You are on page 1of 127

ISAAC ASIM0V GNEN TANRILARI

(THE NAKED SUN)

BR Elijah Baley panie kaplmamak iin inatla savayordu. Korkusu iki hafta boyunca gitgide artmt. Aslnda daha nce kaplmt korkuya. Onu Washington'a ararak sakin sakin kendisine yeni bir grev verileceini akladklar zaman. Zaten Washington'a arlmak bile insan sarsmak iin yeterliydi. stelik ayrntlar aklanmam, sadece Baley'e Washington'a gelmesi emredilmi ve emirle birlikte uaa binmesi iin gidi dn izinleri de yollanmt. Buysa durumu bsbtn rktc bir hale sokmutu. Baley'nin korkusunun bir nedeni uakla yolculuk yapmasn emretmi olmalaryd. Bu da durumun acil olduunu aklyordu. Dier bir neden de uaa binme fikriydi. Sadece o kadar. Ama Baley'nin endieleri o srada henz balamt ve bask altnda tutulmalar da kolayd. Sonuta Elijah Baley daha nce de drt kez uaa binmiti. Hatta bir keresinde ktay bir utan brne amt bile. Uak yolculuu hibir zaman ho bir yaant saylmazd. Ama bu bilinmeyene doru atlan bir adm da deildi. Ayrca New York'tan Washington'a yaplacak uak yolculuu sadece bir saat sryordu. Kalk New York iki numaral hava pistinden yaplacakt. Pistin zeri btn resmi havaalanlarnda olduu gibi gzelce kapatlmt. Korunmasz atmosfere kmak iin kullanlan kapak ancak uak hz kazandktan sonra alyordu. Bir saat sonra da Washington'daki be numaral piste ineceklerdi. Bu da kapalyd yine. Bundan baka, Baley'in de bildii gibi, uaklarda hi pencere yoktu. erisi iyice aydnlatlm oluyor, uygun yiyecekler veriliyor, yolcularn rahatl iin gerekenler salanyordu. Radyoyla kontrol edilen uu olaysz geer, uak havalandktan sonra yolcular hareket halinde olduklarn bile pek farketmezlerdi. Baiey btn bunlar kendi kendisine ve kars Jessie'ye anlatt. Jessie hi uaa binmemiti ve byle konular kadnda dehet uyandryordu. Ama senin uaa binmeni istemiyorum, Lije, dedi. Bu doal bir ey deil. Neden ekspres yolla gitmiyorsun? nk o zaman yolculuk on saat srer. Baley'nin uzun yznde sert bir ifade vard. Ve nk ben Kent Polis rgtndenim ve amirlerimin emirlerine uymam gerekiyor. Derecemin 6 S.'de kalmasn istiyorsam, bu art. te bu, tartmagtrmeyecek bir gerekti. Baley uaa bindi ve baklarn gz hizasndaki kutudan dzgnce kan haber eridine dikti. Kent bu servisle gururlanyordu. Haberler, makaleler, mizah

yazlar, eitici paralar ve arada srada da romandan oluan bu eritlerin ilerde bir gn film haline getirileceinden sz edilmekteydi. O zaman yolcu grme merceklerinin bulunduu ksm gzlerine dayayacak ve bylece nerede olduunu da unutacakt. Baley gzlerini usulca alan rulo eritten ayrmyordu. Hem uakta olduunu unutmak iin, hem de nezaket kurallar bunu gerektirdiinden. Uakta kendisinden baka be yolcu daha vard. Bu kadarn farketmiti detektif. Ve her yolcunun karakter ve yetime koullarnn neden olduunu korku ve endieye kaplmaya da hakk vard. Baley bakalarnn endieli halini seyretmelerine kesinlikle kzard. Yabanc gzlerin, dirsek dayanlacak yerleri skca kavram olan ellerinin eklemlerinin zerindeki derinin bembeyaz olduunu grmelerini istemezdi. Ellerini ektii zaman orada kalacak olan slak lekeleri de yle. Detektif kendi kendine, kapal bir yerdeyim, diyordu. Bu uak da sadece kk bir kent. Ama kendi kendisine kandramyordu. Solunda iki buuk santim kalnlnda bir levha vard. Dirsei dokunuyordu buna. Ve o elik levhann gerisinde... hibir ey yoktu! Daha dorusu hava vard orada. Ama bu da aslnda bir hi saylrd. Bir ynde binlerce kilometre uzanan hava. Dier ynde de yle. Aaya doruysa iki buuk, kilometre kalnlndayd bu hava tabakas. Baley bir an aaya bakmay, zerinden getii, gmlm kentlerin tepelerini grmeyi istedi. New York, Philadelphia, Baltimore, Washington. Grmedii ama orada olduklarn bildii sra sra alak kubbeleri gzlerinin nnde canlandrd. Bunlarn altnda topran bir buuk kilometre derinliinde, ok byk bir alana yaylm olan kentler vard. Baley kentin, insanlarn dolat, kovana benzer koridorlarn dnd. Apartmanlar, genel mutfaklar, fabrikalar, ekspres yollar. Bunlar scak ve gven verici yerlerdi. nk her tarafta insanlar vard. Ve kendisi imdi herkesten ayr, bolukta uan kk, maden bir kutunun iinde, zellii olmayan souk havada ilerliyordu. Baley'nin elleri titremeye balad. Detektif kendisini zorlayarak gzlerini eride dikti ve birka satr okudu. Galaksinin kefiyle ilgili ksa bir ykyd bu. Kahramann bir Arzl olduu da o kadar belliydi ki... Baley fkeyle sylendi. Sonra da ses karmak gibi bir kabalk ettii iin zntyle nefesini tuttu. Ama bu yk ok gln, diye dnd. nsanlarn ocuka yanlarn okayan bir ey. Arzllar, Galaksiyi ele geirebilirlermi gibi davranmak sama! Galaksinin kefiymi... Galaksi, Arzllara kapal! Galaksiye Uzayclar el koymulard. Onlarn atalar da Arzlydlar. O inscmlar herkesten nce D Dnyalara erimiler, orada rahat bir yaam srmeye balamlard. Onlarn torunlar da D Dnyalara g etmeyi yasaklamlar, Arz ve kuzenleri Arzllar olduklar yere hapsetmilerdi. Onlarn balad ii Arzdaki kent uygarl tamamlamt. Bu kltr, aklk yerlere duyulan korku yznden insanlar kentlere hapsetmiti. Artk insanlar kendi dnyalarnda, robotlarn alt ak havadaki iftliklere ve madenlere bile gidemiyorlard. Bunu bile yapamyorlard. Baley kendi kendine, ac ac, Yakup adna, dedi. Madem bu durum houmuza gitmiyor, o halde bu konuda bir eyler yapalm. Peri masallaryla zaman kaybetmeyelim... Ama bu konuda yaplacak bir zey yoktu. Baley de biliyordu bunu. Sonra uak piste indi. Detektif ve dier yolcular uaktan kp birbirlerine hi bakmadan kendi yollarna gittiler. Baley saatine bir gz att. Ekspres yola binerek Adalet Bakanlna gitmeden nce stne bana eki dzen vermek iin biraz zaman vard. Buna sevindi.

