Histolojide temel i doku ve organlardan uygun incelikte kk preparatlar hazrlayarak bunlar mikroskopta incelemektir.

Makroskopik olarak izlediimiz organlar binlerce, hatta milyonlarca kk fonksiyonel birimlerin birlemesinden meydana gelmitir. Baz byk organlar (rn;karacier, akcier, mide gibi)incelemek iin bir mikroskop slayt zerine yerletirmek mmkn deildir. Byle byk organlardan ancak kk paralar alnarak mikroskop preparatlar hazrlanr. Byk organlarn slaytlar deerlendirilirken , incelenen fonksiyonel niteler ile organn gerek bykl arasndaki iliki zihinde canlandrlmaldr. Gerekte boyutlu olan oluumlar mikroskopta iki boyutlu olarak izlenir.Bu grntde zihinde gelitirilerek boyutlu hale dntrlmelidir. Herhangi bir doku veya organ parasnn grnm kesit ynne bal olarak farkllk gsterir. Byle durumlarda organn hangi ynde kesildii ( longitudinal , transversal veya oblik ) bilinmelidir. Baz preparatlarda katlanma , yarklanma ,krlma veya boluklar gibi kusurlara (artefacts) raslanabilir. Preparasyon srasnda her trl zene ramen bu gibi kusurlar tamamen bertaraf etmek gtr.Onun iin bu gibi durumlar hemen retim elemanlarna sorulmal, yanl bilgi edilmemelidir.

Mikroskop ;plak gzle izlenemeyen cisimleri tanmak ve deerlendirmek amacyla n ve optik ilkelerine dayanlarak yaplm bir grme ve bytme cihazdr. lk , ilkel (prototip) mikroskop 1665 ylnda Hollandal gzlk Robert Hook tarafndan icat edilmitir.Mikroskobun morfolojik incelemelerde kullanlmaya balamas ise 1757 ylnda olmutur.Bu cihazn modern Histoloji alannda kullanlmas ise 19.yy ortalarna raslar. Bu sre iinde ok byk gelimeler gren mikroskop , aydnlatma kaynana gre k mikroskobu ve elektron mikroskobu olmak zere esas itibariyle iki tiptir. Ik mikroskobunda aydnlatma kayna gne n veya lambadr.Elektron mikroskobunda ise cismi aydnlatmak iin hzlandrlm elektron demetleri kullanlr.

l birimi olarak k mikroskopide mikrometre (10-6m) kullanlmaktadr. Elektron mikroskopide ise eskiden Angstron (10-10 m) kullanlmaktayd, son yllarda nanometre( 10-9 m )tercih edilmektedir.

 Ik Mikroskoplar

Ayrm Gc
. _ 1 -0.5 mikron 0.5-0.25 mikro

_Klasik (k)mikroskop
_Faz kontras mikroskop

_mmersiyon mikroskobu ... _Ultraviyole mikroskobu . _Ultraviyole mikroskobu . _Fleurosan mikroskop _Polarizasyon mikroskobu
Elektron Mikroskoplar

Ayrm Gc
Angstrom

_SEM ( Taramal , scanning elektron mikroskobu) . 300 Angstrom

_TEM(letimli ,Transmisyon elektron mikroskobu) . 3
(Ayrm gc nedir sorusuna cevabn u ekilde zet geelim : Mikroskoplarn

ayrm gc ; preparat grntlerinin iki nokta arasndaki netliinin kyaslamasdr)

Bir k mikroskobunun statif ve optik olmak zere iki esas ksm vardr.

1.STATF KISIM
Optik sistem dnda kalan ve metalden yaplm olan btn ksmlar statif (sehba)

diye isimlendirilir.

