T.C.

UAK NVERSTES FEN EDEBYAT FAKLTES TRK DL ve EDEBYATI BLM SKENDER PALANIN BAZI ESERLERNDE GEEN REMZ ve MAZMUNLAR SZL

HAZIRLAYANLAR SEMH BNC 100908015

MELTEM ZVATAN 100908021 ELF NUR VC 100908037 DANIMAN YRD. DO. DR. AYE NUR SIR

UAK - 2012

-AAbdl Birinin yerine gemek, deitirmek, karlk anlamlarna gelen beden kelimesinin ouludur. Nefislerini ruhlarna bedel ettikleri, diledikleri zaman diledikleri yerde kendilerine bedel birer cesetle grnebildikleri yahut erenlerden biri lnce Allah tarafndan bir bakasnn onun yerine geirilmesi dolaysyla Hak klarnn bir ksmna abdl denilmitir. Bunlar krk veya yedi kiidirler. Ama kelime daha sonralar tekil anlamda kullanlmtr. Dnyann her annda abdllar mevcuttur. Bunlar az konuan, az yiyen ve az uyuyan, dknlere yardm eden, yamur duas ederek yamur yadrabilen, slm ordularna yardm eden kiiler olarak bilinir. Bugn abdllar adna birok yerde yatrlar ve trbeler vardr. Birok tekke airi de abdl lkabn kullanmtr. Abdllarn bedenlerine nal eklinde dalar yakmalar, yaygn bir dettir. (Mstesna Gzeller, 2008:103,104) b- hayt lmezlik suyu, damlalar sonsuz hayat balayan tatl ve lezzetli su, bengisu. Efsaneye gre skender-i Zlkarneyn ordusuyla birlikte bir memlekete uram. Orada kendisini ileride bir deniz olduu, o deniz geilince ay sren karanlklar lkesinin balad ve bu lkede b- hayt olduu sylenmi. skender, veziri Hzr da yanna alarak denizi gemi ve zulumt (karanlklar) lkesine varm. Bu arada lys da yanlarndaym. skender de karanlklar aydnlatan iki mcevher (veya bayrak) varm. Birine Hzr ile lysa vermi. Hangisi suyu bulursa yekdierini haberdar etmek artyla ayrlmlar. Hzr ile lys yorulunca bir pnar kenarna oturup karnlarn doyurmak istemiler. Hzr yannda getirmi olduu pimi balklar karm. Pnardan elini ykarken bir damla su bala damlam. Balk o anda canlanp suya karm. Hzr bilmi ki b- hayt budur, kana kana imi. lysa da iirmi. O srada bunlara bir emr-i lh gelmi ki bundan skendere sz etmesinler. Dou edebiyat ve efsanelerinde bu hikyenin varyantlarna ok rastlanmakla birlikte Batda da b- hayt inanc vardr. Kuran- Kerimde Zlkarneyn, Hzr ve lys dolaysyla bu sudan bahsedilir. lh ak anlamnda tasavvuf bir sembol olarak kullanlan b- hayt, ledn ilminden kinyedir. Edebiyatmzda geni bir kullanm alan bulan bu manzm, manev neeyi, ak ve irfn karlar. iirlerde, ince ve saf sz olarak kullanld gibi sevgilinin dudanda da b- hayt zellii vardr. Dudaklar evreleyen ayva tyleri ise zulumt lkesidir. Genellikle Hzr ve skender ile telmih ve tensp yoluyla kullanlr. Ey Muhibb ! Sevgilinin elinden, hayat balayan bir kadeh iki yudumladktan sonra, insan Hzr elinden b- hayt imeyi neylesin? (Mstesna Gzeller, 2008: 42, 44, 46, 177)

dem Semav dinlere gre Allahn yaratt ilk insan ve peygamber Kuran- Kermde dem hakknda birok yetler vardr. (Msl. Bakara/ 31, 33, 34, 35, 37) Yine birok hadislerde de ad geen dem Ebl-Beer (nsanln Babas) knyesiyle ve Safiyullah (Allahn temiz kulu) sfatyla anlr. Kuru amurdan ekil verilmi bir balktan (veya cvk amurdan, yahut da amurdan szlm bir zden) yaratlan demin topra yeryzndeki her cins topraktan alnarak oluturulmutur. dem insanln babas olduu iin kelime olarak insan anlamnda da kullanlr. Gerek din gerekse din d Trk edebiyatnda dem peygamberin kssalarndan geni apl faydalanlmtr. dem, amurdan yaratlmas, meleklerin kendisine secde etmeleri, Cennetten kovulmas ve oradaki hayatn zlemi ile uzun yllar alamas vs. ile batan telmh olmak zere birok sanat dolaysyla anlmtr. Bu kssalar edebiyatmzda hayli yer tutar. Yine dem, devriyelerin nemli bir malzemesini oluturur. Bazen sevgilinin deme, rakibin de eytana benzetildii olur. Hz. demin oullaryla balayan kavga, ekime, geimsizlik ve savalar, yeryzndeki dier demoullar arasnda var olduka da, bu meslee ihtiya her geen gn artacaktr. (Mstesna Gzeller, 2008: 47) Ayr Bakalar, yabanclar. Divn edebiyatndaki ak genini oluturur. Bunlar seven, sevilen (yr) ve sevgilin dier klar (ayr)dr. Rakb olarak bilinen ayr, n ikyetlerini maruz kalr. Onun iin kt, irkin, zararl ve zalimdir. Ayr kelimesi oul bir kelimedir. Yani bunlar birden fazla, bazen yzlercedir. Bu bakmdan ayr, sevgilin mahallesinin bekileri veya kpekleridir. asla ieri brakmazlar. k onlar bazen domuz, tilki diye nitelendirirken bazen, eytan ve dev, bazen de kfir olarak niteler. Hatta ona diken karayzl, bed ehreli, vs. sfatlarn da yaktrr. Fikrin visl-i yr ile ayr derdi mi Hafz de dorusun dil cnda ne var ne yok (Krklar Meclisi, 2006: 96) h Bir ac nlemidir. Divn iirinde n ak ateiyle gnlnden kan bir duman olarak dnlr. h denildii zaman, azdan kan buu mnasebetiyle hsn-i talil sanat kullanlr. h, bazen oka benzetilir ve bedduann ksa zamanda yerini bulacana iaret edilir. Bazen de bu ok ile sevgili denilen keklik avlanm olur. Divn edebiyatnda h ile ilgili birok tebh ve mecazlar kullanlmtr. Birkan yle sralayabilir: Rzgr, hava, bayrak, ok, rh (yol), d, ate, duman, le vs. h Arap harfleriyle yazld zaman gne ile gnein yayd nlara benzetilir. Benzetmede, he harfi gne kursunu, elif ise nlar karlar. Gzya ve htr; tazarru ve mnacattr. (Kitb- Ak, 2010: 16)
2

h Ceyln. Gzel gzl, gzel kokulu ve rkek olduu iin sevgiliye benzetilen h edebiyatmzda birok tebhlere neden olmutur. Gzlerinin iri ve gayet siyah oluu sevgilinin gzlerini hatrlatr. h bazen aslan denen gneten kaan bir ay olarak olarak karmza kar. Yine gz, baka gre bazen aslan, bazen h olur. h daha ok Ht n, tatar, zlf vs. kelimeleriyle tensp iinde kullanlr. h, avlalan bir hayvan olduu iin sayyd, dm (tuzak), vah kelimeleriyle birlikte de anlr. Mecnunun llere dt zaman hlarla dostluk kurmas da telmihen anlan baka bir zelliktir. Bu durumda sahra ve lden de bahsedilir. Sevgili denen hnun asla ele gememesi, hnun bir perye benzetilmesine neden olmutur. Buna gre gnlerden birinde bir padiah ava kar. Bir h grr ve peinden geer. Sonunda h bir maaraya snr. Padiah ieri girince de silkilenerek per kz oluverir. Bu bakmdan bazen h ile sihirin de birlikte kullanldna ahit oluruz. Nz sahrasnda tr-i gamze-i hn-rz ile r-i dili sayd eden ol em-i hlar mdr (Krklar Meclisi, 2006: 52) Akk Krmz renkte kymetli bir tatr. Edebiyatta Sheyl yldznn tesiri ile renk kazanan akk, bu yldzn en parlak grnd Yemenden karlmtr. Dudak, renk bakmndan akke benzer. Yine n gzyalar da akk rengindedir. Tensp yoluyla karld yer olan Yemen ve Sheyl yldz ile birlikte kullanlr. Akk bedenden akan kanlar durdururmu. Kalbe kuvvet verir ve hafakan giderirmi. Gze srme diye ekildiinde grme melekesini arttrr ve kirpikleri gzelletirirmi. Yzk olarak tandnda fakirlii giderdiine dair bir hads rivayet edilmitir. Ol grnenler ey per dendn, leb degl Biri anun akiki Yemen, birisi ne dr! (Krklar Meclisi, 2006: 79) rif rfan sahibi, Allah tanyan kii. Nefsini bilen, Allah bilir. melinde bir hads-i erif vardr. Sfler irfan bir Allah vergisi olduunu ve bu yzden ilimden stn olduunu iddia ederler. rif, ilm-i ledn denen lh hakikatler bilgisini renmek ve almak yoluyla deil, ilhm, hl, phe perdesinin tesine geme yoluyla elde eder. rifler Allaha sevap kazanmak iin deil, Onun emrini yerine getirmi olmak ve ztn ibadete yegne lyk zt bildiklerinden ibadet ederler. Divn iirinde irler sevdiklerini rif kisvesiyle vasfederler. Bunun iin de rifin her eyi bilmesi, baz remizlerle a bir eyler anlatmas gibi zellikleri de ele alnr. Srr- ezel oldu ikr rif nee eylesin mdra (Krklar Meclisi, 2006: 21)

