stmal veya stmasz bilyeli deirmenler kullanlr. Scak amur Hazrlama: Plastiklii az olan amur karmlarna belli bir zlk kazandrmak ve retilen maln kuruma sresini ksaltmak iin uygulanr. Scak su ve su buhar, amur kartrcsna aktarlr. Scak olarak verilen amur, tablal kartrcda yorulma kvamna gelir. Bu srada kartrcnn iine su buhar verilerek kartrma srdrlr. lem 5-6 dakika gibi ksa bir sre devam eder ve amur, kartrcdan alndnda scakl 50-70 C arasndadr.

SERAMK AMURUNUN EKLLENDRLMES

KURU YNTEMLE BMLENDRME

ekillendirilecek amur kurudur. Kuru ekillendirmenin kullanld seramik rnler; yer ve duvar karolar, zmpara talar, baz elektro porselen paralar vb. eklindedir. Hidrolik presler aracl ile tabak, kse ve keli tabak gibi sofra eyalar da kuru olarak preslenebilmektedir. Kuru ekillendirme sayesinde, retilen paralar mmkn olduu kadar istenen boyutlarda frndan kar.
YARI YA YNTEMLE BMLENDRME

Gerekli plastik amur, ya ift burgulu kartrclarda hazrlanr ya da sv amurdan filtre-preslerde suyu alnarak hazrlanr. Her iki yntemle de amurun homojenize edilmesi ve iindeki havann alnmas gerekir. Bu ilem iin vakumsuz veya vakumlu pres kartrclardan yararlanlr.

DER SERTLNDE BMLENDRME

n ekillendirilmesi yaplan amur, deri sertlii kvamna gelinceye kadar, rutubeti ve scakl ayarl odalarda sertletirilir. Ksmen sertletirilen amur ktlesi, daha sonra tornalara taklarak ekillendirilir.
YA YNTEMLE BMLENDRME

Bu yntemde amur, dkm amuru denen akkan bir amurdur. Dier yntemlerle ekillendirilemeyen paralar dkmle ekillendirilebilir. Kark para ve ekillerden oluan salk gereleri, tornada ekillendirilemeyen yuvarlak olmayan paralar, pres kalplarnn yaplmas zor ve pahal olan paralar, aydanlk, kse gibi sofra takmlar, biblo, vazo, lavabo, klozet, kvet vb gibi rnler bu yntemle ekillendirilirler.

SERAMK AMURUNUN KURUTULMASI

Rutubetli bir malzemeden ekillendirme suyunun uzaklatrlp kurutulmas ilemidir. Kurumada buharlaan rutubet miktar; kurutma havasnn scakl, kurutma havasnn hz, kurutma sresi ve kuruma yzeyinin byklne baldr. Kurutma iin kullanlan yntemler u ekildedir:

Ak Havada Kurutma Oda Tipi Kurutucularda Kurutma Kanal veya Tnel Tipi kurutucularda Kurutma Imal Tip Kurutucularda Kurutma Band Tipi Kurutucularda Kurutma Salncakl Tip Kurutucularda Kurutma Dner Masal Tip Kurutucularda Kurutma Dner Tambur Tipi Kurutucularda Kurutma Psktmeli Tip Kurutucularda Kurutma

SERAMK AMURUNUN PRLMES

ekillendirilmi ve kurutulmu yar rnn yksek scakla stlmas ve oluan seramiin soutulmas ilemidir. Piirmenin yapld frnlar alma biimlerine gre iki grupta toplanr. 1. Kesikli alanlar Piirilecek malzeme doldurulur, piirilir, soutulur ve boaltlr. Bu grup iinde yer alan belli bal frn trleri; Sahra Frn, Kamara Frn, Kubbeli Yuvarlak Frn, Kassel Frn, an Frn ve Elektrikli Kamara Frnlar eklinde sralanr.
2. Srekli alanlar Piirme scakl srekli salandndan, bant zerinde hareket eden piecek yar rnler, frnn srekli scak olduu belli bir blgesindeki scaklkla karlatka pier. Bu grup iinde yer alan belli bal frn trleri; Ring Frn, Zikzak Frn ve Tnel Frn eklinde sralanr.

