HCRE

Hcre (cellula) lk defa 1665 ylnda Robert Hooke tanmlad.

Prokaryotik ve karyotik hcreler Prokaryotik hcre; Gerek bir nkleusa sahip deil, karyotlardan daha kk. Bizim konumuz karyotik hcreler.

HCRE

Organizmann; zel yap ve fonksiyonuna sahip, D ortamdan ald maddeleri kendiletirebilen (asimilasyon), Blnp oalabilen (proliferasyon), En kk ve en basit yaayan nitesidir.

Canl bir ya da daha fazla hcreden oluur. Hcrelerin hepsi ayn ii yapamaz ve ayn yapy gstermez. nsanda 200den fazla hcre tanmlanmtr.

Benzer hcreler bir araya gelerek dokular, Dokular sistemleri, Sistemler organizmay meydana getirir.

l Birimleri

Mikrometre (mikron, m) = 0.001mm = 10-6 m Angstrom (Ao) = 10-10 m Nanometre (nm) = 0.001m = 10-9m 1nm = 10Ao

Hcre Boyutlar

Gzle grlmez mikroskop ile gzlenirler.

Byklkleri farkldr. En byk hcre kadn dl hcresi ovumdur (ap:150-200 ).

Lenfosit

En kk hcre lenfosit (ap: 8-9 ) Ancak en kk hcrenin glia hcresi olduu da ileri srlmektedir. Genellikle hcreler 15-20 aras apa sahiptir.

PERFERK KAN

Deiik llerde Kan Hcreleri

Plazma Hcresi

Bant Ntrofil

Hipersegmentli Ntrofil

PERFERK KAN

Uzunluklar farkldr. rn; nronlarn uzunluklar geniliklerinden olduka fazladr. Krmz kan hcrelerinin boyutlar ise eittir.

yass

Hcre ekilleri

ekilleri farkldr. Yass, kbik, prizmatik, yuvarlak, oval, mekik, iplik, yldz veya daha farkl ekillerde olabilirler.

prizmatik

oval

yldz ekilli

kas hcresi
ekirdein ekli, hcrenin ekline uyumluluk gsterir.

Hcre Arlklar

Deikendir. rn; Kurbaa yumurtas 5 mg, Karacier hcresi 5 mikrogram

Hcre Yaps

Proteinler, karbonhidratlar, yalar Su eitli mineraller (Na, Ca, P v.b) Vitaminler ve hormonlar

Hcrede metabolik olaylar yapan canl yapsal birimler organel, Organellerdeki metabolik olaylara giren kan cansz yapsal birimlere ise inklzyon denir.

Hcrenin Blmleri
I) Hcre zar II) Sitoplazma (Cytoplasma) III) ekirdek (Nkleus)

Hcre zar Sitoplazma ekirdek

HCRE ZARI
Plazma Membran veya Plazmalemma

Hcre Zar

Sitoplazmay hcre dndaki evreden ayran hcrenin en d blm, Hcre ile evresi arasnda madde alveriini salar (seici engel).

Hcre Zar

Hcrenin beslenmesi ya da ileviyle ilgili maddeleri evreden alr. Sitoplazmada retilen eitli maddeleri hcre dna karr. Vcuda giren mikroplar ve yabanc cisimleri ieriye alr. Bunlar hcre iinde etkisiz hale getirilir.

Hcre Zar

7,5-10 nm kalnlktadr. Lipit (fosfolipit ve kolesterol) ve Proteinlerden oluur.

7,5-10 nm

Hcre Zar (Fosfolipitler)

polar

Bir polar (kafa) ve iki nonpolar ksm (kuyruk) vardr.

nonpolar

Hcre Zar (Fosfolipitler)

polar (hidrofilik)

Polar ksm (hidrofilik) (suyu seven-tutan), Nonpolar ksm (hidrofobik) (sudan korkan-tutmayan)

nonpolar (hidrofobik)

Hcre Zar (Fosfolipitler)

hcre d

Kuyruk kuyrua dzenlenmilerdir. Nonpolar ksmlar birbirine bakar

nonpolar (hidrofobik)

hcre ii

Hcre Zar (Fosfolipitler)

hcre d OSO4 (koyu) 1

nonpolar (ak)

EM da gzlenebilir. IMda gzlenmez. Osmiyum tetraoksit (OSO4) ile muamele edildikten sonra EM da trilaminar ( tabakal) bir yap gsterir. Bu yap nit membran olarak kabul edilir.

hcre ii

OSO4 (koyu)

Hcre Zar (Fosfolipitler)

nonpolar (ak)
1

EMda Koyu-Ak-Koyu Alanlar eklinde grlr.