Statifin;
Preparat yerletirilen ksmna tabla , Objektifleri tayan ve ekseni etrafnda hareket ettirebilen ksmna revolver , zerine oklerin oturtulduu boru eklindeki ksmna tp ad verilir. Tp kaba ve

ince ayarl kollarla aa yukar indirilip kaldrlabilir. 2.OPTK KISIM

Cisimlerden bytlm grnt elde etmeye yarayan optik sistem 4 ayr ksmdan

meydana gelir.Bunlar k kayna , kondansatr , objektifler , okler dir . a)Ik kayna : Doal yada yapay k kullanlabilir.Ik kayna genelde mikroskobun altna monte edilmitir. b)Kondansatr : Preparat tablasnn altnda bulunur.Bir kol araclyla ayn eksen zerinde aa-yukar hareket ettirilebilir.Bir ka mercekten yaplmtr.Kaynaktan kendisine gelen younlatrarak preparat zerine younlatrarak preparat zerine ynlendirir.
Kondansatrn alt yznde kondansatr diyafram ad verilen bir diyafram

bulunur.Bunun grevi kullanlan objektifin bytme gcyle orantl olarak azaltp oaltmaktr.
Kk bytmeli objektiflerle alrken az k , byk bytmeli objektiflerle

alrken fazla k gerekir.

c)Objektifler : Objektifler metal bir tp iine yerletirilmi birka mercekten oluur. Bunlar optik sistemde ilk bytmenin meydana geldii ksmlardr.Her objektifin zerinde zelliklerini iaret eden baz saylar vardr. rnein ; objektif zerinde 40/0.65 160/0.17 saylar varsa, bu saylarn anlam udur.
40: objektifin nesneyi ka kez byttn , 0.65 : numerik apertr saysn ( ileriki slaytlarmzda bilgi verilecek) 160: objektifin kullanlaca tpn uzunluu, 0.17 :Preparat kapatmak iin kullanlacak lamel kalnl (mm ) gsterir.

Baz objektiflerde ( ) simgesi bulunabilir.Bu o objektifin her uzunluktaki tple kullanlabileceine iaret eder.

Yine baz objektiflerde 0.17 yerine ( 0 ) veya (-) iareti bulunabilir.(0) o objektifin

bakteriyolojik preparatlarda , (-) iareti ise her kalnlktaki lamelle kullanlabileceini gsterir.
__Numerik apertr says :
Bir mikroskobun ayrm gc (resolusyon gc , zmleme gc ) numerik apertr

says ile ilgilidir.Ayn bytmeyi salayan iki objektiften ;numerik apertr says daha yksek olan resolusyon (ayrm ) gc daha fazladr.Ayrm (resolusyon ) gc birbirine en yakn iki nokta arasndaki mesafeyi gsterir.
Objektifler kendi ekseni etrafnda dnebilen bir revolver zerine yerletirilmilerdir.

 Objektifler kuru sistemli objektifler ve immersiyon objektifler olmak

zere ikiye ayrlrlar.Kuru sistemli olanlarda obje ile objektif arasnda hava bulunur. mmersiyon objektiflerde ise daha fazla k toplayabilmek iin, obje ile objektif arasndaki aralk uygun bir svyla ( su , gliserin ,sedir ya) doldurulur.En iyi immersiyon sedir ya ile elde edilir.nk bu yan krma indisi (1.52 ) obje ve objektifinki ile ayndr.Havann krma indisi 1.0 , suyun 1.33 , gliserin 1.39 dur.Genellikle 40 defaya kadar byten objektifler kuru sistemli , 40 dan fazla bytenler ise immersiyon sistemli olarak yaplr. d)Okler : Tpn gze gelen tarafnda bulunur. Baz mikroskoplarda bir adet (monokler ), baz mikroskoplarda ise iki adet ( binokler ) okler bulunur. Okler ; objektifin bytt grnty tekrar byten ve objektifin k kusurlarn dzelten birka yaknsak mercekten olumu optik ksmdr.Objektiflerde olduu gibi her oklerin bytme gc zerinde yazldr.

 Monokler bir mikroskobun ksmlar yukarda verilmitir.

