You are on page 1of 52

1

Cincia e Engenharia de Materiais


MET 1831
Prof. Sidnei Paciornik Depto. de Cincia dos Materiais e Metalurgia
http://www.dcmm.puc-rio.br/cursos/cemat
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Os textos e imagens presentes neste site so propriedade do autor. A reproduo total ou parcial desta obra s pode ser obtida atravs de solicitao ao autor.
ltima atualizao em 05/08/2007 por sidnei@dcmm.puc-rio.br

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

METAIS E SUAS LIGAS


2

Principais Propriedades dos Materiais de Engenharia para Aplicaes em Plantas Industriais


Custo relativo Densidade Propriedades Mecnicas (Mdulo de Elasticidade,
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Limite de Escoamento, Limite de Resistncia Trao, Tenacidade, Resistncia Fadiga, Fluncia, etc..)

Resistncia ao Meio (Corroso)

Ligas Metlicas
No Ferrosas Ferrosas

Aos

Ferros Fundidos

Baixa Liga

Alta Ferro Ferro Ferro Ferro Liga Cinzento Dctil Branco Malevel

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Baixo carbono

Mdio carbono

Alto carbono

Carbono

Alta Resistncia, Baixa liga

Carbono Tratvel termicamente

Carbono

Ferramenta

Inox

Diagrama Fe-C
1600 1528C

()
1400 1384C 1200 Temperatura C L+

L
L + Fe3C

2%
1000 Austenita () 912C + Led 727 C 0,8% 0,02%

4,3% Ledeburita

800
+

+ Fe3C Perlita (P)

Led + Fe3C

Ferrita () 600

Cementita Fe3C

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

400 0

+P

P+ Fe3C

P+ Led

Led+ Fe3C

6,67

Aos

Ferros fundidos
COMPOSIO ( % em peso de C )

AOS PARA INDSTRIA DO PETRLEO


Os aos respondem pela quase totalidade dos materiais empregados na indstria de petrleo e gs Aos estruturais Aos para baixas temperaturas Aos para altas temperaturas Aos resistentes corroso Aos para dutos
FACILIDADES DE PRODUO

CASCO

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Principais Tratamentos Trmicos dos Aos


Resfriamento lento a partir da austenita:
Formam-se microestruturas de perlita e ferrita ou perlita e cementita. Resfriamento muito lento: corresponde ao tratamento trmico de Recozimento Resfriamento intermedirio (ao ar): corresponde ao tratamento trmico de Normalizao

Resfriamento rpido da austenita:


No h tempo para formar a perlita. Os tomos de C presos na ferrita que se forma tensionam a rede cristalina. Forma-se assim uma nova fase chamada martensita (Rede CCC distorcida). Este tratamento trmico a tmpera. A martensita normalmente dura e frgil. Para melhorar sua tenacidade e aliviar tenses internas faz-se o revenimento (reaquecimento a temperaturas inferiores a 700C).
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Aos
Aos so ligas Fe-C que podem conter outros elementos.
Propriedades mecnicas dependem da %C. %C < 0.25% => baixo carbono (os mais empregados) 0.25% < %C < 0.60% => mdio carbono 0.60% < %C < 1.4% => alto carbono

Aos carbono (os mais empregados)


Baixssima concentrao de outros elementos.
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Aos liga
Outros elementos em concentrao aprecivel.

Aos carbono
Material mais usado para fabricao de dutos, vasos de presso e em aplicaes estruturais devido:
Baixo custo
Versatilidade de propriedades mecnicas Disponibilidade no mercado Uso em meios no corrosivos na faixa de 29 a 425C em refinarias e plantas qumicas. Sujeito fluncia acima de 370C.
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Aos de Baixo Carbono


Aos Carbono (so os mais empregados)
Microestrutura de ferrita e perlita Macios e pouco resistentes, muito dcteis e tenazes Custo mais baixo de produo Liga Fe-C com 2,0%C mximo (terica). 1,5%C na prtica e 0,35%C em equipamentos e estruturas. Contm sempre Mn, S e P e, eventualmente, Si, Al e Cu. L.R. varia de 32 a 60 kgf/mm2. L.E. varia de 17 a 27 kgf/mm2.