As Denek, sopa, baston. Kuran- Kermde Hz. Musya ait bir as olduundan bahsedilmektedir. (Bakara/ 57) Hz. Musaya ait olan bu asnn cennetteki mersin aacndan yaplm olduu, dem peygamber tarafndan dnyaya getirildii ve btn Ben srail peygamberlerinden miras yoluyla Hz. Musya kadar geldiine dair bir rivayet vardr. Mus peygamber elindeki bu as ile kayadan su karmak, Kzldeniz geilecei zaman denizi ikiye yarmak, aa olup yaprak amasn salamak gibi mucizeler gstermitir. Edebiyatta en ok ylan ve ejderha ekline girdii mcizesi ile anlr. Bundan baka as edebiyatta, bir denge unsuru oluu ve uzunluu dolaysyla anlr. Ak sarhou olan bir k iin iki kadehi bir as olur dervilerin bir as tadklar da yer yer sz konusu edilir. Ylan olmas dolaysyla da sevgilin sana benzetilir. Sihir, ylan, sa, dervi ve hrka kelimeleri ile birlikte tensp yoluyla kullanlr. siyb-sdaki benzetme eki olan snn s deirmen anlamn tar. (Ah minel- Ak, 2008: 10)

Ases Gece devriye gezen beki, kollu kuvveti. Asesler, Yenieri Ocana mensup olup inzibat ve asayi grevini yklenmilerdi. Bilhassa gecelein devriye gezip gvenlii salamak onlarn grevleriydi.Edebiyatta ases sevgilin gece renkli salar ve su ilemi olan gnl olarak birlikte kullanlr. Sevgilinin gzellii ases grevini yrtr, tutsak eder. Sanki rindlik bir yz karas su, zahit de onlarn ases ba. (Ah minel- Ak, 2008: 299)

-BBbil Badatn aa taraflarnda bulunan, ilkadan kalma bir ehir. Bu ehirde eskiden bir kule ve bir kuyu varm. Hrut ve Mrut bu kuyuda byclkle urar ve insanlara by retirlermi. Ayrca burann halknn yldzlarla ok ilgilendikleri, byclk ve cadlkta ilerlemeler gsterdikleri de rivayetler arasndadr. Bbil, imdiki Mezopotamya ve Irak civarndadr. (Per-an Gzeller, 2008: 62) Bkl Mehur bir budala Arapn addr. ki sz bir araya getirmekten ciz olan bu Arap, mesel on bir rakamn diliyle ifde edemeyerek iki elinin on parman aar, bir de dilini uzatrm. Gzel sz sylemeyen kstahlar iin Bkl sfat kullanlmas eski irlerin deti imi. Bir Arap deyimi vardr: Ay min bkl derler. Bu sz Bkldan daha beceriksiz, daha snepe demektir. (Mstesna Gzeller, 2008: 108, 109, 110)

Btn , gizli, grnmeyen ey. Zhirin ztddr. Her nesnenin bir i, bir de d grn vardr. Her eyin iinde baka eyler gizlidir. Bir dervi zahirini mal ve mlkten, btnn da karlk bekleme endiesinden arndrd vakit tecrit yoluna girmi, tecerrt makamna varm demektir. (ve Gazel Yeniden, 2006: 3)

Bedh Esma-i hsndan Vedd isminin bir baka ifadesidir. Allahn en g ileri en az zamanda yapmasndan kinyedir. Bir rivayete gre mektuplar yerine ulatrmakla grevli huddn melein addr. Bunun iindendir ki eskiden mektup zarflar zerine Bedh veya bunun ebced ile karl olan 2,4,6,8 rakamlar yzlrm. Bylece mektuplar kaybolmadan gidecei adrese ulaacaktr. Eski dnemin APS yntemi bu imi demek ki ?!.. Bedh, bir rivayete gre, Allahn isimlerinden biridir. (Mstesna Gzeller, 2008: 11, 12)

Behrm Kelimenin birok anlamlar iinde en mehur olanlar unlardr. 1. Gne ylnda her ayn 20. gn. 2. Bugnn ilerini dzenlemekle grevli melek. 3. Ssnler soyundan ranl bir hkmdar. Hrmzn olu Behrm, koyu bir zerdt olduu iin Maniyi, derisini yzdrerek ldrtmtr. (Mstesna Gzeller, 2008: 75) Berceste Kolayca hatra geliveren ama yksek bir mn tayan msra. Genellikle azde olduu hlde beyit ve drtlk eklinde de grlebilir. Baknz Cenab Paa, olur ile olmaz nasl yan yana getiriyor ve bir t babnda ne gzel bir berceste husule getiriyor: Ser vermek, olur; sr ayn eylemek, olmaz. (Mstesna Gzeller, 2008: 230)

Bgne Kaytsz, ilgisiz. Divn edebiyatnda sevgili n durumuna daima bgnedir. Onu grse grmezlenir, bilse bilmezlenir. Bu durum n gam ekmesine ve ikyetlerine neden olur. Genellikle in (bildik, tandk) kelimesiyle tezat yaplarak kullanlr. Klsik iirin genel kabulleri erevesinde bugne kltr malzemesine bgne olmayacaktr. (Ah minel- Ak, 2008: 38)
5

Blbl Divn edebiyat blblden ayr dnlemez. O, aklaryla alayp inleyen, durmadan sevgilisinin gzelliklerini anlatan ve ona ak szleri arz eden bir n timslidir. Bazen n kendisi, bazen can, bazen de gnl olur. Blbl gle k kabul edilir. Bu durumuyla a ok benzer. stelik gzel sesi de n gzel szleri, iirleridir. Blbl seher vaktinde gl karsna alarak ter. Gl, onun iin yapraklar yeni alm bir kitaptr. det blbl o kitab okur. Gl, nz; blbl, niyz iin yaratlm gibidir. Blbl btn bu niyzlaryla bir destan yazmaktadr. Bu destann iinde gzya da vardr, cier kan da. Her yeri elem, ac, cevr cef doludur. Binyllar ve binlerce yllar boyunca pervaneyi atee dren blbl eydalandran o muydu? Neydi sevgi?!.. (Kitb- Ak, 2010: 9)

-CCme amar, elbise, srta giyilen her ey iin kullanld hlde aslnda yenleri bol, rahat eve kyafetine denir. Kelime gerek veya mecaz anlamda tamlamalar kurar. Birkan yle sralayabiliriz: Cme-i hb (mefre, yatak) cme-i ten (elbise), cme-i hayt (mr) vs. Kadrine lyk olan cmeyi giydirdi ona. (Mstesna Gzeller, 2008: 136) Cm- Cem Cem (Cemd)in zerinde yedi hat bulunan kadehi. Rivayete gre, birgn Cemin criyelerinden birisi intihar etmek ister. Bunun iin de bir kede unutulmu ve kprm olan zm rasn ier. Daha sonra kendisinde deiik rh hllerini belirir. Kendisine geldiinde keyfiyeti Ceme anlatr. O da ray uzun mhlet bekletip imeyi det hline getirir. Bu ra, araptr. Bu nedenle arap Cem ile birlikte ok anlr. Cemin kadehi ise, zerinde yedi hikmeti bildiren yazlarn bulunduu bir kadeh imi. Divan edebiyatnda arabn nemi bu yedi hikmet ile ilgili gsterilir ve Cm- Cem tamlamasyla arabn ibret verici hli de anlatlmak istenir. Rzede yirdi kemle kr- takv v salh Cm- Cem sun sky zevk safdr n- yd (Mstesna Gzeller, 2008: 305)

Cn Can, ruh, hayat, gnl. nsan ve hayvanda yaamay salayan madde d unsur. Bektalikte mrit ve dervi bu adla anlr. Divn edebiyatnda can an elindeki tek nakittir. Onunla sevgilisinin akn satn almak ister. Sevgilisinin ktan yz evirmesi cann bedeni terk etmesi gibidir. Sevgilin duda can-bah (can balayan) bir zellik tar. k cann ortaya koyar, canyla oynar ve onu kurban eder. n binlerce can olsa yine de sevgili uruna hepsini fedya hazrdr. Can kelimesi ok tamlama ve deyimler kurarak eitli ynlerden ele alnr. Cn u ten, eme-i cn (dudak), yine- i cn (yanak) vs. sfatlarla kullanlr. Artk phesiz; canlar yre ulatran bir sel miydi ak, ekeri gzele sunup auyu kalbe bulatran bir el miydi !... (Kitb- Ak, 2010: 3)

Cevher Ebced hesabna gre yalnzca noktal harflerin toplamnn verdii tarihtir. Cevhern, mcevher, menkt ve mucem tarih de denir. Kudretin ve ilh sanatn zndeki cevherden beer estetie akp gelen ilhamdr o. (Kitb- Ak, 2010: 16) Cevr Hakszlk, zulm, ez-cef, sitem. Divn edebiyatnn en belirgin zelliklerinden biri, sevgilinin ana bitmez tkenmez cevirler de bulunmasdr. Bu durum , n kaderi olduu kadar sevgilisinin onu hatrlamasdr. Cevrin asl sebebi ayrlktr. k bu eziyetten sikyette bulunur. nk cevirden ikyet sevgiliye sadkatsizliktir. Daha ok, cef kelimesiyle birlikte cevr cef eklinde kullanlan cevr iin en iyi karlk sabr ve ikidir. Sabrn sonu selmet olduu gibi, cevr cefnn sonucu da vuslattr. Ancak bu vuslat asla gereklemez. Bir Mool-in ykl kfir gnmn Badatn Yakt ykt cevr ile alan u taln eyledi (Ah minel Ak, 2008:52)

Cihn Dnya, alem. ltift et shan erbbna kim anlardr Medh-i hn- cihn-bna veren unvn (Krklar Meclisi, 2006: 1)