MKROSKOP BAKIMI
Mikroskoplar ok pahal cihazlardr. Bunlardan uzun sreli istifade etmek iin

bakmlarna dikkat etmek gerekir.Bu amala u hususlara azami dikkatinizi rica ediyoruz : Mikroskoplar direkt gne , radyatr gibi ortamlardan uzak tutunuz. Mikroskobun dier bir dman da toz dur.Bu nedenle mikroskop kullanlmad zamanlarda bir rt ile kapatlmaldr.Tozlanm olan ksmlar yumuak , temiz bir frayla temizlenmelidir. D merkezlere bulam immersiyon maddeleri nce yumuak bir bezle alnmal, sonra 3 ksm eter + 1 ksm alkol karm ile slatlm yumuak bir bezle hafife silinmelidir.Bu amala tek bana alkol yada eter kullanlmamaldr.

MKROSKOPK TEKNKLER
Histoloji ile sitoloji birbirleri ile yakn ilikilidir.Histoloji dokular inceleyen bilim

daldr.Sitoloji ise hcrelerin ayrntl yapsnn aratrlmasn konu alan bilim daldr. Sitoloji ve histoloji gzle grlemeyen yaplar bytc aralar yardm ile aratran bilim dal olduuna gre bu yaplarn bytc aralarla grlebilir duruma getirilmeleri gerekmektedir. Organizmalardan alnan doku ve organ paralarnn mikroskop altnda grlebilir duruma getirilmesi iin uygulanan ilemlerin tm mikroskopik teknik veya mikroteknik ad altnda toplanr.

 Histolojik tekniklerin byk bir blm canl dokuya en yakn bir biimde

korunmu veya fikse edilmi ldrlm dokulara uygulanmaktadr.

Artifakt : ldrlen dokulardan hazrlanan tanmlanm histolojik preparatlarn

canl hcre ve dokulardan baz deiikliklere sahip olduu nu gz nnde bulundurmak gerekir. Bu deiiklikler artifakt olarak adlandrlmaktadr. Artifaktlar rnein mikroskopiye hazrlarken kullanlan herhangi bir srete ortaya kar. Histologlar zel amalarna gre ,dokuda en az hasara yol aacak yntemleri kullanmaldrlar.
Doku preparatlar hazrlamak ve incelemek iin ok fazla sayda teknik var dr.

Bunlarn ou , deiik tip mikroskoplarda incelenen kesitlerin hazrlanmas ile ilgilidir.

Fakat tek bir inceleme yntemi ve tabi ki tek bir boyama yntemi ve dokunun tm

hcrelerini ne de hcre iindeki komponentleri ( ayrntlar ) eit miktarda iyi gstermeyecektir.

Histolojik tekniklerin bir avantaj ok az miktarda dokuya gereksinim olmasdr.

Ayn rnekten boyama ile morfolojiyi, histokimyasal veya immunolojik yntemlerle fonksiyonel zellikleri , elektronmikroskopi ile de ince yapy gstermek mmkn olabilmektedir.Bazen boyama yntemlerinin tam anlalm bilimsel temeli yoktur fakat artk ok sayda kimyasal reaksiyon bilinmektedir.

STOLOJ-HSTOLOJ YNTEMLER 1) PREPARASYON YNTEMLER 2)NCELEME YNTEMLER A)Taze hcre ve dokular B) Sitolojik teknikler C)Kesitsel yntemler 1)PREPARASYON YNTEMLER A)MAKROSKOBK YNTEMLER B)MKROSKOBK YNTEMLER

A)Taze hcre ve dokular:

Kan ve lenf gibi bir sv iinde sspanse olan hcreler, bir damla svnn direkt

incelenmesi ile grlebilir. Subcutenous ba dokuda olduu gibi gevek doku olarak gruplanm hcreler de , eer doku ince ise direkt olarak incelenebilir.Eer doku kalnsa veya kat bir organ halindeyse ayrarak normal tuz gibi sv ortamda hcreler birbirinden ayrlabilir.
Taze preparatlar hcreleri normal durumlarnda gsterirler ancak kontrast

azlndan dolay incelemede zorluklar ortaya kmaktadr.Bu zorluklar vital boyama veya faz-kontrast mikroskop kullanarak ortadan kaldrlabilir. _Vital Boyama : Hcrelerin sitoplazmasna renk ve kontrast veren bir yntemdir. Ehrlich, canl hcrelerin ;eer hcreler boya solusyonunda ayrlrlarsa ( buna subravital boyama deniliyor)veya canl organizmaya boyann injeksiyonu ile ( buna intravital boyama deniliyor )boyanabileceklerini gstermitir. Bu yntemler canl hcre ksmlarn gsterdiklerinden idealdir.