SERAMK SIRLARININ HAZIRLANMASI

Seramik amurunu ince bir tabaka halinde kaplayarak, piirme sonucunda malzeme zerinde eriyerek cam veya cams bir oluuma sr denir. PbO, K2O, Na2O, CaO, ZnO, BaO, MgO, SrO ve Li2O gibi metal oksitler ile silisyum dioksitin karmnn, yksek scaklkta eritilmesi sonucu elde edilir. Srlanacak et kalnlnda olan paralar n piirim yaplmadan srlanabilir, fakat ince paralara srlama ncesinde diren kazanmalar iin seramik teknolojisindeki trne uygun scakla kadar biskvi piirimi uygulanr. Temel sr uygulama yntemleri yledir:
1. Daldrma Yntemi 2. Pskrtme Yntemi 3. Aktma Yntemi 4. Tozlama Yntemi 5. Tuzlama Yntemi

SERAMK MALZEME DEKORASYONU (BOYANMASI) Seramik boyanmas iin deiik admlarda boyama sz konusu olabilmektedir. retim admlar iinde ilk sz konusu olan, amurun boyanmas iidir. amurun ok homojen biimde boyanmas nemlidir. amura boyama ii iin metal oksitleri yerine metal karbonatlar kartrlr. Ayrca, piirilmi ve kalite kontrolden gemi malzemeye srla beraber uygulanabildii gibi sr zerine de uygulanabilmektedir. Sr ile beraber renk elde edilecek ise sr malzemelerine CoO, CuO, FeO, NiO, MnO ve CdO eklenmektedir. Boyama ii, endstride uygulanan en temel boyama biimlerinin tmyle olabilmektedir. Boyama sonrasnda boyann sabitlemesi iin tekrar piirim uygulanmaktadr. Boyamada genelde renk veren oksitlerden faydalanlmaktadr.

SERAMK ENDSTRS KRLETC KAYNAKLARI , MKTAR VE ZELLKLER

1. ATIKSULAR Seramik retiminde atk su oluumuna neden olan ana kaynaklar u ekilde sralanabilir; Sr hazrlama ve sr uygulanmas birimleri amur hazrlama blmnde temizlik iin kullanlan ykama sular Zemin ve makine/aksam temizliinden kaynaklanan atk sular hava kirlilii slak artmann yapld donatlardan kaynaklanan atk sular

Beher m2 yer karosu ve duvar fayans retimi iin iletmelerde toplam 25-30 litre su kullanlmaktadr. Seramik iletmelerinde tme ileminde kullanlan suyun hemen hemen tamam sprey tipi kurutuculardaki kurutma ilemi srasnda buharlatrlarak atmosfere verildiinden, su tketimi asndan olumsuzluk sz konusu olur. Kaybedilen su, iletmedeki toplam su tketiminin yarsn oluturmaktadr. letmede oluan atk sularn artlarak tekrar proseslerde kullanlmas ile ksmen su tasarrufu temin edilmeye allmaktadr.

Seramik endstrisi atk sular ierdii askda kat maddeler ile n plana kmaktadr. Seramik sektrnde atk su dearjnn yaplmadan tekrardan iletmede kullanlmas yaklam giderek baskn hale gelmektedir. Seramik endstrisi atk sular bileenleri; ktrme, floklasyon ve ntralizasyon ilemleri ile artlabilmektedir. Genelde basit seri sral biimdeki ktrme/dinlendirme havuzlarnda askda kat maddeler alndktan sonra durulmu olan su tekrar retim kademesinde kullanlmaktadr. ktrme havuzlarnda biriken amur ise yine retimde deerlendirilebilmektedir. Aadaki izelgede deiik imalatlar yapan 5 tesisin atk sularna ait kirletici konsantrasyonlar ve ve atk miktarlar verilmitir.

Aadaki izelgede ise yer karosu reten bir tesisin atk su artma tesisi akm emas verilmitir. Yer karosu reten tesis atk sularna ktrme ve kimyasal koaglasyon uygulanmakta ve elde edilen artlm su ve artma amuru tesiste tekrar kullanlmaktadr.