-emen imen. Divn edebiyatndaki seyir ve tem yerlerindendir. Sebz, sebzezr ve merg-zr gibi ekillerde kullanlan kelime yeil otlarla dolu kr-bayr anlamndadr. Ba iin geerli olan btn zellikler hemen hemen emende de vardr. Aceb mi bir gl iin zahm- hrn- eksek Zaman ola bu emende dikenle syleiriz (Ah minel Ak, 2008:114)

ile Eziyet, sknt, dnyaya ait her eyden el ekerek bir yere kapanp krk gnlk nefis terbiyesi ve ibdet. Kelimenin kk yay kirii, iplik demeti anlamlar da vardr. ile bir riyzet, snav dnemidir. ileye girmeye soyunmak tabir olunur. nk ileye giren kii dnyadan, toplumdan, gsteriten, gzel elbiselerden soyunur. Bu zor snav tamamlayan kii dervi adn alr. Edebiyatta ir, sevgilisinden dolay ektii zdraplar bu ile dnemine benetirdi. Kelimenin ille eklinde kullanld da olur. Sana varacak yollarn ilesi miydi; tutkular tesi tutkunun zirvesi hasretle yanlarn sesi miydi!.. (Kitb- Ak, 2010:3)

in in lkesi, Mani dinin en ok yayld yerdir. Edebiyatta in, det resim sanatnn merkezi olarak ilenir. in kelimesiyle birlikte nigr, nak, suret, vs. resimle ilgili kelimeler sk sk bir araya getirilir. in kelimesinin kvrm, bklm anlam da bu ilikiyi kuvvetlendirir. lim inde de olsa araynz. (Mstesna Gzeller,2008: 4,70,72,74)

-DDye Stanne, dad. Divn edebiyatnda dyenin zellii ocuu naz u niyz ile bytmesidir. Ancak baka nedenlerle de dyeden sz edilebilir. emin srad Dye (taya, dad) bir yolunu bulup Pervneyi zindandan kurtarr ve ehirde Dellle kadnn (patan) evinde gizler. (Ah minel Ak, 2008:94)
8

Deniz Divn edebiyatnda bahr, bihr, ummn, dery gibi deniz anlamna gelen kelimeler ok kullanlmtr. Byklk, genilik sonsuzluk, bolluk gibi mnlar ifade eden deniz insanlara sonsuz faydalar salamaktadr. nci ve mercan oradan karlr. Deniz, vlen kiinin cmertliini temsil eder.Hatta bu cmertlik yannda deniz kk kalr. Deniz, balklar, kayklar vs. zellikleriyle ok zaman ele alnr ve katre(damla) tezat sanatna kon olur. Tasavvuf edebiyatta deniz vahdeti, damlalar ve dalgalar ise kesreti simgeler.Hakkat ehli, Allah bir deniz, kant dalgalar olarak grrler. Bylece dalgalar msivy simgeler. Yamur yamur belaya bana tutmaklar ve ate ate denizlere kendini atmaklard. (Kitb- Ak, 2010: 4)

Dvn Topluluk, meclis, kurul. Tarihte devlet ilerini idare etmekle ykml kiilerin oluturduu topluluk, Divan- hmayn adyla anlrd. Gnmzdeki millet meclisine denk bir kurulutur. Nitelik ve nicelik bakmndan birok deiikliklere uram olan dvna bugn millet meclisi diyoruz. Edebiyatta bir irin iirlerini belli bir dzene gre toplayan mecmuya da Dvn denir. Eskiden herhangi bir konuyla ilgili olarak yalm eserlere de bu ad verilirdi. Dvn kelimesi en zel ve en yaygn kullanmn, slm edebiyatlarnda bir irin klsik edebiyat erevesine uygun olarak yazd iirlerin belli bir dzen iinde derlendii dergi- kitaplarda bulunmutur. Bu kitaplara nisbetle klsik edebiyatmza daha yaygn bir kullanmla Dvn edebiyat denilmitir. Halk edebiyatnda saz irlerinin perevden sonra okuduklar usulsz fasllara da dvn denilir. Bilindii gibi Dvn iirinde sevgilinin yzlerce vardr ve her ir, kendisini bu klardan birisi sayar. (Kitb- Ak, 2010: 59) Dudak (bkz. leb) Bir dudan kprdanndan yanamza aks eden pembelikler, utanmalar sevgi deil miydi yoksa? (Kitb- Ak,2010: 10)

-EEbced Arap elifbasndaki tm harflerin yeniden dzenlenmesi ile meydana getirilen sekiz szcn ilki. Bu sekiz kelimeden ilk altsnn uayb peygamber zamannda Medyen lkesinde yaam ahlarn adlar olduu rivayet ediliyorsa da bu konuda kesin rivayetler olmad gibi szcklerin de hibir anlam

yoktur. Toplam 28 harften oluan bu 8 kelime,elifbnn kolay ezberlenmesine ve rakamla ifadesine yarard. irler ebced ile syledikleri beyitlerde ounlukla kelime oyunlar yapar ve sanat gsterirlerdi. Edebiyatmzda ebcedi en ok ustalklarla kullananlardan biri Srrdir. Eski kltrmzn fantazileri arasnda yer alan ebced hesab zellikle mezar talar ve yap kitabelerinde ok kullanlmtr. Bunlardan baka ebced, sihir ve byckte, fal bakmada ve tlsmlarda kullanlr. Ebced- hn kelimesi bir ie yeni balayan kiiler ve alfabeyi yeni renen ocuklar iin kullanlan bir deyimdir. airlerin sz oyuncaklarndan bazlar da ebced hesabna dayanr. (Mstesna Gzeller, 2008:11, 105, 168, 171, 172, 265, 290)

Elest Deil miyim anlamnda bir soru kelimesi olup Allah, btn ruhlar yarattnda onlara Ben sizin Rabbiniz deil miyim? diye sormutur. Edebiyatta daha ok Elest bezmi veya Bezm-i Elest olarak geer. Elest bann gl ey ! (Mirat, 2010: 70)

Elif Arap alfabesinin ilk harfidir. Dz bir izgiden ibret olup noktann uzatlmasyla meydana gelmitir. Divan edebiyatnda sevgilinin boyu elife benzer. Alfabenin ilk harfi olduu iin k da sevgilinin gzellik kitabnda ilk defa elif boyunu okur. irler elif yannda lm (zlf) ve mm(az) harflerini de zikrederek kuranda birka yerde geen Elif-Lm-Mm ayetlerine iaret ederler. Sfler de elife birok mnlar vermilerdir. Tek olduu iin Vahdet(teklik, tek olan tanr) sembol olarak kullanlmas mehurdur. imdi ayn, n ve kaflar kardlar elifbelerden de sensizliin mektebinde bir sabra mhladlar bizi eliflerle helerden. (Kitab- Ak, 2010:3) Enel- Hak Ben Hakkm anlamnda bir sz olup Hallac- Mansur tarafndan sylenmitir. Bu sz btn anlamnda Tanrlk iddiasnda bulunmak deildir. nk Mansr, kendisini Tanrdan bir para olarak grmtr. Nitekim onun dncesinde Allahtan baka gerek bir varlk yoktur. Hakk kelimesinin Allahn 99 isminden biri olmasnn yannda Btln ztd, geree uygun; mal, mlk, nasip anlamalar da vardr. Tasavvuf irlerince benimsenip sylenen bu szde btln ztd olma hli yani Ben btl deilim anlam daha yaygn olmutur.

10

Bir ir, Hallac- Mansurun enel- hak dedii iin dar aacna gidiinden ancak bu kadar kendisine pay karabilir ve kendi durumunu ancak bu kadar olgun ve veciz biimde terennm edebilir. (Mstesna Gzeller, 2008: 122)

Engr zm. Divn edebiyatnda mecz- mrsel yoluyla arap yrine kullanlr. arabn zmden yaplm krmz renkli bir iecek oluu, ok zaman sevgilinin dudana tebihlere yol aar. Sanmam bizi kim re-i engr ile mestiz Biz ehl-i harbtdanz mest-i elestiz (Mirat, 2010: 6)

Esrr Srlar, akln ermeyecei iler; Hind kenevirinden elde edilen uyuturucu ve keyf verici bir madde. Kelimenin iki ayr anlamda bulunmas divn iirindeki kullanm alann geniletmitir. Sevgilinin az ve duda, kk oluu nedeniyle bir srdr. Ayrca o azdan sz kmaz. Bu bakmdan azn ii sylenmemi srlarla doludur. Ancak yine o dudaklarda esrar zellii vardr, ieni sarho eder. Esrar sarholuu hayrn ve hayret kelimeleriyle birlikte anlr. Sevgilinin gzelliini gren k, esrar imicesine hayran olur, kendisinden geer. Tasavvuf edebiyatnda srrn nemli oluu ve amacndan sapm baz tekkelerde esrar iilmesi nedeniyle ok zaman esrardan tevriyeli olarak sz edilmitir. Zaten bir vaka karsnda hayran kalmak esrr imicesine kendini kaybedip d dnyadan kopmaktr. (Ah minel Ak, 2008: 125) Ek Gzya, dem, sirik. Divn edebiyatnda k daima gzyann okluu ile vnr bu ya, ya akar ya da birikir. Akarsa seller birikirse denizler oluur. Gzyann rengi daima krmzdr. Bu hle sebep ise sevgilinin al yanaklar ve dudaklardr. k ne kadar ok alarsa o kadar deer kazanr. nk sevgili bunu ister. Sevgilinin gzellik bahesi an gzyalar ile gzelleir. Yine k gzyalar ile sevgilinin eiin, yolunu ve mahallesini sular. Kan, gl ve arap ise yine gzyann rengi iin kullanlr. Sevgiliye kar n en nemli met gzyadr. Bu bakmdan kullanma snr izmek ok zordur. ldk de bu ben hastayi ek ile yusunlar Cnne gzr ettii yollarda kounlar (Mirat, 2010: 41)

11

Ezel Balangc olmayan gemi zaman, nceliksizlik. Ezelin evveli tasavvur edilemez. Zaman gibi mcerret ve zihn bir mefhumdur. Eskiler zaman bir daire gibi tasavvur ederler. Yani ncesi ve sonras yoktur. Ezelde hak ne yazmsa bolur Gz neni ki grecek ise grr ki lemde Haka snmz Tohtam ne ola ya Ahsah Temr (Krklar Meclisi, 2006: 15)

-FFakr Fakirlik, yoksulluk. nsanlarn Allaha kar fakirliklerini bilmeleri. Tasavvufa gre fakr mevhum varl yok etmek, ondan syrlmaktr. Mevzu bir hadiste Fakr (yoksulluk), benim vncmdr. Dier peygamberlere onunla vnrm buyurulmutur. Tasavvufa gre bu yoksulluk madd deil manevdir. Yani varlktan gemek ve kendini Allahta yok etmektir. Fakr, salikin hibir eye malik ve sahip olmadn bilincinde olmasdr. (ve Gazel Yeniden, 2006: 2)