 Fakat vital boyama ile sadece baz sitoplazmik elementler gsterilebilir. Nkleus

vital boyalara direnlidir ve ekirdek zarnn boyalara kar geirgenlemesi hcre lmnn bir ifadesi olmaktadr.
Vital boyama deneysel almalarda ok kullanlmaktadr. Tespit edilmi materyal

kullanan sitolojik yntemlerde vital boyama kontrol olarak kullanlabilir. Gnmzde vital boyalarn yerini ksmen faz- kontrasyon mikroskopiye braklmtr.

B)Sitolojik teknikler:
Hcreleri ieren svlar veya aspire edilmi kemik ilii gibi ince doku paralar lam

zerine alnr veya yapk hcreler veya yapk hcreler grnlerini korumak iin tespit edilirler.
Organlar ve dokular da benzer ekilde lam zerine srlebilirler.Dokunun yapma

ve uygunluuna bal olarak bir miktar hcre lama yapacaktr. Smearler hcre yapsn gstermek iin boyamalar ve uygun bir ortam kullanarak kapatlrlar.
Dalak ve kemik ilii gibi baz organlar iin IMPRESSION YNTEM

kullanlmaktadr.Bu yntem organn kesi yzeyine veya dokunun bir parasna lam dedirerek yaplmaktadr.
Doku kltrleri ile , kroromozomlar iin lkosit kltrleri ile filmlerin ve

smearlerin kullanm ok uygundur.

C)Kesitsel Yntemler :
Bu yntemlerde doku paralar ince effaf dilimlere veya kesitlere blnebilir.

Yukardaki yntemlere zt olarak dokunun artitektr korunduundan avantajldr.

Histolojide doru sonu veren pek ok sayda kesitsel yntem vardr. Kk bir

para dokunun dikkatli bir rekontrfiksiyonu (yeniden yapm ) seri kesitlerin incelenmesi ile elde edilir. Tm rnekten kesit alnr ve sras bozulmadan saklanr. Numaralanm , boyanm preparatlar srasyla incelenir. Daha byk paralarn bloklarndan kesit hazrlamak olas olmayabilir.
Fakat birbirini takip eden ( birini alp birini almama ) veya dzenli aralklarla

alnan kesitler rnein tmnn yapsn kapsaml olarak aklayabilir.bu olaya step- sectioning __basamakl kesit alma olarak bilinmektedir.
Taze ve tespit edilmi dokunun kaln kesitler i keskin bak veya jilet ile elle

kesilebilir. Histolojik yap sadece yzey boyanacandan snrl olarak grlebilir.bu teknik hzl tehis almalarnda kullanlmaktadr. 1928 ylndan beri hala dokular tanmann hzl ve kolay yoludur. Fakat imdilerde mikrotomla (n mikroskobu iin kesit alan cihaz. Elektron mikroskobu iin kesit almay yarayan cihaz ise ultratom dur )alnm kesitler bu yntemin yerini almtr.
Histolojik kesitlerin ou 4-7 mikron ( mikrometre ) kalnlnda alnr.

Mikrometre (mikron) histolojide lm iin standart birimdir ve 1 mikron mm nin binde birine veya metrenin milyonda birine eittir.