nsanlarn varln aklayan grlt ve karmaa, kentin havaalannn kubbeli salonundan uzanan kat kat koridorlar, Baley'nin grd ve duyduu her ey onda ehrin scak barsaklar ve rahminin iinde, gvende olduu duygusunu uyandryordu. Bu duygu endieyi alp gtrmekteydi. Artk bu ii tamamlamak iin sadece bir du yapmas yeterli olacakt. Genel banyolardan birini kullanabilmesi iin yannda geicilere zg izin kdndan olmas gerekiyordu. Ama Baley yolculuk iznini gsterdii zaman hibir glkle karlamad. Belgesini hemen damgaladlar. zel dua girebilecekti artk. Ama bu izni ktye kullanmamas iin karta tarihi de dikkatle kaydettiler. Detektifin kendisine verilen yeri bulabilmesi iin eline ince bir tarife sktrdlar. Baley ayaklarnn altnda yol eritlerini hissettii zaman minnet duydu. eritten eride atlayarak sratle giden ekspres yola doru ilerlerken gitgide hzlandn farketti. Bu onda sanki lks bir eye kavumu gibi bir duygu uyandrd. Detektif evik bir hareketle ekspres yola atlad ve derecesi dolaysyla hakk olduu iin bir kanapeye oturdu. Kalabalk bir saat olmadndan bo yer oktu. Baley banyoya ulatnda orann da fazla kalabalk olmadn grd. Kendisine verilen du blmesi derli topluydu. Kk amar makinesi de iyi alyordu. Baley payna den suyu uygun biimde harcad. Gzelce temizlenmi olan elbisesini giydi. Artk Adalet Bakanlyla savaa hazrd. in garibi Baley keyiflenmiti de. Mstear Albert Minnim ufak tefek, tknazca, krmz yzl bir adamd. Salar krlamaya balam, vcudunun keli hatlar yumuayarak yuvarlanmt. Pek temiz bir hali vard. Hafife losyon kokuyordu. Btn bunlar yksek mevkideki yneticilerin elde ettikleri cmert karnelerin salad rahat ve gzel bir yaamn kantlaryd. Baley adamn yannda kendisini uuk yzl ve fazla kemikli buldu. Ellerinin byk, gzlerinin ukura kam ve yz hatlarnn da sert olduunu dnd. Minnim nazik nazik, Otur, Baley, dedi. Ttn iiyor musun? Sadece pipo, efendim. Baley bu szleri sylerken piposunu karmt. Minnim kutudan ald sigar yerine brakt. Detektif ok piman oldu o zaman. Bir sigar hi ttn imemekten daha iyiydi. Kendisi 5 S.'den 6 S.'ye yeni terfi ettirilmiti. Ama yeni derecesi sayesinde salad pipo ttn yeterli deildi yine de. Minnim, stiyorsan piponu yakabilirsin, diye mrldand. Baley dikkatle ttn alarak piposunu doldurur ve bunun kapan kapatrken de babacan bir sabrla bekledi. Beni neden Washington'a ardklarn aklamadlar, efendim. Baley gzlerini piposuna dikmiti. Bunu biliyorum. Minnim glmsedi. Bu sorunu hemen zebilirim. Geici olarak baka bir greve gideceksin. New York Kentinin dnda m bu i? Epey uzak bir yerde. Baley kalarn kaldrd. Yznde dnceli bir ifade belirmiti. Geici mi dediniz? Bu i ne kadar srecek? Kesin bir ey syleyemem. Baley baka bir greve verilmenin iyi ve kt yanlarn biliyordu. Yabanc bir kentte geici bir yolcu olarak derecesinin saladndan daha iyi bir yaam srebilecekti. te yandan Jessie ve olu Bentley'in onunla birlikte gelmesine izin vereceklerini pek sanmyordu. Tabii New York'ta onlar iin gereken her eyi yapacaklard. Ama Baley bir aile erkeiydi ve karsyla olundan ayrlma fikri de hi houna gitmiyordu.

Ayrca geici bir grev belirli bir i yapaca anlamna gelmekteydi. Bu da iyi bir eydi. Tabii sorumluluk sradan bir detektife yklenenden fazla olacakt. Bu da onu skabilirdi. Baley daha birka ay nce New York'un hemen dnda ldrlen bir Uzaycyla ilgili olayn soruturmas gibi bir sorumluluk altnda ezilmekten zor kurtulmutu. Byle yeni bir grev ya da buna benzer bir i fikri onu hi de sevindirmiyordu. Bana nereye gideceimi syler misiniz? dedi. Grev nasl bir ey? Olay neyle ilgili? Bir yandan da mstearn, Epey uzak bir yerde, szlerini tartyor, alaca yeni kent konusunda tahminler yrtyordu. Mstear, Epey uzak bir yerde, derken kesin bir tavr taknmt. Baley kendi kendisine, Kalkta m, diye soruyordu. Yoksa Sidney mi? Sonra Minnim'in bir sigar alarak yaktn farketti. O zaman, Tanrm, diye dnd. i bana aklamakta zorluk ekiyor. Konumak istemiyor... Minnim sigar dudaklarnn arasndan ekerek gzlerini dumanlara dikti. Adaiet Bakanl seni geici bir grevle Slaria'ya gnderecek. Baley bir an Solaria'nn nerede olduunu hatrlamaya alt. Soiaria, Asya?.. Solaria.. Avustralya?.. Sonra birdenbire yerinden frlayarak sinirli sinirli, Yani, dedi. D Dnyalardan birine gideceim? Minnim baklarn Baley'den kard. Evet, yle. Baley, Ama bu imknsz, diye bard. D Dnyalara bir Arzly kabul etmezler ki! Bazen koullar durumu deitirir, Detektif Baley. Solaria'da bir cinayet ilenmi. Baley'nin dudaklar elinde olmadan alayc glmseyile bkld. Oras yetki alanmzn biraz dnda kalmyor mu? Yardm istediler. Bizden mi? Arzdan m? Baley hem kulaklarna inanamam hem de armt. Bir D Dnya aa grd ana gezegene her zaman tepeden bakard. Ya da hi olmazsa ukalaca bir tavrla topluma sadaka vermeye kalkrd. Bundan baka trl davranmas akln almayaca bir eydi. Arzdan yardm istemilerdi, yle mi? Detektif tekrarlad. Arzdan m? Minnim, Bu olaanst bir ey, diye itiraf etti. Ama gerek bu. Olay Arzl bir detektifin aratrmasn istiyorlar. Bu istek en st tabakadan diplomatlar yoluyia bize bildirildi. Baley tekrar yerine oturdu. Ama neden ben? Ben gen bir adam deilim. Krk yandaym. Karmla ocuum var. Arzdan ayrlamam. Seni biz semedik, Detektif Baley. Solaria' llar zellikle seni istediler. Beni mi? New York Kenti Polis rgtnden 6 S. Sivil Memur Elijah Baley, dediler. Onlar kimi istediklerini ok iyi biliyorlar. Bunun nedenini anladndan da eminim. Baley inatla, Ben bu ii baaramam, dedi. Onlcr baarabileceini dnyorlar. Uzay cinin lm olayndaki davranlarn onlarn da duymu olduklar belli. Her eyi birbirine kartrm olacaklar. Baarm olduundan daha byk gryorlar. Minnim omzunu silkti. Her neyse... Seni istediler. Biz de seni gndermeye raz olduk. Yeni greve atandn. Btn belgeler hazr. Gitmen gerekiyor. Sen yokken karna ve ocuuna derecen 7 S.'ymi gibi baklacak. Zaten bu grev srasnda derecen geici olarak Yedinci Snfa ykseltilecek. Anlaml anlaml durdu. Grevi baaryla tamamladn takdirde de o derecede kalabilirsin. Baley iin her ey fazla hzl geliiyordu. Btn bu sylenenler olamazd. Ben Arzdan ayrlamam ki, diye dnd. Bunu anlamyorlar m? Sonra kendi kulana

