23.01.

2006 ZONGULDAK KARAELMAS NVERSTES FEN EDEBYAT FAKLTES-FZK BLM FZ362 KUANTUM MEKANNE GR 1 Genel Snav Soru ve Cevaplar (20) 1- Bohr Atom Modelini kullanarak; a) Hidrojen atomunda elektronun kuantumlanm hz, yrnge yarap ve toplam enerji eitliklerini tretiniz. b) Hidrojen atomunda deneysel olarak gzlenen spektrum izgilerini aklayan dalga boyu bantsn elde ediniz. c) r yarapl yrngede elektronun de Broglie dalga boyunu hesaplaynz. embersel yrnge uzunluu ile karlatrnz. 1- a) Bohr Atom Modeli; Elektronun yrngelerinde enerji kuantumlanmtr ve ma yapmaz. Elektron yrngelerinde asal momentum kuantumlanmtr. L=n nh I L=rxp=rxmv, rv, L=mvr = n r= mv Elektronu ekirdek evresinde dnmesini salayan Coulomb kuvveti: ke 2 ) mv 2 ) mv 2 ke 2 F= 2 r, F= r = 2 II r r r r 2 2 2 ke I ve II kullanlarak r = n h 2 , v = bulunur. Enerjisi iin nh mke

v m r

1 ke 2 1 ke 2 E = E k + E p = mv 2 = m 2 2 nh r

1 ke 2 ke 2 mk 2 e 4 1 , E= 2 2 = m elde edilir. 2 nh n h 2h 2 n 2 mke 2 b) Elektronun kuantumlanmtr enerji seviyeleri arasndaki geileri srasnda yaynlad elektromanyetik dalgann enerjisi; mk 2 e 4 1 1 c Em - En = olur. E=h= h ve E=Em-En 2 2 2 2h m n

1 1 2 2 bulunur. n m 2 h h nh c) de Broglie dalga boyu: = = = 2h 2 n p m ke 2 mke 2 2 n h embersel yrnge uzunluu s = 2r = 2 mke 2

Buradan dalga boyu;

mk 2 e 4 4h 3 c

buradan

s = n

olduu grlr.

(20) 2- Bir metalin iletkenlik elektronlar metalin i potansiyeli ad verilen U 0 x < 0 U( x ) = eklindeki potansiyel yardmyla metalde tutulmaktadrlar. x > 0 0 a) Potansiyel fonksiyonunun xe balln iziniz. Elektronlar x ekseninde -dan +a doru hareket ederken, enerjisi iki farkl blgede incelenebilir; b) 0 < E c) U0 < E < 0 Bu durumlar iin zamandan bamsz Schrdinger denklemini zp, dalga fonksiyonlarn yaznz. U(x) I. blge II. blge E>0 U0 x<0 I.blge 2- a) U(x) = x>0 II.blge 0 x -U0<E<0 Schrdinger denklemini farkl -U0 potansiyel ilemcisi ieren I. ve II. blgeler iin yazalm. 2m(E + U 0 ) d2 (x) = (x) 2 h2 dx h2 d2 2mE d2 (x) = E (x) I. blge U(x) = 0 , (x) = 2 (x) 2 2 h dx 2m dx b) Elektronun enerjisi 0<E olduunda I. ve II. blgeler iin Schrdinger denkleminin zmlerini arayalm. 2m(E + U 0 ) I. blgede daima pozitif olan sabiti k 2 = alalm. Diferansiyel denklem h2 d2 (x) = k 2 (x) olur ve zm 2 dx (x) = Ae ikx + Be ikx dir. Burada birinci terim gelen dalga ikinci terim yansyan dalgay gsterir. 2mE II. blgede pozitif sabiti l 2 = 2 alalm. Diferansiyel denklem h 2 d (x) = l 2 (x) olur ve zm 2 dx (x) = Ce ilx + De ilx dir. Burada ikinci terim II. blgede yansyan dalga olmad iin sfr olmaldr. D = 0 alnr. I. blge U(x) = -U0 ,

I. ve II. blgeler arasndaki sreksizliin olduu x = 0 da snr koullarn yazalm.

I (0) = II (0)
d I (x) dx
x =0

x =0

A+B=C

d II (x) dx

k(A - B) = lC

A - B = C ,

l k

A = (1 + )C/2 ve B = (1 )C/2

elde edilir.