OSO4 (koyu)

Hcre Zar (Fosfolipitler)

EMda dondurup krma teknii ile de tabakal yap ayrt edilebilir.

hcre membran nron hcreleraras blge

nron

hcre membran

Hcre Zar (Kolesterol)

Hidrofobik alanlarn iine doru gmldr.

kolesterol

Hcre Zar (Proteinler)

periferal proteinler

Periferal proteinler, ntegral proteinler. Periferal proteinler, membran yzeyine gevek olarak balanrlar.

integral proteinler

Hcre Zar (Proteinler)

ntegral proteinler

ntegral proteinler, Lipit tabakas iine byk molekller olarak gmldr veya membrann iki yz arasnda uzanr.

Hcre Zar
lipit

protein

Protein ve lipitlerin yerleim dzeni mozaik eklindedir.

Hcre Zar

Bu dzen hcre membran yapsn aklayan sv-mozaik modelinin temelini oluturur.

Hcre d
Hcre Zar (Proteinler)

Baz proteinler, hcre d ve ii arasnda madde geiine izin verir. Bu proteinler transmembran proteinleridir.

Hcre ii

Hcre Zar (Proteinler)

Na+, K+ ve Ca+2 gibi iyonlar integral membran proteinleri ile hcre membranndan aktif olarak tanrlar.

hcre zar

Hcre Zar
ekirdek

mitokondri

Dier membranl yaplar (ekirdek zar, ER, golgi kompleksi, salg granlleri, lizozom, ekirdek) ksmen hcre zarna benzerler. Ancak yapsal ve fonksiyonel olarak birbirlerinden farkldr.

Glikokaliks (hcre rts)

Hcre zarnn d yzeyinde bulunur. Hcre zarn dier biyolojik zarlardan ayran bir zelliktir

Glikokaliks

Polisakkarit molekllerinden (karbonhidrat) oluur. Karbonhidratlarn bir ksm integral proteinlere, bir ksm ise lipitlere balanr.

glikoprotein

Glikokaliks
Karbonhidratlarn protein ile yaptklar bileikler glikoprotein, Lipit moleklleri ile yaptklar bileikler ise glikolipitlerdir.

glikolipit

Glikokaliks

Golgi organeli tarafndan sentezlenir. Hcre yzeyinde antijen-antikor birlemeleri iin uygun ortam oluturur. Bir hcrenin baka bir canlnn organizmasnda antijen zellik gstermesini salar. Hcrenin dier hcreler tarafndan tannmasn salar (hcrenin kimliini belirler).

Glikokaliks

Hcreyi kimyasal ve fiziksel etkilerden korur. Hcrelerin birbirlerine yapmasn salayarak doku olumasna yardmc olur. zel boyalarla IMda gzlenebilir (Alsian blue, rutenium red, PAS). Reseptr grevi gren bir ok protein ierir.

Hcrenin Blmleri
I) Hcre zar II) Sitoplazma (Cytoplasma) III) ekirdek (Nkleus)

STOPLAZMA
ekirdein evresini kuatan, saydam grnl ve pelte kvamdaki blm

STOPLAZMA
Organeller Sitoplazma

inkluzyonlar (inklzyon

cisimcikleri) Hcre iskeletini oluturan yaplar Sitoplazma matriksi

sitoplazma ekirdek

Hcre

Organeller
Sitoplazmada

hcre ii svnn yataklk ettii, hcrenin kk i organlar olarak kabul edilen canl yapsal birimlerdir. Bir ksm membranla evrilidir.