Fen Yok olma, yokluk, geip gitme. lmll ifade eder. Divn iirinde daha ok madd varlk ve hayat erevesinde kullanlr. Varln geici olmas fennn rzgra, sele vs. benzetilmesine neden olmutur. Tasavvufa gre fennn anlatm fen-fillhtr. Fen, yokluk, hilik demektir ve kulun fiilini grmemesi hlini karlar. (ve Gazel Yeniden, 2006: 13)

Ferhd Ferhd ile irn adl hikyede geen kahramanlardan biri. Ferhd, Hsrev adl ran padiahnn sevgilisi olan irne aktr. Divn iirinde, sevgilisine kavumak iin zorlu, gereklemesi g ileri gze alan sembolize eder. Bazen Mecnn ile karlatrlr. Leyllarn, irnlerin, Asllarn naz myd o; yoksa Mecnunlarn, Ferhdlarn, Keremlerin niyaz m? (Kitb- Ak, 2010: 10)

12

Feryd h, yardm istemek iin karlan ses, szlanma. Saknsn nh-revkn teimden eylerem Szn Beni incitmesin ey h gerduna selm eyle (Krklar Meclisi, 2006: 103) Ferz Satranta vezir. Sensizlikte ferze kan piyadelerimizin ah huzurunda kllar vuruyor artk boynunu; kalelerden atlar boanyor drt nala aresiz ve sessiz (Mirat, 2010: 76)

Fign Izdrap ile barp arma, inleme, h etme; efgn. Gz hicrne alndm, fign, ol Trk-i hn- rzin Sa kfrine tutuldum, medet, bir n- mselmnn. (Ah Minel Ak, 2008: 63)

Firk Ayrlk, ayrlma; hzn, keder. Divn iirinde k veya ir daima sevgilisinden ayrdr. Bu ayrlk ona byk zdrap verir. Hele sevgilinin bakalaryla ilgilenmesi bu ayrlk acsn daha da arttrr. ektim firkn savmn erdim cemlin ydine A leblerin meyhnesine ney gibi nln et beni (Mirat, 2010: 23)

Firkat Ayrlk, firk. Ak acdr, hasrettir. Hicran ve hayrettir, firkat ve gurbettir. (Kitb- Ak, 2010: 16)

-GGam Keder, tasa, dert, bel. Divn iirinde bu kelime ile anlamdalar ok kullanlr. nk divn iri ve k daima gamldr. Gam, k iin bir mihenk ta gibidir, onun klk yolunda ne derece istekli ve

13

dayankl olduunu ler. Gam, insan felein emberinden geirir ve olgunlamasna yardmc olur. k gam ile o denli ili dldrki gamla yaamak onun iin bir zevke dnr. Divn iirinde gam birok nesneye benzetilmitir. Almas mmkn olmayan bir kilittir. Uzunluu ynnden zinciri andran gam sonu gelmeyen bir beldr. Gam n arakda ve dostu olur. Yer yer kl ve ok olup n barna saplanr. Bouna in al ele yrt aya skya Efi- i gamdan helk olduk getir tirykimiz (Per-an Gzeller, 2008:1)

Gamze Szgn bak, sevgilinin szgn veya mnl yan bak. Divn iirinde sevgilinin bak gamzeyi dourur ve bu bakta binlerce anlam vardr. Gamze, gzden kar ve a strap verir. Divn iirinde gamze en ok ok ve klca benzetilir. Gamzenin ok oluunun en byk nedeni kirpik oklarndan dolaydr. k, gnl evine, gamze oklarn bir misavir gibi davet eder ve ona can atar. Bunlardan baka gamze mest ve sarhotur. Ksacas gamze divn iirinin balca elerinden birini oluturur. Bir nihnce gamzene gamzede klarn adna (Kitb- Ak, 2010: 4)

Ged Dilenci, kul. Divn iirinde hemen daima sultan ile birlikte tezat sanat iinde ele alnr. Sevgilinin mahallesinde kap kap dolaan k bir geddr. Gedlkta bir ycelik bulunur. nk o, klk ynnden kendini ak lkesinin sultan kabul eder. Hudya Hudlk sana yarar Nitekim gedlk bana yarar (Krklar Meclisi, 2006: 42)

Gonca Almam iek, tomurcuk. Divn iirinde gonca; sevgilinin az yerine kullanlr ve almamlk zellii ile kendini gsterir. Gonca alnca iein (ounlukla gln) kokusu ortaya kar. Gonca, bazen kadehi andrr bazen de defter olur. Kapal ve bkir olmas nedeniyle ise bir geline benzetilir. Gl ile blbl sordum o gonca gld dedi Benim gibi sana yok, senin hezr bana (Ah minel- Ak, 2008: 114)

Gnl Gnl n akyla ilgili her trl gelimenin algland yerdir. Gnl bir hitap yeridir. k gnlyle konuur, dertleir. Gnl bir kutur, gam ve kederle beslenir. Gnl, geceler boyu zdrap
14

ektii iin hasta, bimar ve yaraldr.Bu hastann ilac sevgilinin dudaklardr. Tasavvufta gnl bir ayna olarak ele alnr. Gnl ile ilgili saysz tebh ve meczlar , divn iirinin ana elerinden birini oluturur. Ak ile insan elbet gnee benzer; ve aksz gnl misal-i taa benzer. (Kitb- Ak, 2010: 4)

Gz Gz, em. Gelip kemie dayannca dnya, hayata atlan kement olur; gz kapaklarndan vurulunca kasrgalar, annelerce deprem, babalarca bent olur. (Kitb- Ak, 2010: 4)

Gurbet Gariplik, yabanclk, yabanc bir yerde bulunma hli, yabanc memleket. Hani gurbetin ucunda gnlme gmen de seni, hani seni gurbet gurbet gnlme gmen de (Kitb- Ak, 2010: 5)

Gl Divn iirinde en ok sz edilen iek, gldr. Sevgilinin yz ve yana ile sk bir mnasebeti vardr. Gl gzel ve ekici olmasna ramen ok abuk solar. Yani geicidir. Tpk n mr gibi abucak geiverir. Gl ile blbln ak dillere destandr. Gl, blbln sevgilisidir. Gln dikeni n rakibidir. Ancak gl ile diken, iyilik ve ktlk, kolay ile zor vs. ztlklarnn timsalidir. Divn iirinde gl ile ilgili tebih ve mecazlarn sonu gelmez. ir her bakmdan bu gzel iei anar. Bizce her iki iir de birer gl idi. (Ah minel Ak, 2008: 5)

Gl-istn Gl bahesi, glen, glzr. Bir bahe olarak ba ait zellikler tar. Bunun dnda rzgr, bulut, yamur, iekler, kular vs. unsurla da birlikte bulundurulur. Bazen sevgilinin semti, ak ve kendisi de bir glistna benzetilir. Bazen de irin iirleri ve divn birer gl bahesi olurlar. ir can gleninden bahsediyorsa sevgilinin yzn anlatyor demektir. Mademki peygamberlik glistann en sekin gl o kadem(ayak ve kdemlilik) sahibidir. O hlde ey Ahmet, durma sen de o Gln ayana yzn sr. (Ah minel- Ak, 2008: 27)

15

Gl-en Gl bahesi, glistn. Sen ki cn gleninin bir gl-i nev-restesisin Ne revdr bu ki her hr u has yr olasn (Krklar Meclisi, 2006: 38)

-HHabe Afrikann dousunda ve Yemenin kar kysnda bulunan Habeistan lkesi ve burada yaayan halk. Divn iirinde hem corf, hem de esir ve kle olular nedeniyle anlmlardr. O bazen bir Hind, bir Habe yahut Hind-bee yani siyh bir ocuktur. (Per-an Gzeller, 2008: 66)

Hk Toprak. Hak, her eyden nce ansr- erbaadan bir tanesinir. zellikle tnsp yoluyla bu tr kullanm yannda topraktan bazen sevgilinin vgs hususunda faydalanldn grrz. Yine toprak kymetli iirlerin gmld yer olarak dnlr. Toprak drt unsurun en aasndadr. Bu nedenle tevazya iarettir. Hak diye eline balamay alp yrek yaralarn ranlar bilir. (Kitb- Ak, 2010: 16)

Hakan Tarih Trk hkmdarlarna verilen ad. Genellikle Orta Asya, Mool ve Tatar ulular anlamlarnda kullanlr. Kim bilirdi uar olmasa gersbkta Dehre devletle gelip yine giden hkn (Krklar Meclisi, 2006: 1)

Hayrn am, arm mnlarna geliyorsa da edebiyatta k iin ar tutkun olma hlini belirtir. Hayrn esrar sarhou demektir. Hayrn kelimesinin olduu yerde genellikle esrr zellii tayan bir durum sz konusu edilir. Gzn hayran olmas, aknlndan donuk donuk bakakalmasdr. (Ah minel Ak, 2008: 125)

16

Hicb Utanma, sklma; perde. Tasavvufta hicb, Allahn tecellsini kabule engel olan eyler demektir. hir hicb- ma girip lubetan- Rm Tuttu cihn maraka-i cnd-i Zengibr (Ah minel Ak, 2008: 54)

Hicrn Ayrlk, firk, hasret. Hicran ve hayrettir, firkat ve gurbettir. (Kitb- Ak, 2010: 16) Hilat Kaftan, padiah veya vezir tarafndan beenilen veya yeni bir grev verilen kimseye giydirilen ssl elbise. Divn iirinde klar sevgililerin zdraplarn ve ektikleri eziyeti kendi zerlerine giydikleri birer hilata benzetirlerdi. 1000 ylnda halife Kadir Billah Mahmuta hilat, bayrak ve ta ile birlikte mlik olduu lkelerin ahtini gnderdi. (Krklar Meclisi, 2006: 3)

Himmet Gayret etme, alma, abalama. Tsavvufta gnl toplayp bir maksat iin ynlendirmedir. Himmet, manev yardm gibi dnlr. Bu yzden divn iirlerinde klar sevgililerinden himmet beklerler. Burada pek ok ululardan manev himmet iktisab eder ve Yesiye dner. (Krklar Meclisi, 2006: 7)

Humr ki iildikten sonra aylma esnasndan hissedilen ba ars ve sersemlik. iirde eitli mnasebetlerle kullanlmtr. Bunlarn banda sevgilinin mahmur hli gelir. Humar ho grlr ama alamak ayp saylr. (Ah minel- Ak, 2008: 79)

17

Hn Kan. Divn iirinde sevgilinin birok gzellik unsuru kan ile ilgilidir. Gzler, gamze ve kirpikler kan dkclk zelliine sahiptir. Yakut, lal ve mercn , renk bakmndan kana benzer btn bu mnsaebetler dolaysyla hn kelimesi birok terkipler kurar. Hn-ld, hn- ek, hn-rz bunlardandr. Trk, lgatta Tatar snfna derler. Bunlar, zlim, b-rahm ve hn olduklarndan uary Acem bunlar mahbba tebih edip Trk derler. (Ah minel- Ak, 2008: 66) Hurd Hurd- Ferahd adl ak hikyesinin kadn kahraman. Pk eder dil seher ek ile cnn yollarn Subh- sdktr aar Hurid-i tban yollarn (Ah minel- Ak, 2008: 46) vs.