20 bin ton/yl kapasiteli vitra salk gereci reten bir tesiste, retimin birok admlarndan, gnde toplam 200 m3 endstriyel nitelikli atk su olutuu belirlenmitir. Bu tesiste retim birimlerinde gnde 265 m3 su kullanlmaktadr. Bu birimlerin her birindeki su tketimleri m3/gn olarak;
al kalp : 15 tasarm : 10 srlama :50 dkmhane: 50 talama : 45 amur hazrlama: 60 sr hazrlama : 15 kalite kontrol : 10 arge laboratuar : 10

eklinde sralanmaktadr.

Bunlara ek olarak kazan dairesi, bakm/onarm ve kapak retimi ihtiyac iin ayrca 30 m3 su da harcanmaktadr. Tesiste oluan atk sularn gn iinde deikenlik gsterdii ve atk su debisinin 4-26 m3/saat aralnda deitii tespit edilmitir. Artma tesisinde 250 mg/L alum ile 3 mg/L polielektrolit koaglant madde olarak kullanlmaktadr. Artma tesisinde oluan amuru younlatrmak iin de 3 mg/L polielektrolit uygulanmaktadr. Belt preste ksmen susuzlatrlm artma amuru keki bileimi, % kuru arlk olarak; SiO2: 55.9, Al2O3: 19.7, CaO: 7.2, Fe2O3: 0.7, TiO2: 0.1, dier: 7.5 ve yanma kayb: 8.9 eklinde belirlenmektedir.

Partikl giderici hava kirlilii slak artma ekipmanlarndan kaynaklanan atk sular da artlarak tekrar ilemlerde kullanlabilmektedirler. Bu tesise ait atk su artma tesisi akm emas aadaki ekilde verilmitir.

Seramik endstrisinde kil gruplar ve bu kil gruplarna ilaveten mermer, boksit, silikat gibi hammaddeler kullanlmaktadr. Bu minerallerin ilenmesi srasnda minerallere karan baz organik maddeler, iletme suyuna geerek BOI/KOI kirlilii oluturmaktadr. Ayrca minerallerin ok kk parackl kesimleri suya geerek TKM (Toplam Kat Madde) ve AKM (Askda Kat Madde) deerlerini arttrmaktadr. Bu sularn KOI deerleri yaklak 150-500 mg/L aralnda deimekte ve yksek AKM iermektedirler. lkemiz Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinde (SKKY, 2004) alc ortam dearj kriteri KOI iin 80 mg/L, AKM iin ise 100 mg/L dir. Seramik endstrisi atk sular iin seilecek artma prosesi %45 ile %85 arasnda KOI giderimi salamaldr.

Proses sularnda bulunan fenol, sulardaki keskin kokusu ve yakc tad ile tannr ve 0.01-0.1mg/lt arasnda tat ve kokusu ile hissedilir. Fenoller birok organizma iin zehirli etki gsterirler. Fenol artm iin gerekli tesis niteleri; zgara, kum tutucu, (ntralizasyon), n ktrme, dearj, havalandrma, son keltim, amur geri devri, amur rtme, biyolojik olmayan n keltim amuru, amur younlatrma, amur kurutma yataklar, duru su.

Fenol ieren bir suyu aktif amur sistemleriyle artmak mmkn olabilir. Ancak fenol bakterilerinin havalandrma nitesine verilmesi gerekir. nk ortamdaki fenol dier mikroorganizmalarn lmne sebep olacaktr. Bu sistemdeki zgara, kum tutucu ve n ktrme havuzu, biyolojik artma suyuna verilmeden nce kat atk yknn azaltlmas iindir. Bu ksmlarda % 30 40 civarnda kat madde giderilebilir. Havalandrma havuzuna gelen su ieriindeki fenol, fenol bakterileri tarafndan paralanr. Bu atk su asidik olduundan kum tutucudan sonra bir ntralizasyon nitesi kurulmaldr.

Burada snm kirele kartrlarak asiditesi drlmelidir. Eer bu atk su iersindeki fenol artmaya aktif amur sistemi yeterli gelmiyorsa, kimyasal artm yaplmas gerekir ve bunun iinde en uygun proses adsorpsiyon prosesidir. Atk su n artmdan sonra adsorpsiyon nitesine gnderilmelidir. u adsorpsiyon niteleri kullanlabilir: ok blmeli prosesler st akml prosesler apraz akl sistemler ok kademeli aktif karbon sistemleri Alt akml aktif karbon sistemleri