da garip gelen sakin bir sesle sordu. Nasl bir cinayet bu? Olay nedir? Niin olay kendileri incelemiyorlar? Minnim bakml elleriyle masasndaki ufak tefek eyay dzeltti. Sonra da ban sallad, Cinayet konusunda hibir bilgim yok. Olayn nasl bir ey olduunu bilmiyorum. O halde kim biliyor, efendim? Oraya her eyden habersiz gitmemi herhalde istemezsiniz. Ve iinden yine o sessiz ve aresiz feryat ykseldi. Ama ben Arzdan ayrlamam ki! Bu konuda hi kimse bir ey bilmiyor Arzdan hi kimse. Solaria'lar bize hibir aklama yapmadlar. Bu i sana dyor? Baley umutsuzluundan, Ya bu grevi red edersem? demek cesaretini gsterdi. Cevab biliyordu tabii. Derecesinin drlmesinin kendisi ve daha da nemlisi ailesi iin ne demek olacan bildii gibi. Ama Minnim derece drmekten sz etmedi. Usulca, Red edemezsin, Detektif Baley, diye mrldand. Yapman gereken bir grev var. Solaria iin mi? Hepsinin can cehenneme! Bizim iin, Baley, bizim iin. Minnim bir an durduktan sonra konumasn srdrd. Uzayclar bakmndan Arzn durumunu biliyorsun. Bu konuyu amama gerek yok. Baley bunu biliyordu. Arzdaki btn insanlar da. Elli D Dnyann nfus toplam Arznkinden azd. Ama buna karlk askeri potansiyelleri Arznkinin belki de yz katyd. Nfusu az D Dnyalarn ekonomisi pozitronik robotlara dayanyordu. nsan bana Arzllarnkinin bin kat enerji retebiliyorlard. Ve bir tek insann retebilecei enerji miktar da askeri potansiyeli, yaama standardn, mutluluu ve dier her eyi kararlatryordu. Minnim, Bu durumda kalmamzn bir nedeni bilgisizlik, dedi, Sadece bu. Bilgisizlik. Uzayclar bizimle ilgili her eyi biliyorlar. Arza yeteri kadar grevli yolluyorlar. Bizse Uzayclar konusunda onlarn bize anlattklar dnda hibir ey bilmiyoruz. Arzdan bir tek insan bile D Dnyalardan birine admn atmad. Ama sen atacaksn. Baley, Ben bunu yapamam... diyecek oldu. Fakat Minnim, Ama sen atacaksn, diye yineledi. Esiz bir durumda olacaksn. SolariaV ya onlar seni davet ettikleri iin gideceksin. Sana verecekleri bir grevi yapacaksn. Dndndeyse Arzn iine yarayacak bilgin olacak. Baley mstear ciddi baklarla szd. Yani Arz adna casusluk mu yapacam? Bunun casuslukla ilgisi yok. stemedikleri bir eyi yapmaya kalkman gereksiz. Sadece gzlerini a. Kulaklarn da. Etraf incele! Dndn zaman Arzdaki uzmanlar izlenimlerini inceleyecek ve yorumlayacaklar. Baley, Acil bir durum olduu anlalyor,, efendim, dedi. Neden byle sylyorsun? Bir Arzly D Dnyalardan birine gndermek tehlikeli bir ey. Uzayclar bizden nefret ediyorlar. Beni oraya davet etmelerine, son derece iyi niyetle davranmama karn, yine de yldzlararas bir olaya neden olabilirim. Arz hkmeti istedii takdirde beni Solaria'ya gndermekten kolaylkla kanabilir. Hasta olduumu syleyebilir. Uzayclar hastalklara kar patolojik bir korku duyuyorlar. Hasta olduuma inanrlarsa olaya ne kadar nem verirlerse versinler, beni istemezler. Minnim sordu. Bu oyunu oynamamz m istiyorsun? Hayr. Hkmet beni baka bir nedenle Solaria'ya gndermek istemeseydi, benim yardmm olmadan da bu bahaneyi, hatta daha iyisini bulurdu. te bundan da casusluk etmemin gerekten nemli olduu sonucu kyor. O halde hkmet bu tehlikeyi 'grebildiini gr' gibi basit bir neden yznden de gze almyor.

Baley mstearn patlayacan dnd bir an. O zaman baskdan kurtulup rahatlayacakt. Ama Minnim sadece souk bir ifadeyle glmsedi. nemsizlerin gerisinde gizli olan eyleri grebildiin anlalyor. Ben de zaten senden bunu bekliyordum. Mstear masasnn zerinden Baley'e doru eildi. imdi sana biraz bilgi vereceim. Bu konuyu hi kimseyle konumayacaksn. Dier hkmet memurlaryla bile. Sosyologlarmz Galaksinin bugnk durumu konusunda baz belirli sonulara vardlar. Elli D Dnya: Nfuslar az, robotlam, insanlar salkl ve uzun mrl gezegenler. Ve biz: Kalabalk, teknik bakmdan az gelimi, ksa mrl insanlarn yaad bir dnya. Uzayclarn despota ezdikleri, dengeli olmayan bir yer. Uzun vadede her ey dengesizdir. Ama bu ksa vadede dengesiz. Sosyologlar bize en fazla yz yl veriyorlar. Bizim salmzda durum olduu gibi devam edecek. Ama ocuklarmz var. Sonunda D Dnyalar iin pek byk bir tehlike halini alacaz. Yaamasna izin verilmeyecek kadar byk bir tehlike. Arzda Uzayclardan nefret eden sekiz miyon insan yayor. Baley, Uzayclar Galaksiye almamza izin vermiyorlar, diye hatrlatt. Ticaretimizi kendilerine kazan salayacak biimde ynetiyorlar. Hkmetimize emrediyorlar. Bize kar da horgryle davranyorlar. Btn bunlara kar ne bekliyorlar? Minnet mi? Doru. Ama btn bu gelimeler kalplat artk. Ayaklanma, bastrma, ayaklanma, bastrma... ve Arz yz yl iinde insanlarn yaad bir dnya olarak ortadan kalkacak. Sosyologlar byle sylyorlar. Baley endieyle kmldand. nsan sosyologlar ve onlarn bilgisayarlarndan kuku duyamazd. yle olduunu kabul edelim. Ama ben ne yapabilirim? Bize gereken bilgiyi getir. Sosyologlarn tahminlerinin bir tek byk kusuru var. Uzayclar konusunda bilgimiz olmamas. Buraya gnderdikleri birka Uzaycya bakarak baz tahminlerde bulunmak zorunda kaldk. Uzayclarn kendileri hakknda isteyerek akladklar baz eylere gvenmekten baka aremiz yoktu. te bu yzden Uzayclarn gl yanlarn biliyoruz. Sadece gl yanlarn. Lanet olsun! Uzayclarn robotlar var, nfuslar az ve hepsi de uzun mrl! Ama zayf yanlar da var m? rendiimiz takdirde sosyoloji bakmndan kanlmaz olan mahvolmay engellememizi salayacak bir zellik ya da zellikler yok mu? Bize yol gsterecek ve Arzn yaama ansn arttracak bir eyler? Solaria'ya bir sosyolog gndermeniz daha iyi olmaz m, efendim? Minnim ban sallad. stediimizi gnderebilseydik bunu on yl nce yapardk. Sosyologlar bu sonulara vardklar zaman yani. Birini yollamak iin elimize ilk kez bir frsat geiyor. Ve onlar bir detektifi istiyorlar. Bu bizim de iimize geliyor. Bir detektif de bir sosyolog saylr. Pratik i gren bir sosyolog. Yoksa iyi bir detektif olamaz. Ve sicilin senin iyi bir detektif olduunu gsteriyor. Baley dnmeden, Teekkr ederim, efendim, dedi. Ama... ya bam derde girerse? Minnim omzunu silkti. Bir polis grevi gerei her zaman byle bir tehlikeyle kar karyadr. Bu konuyu kapattn belirtmek iin elini sallad, sonra da ekledi. Her neyse... Solaria'ya gitmen gerekiyor. Hareket saatin kararlatrld. Seni gtrecek uzay gemisi bekliyor. Baley kaskat kesildi. Bekliyor mu? Ne zaman gideceim? ki gn sonra. O halde hemen NeW York'a dnmeliyim. Karm... Biz karnla ilgileneceiz. Onun nasl bir grevle gittiini renmemesi gerekiyor. Ona senden haber alacan syleyeceiz.