10

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Tubos - API 5L
Gasoduto no Alaska
Aos carbono de baixo teor de carbono com rigoroso controle de tenacidade em baixas temperaturas (aos com granulao muito fina)

11

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Elementos de liga Microligantes so permitidos para alcanar melhores propriedades mecnicas

Tubos - API 5L
Oleoduto na Serra do Mar So Paulo
Aos carbono Comum especificao API 5LX gr 60
Grau 5LX gr 46 5LX gr 60 5LX gr 70 C(mx) 0,3 0,26 0,23 Mn(mx) 1,35 1,35 1,60 P e S(mx) 0,030% 0,030% 0,030%

12

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

0,1 % C - 150x

0,3 % C - 150x

Ferrita e perlita

13

Aos carbono Navais - Especificaes para casco


ABS American Bureau of Shipping

Grau %C (mx)

A 0,21

B 0,21

D 0,21

E 0,18

%Mn (min) %P (mx)


%S (mx)
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

2,5 x C 0,035
0,035 0,40

0,80 0,035
0,035 0,40

0,60 0,035
0,035 0,40

0,70 0,035
0,035 0,40

C+Mn/6

Aos macios fceis de conformar e soldar

14

FPSO (floating, production storage offloading)

Navio transformado em plataforma de produo

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Casco e componentes estruturais

0,1 % C - 150x

0,3 % C - 150x

Ferrita e perlita

15

Facilidades de produo em FPSO (floating, production storage offloading)

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Aos - Liga
Baixa liga: at 5% de elementos de liga Mdia liga: de 5% a 10% de elementos de liga Alta liga: Mais de 12% de elementos de liga

16

Influncias de alguns elementos de liga nos aos


Ni: reduz o tamanho de gro, aumenta a tenacidade, estabiliza a austenita Cr: aumenta a temperabilidade e as resistncias corroso, temperatura e ao desgaste Mn: aumenta a temperabilidade, a resistncia (SE) e a tenacidade, estabiliza a austenita Mo: aumenta a temperabilidade e as resistncias temperatura e ao desgaste

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Aos - Liga
SITUAES DE EMPREGO EM PLANTAS DE PROCESSO

17

Altas temperaturas Baixas temperaturas Servios com fluidos corrosivos Necessidade de no contaminao Segurana
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Alta resistncia mecnica

Aos Mdio Carbono


Aos Carbono
Utilizados normalmente com estrutura de martensita (fase extremamente dura mas frgil) temperada (tratamento trmico para aumentar tenacidade da martensita).

18

Tratveis termicamente
A presena de elementos de liga aumenta a resposta a tratamentos trmicos. Se tornam mais resistentes mas menos dcteis e tenazes
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Menor aplicao em instalaes de processo

Aos Mdio Carbono


Coluna de perfurao de poos
Aos temperados e revenidos tipo AISI 4140 C = 0,40% Cr = 0,90% Mo = 0,18%

19

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Ao 0,4% C Temperado e revenido a 400C

Aos Mdio Carbono

20

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Tubo de perfurao

Aos Alto Carbono


Aos Carbono e Ferramenta
Extremamente duros e fortes, pouco dcteis. Resistentes ao desgaste e mantm o fio. Se combinam com Cr, V e W para formar carbetos (Cr23C6,V4C3 e WC) que so extremamente duros e resistentes. Usos em ferramentas em geral, moldes, facas, lminas de barbear, molas...
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

21

Mnima aplicao em instalaes de processo

22

Efeitos do Nquel
Refino de gro ferrtico (fase predominante nos aos de baixo carbono). Aumenta temperabilidade suprimindo a ferrita proeutetoide e favorecendo estruturas bainticas/martensticas de maior tenacidade.
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Em altos teores favorece a reteno da austenita.