 Ya damlacklar, sinir fibrilleri ve kan damarlar gibi geni yaplarn gsteriminde

10-25 mikronluk kesitler daha uygundur. Sentetik resinlere gmlen dokulardan 1 mikronluk kesitler alnabilir ve bu kesitlerden dier kesitlere gre daha ok iyi ayrnt elde edilebilir.
Elektron mikroskop iin ultratom ile 50-100 nm ( 0.05-0.1 mikron ) kalnlnda

kesitler alnabilir. __Floresans immunohistolojik yntemler __Otoradyoorafi __Mikroincineration __Mikroradyografi : Bu sistemde X nlarnn absorbsiyonlar ile histolojik kesitlerin yapsn almaktadr ve bu teknikle dokunun kimyasal yaps hakknda da bilgi edinmek mmkndr. Mikroradyografi zellikle X nlarnn absorbsiyonundan sorumlu olan mineraller var olduundan kalsifiye dokular ( kemik , kkrdak ,enamel ve dentin ) almak iin kullanlmaktadr.eer ince bir kemik kesiti , ince taneli fotografik emlsiyon ile yakn temasa konursa ve yumuak bir X nna maruz braklrsa fotograf , mineral materyalin dalmn gstermektedir. Bu tip bir preparat KONTAKT MKRORADYOGRAF olarak bilinmektedir. ( stteki 4 madde kesitler iin yararlanlan yardmc yntemlerdendir. u an isim olarak hatrlanmasnda fayda var )

2)NCELEME YNTEMLER A)MAKROSKOPK YNTEMLER

Histologlar dokular plak gzle inceleme yaparak bir ok ey renebilirler. plak

gzle inceleme uniform olmayan organlar iin esastr. nk histolojik inceleme sadece geni bir rnein paralarnda yaplabilir. Dokulardan hazrlanan bloklardan uygun bloun seimi zor olabilir. Mzede sergilenen rneklerin hazrlanmas kan damarlarnn ve dier anatomik yaplarn injeksiyon teknikler i ile gsterimi mikroskopik histolojiyi tamamlayan yntemlerdir.. B)MKROSKOBK YNTEMLER
Yansyan veya geen k kullanlarak dk gl bir steroskopik diseksiyon

mikroskobu ile tam doku rneklerinin incelenmesi dokularn ve ince barsak mukozasnn villileri gibi dokular baz kompenentleri grmek mmkn deildir. _Faz kontrast mikroskobu : Taze ve boyanmam doku ve hcreler incelenmektedir. _nterferans mikroskobu :Canl ve boyanmam hcrelerin hcre detaylar grmek iin kullanlmaktadr. Yine bu mikroskop optik terazi olarak kullanlarak intraselller yaplarn arlklar tespit edilebilir

_Konveksiyonel binokler mikroskop : Bu mikroskop ile effaf kesitler ve smearler incelenir.Bu mikroskopta genellikle geen k (transmitted light ) kullanlmaktadr. X20 den X1000 e kadar deien bir bytme gereklidir.Eer mikroskop k mikroskobunun zel tiplerinin bazlarnda kullanabilirse bu bir avantajdr.

_Karanlk saha mikroskobu :Bu mikroskop ile objelerin indirekt grnmn salamak iin yksek younlukla aydnlatma gereklidir.Karanlk sahada kondenserlerden direkt k mikroskoba girmez. Objeler mikroskoba giren direkt k hzmeleri ile transvers olduklarndan deil , indirek k hzmesinin mikroskop iine difraksiyonu ve yansmas nedeni ile grlmektedir. _Polarizasyon mikroskobu : Polarize veya kristalli yaplara sahip dokular incelenmektedir.

_Floresans mikroskop : Fluorokrom boyalarla boyanan veya imnunohistolojik tekniklerdeki floresansla iaretlenmi antikorlarla muamele edilmi kesitlerin incelenmesinde kullanlr.
_Elektron mikroskoplar : Yksek bytme ve ayrma gc reten elektronlarn ksa dalga boyu nn kullanrlar.Scanning elektron mikroskobu kk ve byk bytmelerde doku ve hcre yzeylerini gstermektedir.Transmisyon elektron mikroskobu ise transmisyon n demeti kullanarak ince kesitleri inceler.TEM deki bir gelime elektron probe mikroanalizer dir.Bu tipte dar bir elekron demeti doku iinden geerken , dokunun kimyasal yapsnn sagital tespiti salanr.