-lh Tanr ile ilgili, Tanrya ait. Edebiyatta mutasavvf irler tarafndan din konularda ve Tanry vmek, Ona yalvarmak iin yazlan iirlere denir. lh, genelde hece vezniyle yazlrsa da aruz ile yazlm ilhler de vardr. lhler eskiden tekkelerde cami ve ilkokullarda tek veya koro hlinde makamla okunurmu. Gnmzde din trenler ve zel gnler dnda ilh okuma gelenei kalkmtr. Ak ilhdir; imanla balar, vahdete gtrr. (Kitb- Ak, 2010: 17) ltift Yzn evirip bakma, gnl alma, tatl davranma. Bir konu anlatlrken sz o konu ile yakndan ilgili birine veya bir eye yneltmek sanatdr. ltift et shan erbbna kim anlardr Medh-i hn- cihn- bna veren unvn (Krklar Meclisi, 2006: 1)

18

mn nanma, inan. slm dinini kabul ve tasdik etme. Peygamberin dinine kesin olarak balanma. Tasavvufta mn eriatn gereklerini yerine getirdikten baka Hakka ynelmek ve Ondan gayriye yz evirmek olarak tanmlanr. Ak ilhdir; mnla balar, vahdete gtrr. (Kitb- Ak, 2010: 17) rfn Bilme, bili, kavray. Tasavvufta btn ve lh bilgisi olarak karlanr. rfann asl, kendini bilmektir. rfn sahibine rif denir. rfn ak ile elde edilir. Bunun iin vecd gerekir. Sorma asln her kiinin, izzetinden bellidir Sohbet-i irfn grenler, hizmetinden bellidir. (Krklar Meclisi, 2006: 18) rsal-i Mesel rneklendirme, misal getirme. Bir fikri, konuyla ilgili bir atasz veya tannm bir sz ile aydnlatma sanatdr. rsal-i mesel daha ok duygulara hitap ederek bir hikmeti ortaya koyar bylece okuyucu belli bir fikre inandrlm olur. Hayal ve sanalln n plnda olduu bu edebiyata bir irin belki de en hakikatli ifadeleri, dinin emirlerini oluturan ayet ve hadislerle rneklendirilen (buna eskiler irsal-i mesel derler) hikem anlatmlardr. (Ah minel Ak, 2008: 31)

-KKbe Mekkede Harem-i erfin iinde bulunan kutsal bina. Kbe, Mekke civarndaki dalardan alnan siyah talarla bin edilmitir. Ykseklii 15 metre olup Dou kesinde yerden birok metre ykseklikte Hacerl- Esved bulunur. Kbeyi belli zamanda ziyarete hac denir. Tasavvufa gre Kbe bir semboldr. Asl Kbe, gnldr. Allahn evi olduu iin gnl ile benzerlik grlr. Edebiyatta ak, sevgi, kavuma vs. imajlar iin Kbe ad oka anlr. zellikkle tenasp yoluyla oka anlr. Sevgilinin yz ve mahallesi Kbeye benzetilir. k orada dolamakla Kbeyi tavaf etmi olur. skender seddi zerinde buluup, orada bir yllk ilerini grerek, hac iin Kbeye giderlermi. (Per-an Gzeller, 2008: 15, 16)

19

Kadeh Bardak, iki barda. Ancak bu srada elindeki kadehi hafife dndrm (evirmi) olur. (Ah minel Ak, 2008: 77)

Kader Allahn ezel hkm, takdr. Kader imann artlarndandr. Daha ok kaza ile birlikte anlr. Kaderin,dehetini yakan amdanlar zge pervanelere tesellikr der, efkatli bir ekmek krntsdr kurutulmu buselere yr der. (Kitb- Ak, 2010: 4)

Kaf Kaf da. Dnyann etrafn evrelediine ve anmasnn imknszlna inanlan dalar zinciri. Masallarda ok anlr. Birok yerleri su iindeymi. Yksekliin, uzakln, ihtiamn ve kinatn sembol olarak iirlerde Anka ile birlikte anlr. imdi ayn, n ve kaflar kardlar elifbelerden de sensizliin mektebinde bir sabra mhladlar bizi eliflerle helerden. (Kitb- Ak, 2010:3)

Kalb Yrek, gnl. Kalp kalbe konan kelebek kanatlarnda renk; kudmlerde dnp neylerden alayan ahenkti ak. (Kitb- Ak, 2010:4)

Kays Mecnnun gerek ad. Fuzlnin Leyl ile Mecnnunda Kays llerde vah hayvanlarla nsiyet kurmu otururken, Leyl onu aramaya kar. (Per-an Gzeller, 2008: 110)

Kelm Sz. Allahn varlndan ve birliinden bahseden ilme kelm denir. Ayrca Kelm sfat Allahn kelm sahibi oluunu bildirir. Tasavvufta taayyn yerine geer. iir, szn kelm derecesinde gzelletirilmesi, sslenmesi ve rafineletirilmesi demektir. (Ah minel Ak, 2008: 4)
20

Kemend Bir sava arac olmasnn yannda sevgilinin sa, zlf ve kkl bazen kemend olarak dnlr. Bu durumda klar avlamak ile ykml grnr. Gelip kemie dayannca dnya, hayata atlan kemend olur; gz kapaklarndan durulunca kasrgalar, annelerce deprem, babalarca bend olur. (Kitb- Ak, 2010:4)

Kevser Cennette bir suyun ad. Tesrlerde Kevser hakknda ok eitli izahlar yer alr. Akarsu veya gl olduu, etrafnda bir ok kymetli kseler bulunduu, oradan bir kez ienin bir daha susamad vs. bunlardandr. Kevser suyu stten beyaz, baldan tatl, kardan souk, kaymaktan yumuakm. Edebiyatta sevgilinin duda iin benzeyen olur. b- Kevser ve arb- Kevser tamlamalaryla da kullanlr. Dudaklar kevser olunca ben de o kevser rmann kenarndaki cennetle Bill-i Habedir. (Per-an Gzeller, 2008: 66) Kl Bir sava aleti olmak yannda sevgiliyle k arasnda nemli bir unsurdur. n gam, sevgilinin hasreti ve rakipte de kl zellikleri vardr. T olarak da ele alnan kl demire su verilerek yaplr ve elikletirilirdi. Kllarn zerine fetih ile ilgili yetler yazlmas da gelenektir. Kl zerine yemn edilmesi de askerlik geleneklerindendir. Knndan kan her kl yahut yaydan frlayan her ok gibi artk o da ldrmeye ynelir. (Kitb- Ak, 2010: 12) Kymet Btn insanlarn dirilerek maherde toplanacaklar gn, dnyann sonu, lmden sonra hayat bulma. Divn iirinde kymet daha ok fitne ile yahut kyam, kad, kamed kelimeleriyle anlam ilikisi kurularak ele alnr. Terim olarak zellikle din edebiyatta birok mnasebetle kymetten bahsedilebilir. Ak inesiyle dikilince bir diki, kyamete kadar sklmez imi. (Kitb- Ak, 2010: 4)

Kinye Kinye bir szn kapal ve dokunakl sylenmesidir. Szn aka sylenmesinin ho olmad durumlarda alay, aka ve sitem iin kullanlr. Bylece asl ama, dolayl olarak sylenmi olur. Yine de bu iki anlam arasnda ortak bir nokta bulunur.

21

Hani imdilerde ok iki imekten kinye, damarn kessen arap akar diyorlar ya; Fuzlnin deil damarn kesmek bedeninin kokusu bile ezel ak arabnn kokusunu datp bakalarn sarho etmeye yeter. (ve Gazel Yeniden, 2006: 29)

Kudm i bo, ok zaman Hindistan cevizinin bynden, stne deri gerilerek yaplan birbirine ekli kk dairedir. Kk iki sopa ile alnr. Mevlev semanda ritm aleti olarak kullanlr. Kalp kalbe konan kelebek kanatlarnda renk; kudmlerde dnp neylerde alayan ahenkti ak. (Kitab- Ak, 2010: 4) Kul Kul, kle; bende, hizmetkr. Sevgili, kulunu denemek, sabrn lmek, samimiyetini grmeki, derecesini lmek, akn kuvvetlendirmek, imann pekitirmek iin ona cefa gnderebilir. (Kitb- Ak, 2010: 60)

Kfr Dine inanmayp Allaha ortak koma. Divn iirinde hemen daima kfr, iman ile birlikte anlr. Divn iirinde, kfr, sevgilinin sann rengidir. Bu durumda iman da yz olacaktr. Sa, yz gizledii ve rtt, nru saklad iin kfr diye nitelenir. Kfir kelimesi bilindii gibi kfr ile ayn kktendir. (Ah minel Ak, 2008: 36)

-LLal Krmz ve deerli bir ss ta. Yakuta benzermi. Edebiyatta en ok sevgilinin duda iin benzeyen olur. Bazen n gz ve gz yalar da lle benzer. Kymetli oluu nedeniyle irler kendi iirlerini de lle edeerde gsterirler. Nakk bilindi nak iinde Ll oldu iyn Bedah iinde (Krklar Meclisi, 2006: 21)