Eer bu seramik endstrisinde organik yk fazla, havalandrma yetersiz ve atk su ortamndaki mevcut bakteri konsantrasyonu ve tr yetersiz ise bu durumda bu seramik endstrisi atk sularn PACT prosesiyle artmaldr. Bu proses hem atk suda ki toksik maddelerin giderimi hem de sistemin almas zerine olumsuz etkileri azaltr. Bu prosesteki en nemli konu aktif karbonun yzey alann mmkn olduu kadar byltmektir. Bu yzden bu prosesteki karbon iyice toz haline getirilip atk suyun karakteristiklerine gre belli bir dozda sisteme beslenir. Aktif karbonun nemli bir ksmnn amurda kalmas bu sistemin dezavantajdr. Burada aktif karbon dozaj amur ya, PACT denge deeri ile doru orantl ve hidrolik bekletme sresiyle ters orantldr.

PACT prosesinin akm emas aada gsterilmitir:

Aktif Poli Elektrolit Karbon Tank Tank Ayrc Primer artm k Suyu k suyu Karbon Dngs st akm ktrc Kat Atk

2. KATI ATIKLAR

Seramik endstrisinden kaynaklanan kat atk kaynaklar ve trleri aada sralanmtr; Hatal retim sonucu oluan ve skartaya ayrlan malzemeler (tlp imalatta tekrar kullanlabilmektedir) Krlm al kalplar Artma tesisi amuru (tekrar imalatta kullanlabilmekte)

Ylda 350 bin porselen malzeme reten sanat arlkl imalat yapan tesiste gnde takriben 100 kg skarta ve al kalp kat atnn olutuu belirlenmitir. Ylda toplam 22milyon tabak, kupa ve kase gibi malzeme reten bir baka tesiste ise gnde takriben 320 kg retim at olumaktadr. Toplam 2bin ton/yl lavabo, lavabo aya, klozet, rezervuar, tuvalet ta ve pisuar gibi vitrifiye seramik salk gereleri reten bir tesiste; her al kalpta 80-100 dkm yaplabildii ve ayda 350 adet kalbn deitirildii, bu suretle ayda ortalama 50 ton atn sz konusu olduu belirlenmitir.

Yine ayn tesiste yaklak olarak ayda 30 ton pimi skarta rnn atld tespit edilmitir. Ylda 15 bin ton civarnda vitrifiye salk gereci reten tesiste ise; 7.5 ton/gn al atk, 6 ton/gn srl amur ve 2.5 ton proses atk amuru oluumu sz konusu olmutur.

3. ATIK GAZLAR Seramik sektrnde retimin hemen her admnda oluan partikl ieren atk gazlarn ortama verilmeden uzaklatrlmas gerekmektedir. Sektrde s ihtiyacnn fazla olmas nedeniyle, yaktlardan kaynaklanan yanma gazlarnda bulunabilecek SOx, NOx ve CO gibi gazlar da evreye verilmektedir. Topraa dayal ve piirme iinin de bulunmas nedeniyle florr gaz da dier bir hava kirletici olarak karmza kmaktadr. Atk gazlardaki partikller iinde hammaddelerde bulunan alkali ve toprak alkali, bor, kurun, kadmiyum ve inko bileikleri de bulunmaktadr.

4. GRLT Tesis byklne bal olarak donanm says ve eitlilii artmaktadr. Tesislerdeki, imalat iin kullanlan makinelerin hammadde ilenmesinden itibaren gruplandrlmas ve makine trleri aada sralanmtr: Hammadde boyut kltme (krma, tme, ufalama) Hammadde dozlama Tama Kartrma Ayrma amur ekillendirme Kurutma Piirme Ambalaj ve kalite kontrol Hava kirlilii artma niteleri (torbal filtre ve slak artma)

KAYNAKLAR 1. TSF, Trkiye Seramik Federasyonu, http://www.serfed.com/pages/sektorel_aylik .asp 2. Endstriyel Kirlenme Kontrol Cilt 1, Prof. Dr. M.Talha Gnll 3. Kaytaz, Y., Diner, H., Eczacba Kartal Seramik Fabrikas Atk Sularnn Artlmas 4. TMMOB Maden Mhendisleri Odas web sitesi, Seramik Killeri

HAZIRLAYANLAR 08257003 Sezen ALTUNBA 08257026 Glsn Bire SELEK