Organeller

Ribozom Endoplazmik retikulum Mitokondri Golgi kompleksi Lizozom Peroksizom (mikrocisim) Salg granlleri

Organeller

Hcrenin protein sentez mekanizmasna katlan primer organeller; Ribozomlar (poliribozom) GER, Golgi kompleksi

Ribozom

Membranla evrili deil, 12 nm genilik, 25 nm uzunluunda, Proteinlerin biraraya gelmesi iin bir ortam oluturur. Protein retimi gereken hcrelerde saylar ok fazla.

Ribozom

Kk ve byk alt niteden oluur. Ribozomal alt niteler ekirdekik de sentez edilir, ayr ayr sitoplazmaya verilir ve protein sentezi baladnda birleirler.

Ribozom

Birleme protein retmek iin mRNA nn alt nitelere tutunmas ile gerekleir.

Ribozom

ki eittir. 1. Serbest ribozomlar 2. Bal ribozomlar

Serbest Ribozom

poliribozom

serbest ribozom

Sitoplazmada serbest olarak bulunur. Tek olarak veya birarada (poliribozom) grlebilirler. Sitoplazma iinde kullanlan ve hcre membran yapsna katlan proteinleri yapar (yapsal proteinler).

GER

poliribozomlar

serbest ribozomlar

Bal Ribozom
ER membranlarna bal olarak bulunur.

AGER

GER

Endoplazmik Retikulum

ER Mi Li

Hcredeki en byk membranz sistem. Birbirlerine tbl ve vezikllerle baldrlar. rnleri sitoplazma dna vermek veya hcre iinde kullanmak iin depo grevi yapar.

PM

Endoplazmik Retikulum

ki ekilde grlr. zerinde ribozom bulunan Granll ER (GER) zerinde ribozom bulunmayan agranll ER GER dzlemi keseler, ER tbl a eklinde

GER AGER

GER
Sisterna

Keseye benzer sisternalara sahip, ribozomlar sisterna yzeyinde bulunur.

Ribozomlar

GER
Fibroblast

GER Mi Liz

Protein salgs iin zellemi hcrelerde belirgindir. rn: fibroblastlar, plazma hcreleri, pankreasn asiner hcreleri

PM

GER
Unit Membran

Mi

Nkleer zar ile yakn iliki iindedir. GER ve AGER birbiriyle balantldr. rnler GERde yaplr, AGER iine geer ve dier blgelere tanr.

AGER

Karbonhidrat ve lipid sentezine yardmcdr. zellemi fonksiyonel kapasiteye sahiptirler.

AGER

GER

AGER

rn; KC hcrelerinde toksik maddelerin temizlenmesi iin gerekli enzimler bulunur. Kas hcrelerinin kaslmasna yardm eder.

Golgi Kompleksi

Pinositik vezikl
Ekzositoz

Salg Granl Golgi Sisternas

Alc yzey Transfer vesicle

GER gelen vezikl ieriini paketleyen nite. Membranla evrilecek olan materyal golginin deiik sisternalarnda biraraya gelir.

GER

Golgi

Alc Yzey

Membranla evrili, keselerden oluan dzlemi ynlar.

SR

Golgi Kompleksi

Hcrede retilen maddelerin retim, depo ve nakil grevleri vardr. Protein ve fosfolipidler de dahil olmak zere bir ok madde deiiklie urar. Belirli baz maddelerin retimi gerekleir (rn: hyaluronik asit). Saylar hcrenin tipine gre deiir.

gnderici yz

Golgi Kompleksi

alc yzey

ok kutupludur. Cis, medial ve trans blmleri vardr. ERdan maddelerin Golgiye iletildii yzey alc (ilev) yzey, Golgiden maddelerin gnderildii yzey gnderici yzeydir.

Golgi Kompleksi

ERdan maddeler tayc vezikller aracl ile Golgi kompleksine tanr. Golgi ierii yine vezikllerle golgiyi terk eder.

Lizozom

erii sindirim enzimleri olarak ekillenmi olan byk vezikllerdir.