Ama bu insanla sar m? Jessie'yi grmeliyim. Belki onu bir daha hi gremem. Minnim, imdi syleyeceklerimin de insanla hi smayacan dneceksin sanrm, dedi. Ama grevine giderken belki de karnn seni bir daha gremeyeceini dnmediin gn oluyor mu? Detektif Baley, hepimiz grevimizi yapmalyz. Piposu sneli on be dakika olmutu amc Boley bunun farknda bile deildi. Baka kimsenin Baley'e yapaca bir aklama yoktu. Kimse cinayet olayn bilmiyordu. Baley aceleci bir memurdan bir dierine gitti ve sonunda kendisini bir uzay gemisinin yannda buldu. Olanlara hl inanamyordu. Gemi gkyzne doru evrilmi dev bir topa benziyordu. Baley ak, souk havada zaman zaman titriyordu. Gece yukardaki grnmez tavana doru ykselerek orada eriyen kapkara duvarlar gibi etraf sarmt. Baley bu yzden minnet duyuyordu. Gkyz bulutluydu. Detektif bulutlarn arasndaki bir aklktan parlak yldz gzne iliince fena halde ard. Oysa yldzlar ve gne sistemini hareket halindeymi gibi canlandran Planeteryum adl yerlere ok gitmiti. Bu yldz uzaklarda, ok uzaklarda ldayan kck bir kvlcm gibiydi. Baley merakla, deta korkusuzca yldza bakt. Yldz hem ok yaknda, hem de nemsizmi gibi gzkyordu. Oysa aslnda bunun etrafnda da gezegenler dnyordu. Ve o dnyalarda yaayanlar Galaksinin efendileriydi. Baley, bizim gne de aslnda yle bir ey, diye dnd. Ama o bize daha yakn. Ve imdi Arzn br tarafnda parlyor. Baley birden Arzn, zeri ince bir nem ve gaz tabakasyla kapl, tatan bir kre olduunu anmsad. Her tarafn boluk sarm bir kre. Kentler d kabua hafife gmlmler, kayayla hava arasnda, telhikeli bir biimde dnyaya yapmlard. Detektifin tylri diken diken oldu. Gemi tabii Uzayclarnd. Yldziararas ticaret tmyle Uzayclarn ellerindeydi. Baley imdi yapayalnz, New York'un hemen dndaki bu yerde bekliyordu. Onu ykamlar, mikroplarndan arndrmlar ve sonunda Uzayc llerine gre gemiye binecek duruma geldiine karar vermilerdi. Ama imdi de onu karlamas iin yine bir robotu gnderiyorlard. nk boucu kentten yzlerce tr mikrop getirmiti. Kendisi bunlara kar baklyd, ama deta mikropsuz seralarda yetien Uzayclar iin ayn ey sylenemezdi. Robot karanlkta hayal meyal belli oluyordu. Gzleri donuk, krmz bir kla parlyordu. Sivil polis Elijah Baley? Baley'nin ensesindeki tyler hafife diken diken olurken, sert bir tavrla, Evet, diye homurdand. Bir insann iini gren bir robotla karlat zaman fkesinden tyleri diken diken olacak kadar Arzlyd o da. Tabii Uzaycnn lm olaynda R. Daneel OlivaW'la birlikte almt ama o bakayd, Daneel... Robot, Ltfen peimden gelin, dedi. Ve beyaz bir k uzay gemisine giden yolu aydnlatt. Baley, ilerleyerek, bir merdivenden gemiye kt. Koridorlardan geerek bir kamaraya girdi. Robot, Bu sizin odanz, diye aklad. Sivil polis Elijah Baley, yol boyunca burada kalmanz isteniyor. Baley, tabii ya, diye dnd. Beni kitleyin. Kamaraya kapatn. Etrafa mikrop samam engelleyin. Baley'nin getii koridorlar bombotu. Herhalde imdi robotlar o koridorlar dezenfekte ediyorlard. Karsnda duran robot da kamaradan knca bir antiseptikle banyo yapacakt.

Robot, Burada su ve boru tesisat var, diye aklad. Size yiyecek de verilecek. Lumbozlar bu panodaki dmelerle alp kapatlyor. imdi kapal eer manzaray seyretmek isterseniz... Baley telala, Byle iyi, delikanl, dedi. Lumbuzlar kapal kalsn. Arzlarn her zaman yaptklar gibi robota, 'delikanl,' demiti. Ama karsndaki makine adam buna kt bir tepki gstermedi. Bunu yapmas imknszd. nk tepkilerini robotik kurallar snrlyor ve kontrol ediyordu. Robot, saygl bir reverans karikatrize edermi gibi iri maden gvdesini edi ve kamaradan kt. Yalnz kalan Baley artk durumu inceleyebilecekti. Buras hi olmazsa uaktan daha iyi diye dnd. nsan uan iini bir utan dierine kolaylkla grebiliyor, gkte uan tatn snrlarn farkediyordu. Uzay gemisi bykt. Burada, katlar, koridorlar ve odalar vard. Gemi balbana kk bir Kent saylabilirdi. Baley, hemen hemen rahata nefes alabiliyordu. Sonra klar yand ve bir robotun madeni sesi hoparlrden ykseldi. Robot, Baley'e kendisini kalk hzna kar nasl koruyacan ayrntlaryla anlatt. Baley, esnek aa dayand kald, Hidrolik sistem bu itmeye kar koymad. Proton mikro reaktrnn iyice kzdrd g jetlerinin gmbrts uzaklarda yankland. Atmosfer yrtirken bir hrt duyuldu. Ses giderek tizleti ve bir saat sonra da iitilmez oldu. Artk uzaydaydlar. Baley'nin btn duygular uyumutu deta. Sanki hibir ey gerek deildi. Adam kendi kendine her geen saniyeyle Kentlerden de, Jessie'den de daha uzaklatn sylyor ama bunun mansn kavrayamyordu. kinci gn... (Yoksa bu nc gn myd? nsan yemek yeme ve uyuma aralan dnda zaman da bilemiyordu.) O gn Baley'e bir an sanki ii dna dnyormu gibi geldi. Bu acayip duygu ancak bir an srd. Detektif bunun bir 'Srama' olduunu anlad. Bu hiper uzayda yaplan garip, deta mistik bir geiti. Bir gemiyi ve iindekileri uzaydaki bir noktadan alp yzlerce k yl tedeki bir yere gtrveriyordu. Yine bir sre geti ve gemi bir srama daha yapt. Yine bir sre ve tekrar bir srama. Baley kendi kendisine Arzdan yzlerce, binlerce k yl uzakta olduunu syledi. Kendi dnyasndan ne kadar k yl uzakta olduunu kesinlikle bilmiyordu. Zaten Arzda hi kimsenin Solaria'nn uzaydaki yeri konusunda bilgisi yoktu. Baley bu konuda iddiaya bile girebilirdi. Hepsi de cahildiler. Her biri de. Baley kendisini yle yalnz hissediyordu ki. Sonra ona uzay gemisi yavalyormu gibi geldi ve bir robot ieri girdi. Ciddi bakl krmz gzleriyle Baley'nin gvenlik kemerini inceledi. Bir kelebekli somunu ustalkla sktrd. Hidrolik sistemi abucak gzden geirdi. Sonra da, saat sonra ineceiz, diye aklad. Ltfen kamaranzda kaln. Bir adam gelip sizi alacak. Kalacanz yere gtrecek. Baley, sinirli sinirli, Dur, dur, dedi. Kemerleri skca balamt, kendisini aresiz hissediyordu. Oraya gnn hangi saatinde ineceiz? Robot hemen cevap verdi. Standart Galaksi satine gre... Bana yerel saati syle, delikanl yerel saati. Yakub adna! Robot sakin sakin konumasn srdrd. Bir Solaria gn yirmi sekiz nokta otuz be Standart saate eittir. Bir Solaria saati on Dekada ayrlr. Her Dekad da yz Sentada. Uzay limanna da gnn beinci Dekadnn yirminci Sentadnda erieceiz. Baley, robota kar mthi bir nefret duydu. Sorusunu anlayamayacak kadar aptal olduu iin ondan nefret ediyordu. Onu dorudan doruya sorular sormaya