23

BAIXA TEMPERATURA - AOS LIGA AO NQUEL


- Aos para servios em baixas temperaturas - A temperatura de transio decresce com o aumento do teor de nquel - Normalizados ou temperados e revenidos
Temperaturas limites de utilizao: Ao 2,25% Ni : -60C Ao 3,50% Ni : -100C Ao 5 % Ni : -120C Ao 9 % Ni : -196C

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

24

TEMPERATURAS ELEVADAS - AOS Mo e Cr-Mo


Mo - at 1% Mo: Aumento da resistncia fluncia, da resistncia mecnica em temperaturas elevadas e corroso por pites Cr: Aumento da resistncia oxidao, grafitizao e da corroso em geral inclusive em temperaturas elevadas

Cr - at 9%

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

25

TEMPERATURAS ELEVADAS - AOS Mo e Cr-Mo

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

26

AOS Mo e Cr-Mo
So indicados para trabalhar na faixa de temperaturas de aproximadamente 300C a 650C ALGUMAS APLICAES Tubulaes de vapor superaquecido Tubulaes, vasos, reatores, trocadores de calor e outros equipamentos de pequeno e mdio portes.
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Em equipamentos de grande porte prefere-se ao-carbono com revestimento interno refratrio ou metlico (chapas cladeadas)

27

INFLUNCIA DO Cr NA RESISTNCIA CORROSO

cido Ntrico
Oxidao temp. ambiente
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Resistncia corroso atmosfrica e pelo cido ntrico

PASSIVAO PELA FORMAO DE PELCULA DE XIDO DE CROMO

Aos Inoxidveis
Estrutura e Propriedades
Elemento de liga predominante - Cr > 12wt% Pode incluir Ni e Mo e outros elementos de liga Resistentes a corroso e oxidao a temperaturas de at 1000C. Tres classes em funo da microestrutura
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

28

martenstico => tratvel termicamente, magntico ferrtico => no tratvel termicamente, magntico austentico => influncia do nquel (no magntico)

Aos Inoxidveis
Caractersticas desejadas
Resistncia mecnica a alta Temperatura Resistncia a corroso Resistncia a oxidao Tenacidade a baixa Temperatura Soldabilidade

29

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Aos Inoxidveis

30

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

PASSIVAO PELA FORMAO DE PELCULA DE XIDO DE CROMO

Aos Inoxidveis
AUSTENTICOS LIGAS Fe-Cr-Ni NO TEMPERVEIS FERRTICOS LIGAS Fe-Cr NO TEMPERVEIS MARTENSTICOS LIGAS Fe-Cr TEMPERVEIS

31

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Comparao de Propriedades
Liga (#AISI) Tipo sR (MPa) %EL

32

1010
A656

Baixo carbono
HSLA

180
552

28
21

1040 4063
409
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Mdio carbono Trat. Term.


Inox ferrtico Inox austentico Inox martenstico. Inox martenstico.

780 2380
448 586 483 1790

33 24
25 55 30 5

304 410 440A

HSLA = High strength low alloy steels

Ferros Fundidos
Ferros fundidos so ligas Fe-C com concentrao acima de 2.1 wt% C (tipicamente entre 3 e 4.5%). Nesta faixa de concentraes, a temperatura de fuso substancialmente mais baixa do que a dos aos. Isto facilita o processo de fundio e moldagem. Suas propriedades mudam radicalmente em funo da concentrao de C e outras impurezas (Si, Mg. Ce) e do tratamento trmico.
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

33

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

O processo de Fundio
34

Aplicaes dos ferros fundidos na indstria automotiva

35

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

36

Aplicaes dos ferros fundidos

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Diagrama Fe-C verdadeiro

37

A reao bsica que est em jogo a da decomposio da cementita em ferrita e grafite.