HSTOLOJK GZLEMLER KAYDETME YNTEMLER

Histolog en son olarak gzlemlerini kaydeder. Kaytlar u ekilde olmaldr. 1)ncelenen dokularn yapsn aklamak iin kelimelerin kullanld nitel terimlerle 2)Renkli fotoroakrografinin ve fotomikrografinin gelimesi ile kalc fotografik kaytlar korunur. Bunlar daha sonra demostrasyon ve eitim iin kullanlr.

Kantitatif ( nicel) yntemlerle histolojik yaplarn alanlar , hacimleri ,saylar kesin veya karlatrmal terimlerle ifade edilir.Bu yol mikroskobik gzlemleri kaybetmenin daha doru bir yoludur.
DEAL BR HSTOLOJ LABARATUVARLARINDA NELER BULUNMALIDIR ?
1)

Uygun llerde lavabosu bulunan tezgah

2) Formalin ve dier gazlarn alanlar etkilenmemesi iin eker ocak 3) Sert tahtadan yapl 45 *35 ebatlarnda bir diseksiyon tablas 4) Diseksiyonda kullanlmak zere ,

.20-30 cm uzunluunda ince azl baklar .makaslar ,tra makinas,jiletler ,paslanmaz elikten cetvel .eitli ebatlarda forcepsler , spanclar ,terazi, steromikroskop ,ilk yardm antas .bunzen beki ,scak tabla , inkbatr ( 37 derecelik ),frn ( 60 derecelik )

.Boyama alannn iyi klandrlmas , dk vattl tungsten , .Bir bakasnn inceleyecei kesitleri boyanan bir kii , her iki mikroskopta da renk filtrelerinin ayn olmasna dikkat edilmelidir.ok kullanlan yellowish eozin eer mavi filtre ile incelenirse farkl bir renk tonunda grlr. .Boya kaplar, cam kapakl kavanozlar ,distile su ve trikrom boyamadaki %1 lik asetik asit iin polietilen ykama ieleri ,pipetler ,seri kapatlan kesitleri boyamak iin paslanmaz elik veya plastik kaplar

RUTN HSTOLOJK TAKP 1)Para alma 2)Tespit 3)Sudan kurtarma 4)effaflandrma 5) Parafine gmme 6)Kesit alma 7)Boyama 8)Kapatma _Yukardaki maddeler k mikroskopu ve elektron mikroskobunda inceleme yapmak iin maddelerdir.ileriki derslerde bu maddeler ile ilgili gerekli bilgiler ayrntl olarak verilecektir. _Bankobilgi: Ik mikroskubu ile Elekton mikroskobunda inceleme ilemlerindeki farklar. 1-Ik mikroskobunda 1 cm 3 kesit alnrken ,elektron mikroskbunda 1 mm3 kesit alnr. 2-Gmme ortamlar farkldr. 3-Ik mikroskobunda kesme ileminde elik bak kullanlrken , elektron mikroskobunda cam bak kullanlr 4-Aldmz kesitleri Ik mikroskobunda lam zerinde incelenirken , elektron mikroskobunda lam kullanlmaz, grit kullanlr.

5-Ik mikroskobu iin hazrlanan preparatlar uzun zaman incelenmek zere saklanrken elektron mikroskobunda gritler ok uzun mrl deildir. 6-Ik mikroskobunda amaca uygun farkl boyalar kullanlabilirken , elektron mikroskobunda Uranil asetat ve Kurun sitrat kullanlr. 7-Kullanlan kesit alma cihazlarnda da fark vardr.I k mikroskobunda mikrotom kullanlyorken , elektron mikroskobunda ultratom kullanlr.

 Bu ders anlatm www.biyoloji.in sitesi tarafndan

yaplmtr. Facebook Sayfamz www.facebook.com/seninbiyolojin Her trl soru ve nerileriniz iin seninbiyolojin@gmail.com adresine mail atabilirsiniz.