ve bylece kendi zayfln aklamaya zorlad iin de... Ama o soruyu sormak zorundayd. Kuru bir sesle, Oraya gndz m erieceiz? dedi. Ve robot btn bu olanlardan sonra, Evet, efendim, diye karlk vererek kamaradan kt. Solaria'ya gndz erieceklerdi. Baley, gndz bir gezegenin apak yzeyine inecekti ve bunun nasl bir ey olacan pek bilmiyordu. New York Kentindeki baz yerlerden ana gezegenin yzeyini grmt. Hatta bir iki dakika iin dar bile kmt. Ama her zaman etrafnda duvarlar olmu, ya da snabilecei bir yerden hemen biraz tede durmutu. Daima gven iinde olmutu. Ama o gven imdi neredeydi? Artk karanln oluturduu o duvarlar bile olmayacakt. Baley, Uzayclarn nnde zayfln belli edecekti. Bunu yapmaktansa lmeye razyd. Bu nedenle kendisini hz indirme glerine kar koruyan aa dayanarak kaslarn gerdi. Gzlerini kapayarak, iindeki panik duygusuyla savamaya balad. K Baley, sava kaybediyordu. Panii yenmek iin sadece mantk yeterli deildi. Baley kendi kendisine, insanlar btn mrleri boyunca aklk yerlerde yayorlar, diye tekrarlyordu. Uzayclar imdi yle yapyorlar. Arzdaki atalarmz da yle yaparlarm. Etrafta duvar olmamas kimseye zarar vermez. Sadece kafam bana bunun byle olmadn sylyor, O yanlyor tabii. Ama btn bunlarn hibir yarar olmuyordu. Mantn tesinde bir ey haykrarak duvarlar istiyor, aklk yerlere kmayacan sylyordu. Zaman geerken Baley baaramayacana karar verdi. Sonunda bir keye bzlecek, acnacak bir biimde titreyip duracakt. Ve onu aimaya gelecek olan Uzayc Baley'i hor grmeyecekti bile. Mikroplara kar burnuna filtreler takm, kendisine dokunaca iin eldiven giymi olan o Uzayc Baley'den sadece tiksinecekti. Baley, umutsuzca savat. Gemi durdu. Gvenlik kemeri otomatik olarak ald. Hidrolik sistem duvarn iine girdi. Baley yerinden kalkmad. Korkuyordu ama bunu belli etmemeye kararlyd. Kamarann kapsnn usulca aldn duyduu zaman hemen baklarn baka tarafa dikti. Gz kuyruuyla ieriye uzun boylu, bronz sal birinin girdiini grd. Bir Uzaycyd bu. Arzn, atalarnn mirasn red eden azametli torunlarndan biri. Uzayc, Ortak Elijah! dedi. Baley, ban hzla adama doru evirdi. Gzleri yuvarlak yuvarlak ald. Adam deta farkna varmadan ayaa kalkt. Hayretle Uzaycnn yzne bakyordu. O geni, kk elmack kemikleri, sakin yz ifadesi, simetrik vcut. Ve en nemlisi sinirsiz parlak gzlerin ciddi baklar. D.. Daneel... Uzayc, Beni hatrlaman houma gitti, Ortak Elijah, dedi. Hatrlamak m? Baley birden rahatlad. Bu yaratk Arzn bir paras, bir dost, bir kurtarc, bir rahatlk kaynayd. Baley, Uzaycy kucaklamak iin deta nne geilemeyecek bir istek duydu. Uzaycya lgn gibi sarlmay, kah kahalar atmay, birbirinden ayr kalm iki arkadan karlatklar zaman yaptklar aptalca eyleri tekrarlamay istiyordu. Ama bunu yapmad, yapamad. Sadece ne doru bir adm atarak elini uzatabildi. Seni unutmam imknsz, Daneel. Daneel ciddi bir tavrla ban sallad. ok gzel. Benim de alr halde olduum srece seni unutmam imknsz. Bunun biliyorsun doal olarak. Seni tekrar grmek ok ho. Daneel, Baley'nin elini kesin bir tavrla skt. Serin parmaklaryla detektifin elini hafife, cann actmayacak gibi kavradktan sonra brakt.