Lizozom

aplar 0.3-0.8m En az 40 farkl tip hidrolitik enzim ierir. Ortam asidik pHdr. Membran btnl bozulmad srece hcre zarar grmez.

Lizozom
Li

Nu
GER

Ly
NE

Nu

Hcre iinde Makromoleklleri, Hcre artklarn, Fazla veya yalanm organelleri ve Yabanc maddeleri sindirirler.

Lizozom

Li Li

Metabolizma son rnlerinin yeniden kullanma sunulmas veya, Hcreleraras blgeye iletilmesini salarlar.

Nu Bazal cisimcik

Lizozom

Baz durumlarda sindirilemeyen maddeler etraf zarla evrili olarak sitoplazma da kalr. Bu maddeler artk cisimcik (rezidel body) olarak adlandrlr. (zellikle lipitler sindirime dayankldr)

Peroksizom (mikrocisimler)

Kk (ap: 0.2-1 m), siferik ya da oval ekilli ve mebranla evrilidir. 40dan fazla oksidatif enzim ierir (rn: katalaz). Uzun zincirli ya asitlerinin katabolizmasnda grevli

Salg Granlleri

rn metabolik, hormonal veya sinirsel mesaj ile uyarlp salverilmesine kadar depolayan hcrelerde youndur. ap 0,2 ile 2 m. nit membran ile evrilirler. Salg rnlerinin younlatrlm eklini ierirler. (GER ieriinden 200 kez daha youn). Proteinler, nkleotitler veya glikozaminoglikanlar bile bulunabilir.

Proteazomlar

Kk, ieriinde protein olan organel. Yaps bozulmu proteinlerin proteolizisinden sorumlu.

Mitokondri

Esnek, ubuk eklinde evresi 0.5-1 m. Bazen 7 m uzunlukta olabilir. Hcrenin enerji havuzu ve solunum merkezi olarak tanmlanabilir. Enerjiyi hcrede kullanlabilir hale getirir.

mitokondri

Mitokondri

kas hcresi

mitokondri

Enerji gereken hcrelerde olduka fazla (rn: her bir KC hcresinde 2000 adet) Oksidadif fosforilizasyon yoluyla ATP retilir.

KC hcresi

Mitokondri

D ve i membran mevcut. D membran dz, membran kvrntldr. Membranlar nit membran yapsnda

Mitokondri

membran katlantlar krista olarak adlandrlr. Krista membran yzeyini arttrr. Krista saysnda art, ilgili olan hcrenin enerji ihtiyacn gsterir. rn, kalp hcresindeki krista, osteositten daha fazla

Mitokondri

ntramembranz aralk

ve d membranlar aras intramembranz aralk olarak bilinir. 10-20 nm genilikte.

Mitokondri

membrann snrlad blge matriksdir.

D Mitokondrial Membran

Transmembran proteinleri tarafndan oluturulan ok sayda kanallar vardr. Kanallardan 10 kD byklnde suda znen molekller geer.

ntermembranz aralk

Kanallardan geen maddeler nedeniyle sitosol ile benzer yapdadr.

 Mitokondrial Membran

Matrikse doru yapt katlantlar krista olarak bilinir. Kristalar zerinde ok sayda ATP sentez proteinleri mevcut.

 Mitokondrial Membran

Ayrca ok sayda protein kompleksi de (solunum zincirleri) yerleiktir.

Matriks

Membranlar belli blgelerde kk molekllerin ve proteinlerin giri kn salayan geit blgeleri oluturur.

Matriks
eriinde; %50 protein Ribozom, tRNA, mRNA DNA Matriks granlleri bulunur.