Lle Divan iirinde krmz rengiyle sevgilinin yana ve n gz yalar lleye benzetilir. Ortasndaki karal ile lle, zerinde ben olan bir yanaktr. Lle, yaban br iek oluu, abuk solmas, suya

22

ihtiya duymas vs. zellikleriyle iirlerde ok sz edilen bir iektir. Genellikle bahe itlerinin kenarnda bitmesi, onu miskin sfatyla anmaya neden olur. Yanak lle olunca ben de onun ortasndaki dalama yaras oluverir. (Per-an Gzeller, 2008: 66)

Leb Dudak. Grnteki gzellik, renk, konuma, sz, dudak, divn irinin vaz geemedii bir gzellik esidir. Dudak, birok ynlerden tebh ve meczlara konu olur. Renk ve ekil ynnden arap, kadeh vs. olur. Renk bakmndan lle benzer. ekil ynnden bir hokka, mhr-i Sleymndr. Nitelik bakmndan bir tabb, il, dev olur. a can balayan her trl meziyet ve il dudakta mevcuttur. Grnmeyecek kadar kktr, bir noktadr. Dudak hakknda sylenecek szler bu kadarla bitmez. Baz ikili l tebhler ile daima irin fikir ve hayl merkezlerinden birini oluturur. Hakk bu kim cn dert-mendinin tabbidir Lebn hakka-i lalin ap derde devlar gsterir. (Mirat, 2010: 18)

Leyl Gece. Leylin Leyl (geceye mensup, gece renkli) kelimesiyle de ilgisi vardr. Kurandaki bir srenin de ad Leyldir. (nr. 92) Kabir ahidelerine yaslanm ksz atlar aband leyl gecelerimizin stne; ay nazarlk oldu, nazara geldik. (Mirat, 2010: 75)

Leyl Leyl ile Mecnn mesnevsinin kadn kahraman. Leyl diye de bilinir. Gelmi karma durmusun, ben Leylym diyorsun (Per-an Gzeller, 2008: 110, 118, 119, 125, 141)

-MMh Balk, balk burcu. On iki burtan biri de balk burcudur. Divn iirinde deniz veya su iinde oluu, a veya olta ile yakalan, uyku uyumamalar vs. ile n can, gnl, kurduu hayllere benzetilir. Cihn-ar cihn iindedir araybilmezler O mhler ki dery iredir deryy bilmezler (Krklar Meclisi, 2006: 60)

23

Mahlas Divn irlerinin iirlerinde kullandklar takma ad. Mahlas, iirlerin baka iirle karmasn nler. Baz irlerin kendi adlarn mahls olarak kullandklar da olur. Mahlaslar daha ok iki veya heceli kelimelerden seilir. Genellikle irin mizacna uygun olarak seilirdi. ah smailden gelen Trke sitem ve kin oldu ktalara o, Selim mahlasyla Farsa daha iddetli karlklar vermekte tereddt etmez. (Ah minel- Ak, 2008: 23, 26)

Man yz. Tasavvufta sret karl olarak kullanlr. Grnen madde lemine sret lemi denir. Allah mndr, zuhuru ise sretidir. Galiba varln ekim alanna giren en ulv acyd ak; ve maddeyi manya veren en cmert sandyd. (Kitb- Ak, 2010: 3)

Mrt Sihir yapmakta nl bir melek. Hrt ile Mrtun hikyesi srailiyyat denilen Yahudlikten gelme bilgiler ile dolup tamtr. (Per-an Gzeller, 2008: 59)

Meclis Oturulacak, toplanlacak yer. tahla yemek yerken hatrlayp sevileni, yemek boazda dmleniyorsa; derin uykularda grlen ryadan sonra bir daha uyku girmiyorsa gzlere; en bir mecliste ad anldnda onun inziva engin bir boyut kazanyorsa; hamasi bir sylemin tam ortasndaki bir kelime, bir cmle ne dediini bilmezletiriyorsa insan; ite odur ak. (Kitb- Ak, 2010: 16) Mecnn Kelime anlam deli demekse de daha ok Leyl ile Mecnn hikyesinin erkek kahraman olarak bilinir. Bir rivayete gre Emevler devrinde yaam Kays adl bir beyzdenin lkabdr. Bu iki anlam, Mecnn denildii zaman aklmza gelen nl k yznden olsa gerektir. (Mirat, 2010: 9)

Mevlevlik Mevln Celleddin-i Rumnin vefatndan sonra olu Sultan Veled tarafndan tekilatlandrlan bir tarikattr. Tarikatn merkezi Konyadadr. Anadolu, Rumeli, Afrika lkelerinde dahi yaygn hle gelen
24

tarikat birok byk ahsiyeti de bnyesinde tamtr. Sultan Selim, II.Mahmud Nef eyh Galip gibi nl irler, devlet adamlar vs. bu tarkata mensuptur. Mevlevler balarna kee, klh stlerine tennre denilen kolsuz gmlek, onun stne deste gl denen ksa ve kollu bir ceket giyerler. yin esnasnda ney, rbb, bendir vs. alnr. yinde bir mensevhan bulunur ve makam ile Mesnevden beyitler okur. Trk iirinde Mevlevliin izleri ok derindir. Bu, Mevlevlikte ayinin balangc gibidir. (Per-an Gzeller, 2008: 9, 89, 96)

Mevlid Arap ve Trk edebiyatlarnda Hz. Muhammedin doumu bata olmak zere, hayat, mucizeleri, gazalar, ahlk, vefat ve hilyesini vg ile anlatan eser. ounlukla manzum olup mesnev nazm ekliyle yazlmlardr. Didaktik-lirik bir anlatmn hkim olduu mevlid halka ynelik din eserler olup genelde yaln dille yazlmtr. Trlker arasnda mevlidin nemli bir yeri vardr. Mevlid yazarlar genellikle din adamlar arasndan kmtr. Nitekim baz mevlid metinleri arasnda tasavvuf ilhler karmsa da gerekte mevlidler din edebiyat rnleridir. Bu nedenle birok mevlid eserleri dil, ekil, slp vs ynlerden fazla baarl edeb metinler saylamaz. Kalemi alm eline, Mevlidi de yanna koymu ve yeni bir Mevlid yazmaya balam. (Per-an Gzeller, 2008: 81)

Mey arap, bade. Ayan saknarak basma aman sultnm Dklen mey krlan e-i rindn olsun (Ah minel Ak, 2008: 78)

Mihr Gne, sevgi. Kelime daha ok bu iki anlamn artracak ekilde ve sanatl biimde kullanlr. Defter-i hsnn yazan hattn latf ter yazar Yzne yz vech ile mihr mehi aker yazar (Ah minel-Ak, 2008: 98)

Muhabbet Sevgi, ak. Ak hl edilen kii muhabbetin her trlsnden ykseklerde, ak- ilh zere yayor demektir ki, bu da bir yandan kulun Allah sevmesi, dier yandan Allahn kulu sevmesi ile mmkndr. (ve Gazel Yeniden, 2006: 3)
25

Muhayyer Trk msksinin en ok kullanlan makamlarndan biridir. Kelime beenmeye bal, semeli anlamlarna da geldii iin ok zaman tevriyeli kullanlr ve tenasp sanat iinde grlr. Adna evvelce and ienler, vitrin mankenleri kadar korkusuz ve utansz imdi; arpmayan yreklerinde soumu duygularla damtyorlar muhayyer sularn ezilmiliini ve rkntl yasalarn aldanlarnda rpnyor akna ftade nazeninler ve aresizler (Mirat, 2010: 81) Msk Yunancadan dier dillere geen bu kelime genelde seslerin yapsndan bahseden sanat ve ilme ad olmutur. Eskiler mskyi matematik ilimlerinden bir blm olarak grrlerdi. Onun felsefe, astronomi ve tp ilmiyle yakndan ilgisi olduu kabul edilirdi. Msk, divn irlerince de ele alnm ve iirlerde anlmtr. zellikle makam adlarn birer mazmun olarak ele almlar ve ok zaman tevriyeli kelimeler hlinde beyitlerini sslemilerdir. Mesnev ekli ile yazlm birok eserde yer yer msk let ve terimlerinden bahsedilmitir. zellikle de msknin kanatlarna ykledikleri manalar notalarda dururken. (Ah minel Ak, 2008: 19)

Mjgn Kirpik, kirpikler. Ztya mjgnmz yz zre crb eylemen Yollarm pk eylenz dirse nigr- pkimiz (Per-an Gzeller, 2008: 2)

Mncat Fsldamak, Tanrya yakarma. Edebiyatta konusu Tanrya yakar olan iir. Daha ok kasde nazm ekliyle ele alnmtr. Mncatta, din konular daha fazla ele alnr. Manzum mncatlar din Trk msksinin zel bir formu ile ve din trenlerde okunmak zere bestelenir. Gzya ve htr; tazarru ve mncattr. (Kitb- Ak, 2010: 16) Mgn Mis kokulu, misk. Sevgilinin sa, yana beni vs. mgin olarak nitelenir. Kelimenin siyah renk ile de alkas vardr. Ol bt-i in Hta kim turra-i mgini var Ne hatamz grd kim ebrlarnn ni var. (Ah minel Ak, 2008: 52)
26

-NNak Nak (nak). Resim, ssleme sanat. Minyatrler de nak sanlrdr. Bazen nak kelimesinin yaz anlamnn kullanld da olur. Divn iirinde sevgilinin sa, ayva ty veya benlerle dolu yz bir nak sanlr. Sevgi gnl kumanda bir nak myd ?!.. (Kitb- Ak, 2010: 9) Nakka Resim yapan kii, yal boya ile duvar ssleyen ressam, minyatrist. Divn iirnde gz ve kirpik n gnlne at yaralarla birer nakka olarak nitelenir. n kanl gzleri ve gzyalarna boyanm kirpikleri de birer nakka saylr. Nakk bilindi nak iinde Ll oldu yan Bedah iinde (Krklar Meclisi, 2006: 21)