(x) =

C (1 + )eikx + (1 )e ikx / 2 x < 0 i lx x>0 Ce

c) Elektronun enerjisi U0<E<0 olduunda I. ve II. blgeler iin Schrdinger denkleminin zmlerini arayalm. Enerjinin negatifliini E = E matematiksel ifadesi ile tanmlayalm. I. blgede U 0 E olduundan daima pozitif olan sabiti k 2 =
2m(U 0 - E ) h2

alalm.

Diferansiyel denklem d2 (x) = k 2 (x) olur ve zm 2 dx (x) = Ae ikx + Be ikx dir. Burada birinci terim gelen dalga ikinci terim yansyan dalgay gsterir. 2m E alalm. Diferansiyel denklem II. blgede pozitif sabiti l 2 = h2 d2 (x) = l 2 (x) olur ve zm dx 2 (x) = Ce lx + De lx dir. Burada birinci terim x da sonsuz olan, ikinci terim ise sfr olan eksponansiyel fonksiyonlardr. Dalga fonksiyonunun sonlu olma koulunu salamas iin C = 0 alnr. I. ve II. blgeler arasndaki sreksizliin olduu x = 0 da snr koullarn yazalm.

I (0) = II (0)
d I (x) dx
x =0

x =0

A+B=D

d II (x) dx

ik(A - B) = - lD

A - B = D ,

il k

A = (1 + ) D/2 ve B = (1 ) D/2

elde edilir.

(x) =

D (1 + )e ikx + (1 )e ikx / 2 x < 0 - lx x>0 De

(20) 3-a) ilemcisi ile tanmlanan fiziksel bykln beklenen deerinin zaman iindeki deiimini veren genel ifadeyi tretiniz. b) Serbest parack (U=0) iin momentumun (p) hareket sabiti olmasn nasl aklarsnz?
d ) 3- a) A =? dt ) ) A = * (r, t)A(r, p, t)(r, t )dr
r

) d ) ) ) A = * (r, t) A(r, p, t)(r, t )dr + * (r, t) A(r, p, t) (r, t)dr + * (r, t)A(r, p, t) (r, t) dr t dt t t r r r
Schrdinger denklemi; ) ih (r , t ) = H(r , t ) t Hermitik elenii
i ) (r , t ) = H(r, t ) h t ) ) * i ) (r, t ) = H * (r, t ) burada H = H + zellii kullanlmtr. h t

) d ) ) i ) i ) ) A = H * (r, t) A(r, p, t)(r, t )dr + A(r, p, t) + * (r, t)A(r, p, t) H(r, t) dr h dt t h r r

Hamiltoniyen ilemcisinin hermitik olma zelliinden i * )) i ) *) h H Adr = h HA dr r r ) )) )) i i d ) A = * HA dr + A + * AH dr hr hr dt t )) )) i ) d ) A = * HA - AH dr + A hr t dt ) ) i ) d ) A = * H, A dr + A hr t dt ) ) A = A(r , p, t) olduunda en genel ifade; d ) i ) ) ) A = H, A + A dt h t

( )

( ) (

( )

) ) ) ) dir. A = A(r , p ) olduunda ve genel ifade; A = A(r, p) = 0 t t d ) i ) ) A = H, A dt h olur. ) r ) p2 ) ) ) ) ) b) U(x)=0 iin H = dir. p = ih ve p 2 = h 2 2 dir. Buradan p = p( x, y, z ) = p(r) olduu iin 2m r d ) i ) ) i h2 2 H, p = ,-ih = 0 p = dt h 2m h ) olduu iin p = sabit olacaktr. Momentuma hareket sabitidir denir.