Baley, bu yaratn ifadesiz gzleriyle kafasnn iini okumamas iin dua ediyordu. Baley'nin btn varl younlaarak Daneel'e kar duyduu, deta sevgiye benzeyen mthi bir dostluk halini almt. Adam, karsndaki yaratn henz tamamiyle kaybolmam olan bu duyguyu farketmesini istemiyordu. Sonuta hi kimse insan deil de sadece bir robot olan Daneel Olivaw'a kar dosta bir sevgi duyamazd. nsana ok benzeyen robot, Onlardan bir ey istedim, diye aklad. Bir robotun kulland yer tatn bir hava tneliyle bu gemiye balamalarn... Baley kalarn att. Hava tneliyle mi? Evet. Olduka sk uygulanan bir teknik bu. zellikle uzayda, bolua kar zel ara ve gere kullanlmasna gerek kalmadan gemiden gemiye personel ve malzeme geirilmesi im bundan yararlanlr. Ama bu teknii bilmediin anlalyor. Baley, yle, dedi. Yine de ne demek istediiini anladm. Tabii bir uzay gemisiyle bir yer tat arasna yle bir tnel balanmas biraz karmak bir itir. Yine de onlardan bunu yapmalarn istedim. Neyse ki bize verilen grev ok nemli. Bylece zor durumlar abucak zmleniyor. Sana da o cinayet olayn aratrma grevimi mi verdiler? Sana bunu sylemediler mi? Yazk. Bunu sama hemen aklamalydm. Robotun kusursuz yznde zntl bir ifade yoktu. Olay semin incelemeni Dr. Han Fastolfe nerdi. Seninle ilk ortak almamz srasnda onunla Arzda karlamtn. Dr. Fastolfe'u hatrladn umarm. Seninle tekrar almam da o art kotu. Baley glmsememeyi baard. Dr. Fastolfe Aurora'lyd. Ve D Dnyalarn en gls olan Aurora gezegeninden. Aurora'lnn neriimin nemsendii de anlalyordu. Baley, yi alan bir tim bozulmamal, yle deil mi? diye mrldand. Daneel'i ilk grdg an duyduu sevin giderek azalyor ve gs yeniden skmaya balyordu. Bilmiyorum, Dr. Fastolfe bunu mu dnyordu Ortak Elijah. Bana verdii emirleri dmyorum dc... Bence Dr. Fastolfe seni ve Arzn neden olduu garipliklerini bilen biriyle alrman istiyordu. Garipliklerimi mi? Baley, kalarn att. Alnmt. Kendisiyle ilgili olarak byie bir terim kullanlmas houna gitmemiti. Ben seni tandm iin hava tneli taklmasn saladm. Arzdaki Kentlerde yetitiin iin aklk yerlerden nefret ettiini biliyordum. Baley, konuyu abucak deitirdi. Belki bunun nedeni robotun garip bir insan olduunu ima etmesiydi. Adam kar saldrya gemesi gerektii, aksi takdirde bir makinenin karsnda insanca stnln kaybedecei duygusuna kaplmt. Belki de Baley'nin hayat boyunca grd eitim yznden mantksz bulduu bir eyi inceleme isteiydi buna yol aan. Detektif. Bu gemide benimle ilgilenmesi iin bir robotu grevlendirmilerdi, dedi. Sesinde hafif kinci bir alay vard imdi. Bir robota benzeyen bir robot! Onu biliyor musun? Gemiye binmeden nce onunla konutum. Onun ad nedir? Robotu nasl aracam? RX-2475. Solaria'da robotlar seri numaralaryla arlrlar. Daneel, sakin sakin kapnn yanndaki kontrol panosuna bakt. u dmeye basarak onu arabilirsin. Baley de panoya bir gz att. Daneel'in iaret ettii dmenin zerinde RX yazlyd. Yani robotun kimlii gizli bir ey deildi. Baley dmeye bast ve aradan daha bir dakika gemeden robota benzeyen robot ieri girdi. Baley, Sen RX-2475 misin? diye sordu.

Evet, efendim. Bana, daha nce bir adamn gelip beni bu gemiden alacan syledin. Onu mu kasdediyordun? Baley, Daneel'i iaret etti. ki robot gzgze geidiier. RK-2475, Elindeki belgeler onun sizi alacak kimse olduunu gsteriyorlard, dedi. Sana onun hakknda belgeleri dnda baka bilgi verildi mi? Onu sana tarif ettiier mi? Hayr, efendim. Ama adn sylediler. Bu bilgiyi sana kim verdi? Bu geminin kaptan, efendim. O Solaria'l deil mi? Evet, efendim. Baley, dudaklarn yalad. imdi soraca soru durumu anlamasn salayacakt. Sana gelecek kimsenin adnn ne olduunu sylediler? . RX-2475, Daneel 0!iwav olduunu sylediler, efendim, dedi. Aferin, delikanl! Artk gidebilirsin. RX-2475, robota reverans yapt. Hzla dnd ve kamaradan kt. Baley i arkadana dnerek dnceli bir tavrla, Bana btn gerei aklamadn, Daneel, dedi. Daneel sordu. Hangi bakmdan, Ortak Elijah? Demin seninle konuurken aklma acayip bir ey geldi. RX-2475 bana birinin gelip beni alacan aklarken, 'bir adam'dan sz etti. Bunu ok iyi hatrlyorum. Daneel sessizce detektifi dinledi ve bir ey sylemedi. Baley szlerini srdrd. Robotun bir hata yapm olabileceini dndm. Sonra da, 'Belki beni gerekten bir insan gelip alacakt,' dedim. 'Daha sonra Daneel onun yerine geti. Bu deiiklii RX-2475'e de haber vermediler.' Ama robota sorduklarm duydun. Ona katlarndan sz etmi ve adn vermiler. Ancak robota yine de tam ismini sylemi saylmazlar. yie deil mi? Daneel de ayn fikirdeydi. Gerekten de ona tam adm vermediler. Senin tam adn Daniel OlivaW deil, R. Daneel OlivaW. Daha dorusu Robot Daneel OlivaW. yle deil mi? ok doru, Ortak Elijah. Btn bunlardan da RX-2475'e robot olduunun hi aklanmad sonucu kyor. Senin insan olduunu sanmasna izin verilmi. nsana benzediin iin byle bir aldatmaca mmkn olabilir. Kurduun mantk dizisine bir itirazm yok. O halde devam edelim. Baley hafif, vahice bir sevin duymaya balyordu. Bir ey yakalamt. Bu pek de nemli saylmazd, ama iz srme Baley'in baarl olduu bir aland. Zaten bu yzden onu ta uzavn derinliklerine armlard. Detektif, Neden zavall bir robotu kandrmaya kalksnlar? dedi. Sen insanmsn ya da robot, bu onun iin hi nemli deil Sen ne olursa ol, o robot sadece verilen emirleri yerine getirir. O zaman btn bunlardan akla yakn bir sonu kyor. Robota senden sz eden Soiaria'l kaptan senin insan olmadn bilmiyordu. Kaptana bilgi veren Soiaria'l memurlarn da senin robot olduundan haberleri yoktu. Dediim gibi bu mantkl bir sonu. Ama baka sonular da karlabilir. Doru mu? yle sanyorum. Pekala, yleyse. yi tahmin etmiim. imdi... Neden Dr. Han Fastolfe seninle ibirlii yapmam nerirken Solaria'llarn senin insan olduunu sanmalarna gz yummu. Bu tehlikeli deil mi? Solaria'ilar gerei rendikleri takdirde kzabilirler. Bu oyun neden yapld?