Nme Mektup, sevgi veya aka dair yazlm mektup, kitapi mecmua. Divn iirinde ak bir nmedir. Nme bal ou zaman bir kitaba da ad olabilmektedir. Uzun iirler ve kasideler de nme balyla anlabilir. Hatta baz trlerin ad da nme bal ad altnda anlr. Harnme, Surnme, ehnme vs. Babasna kar isyan ettii zaman kh ona manzum muhabbet nmeleri gndermi, kh hicve vara dmanlk manzumeleri yollamtr. (Ah minel- Ak, 2008: 25) Nev-rz Yeni gn. randa eskiden beri iki ayr gne bu ad verilir. Bunlardan biri, gne takviminin ilk ay olan Ferverdn aynn ilk gndr ki Nevrz- mme olarak bilinir. Nevrz adyla anlan bir dier gn ise yine Ferverdn aynn yedinci gndr. Buna da nevrz- hasse denir. Divn iirinde nevrz, baharla ilgili zellikler iinde verilir ve bir bayram olarak kabul edilir. Hatta nevrziye yazmak da bir gelenek hlini almtr. Sarayda 21 Marta rastlayan Nevruz gnnde, saray hekimbann nevruziye diye padiaha sunduu macun budur. (Per-an Gzeller, 2008: 12)

27

Nigr Resim, resim gibi gzel sevgili. Parmaklara yaklan knaya da nigr tabir olunur. Bu nedenle bazen tevriyeli kullanlr. Divn iirinde sevgili yerine mecz- mrsel yoluyla ele alnr. Nak ile birlikte tenasplere konu olur. Beyitteki nigr kelimesi istiare yoluyla sevgili yerine kullanlmtr. (ve Gazel Yeniden, 2006: 21) Nibr Horasann tarihteki drt bakenti iinde en nemlisi. Divn iirinde firuze ile birlikte anlr. Nibrda dnyann en gzel firuzesi karm. Ayrca kelime bir musk makamna da ad olmutur. Nibr zelzelesi ile nldr. Teblerze-zt gevher-i galtn- gurbetin Mihr-i sadef Sabah- Nibrdur bana (Mirat, 2010: 42)

Nr Aydnlk, parlt, nur. Nr, dnyev ve uhrev olmak zere iki trl telkk edilmitir. Dnyev nr Allahn ltfu ile madd varlklarda beliren nurdur. Uhrev nr ise Kurn- Kermde anlatlan nrdur. Nr ile ilgili birok deyimler de kullanlmaktadr. Divn iirinde insan gzellii metafizik bir mhiyet iinde nr olarak telkk edilir. Var olan yoktu varlk mimar olandan gayr ve varla gln nruydu geldi (Mirat, 2010: 73)

-OOk Divn iirinde birok gzellik unsuru oka benzetilmitir. Bunlarn hemen hepsinde benzetme yn kn yaralanma hlidir. Sevgilinin ak, boyu, kirpii, gamzesi ve gz ok zellii gsterirler. Ok, her hlde n barna ve dolaysyla gnlne saplanr. k bu okun gnlnden karlmasn istemez. k onu en kymetli varl gibi saklar. Knndan kan her kl yahut yaydan frlayan her ok gibi artk o da ldrmeye ynelir. (Kitb- Ak, 2010: 12) Osman slmn nc halfesi olup hayatnda cennetle mjdelenen on kiiden biridir. Mekkeli Beni meyye ailesinden Affann oludur. Mildi 574 ylnda dodu. Beinci Mslmandr. Ticaretle uraan zengin bir zat idi. Hz. merin ehid edilmesinden sonra halfe olmutur. Trbesi Mednededir. slm tarihinden Kurn- Kermi oalttrp nemli merkezlere gndermesiyle nemli bir hamle yapmtr.

28

Mangan, Mslman olmu mu bilinmez; ama Three Kalenders adl iirinde onu muvahhit biri olarak gryoruz: L ilhe illallh! Kular gibi neeli utuk Biz; Emrah, Osman, Perizad (Krklar Meclisi, 2006: 150)

-PPervne Geceleyin n evresinde grlen kk kelebek. Divn iirinde temsil eder. Pervne muma k olarak kabul edilir. ir sevgilisini mum na; kendisini de pervneye benzeterek onun uruna can vermeye hazr olduunu syler. Bazen pervnenin akn bakalarna rnek gsterir, bazen de pervnenin, kl kendisinden rendiini syleyerek vnr. nk pervne sessizce ve grlt etmeden can veren sadk bir ktr. Kaderin dehetini yakan amdanlar zge pervnelere tesellikr der, evkatli bir ekmek krntsdr kurutulmu buselere yr der. (Kitb- Ak, 2010: 4)

-RRakp Herhangi bir ite birbirinden stn olmaya alanlardan her biri. Divn iirinde k-muk ikilisi arasnda k ile yaran ve ona ortak olan kiidir. Rakp kn nazarnda kt olan kiidir. ka sevgili kadar eziyet eder. Bylece her k (rakp), bir dierine oranla daha fazla ayrlk acs ekerek akn ispat edebileceini bilir. (Kitb- Ak, 2010: 59) Rub Drtl, drtlk. slm klsik edebiyatta tam bir anlam ifde eden, kendine zg bir ls olan drt dizelik nazm biimi Halk edebiyatndaki mniye benzer. mer Hayyamn rubaileriyle anlatt felsefeyi gazellerine nakederken onu, asla tasavvuf vadisine meyletmeyen ve mistik retiyi arka plna atan bir karakter ile tanrz. (ve Gazel Yeniden, 2006: 69)

-SSa Divan iirinde ne ok kullanlan gzellik unsuru saylabilir. M, gs, zlf gibi adlar altnda ve birok ynden ele alnan sa, saysz tebih ve meczlara konu olmutur. ekli, kokusu, rengi vs. ynlerden birok beyite anlam verir.San rengi daima siyahtr. Asla baka bir renkte olamaz. Gelenee gre sa
29

her ne kadar rkl, fes veya ferce altnda gizli; sarn, kzl vs. renkli ise de divan iiri onu kara ve dank grr ve gsterir. Hsrev, irini glde ykanm, san tararken grdnde, onun yz salar altnda gizli ve yz Hsreve dnktr. (Kitb- Ak, 2010: 13)

Sk Kadeh sunan, iki veren. Ortada dolaarak iki datmak onun grevidir. irin gznde sevgili, bir sk saylr. Hatta k, ikiden deil sknin gzelliinden sarho olmaldr. O Hzra benzer ve bereket datr, herkesin gnln yapar, hazrlar, iki sunar, meclise nee ve parlaklk sunar, ark syler vs. Sk, bilhare yerinden dorulur ve ar admlarla yaygnn kenarna gelip ayakkablarn kararak ilerler ve ser-halkann nnde diz kerek kadehi kendisine sunar. (Ah minel- Ak, 2008: 77)

Slik Bir yola giren ve o yolda giden,bir tarktn dbn yerine getiren. Slik, gerek yolcusudur cezbeyle Allahn kudretini, hikmetini, sfatlarn vs. anlayabilen odur. Bu bilin ile hareket eden bir slik(dervi), kendisini daima Allaha muhta bilir ki, bu da Allahn Samet (hibir eye ihtiyac olmad hlde her eyin kendisine muhta olduu) isminin tecellisidir. (ve Gazel Yeniden, 2006: 2) Sye Glge. Bu kelime divn iirinde gerek anlam yannda bir de himaye, ltf anlamlarnda kullanlr. Sevgilinin sa gecenin glgesi yerine kullanlr. Peygamberimizin glgesinin yere dmemesi glgenin gne dolaysyla oluumu, glgeden korkma, glgenin sahibini terk etmemesi vs. ynlerden de sz konusu edilir. Sye-i serv-i blendin yollar stnde grp Hasseten der cn u dil Ya leyten knt trb (Ah minel Ak, 2008: 36)

Sem Gkyz, gk, suman, felek. O g topluluklar arasnda ylesine dinamik, cevval ve muhteval bir blk Anka vardr ki maneviyatlar, asrlar boyunca turnalar misali semlar da ssleyip durmutur. (Krklar Meclisi, 2006: 5)
30

Sevgili Divn iirinin ba kiisidir. Can, yr, dost, dildr, dilr, melek, sk vs. kelimeler ok zaman istiare yoluyla sevgilinin ifadesinde kullanlr. Sevgilinin zellikleri iinde ac ve zdrap verici oluu bata gelir. Kimse ona hesap soramaz. Gnl tatr, a yr olmaz, sz verir ama sznde durmaz . n alamas ona zevk verir. Zulmettii kiiler, gnahsz klardr. Divn iirinde sevgili daima yceltilir. Onun varl btn aclar unuturu. Onun sz k iin kanun gibidir. Onun gzellik unsurlarnn sonu yoktur. Onda olan her ey gzeldir. Ksacas, gerek tasavvuf gerekse platonik anlamda; gerek gerek, gerekse mecaz anlamda sylenecek sz bitmez. Sevgilim! Hlimi arz etmek (akm aklamak) iin seni yalnz bulamyorum; seni yalnz bulunca da kendimi asla bulamyorum. (Kitb- Ak, 2010: 7) Srt Yol. Cehennemin zerinde kurulu olan kldan ince, kltan keskin olarak bilinen kpr. Mminler srat zerinden yldrm hzyla ve ayaklar yere demeden geeceklerdir. Sratn bin yl yoku, bin yl ini, bin yl dz bir yol olduuna inanlr. Divn iirleri yol iin rh, tark, srt vs. kelimeleri kullanmlar. (Ah minel Ak, 2008: 41)

Sne Gs, koyun, kalb, bar. Divn iirinde sne, duygularn algland yer olarak dnlr. Hayat nem tayan azlarn snede bulunmas mecaz- mrsel yoluyla kalb yerine kullanlmasna yol amtr. Snede evvel ne muhrik arzlar var idi Lebde erke hlar, heste hlar var idi (Mirat, 2010: 58)

Sohbet Grp konuma. Tasavvufun bir ksm ubelerinde zikir yerine n plnda tutulurdu. Sohbette zamann uygun oluu, meknn bakalarna kapal oluu ve sohbet edilecek kiilerin bulunabilmesi art aranrd. Ak platoniktir; sohbetle balar zahmet getirir. (Kitb- Ak, 2010: 17)