Temperatura (C)

Fe3C => 3Fe() + C(grafite)

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

A formao de grafite depende da composio, da taxa de resfriamento e da presena de impurezas. A presena de Si privilegia a formao de grafite. Tudo isso influenciar fortemente as propriedades mecnicas.
Composio (wt% C)

Ferros fundidos, microestrutura


Resfriamento
Rpido P + Fe3C Moderado P + Gveios Lento + Gveios

38

Resfriamento
Moderado P + Gndulos Lento + Gndulos

Adies (Mg/Ce)

Ferro Ferro cinzento Ferro cinzento branco perltico ferrtico Reaquece e mantm a 700C por 30 horas Moderado P + Grosetas
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Ferro dctil perltico

Ferro dctil ferrtico

Lento + Grosetas

P = Perlita G = Grafite

Malevel perltica

Malevel ferrtica

Ferros fundidos, propriedades


Ferro cinzento
wt%C entre 2.5 e 4.0, wt%Si entre 1.0 e 3.0 Grafite em forma de veios cercados por ferrita/perlita. O nome vem da cor tpica de uma superfcie de fratura. Fraco e quebradio sob trao.
Os veios funcionam como pontos de concentrao de tenso e iniciam fratura sob trao.

39

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Mais resistente e dctil sob compresso. timo amortecedor de vibraes. Baixa viscosidade quando fundidos, permitindo moldar peas complexas. Mais barato de todos os materiais metlicos.

Ferros fundidos cinzentos


Tipos de grafita ASTM A247

40

Tipo A

Tipo B

Tipo C
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

100 X
Tipo D
1 2 3 4 5 6 7 8

Tipo E

41

Ferro Fundido Cinzento de matriz hipo-eutetide

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Ferro Fundido Cinzento de matriz hiper-eutetide

42

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Ferros fundidos, propriedades


Ferro Dctil ou nodular
A adio de Magnsio ou Crio ao Ferro cinza faz com que o grafite se forme em ndulos esfricos e no em veios. Esta microestrutura leva a muito maior ductilidade e resistncia, se aproximando das propriedades dos aos. Usado em vlvulas, corpos de bombas, engrenagens,...

43

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

44

Ferro Fundido Nodular matriz ferrtica

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Ferro Fundido Nodular (olho de boi) matriz perltico-ferrtica

45

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

46

Ferro Fundido Nodular (olho de boi) matriz perltico-ferrtica

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Ferros fundidos, propriedades


Ferro branco e ferro malevel
Para concentraes de Si abaixo de 1% e taxas rpidas de resfriamento a maior parte do carbono se mantm na forma de Cementita. A superfcie de fratura neste caso branca. Muito duro e muito frgil, sendo praticamente intratvel mecnicamente. Se reaquecido a 800C por dezenas de horas (em atmosfera neutra para evitar oxidao) a cementita se decompe formando grafite em pequenas regies (rosetas), anlogo ao ferro nodular.

47

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Ferros fundidos brancos - microestruturas


ferro fundido branco hipoeuttico:
reas de perlita e ledeburita
Lquido

48

Ledeburita

L+A Austenita 1143C A + Led

L+Cem

Led+Cem

727C
Perlita
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Cementita

0,8%

2,0%

4,3%

6,7%

49

Ferros fundidos brancos - microestruturas


ferro fundido branco hipereuttico: cristais alongados de cementita em matriz de ledeburita.

Lquido

Ledeburita

L+A Austenita 1143C

L+Cem

A + Led

Led+Cem

727C
Perlita
S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Cementita

0,8%

2,0%

4,3%

6,7%

50

Ferro Fundido malevel de matriz ferrtica

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

51

Ferro Fundido malevel de matriz ferrtico-perltica

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

Ferros fundidos, microestruturas


Branco Cinza

52

400 x

100 x

Malevel

Nodular

S. Paciornik DCMM PUC-Rio

100 x

100 x

You might also like