nsana ok benzeyen robot, Sorun bana yle anlatld, Ortak Elijah, dedi. D Dnyalardan bir insanla birlikte alman Solaria'llarn gznde saygnln arttracak. Ama bir robotla ibirlii yapman onlarn gznden dmene neden olacak. Ben seni tanyordum ve seninle birlikte kolaylkla alabilirdim. Bu nedenle Solaria'llarn beni de insan sanmalarna izin verildi. Ama zellikle Solariallar kandrmak iin sylenmedi. Baley bu szlere inanmad. Bir Arzlnn duygularna bu kaaar nem vermek, Uzayclardan beklenecek bir ey deildi. Dr. Fastolfe gibi aydn bir Uzaycdan bile. Arzl dier bir olasl dndkten sonra bir soru sordu. Solaria, D Dnyalar arasnda robot yapmndaki stnlyle mi tannyor? Dcneel, Sana Solaria'nn i ekonomisi konusunda bilgi verilmesine sevindim, dedi. Baley aklad. Bana bu konuda tek kelime bile sylemediler. Yalnzca Solaria kelimesinin nasl yazldn tahmin edebilirim. Ve bu konudaki btn bilgim de bundan ibaret. O halde bu soruyu sormana neyin yol atn anlyamadm. Ortak Elijah. Bu gerekten nemli bir soru. Hedefi tam onikiden vurdun. Bilgi bankamda Solaria'yla ilgili baz gerekler var. Solaria, elli D Dnya arasnda deiik tipte, stn robotlar reticisi olarak tannyor. Gezegen, btn D Dnyalara zel modeller ihra ediyor. Baley hain bir memnunlukla ban sallad. Tabii Daneel insanca zayfl k noktas olarak alan o igdsel kafa sramasn izleyememiti. Baley de nasl bir mantk yrttn aklamak zorunda deildi. Solaria, belki de robotik alannda gerekten stn durumdayd. Ama Dr. Han Fastolfe ve yardmclar da kiisel ve ok insanca bir nedenle kendi olaanst robotlarnn neler yapabileceini gstermek istemi olabilirlerdi. Bunun bir Arzinn gveni ya da duygularyla ilgisi oktu. Aurora'l uzmanlar Solaria'llar kandrarak yarattklar bir modeli insan sanmalarn saladklar takdirde, stnlklerini de kantlam olacaklard. Baley kendisini daha iyi hissetti. in garip yan btn dnceleri, btn kafa gc onu panikten kurtaramamt ama gururunu okayan bir durumla karlar karlamaz hemen rahatlamt. Uzayclarn da gururlu olduklarn anlamasnn da yarar dokunmutu tabii. Arzl, Yakub adna, diye dnd. Hepimiz de insanz. Uzayclar bile... Sonra yksek sesle ve deta kaytsz bir tavrla, Yer tatn ne kadar bekleyeceiz? diye sordu. Ben hazrm. Hava tnelinin bu ie pek de uygun olmad anlalyordu. nsania insana benzeyen robot dimdik yryerek uzay gemisinden ktlar. zerinde yrdkleri esnek a arlklaryla kyor ve sallanyordu. Baley, gemiden gemiye geen arlklar kaybolmu insanlarn bu tnelde ilk sramann verdii hzla kolaylkla kayacaklarn dnd belirsizce. Tnel, dier uta biimsizce daralyordu. A, sanki dev bir el bunu skm gibi bzlmt. Yannda el feneri olan Daneel eilerek drt ayak vaziyeti ald, Baley de yle. Son alt metreyi byle atlar ve ilk bakta bir yer tat olduu anlalan arabaya bindiler. Daneel girdikleri kapy dikkatle kaydrarak kapatt. Bouk bir krt duyuldu. Belki de bu grlty tattan ayrlan hava tneli karmt. Baley merakla etrafna baknd. Yer tatnn deiik dikkati ekecek bir taraf yoktu. Arabaya arka arkaya er kiilik iki kanape konulmutu. Her kanapenin iki ucunda da birer kap vard. Parlak panolar aslnda birer pencereydiler. Ama bunlar uygun bir polarlamayla siyaha dntrlm ve donuklatrlmt. Baley b yntemi biliyordu. Arabann iini tavandaki daire biimi iki sar k aydnlatyordu. Ba'ey yalnzca birinci srann hemen nndeki blmeye yerletirilmi olan vericiyi ve grnrde

hibir kontrol olmamasn yadrgad. Daneel'e, Herhalde ofr bu blmenin br tarafnda, dedi. Robot, Evet, gerekten yle, Ortak Elijah, diye cevap verdi. Emirleri yle vereceiz. Hafife ne doru eilerek mafsall bir kolu ekince krmz bir k yanp snmeye balad. Daneel alak sesle, Arabay altrabilirsin, dedi. Biz hazrz. Bouk bir hrlt duyuldu ve sonra kesildi. Baley bir an sanki biri kendisini itmi gibi kanepenin arkasna yasland. Sonra da hibir ey hissetmez oldu. Hayretle, Hareket ettik mi? diye sordu. Daneel, Tabii, dedi. Araba tekerleklerin zerinde gitmiyor. Diamanyefik bir g alann zerinde kayyor. Hzlanma ve arlamalar dnda hibir ey duymayacaksn. Virajlar ne olacak? Araba bunu dengelemek iin otomatik olarak yan yatacak. Yamaca trmanr ya da yokutan inerken arabann ii her zaman yatay kalacak. Baley alayla mrldand. Tatin kontrolleri pek karmak olmal. Kontroller otomatik. Arabann ofr de bir robot. Hm... Baley yer tat konusunda btn istediklerini renmiti. Bu yolculuk ne kadar srecek? Bir saat kadar. Hava yolculuu daha ksa srerdi. Ama ben senin her taraf kapal bir tata binmeni istiyordum. Solaria'daki uak modellerinin bu bindiimiz yer tat gibi skca kapatlmas pek de kolay deil. Daneel'in bu 'zenli' davran Baley'i sinirlendirdi. in garibi Daneel'in cmle kurma biimine de kzyordu. Yaratn gereksiz yere fazla resmi ve ciddi kelimeler semesi onun bir robot olduunu kolaylkla aklayabilirdi. Baley bir an R. Daneel Oliwav'a merakla bakt. Robot, gzlerini ileriye dikmi, hareketsiz oturuyor, Baley'nin kendisini incelemesinden de rahatsz olmu grnmyordu. Daneel'in cilt dokusu kusursuzdu. Bandaki salarla vcudundaki tyler karmak bir yntemle ve deta sevgiyle yaplm ve yerletirilmiti. Cildinin altnda kaslarnn oynay normal bir insannkinden farkszd. Robotun yapmnda hibir masraftan kanlmamti; Ama Baley, kiisel deneyleri sonucu Daneel'in kollarnn ve gsnn tamir iin grnmeyen ek yerlerinden aldn renmiti. Geree benzeyen o derinin altnda maden ve silikon olduunu biliyordu. Kafatas boluunda pozitronik bir beyin olduunu da bildii gibi. Bu ok ileri bir beyindi ama yine de pozitronikti. Baley, Daneel'in dncelerinin o yaplrken nceden kararlatrlm, deimez yollardan akan ksa mrl pozitronik akmlar olduunun da fark>ndayd. Daneel'in robot olduunu nceden bilmeyen bir uzmann durumu sezmesine yol aacak ipular neierdi? Daneel'in konumasnn biraz anormal olmas m? Robotun her zaman duygusuzca bir ciddiyetle davranmas m? Kusursuz bir insana benzeyii mi? Ama bu dncelerle zaman kaybediyordu. imize bakalm, Daneel, dedi. Herhalde buraya gelmeden nce sana Solaria konusunda biigi verilmitir. Evet, Ortak Elijah. yi. Hi olmazsa seninkiler benimkilerden daha iyi davranmlar. Bu dnyann bykl ne kadar? ap 9500 mil. gezegenden en dta olan. Bu sistemde insanlarn yaad tek dnya da bu. klimi ve atmosferi Arznkine benziyor. Verimli toprak oran daha fazla, yararl maden miktarvsa daha dk. Solaria kendi kendisine yetiyor. Robot uzmanlar sayesinde yksek bir hayat standard da salanyor. Nfus ne kadar? Yirmi bin, Ortak Elijah.