31

Slk Bir yola girme, zel bir gruba dahil olma, bir tarkata katlma. Slk, mnev bir yolculuk saylr. Sfler kt huylarndan arnmak ve vahdet srrna, hakkate erimek iin bir eyhe tbi olarak muayyen bir tarzda mchedeye giriirler ki buna slk denir. Slk halktan Hakka dorudur. Bu yola girenler nce yalnz halk grrler. Hakk gremezler. Yolculupun sonunda halkn olmad ve her eyin hakkn zuhrundan ibaret olduu anlalr. slkn byle tamamlamtr. (Krklar Meclisi, 2006: 18)

-ark Trk edebiyatnda bestelenmek amacyla yazlan bir nazm biimi. Mill nazm biimlerinden olup halk edebiyatndaki trknn karldr. ounlukla drt dizeli bentlerle yazlr. arknn konusu genellikle ak, sevgili, ayrlk, iki ve elencedir. Geni halk kitlelerine seslendii iin dilinin yaln olmasna zen gsterilir. Divn edebiyatnn en gzel arklar Nedmin kaleminden kmtr. Nedmden sonra eyh Glip, Pertev Paa, Fatn ve eref Hanm ark yazarak bu nazm eklinin gelimesinde nemli roller oynamlardr. Divn edebiyatnda en ok arky ise Enderunlu Vsf yazmtr. zellikle uhane gazellerin, arklarn, murabbalarn irleri iin bu manzara bir ilham kayna hatta biraz da kaamak vesilesidir. (Ah minelAk, 2008: 229, 233, 235, 309) r Arslan. Arslanlar yavrularnn kulana karnca girmesin diye bazen kamlkta yatarlarm. nk eer yavru arslann kulana karnca girerse onu helk edermi. te bunun iin bu tr arslanlara r-i Neyistn denir. Nz sahrasnda tr-i gamze-i hn-rz ile r-i dili sayd eden ol em-i hlar mdr (Krklar Meclisi, 2006, 52) rn Hsrev ile irin yahut Ferhat ile irin hikyesinin kadn kahramandr. Divn edebiyatnda mstakil mesnevlere konu olduu gibi mnferit beyitlerde de adndan bahsedilir. Kelimenin tatl, sevimli anlam ile de genellik tevriyelere mesned tekil eder. Leyllarn, irinlerin, Asllarn naz myd o... (Kitb- Ak, 2010: 10)

32

rb-i yehud Yahud iii. Gizli ve az arap imek demektir. Divn irleri zellikle ikiye yasak koyulduu dnemlerde arab gizlice ierler, mahzenlere, yer altndaki meyhnelere kapanrlarm. slma gre arabn kllisi haram iken Hristiyanlk ve Musevilikte ok iip sarho olmak haramdr. Yahudilerin arabu az imesinin sebebi bu olsa gerektir. Sz edilen rb-i yehud, Yahudi usul imek demektir. (Ah minel-Ak, 2008: 59)

-TTarkat Allaha ulamak iin tutulan tasavvuf yolu. Tasavvuf ehli arasnda 12 imam dncesine uydurabilmek iin iki tarkat olduu sylenilse de bu say ubelerin fazlal dikkat ekicidir. Btn tarkatlarda ortak olan temel, zikirdir. Zikir, tek bana olduu gibi toplu olarak da icra edilir. Zikrin her tarkatta deiik ekilleri ve evrd vardr. Tarkatlardan her birinin kendisine mahsus yni, erkn ve db olduu gibi hepsinin ayr kisvesi, zaviyesi ve kabul treni vardr. Divn- Hikmet adyla toplanan bu iirlerde kssalar ve menkbeler kadar tarikatla ilgili ak, nefis, lm, oru, namaz, muhabbet, zahir ve btn, msiv, tarkat gibi temalar ilenmitir. (Krklar Meclisi, 2006:6)

Telmh Andrma. Edebiyatta insanlarn ou tarafndan bilinen nl bir olay, kssa, fkra,ilim konular, ataszleri veya inanca iaret etme ve hatrlatma sanatdr. Edebiyatmzda Leyl- Mecnn, Ferhdrn gibi ak kahramanlar ve efsaneleri vs. telmih konular olduka yaygn olmutur. Hemen her divnda biz, toplumun hayat ve ahlk kurallarna yn veren baz ayetlerin telmih yahut iktibas yoluyla vezne dkldklerini grrz. (Ah minel-Ak, 2008: 31)

Tr Ok. bkz. Ok Hmide kadlerine rite-i eki takb bunlar Atarlar tr-i maksdu, nedendir yay bilmezler (Krklar Meclisi, 2006: 62)

33

Toprak bkz. hk

Tt Papaan, dudu kuu. Tt eker ile beslenirmi. Tatl dilli oluu da buna balanr. Divn iirinde ayna ve eker ile birlikte anlr. Renkli bir ku oluu da zaman zaman sz konusu edilir. l ttdr femn gy ekerdr leblern An seyr itmek dilersen destne al yne (Krklar Meclisi, 2006: 73)

-VVacib Din ynden farz mesbesinde olan iler. Kurban kesmek, bayram namaz klmak ve yaknnda bulunan fakire yardm etmek gibi ameller vaciptir. nk namazdaki secde vacip deil farzdr. (Mirat, 2010: 51)

Vahdet Birlik, Allahn birlii. Halk ile birlikte i-gle megul iken dahi herkesin ve her eyin Allahn kudretiyle meydana geldiini idrktir. Bundan yola karak vahdet-i vcut nazariyesi dolmutur. Vcd (varlk) biridir. O da Allahn vcdur.Btn varlklarda eitli ekillerde ortaya kan da Odur. Onsuz hibir ey olamaz. Ak ilhidir; imanla balar, vahdete gtrr. (Kitb- Ak, 2010: 17)

Vuslat Kavuma, visl. n sevgilisine kavumas. Divn iirinde n en belirgin hedefi vuslattr. Alayp inleyii yalnzca vuslat iindir. Vuslat iin sevgiliye devaml bir yakar iindedir. Vuslat mmkn olmaynca zlr. k iin vuslat, yerine gre b, zll, eker, sofra, nmet vs. olur. Bazen vuslat mcevher, devlet, gentir. Bunlar vuslata tebihlerinde n plna kan ynleri, tadklar yksek deerdir. k iin vuslat, sabah gibi gzel, gne kadar lzumlu ve bayram kadar sevindiricidir. k vuslata erince de huzur bulamaz. Zira ayrlmann korkusu onu hi rahat brakmaz. Beyitlerde geen da (krk), zar, nerd (tavla), pul; eder, vuslat, kap ve kat kelimeleri birer tavla stlahdrlar. (Ah minel Ak, 2008: 247)

34

-YYamur Divn iirinde yer yer mantar veya Brn gibi e anlamllaryla karmza kan yamur, daha ok bulut, bahar, iek vs. ile sk bir iliki iinde ele alnr. zellikle medhiyelerde vgs yaplan kiinin ba ve cmertlii ile yamur arasnda bir iliki kurulur. Bazen de sevgilinin gamze oklr yamur gibi yaar. Yamur yamur belaya ban tutmaklar ve ate ate denizlere kendini atmaklard. (Kitb- Ak, 2010: 4)

Yy Divn iirinde ka yaya benzetilir. Eer bir kii okunu bin defa hedefe isabet ettirir yahut bin kerre ayn yay ile av avlarsa artk yayn kullanmaz, yayn duvara asarm. Knndan kan her kl yahut yaydan frlayan her ok gibi artk o da ldrmeye ynelir. (Kitb- Ak, 2010: 12)

-ZZhir D grn. Tasavvufta btnn zdd olarak bilinir. Her zerreden gne oldu zhir Topraa scd kld Tahir (Krklar Meclisi, 2006: 21) Zhid Kaba sofu, zhit. Allahn buyruklarn yerine getirmekle birlikte, pheli eylerden de kanan kii. Darack dnya gr iine skp kalmlardr. Dar kapl bilgilere baldrlar, hayatn acemisidirler. mandan hibir zaman hakikate ulaamamlardr ve samimiyetleri yoktur. irler daima zhidin karsnda daima grrler. Zhidin tek emelleri cennete kavumaktr. Bakalarn skar strap verirler. Bu bakmdan alaya alnrlar. Ellerinden ve dillerinden tebih eksik olmaz. Zhidin gr parman kessen dnp hakkdan kaar Gr bu miskin k ser-pa soyarlar alamaz (Krklar Meclisi, 2006: 21)

Zhl Satrn gezegeni. Bu yldzn tesri altndaki burlarda doanlar ahmak, chil, yalanc vs kt huylu olurlar. Mitolojiye gre gk ile yerin olu olarak bilinir. Rengi siyaha bakan boz yeildir. dem Zhl devrinde yaratlmtr. Yedinci Felek onun emrindedir. Eski corafyaya gre de yedinci iklime hkimdir. Bu iklim kuanda da siyah renkli insanlar yaar. nk siyah renk Zhlindir.
35

Karu arp o dv-i hil Mhr oldu Zhle san mukabil (Krklar Meclisi, 2006: 37)

Zlf Sa, yzn iki yanndan sarkan sa llesi. bir kara yzl zlfn her daim pmesidir. (ve Gazel Yeninden, 2006: 21)

36

KAYNAKLAR
PALA, skender. (2006) Krklar Meclisi, Kap Yaynlar, stanbul. PALA, skender. (2006) ve Gazel Yeniden, Kap Yaynlar, stanbul. PALA, skender. (2008) Mstesna Gzeller, Kap Yaynlar, stanbul. PALA, skender. (2008) Ah minel- Ak, Kap Yaynlar, stanbul. PALA, skender. (2008) Per-an Gzeller, Kap Yaynlar, stanbul. PALA, skender. (2009) Ansiklopedik Divn iiri Szl, Kap Yaynlar, stanbul. PALA, skender. (2010) Kitb- Ak, Alfa Yaynlar, stanbul. PALA, skender. (2010) Mirat, Kap Yaynlar, stanbul.

37