[ ]

(20) 4- ki boyutlu, farkl boyutlara (Lx Ly) sahip sonsuz kuyu iindeki bir paracn birlenmi dalga fonksiyonu
4 sin 2x sin 3y olarak verilmitir. ( x, y ) = L L L L x y x y a) Bu parack iin Schrdinger denklemini kullanarak zdeerini bulunuz. b) Bu enerji seviyesinin katllnn ka olduunu gsteriniz. 0 < x < Lx iin 0 NOT: Potansiyel enerji U( x ) = 0 < y < L y eklindedir. farkl x, y iin 4- a) Bu parack iin iki boyutlu zamandan bamsz Schrdinger denklemi; h2 2 2 2 + 2 + U(x) (x, y ) = E(x, y ) y 2m x y U(x,y)=sonsuz eklinde olacaktr. Kuyu dnda U(x) sonsuz olduu iin dalga fonksiyonu sfr olacaktr. Kuyu iinde verilen fonksiyonu Ly m denklemde yazarak zdeer olan enerjiyi buluruz. h2 2 2 U(x,y)=0 2 + 2 (x, y ) = E(x, y ) x 2m y
4 2 (x, y) = L L x 2 x y 2 2 3 sin L sin L x 2 x y
1/2

1/ 2

Lx

4 2 (x, y) = L L x 2 x y

1/2

2 2 2 2 3 = 2 (x, y ) sin L sin L L Lx x y x

4 2 (x, y) = L L y 2 x y
4 2 (x, y) = 2 L L y x y

2 sin 2 sin 3 L y 2 L x y
1/2 2 2 3 3 2 3 sin L L sin L = L (x, y ) y y x y

1/2

2 2 h 2 2 3 ( ) ( ) L L x, y = E x, y 2m x y 2 2 h 2 2 3 h22 4 9 + + 2 E= E= 2m L x L y 2m L2x L y 2 1 / 2 2x 2 1 / 2 3y ( x, y ) = sin L Ly sin L Lx y x (x, y ) = (x ) (y ) eklinde yazlabildiinden E n = E n x + E n y olarak yazlabilir. nx=2 ve ny=3 dr.

b) Kuyu simetrik olmad iin (Lx Ly) ayn enerjiye birden fazla durum kar gelemez yani katllk yoktur.

(20) 5- l=1 ve s=1/2 olan bir kuantum sistemini niteleyen ketleri; a) balamsz gsterimde, b) balaml gsterimde oluturunuz. c) Balamsz her durum iin <Lz>, <Sz>, <Jz> bulunuz. d) Balaml her durum iin <J2>, <L2>, <S2> bulunuz. 5-a) l=1 ve s=1/2 olan bir kuantum sistemini niteleyen ketleri balamsz gsterim eklindedir. Bunlar

l ml s ms

l ml ve l ml 11 1 0 1 1

s ms durumlarn oluturarak yazalm. s ms 1/ 2 1/ 2 1/ 2 1/ 2

no 1 2 3 4 5 6

l ml s ms 1 1 1/ 2 1/ 2 1 1 1/ 2 1/ 2 1 0 1/ 2 1/ 2 1 0 1/ 2 1/ 2 1 1 1/ 2 1/ 2 1 1 1/ 2 1/ 2

b) l=1 ve s=1/2 olan bir kuantum sisteminde toplam asal momentum alabilecei deerler 1 1 1 3 bulunur j=3/2 ve olabilir. jmak . = l + s = 1 + = ve j min = l s = 1 = 2 2 2 2 Byle bir kuantum sistemini niteleyen ketlerin balaml gsterimi l s j m j eklindedir.
No I II III IV V VI

l s j mj

1 3 3 2 2 2

1 3 3 2 2 2

1 3 1 2 2 2

1 3 1 2 2 2

1 1 1 2 2 2

1 1 1 2 2 2

c)

Lz = l ml s ms Lz l ml s ms = ml h S z = l ml s ms S z l ml s ms = ms h J z = l ml s ms Lz + S z l ml s ms J z = Lz + S z = (ml + ms )h

Durum No 1 2 3 4 5 6

Lz

Sz

Jz

0 0 - -

/2 -/2 /2 -/2 /2 -/2

3/2 /2 /2 -/2 -/2 -3/2

d)

L2 = l s j m j L2 l s j m j = l (l + 1)h 2
S
2

= l s j m j S l s j m j = s ( s + 1)h
2

J 2 = l s j m j J 2 l s j m j = j ( j + 1)h 2

EK: J z = l s j m j J z l s j m j = m j h

Durum No I II III IV V VI

L2
22 22 22 22 22 22

S2
32/4 32/4 32/4 32/4 32/4 32/4

J2

Jz

152/4 3/2 152/4 -3/2 152/4 /2 152/4 -/2 32/4 /2 2 3 /4 -/2