Mitokondri

Kendi DNAs olan tek organel ift zincirli mitokondrial sirkler DNA (cDNA)

Matriks Granlleri

30-50 nm apnda, Grevleri tam olarak anlalamam.

mitokondri

mitokondri

Matriks granlleri

mitokondri

kas hcresi

Hcrenin Blmleri
I) Hcre zar II) Sitoplazma (Cytoplasma) III) ekirdek (Nkleus)

ekirdek (Nkleus)

Hcrenin en byk ve en nemli organeli olarak da tanmlanr. ap: 5-10 m, Yeri ve ekli, hcrenin grevi ve ekline bal olarak deiebilir.

ekirdek

Yuvarlak veya uzam bir hcrede genellikle merkezde bulunur. Polar (kutuplam) hcrelerde rnein epitel hcrelerinde bazale ya da apikale yerleiktir.

ekirdek

evresini sitoplazma sarar. Genellikle bir hcrede bir ekirdek bulunur. Karacier, izgili kas hcrelerinde birden fazla olabilir. Hcrenin denetim merkezidir.

ekirdek
ekirdek zar (nkleus membran, nkleer zar) Kromatin ekirdek matriksi (nukleus matriksi, nkleoplazma) ekirdekik (nukleolus)

ekirdekik

Karacier Hcresi ekirdei

ekirdek Zar

ekirdei eviren ince bir hat olarak IM grlebilir. IMda grlen yap, Zarn i yzeyini snrlayan ince bir heterokromatin tabakadr.

ekirdek Zar

perinkleer aralk

EMda paralel, ift katl nit zardan olutuu gzlenir. ki zarn arasnda perinkleer aralk var (40-70 nm). ift zar ve aralk birlikte ekirdek zarn yapar.

ekirdek Zar

nkleer por

ve d zarlarn kaynat yerlerde nkleus porlar (nkleer por) (aklk) var (70 nm). Porlar nkleus ve sitoplazma arasnda geileri salar. Porlardan DNA geemez.

ekirdek zar perinkleer aralk nkleer por

nkleer por

ekirdek Zar
Porlar tam ak deildir. Porlarda tek tabaka eklinde protein kprlerden oluan diyafram vardr.

protein kpr

Nkleer porlar

ekirdek Zar

ekirdek zar bazen GER ile devam eder ve GER gibi fonksiyon yapar. Bu durumda sentez rnleri perinkleer arala salnr.

Kromatin

Hcrenin genetik materyalidir. ekirdekte en fazla bulunan maddedir. Heterokromatin ve kromatin olarak grlr. Her iki tip kromatin hem IMda hemde EMda ayrt edilebilir.

Heterokromatin

EM da kaba granll ve IM da nkleoproteinin bazofilik kmeleri olarak grlr.

kromatin

Sadece EM da organize olmu olarak grlr. IMda incelendiinde hafif boyal sahalar olarak grlr.

heterokromatin

ekirdekik
kromatin

Karacier Hcresi ekirdei

Kromatin

Kromatinin boyanma younluu IM da, farkl doku ve hcre tiplerinin ayrmnda kullanlr.

ekirdekik (nkleolus)

1m apnda, rRNA ve proteinden zengin yuvarlak bir yapdadr. Protein sentezi yapan hcrelerde oktur. Membranla evrili deildir.

ekirdekik

4 blm var 1. Kromozomal blm 2. Pars fibrosa 3. Pars granulosa 4. Nkleolar matriks

Kromozomal Blm

ekirdekii ince bir halka eklinde kuatan, bir yada bir ka solgun boyal blge olarak grlr.

Pars Fibrosa (pars amorfa)

ekirdekiin i ksm rRNAnn ilk kopyasnn olutuu yer 5-20 ribonkleoprotein fibrillerinden oluur

Pars Granulosa (nkleolonema)

15-20 nm granllerden ibaret ekirdekiin d ksmnda yer alan blmdr. Olgun ribozomal alt niteler bulunur. Snger grnmdedir.

Nkleolar matriks

Nkleolar organizasyonun aktif olduu fibril a

ekirdek Matriksi

Kromatin ile ekirdekiin arasn doldurur. Proteinler, metabolitler ve iyonlar vardr. Nkleik asitler ve eriyebilir ierik ortamdan uzaklatrldnda geriye kalan fibriler yap ise nkleus iskeletidir.

RNEK MKROGRAFLAR

NRON

NRON

NRON

NRON

PURKNJE HCRES

PANKREAS

GOBLET

MESANE

BBREK

BBREK

BBREK

Teekkrler