Baley bir an durdu sonra usulca itiraz etti. Herhalde yirmi milyon, demek istiyorsun. D Dnyalar konusunda az bir bilgisi vard. Bu gezegenlerin nfusunun Arz llerine gre dk olduunu da biliyordu. Ama her gezegendeki nfusun ayr ayr milyonlar bulduunu sanyordu. Robot tekrarlad. Yirmi bin kii, Ortak Elijah. Yani insanlar gezegene yeni mi yerletiler? Hayr, hi de deil. Solaria hemen hemen iki yz yldan beri bamsz. Ve insanlar gezegene bundan yaklak bir yz yl nce yerlemiler. Nfus zellikle yirmi binde tutuluyor. Solaria'llar en uygun saynn bu olduunu dnyorlar. Gezegenin ne kadarna yerlemi durumdalar? Btn verimli blgelere yaylmlar. Bu blgelerin genilii? Otuz milyon mil kare. Buna bu blgelerin snrlarndaki topraklar da dahil. Yani bu kadar geni bir yerde sadece yirmi bin insan m yayor? Burada iki yz milyon kadar pozitronik robot da alyor. Ortak Elijah. Yakub adna! Yani... yani her insana on bin robot dyor. D Dnyalardaki en yksek oran bu, Ortak Eiijah. Ondan sonrc Aurora geliyor. Orada her insana elli robot dyor. Bu kadar robotu ne yapyorlar? O kadar yiyecek ne oluyor? Yiyecek nispeten nemsiz saylr. Madenler daha nemli. En nemlisiyse g retimi. Btn o robotlar dnen Baley'nin ba dner gibi oldu. ki milyon robot! Bir avu insann arasnda sryle makine adam. Robotlar gezegene dolumulard anlalan. Dardan gelen bir gzlemci az sayda olan insanlar farketmez, Solaria'nn bir robotlar dnyas olduunu sanabilirdi. Baley ani bir grme isteine kapld. Minnim'ie yapt konumay, sosyologlarn Arzn kar karya olduu tehlikeyle ilgiii iddialarn hatrlamt. ok uzaklarda kalmt Minnim. O konuma da Baley'e gerek deilmi gibi geliyordu u anda. Arzdan ayrlal beri karlat kiisel tehlike ve zorluklar, Minnim'in mthi gerei aklayan sakin ve kesin sesinin etkisini gidermiti, ama o szleri unutmasna neden olmamt. Baley uzun yllardan beri alyordu ve ak bir yerde bulunmak gibi sarsc bir gerein kendisini engellemesine izin vermeyecek kadar da grevine balyd. Bir Uzaycnn aklamalarndan ya da bir Uzayc robotunun szlerinden edinilen bilgi... Arzl sosyologlarda bu tr bilgi boldu. Asl gereken dorudan doruya yaplacak gzlemlerdi. Ve bilgi toplamak da, ne kadar tatsz olursa olsun, Baley'nin greviydi. Arzl yer tatnn tavann nceledi. Bu spor bir tat m? Afedersin, Ortak Elijah, ama ne demek istediini anlyamadm? Arabann zeri ne, arkaya kaydrlabilir mi? Yani bu... gkyzne doru alabilir mi? Baley az kalsn az alkanlyla 'kubbeye doru' diyecekti. Evet, alabilir. O halde bunu yaptr, Daneel. Etrafa bir bakmak istiyorum. Root ciddi bir tavrla karlk verdi. ok zgnm ama buna raz olamam. Baley ard, Buraya bak, R. Daneel. Bilerek R harfinin zerinde durmutu. Bu szlerimi baka trl syleyeceim. Sana arabann zerini aman emrediyorum. Bu yaratk insana benzesin benzemesin bir robottu sonuta. Ve emirlere de uymak zorundayd. Ama Daneel kmldamad bile. lk dncemin sana zarar gelmesini nlemek olduunu aklamalym. Kendini geni ve aklk yerlerde bulduun takdirde zarar greceksin. Bunu tecrbelerimle rendim. Ayrca bana talimat verilirken bu

noktann zerinde durdular. te bu nedenle kendini tehlikeye atmana izin veremem. Baley, fkeden suratnn morardn hissetti. Ayn anda da fkenin hibir ie yaramayacan anlad. Bu yaratk bir robottu. Ve Baley de Birinci Robotik Kuraln ok iyi biliyordu. Bir robot bir insana zarar veremez. Ya da gerekeni yapmayarak bir insann zarar grmesine gz yumamaz. Daneel'in de, Galaksideki herhangi bir dnyada yaayan bir robotun da pozitronik beynindeki btn gdler bu nemli yasa karsnda boyun emek zorundayd. Evet, bir robot emirlere uymalyd. Ama bu kuraln da bir tek, son derecede nemli istisnas vard. Emirlere uymak kinci Robotik kuralyd. Bir robot kendisine insanlar tarafndan verilen emirlere uymaldr. Ancak bu emir Birinci Kuralla elikili olduu zaman durum deiir. Baley sakin ve mantkl bir tavrla konuabilmek iin kendisini zorlad. Bu duruma ksa bir sre dayanabileceimi sanyorum, Daneel. Ben yle dnmyorum. Ortak Elijah. Brak da buna ben karar vereyim, Daneel. Bu bir emirse, bunu yerine getirmem imkansz, Ortak Elijah. Baley, kanapenin yumuak arkalna yasland. Robotu g kullanarak yola getiremiyeceini biliyordu. Daneel, btn gcn kulland takdirde bu etten, kandan bir insannkinin yz kat olacakt. Robot, Baley'e zarar vermeden onu kolaylkla engelleyebilecek durumdayd. Baley silahlyd. Atom tabancasyla Daneel'e nian alabilirdi. Ama bu hareket belki ona anlk bir stnlk salar, sonra da Arzlnn bsbtn sinirlenmesine neden olurdu. Robotu paralamakla tehdit etmenin bir yarar yoktu. Bir robota ancak nc Kural kendisini korumas emrediyordu. Bir robot varln korumaldr. Ama bu koruma Birinci ve kinci Kurallarla elikili olmad srece. Daneel, Birinci Kurala kar gelmektense para para olmay tercih edecekti. Baley'se Daneel'i paralamay istemiyordu. Kesinlikle. Oysa arabadan dar bakmay da ok arzu ediyordu. Bu dnce onda saplant halini almaya balamt. Ayrca bu bebekdad ilikisinin glenmesine de izin veremezdi. Arzl bir an atom tabancasn kendi akana dayamay dnd. Arabann zerini a, yoksa kendimi ldrrm! Bylece Birinci Kuraln uygulanmasna daha acil ve nemli bir durumia enge! olacakt. Ama Baley bunu yapamayacan biliyordu. Hi de uygun bir davran olmazd bu. Arzl bu dncenin gzlerinin nnde canlanmasna yol at sahneden holanmad. Bkkn bkkn, ofre gideceimiz yerden ne kadar uzakta olduumuzu sorar msn? dedi. Daneel ne doru eilerek mafsa kolu itti. Ayn anda Baley de ne doru atlarak haykrd. ofr! Arabann tepesini a! Sonra abucak kola uzanarak, kapatt. Elini de koldan ekmedi. Bunu kesin bir tavrla tutuyordu. Kesik kesik nefes alarak Daneel'e bakt. Robot bir an kmldamad. Sanki pozitronik akmlar bu yeni duruma almaya alrken dengelerini kaybetmilerdi. Bu durum abucak sona erdi ve robot elini oynatt. Baley de bunu bekliyordu. Daneel, elini usulca, incitmeden koldan ekecek, vericiyi tekrar altrarak emri iptal edecekti. Baley, Beni yaralamadan elimi ekemezsin, dedi. Seni uyaryorum. Belki de parmam krmak zorunda kalacaksn. Aslnda bu doru deildi, Arzl da biliyordu bunu. Ama Daneel duraklad. Bir zarara kar baka bir zarar... Robotun pozitronik beyninin olaslklar incelemesi ve bunlar birbirlerine kart olabilecek durumlar biimine sokmas gerekiyordu. Tabii Daneel bu yzden biraz daha bekledi. Baley, ok ge artk, dedi. Yar kczanm. Arabann tepesi geriye doru kayyor ve ak arabann iine Solaria gneinin sert beyaz doluyordu.

Baley, ilk anki dehet yznden gzlerini kapatmay istediyse de bu arzusuyla savat. O mthi, inanlmayacak kadar geni mavi yeil gkyzne bakt. Havann hzla yzne arptn hissetti, ama ayrntlar farkedemedi. Bir ey hzla yanlarndan geti. Belki de bir robot, bir hayvan ya da rzgarn srkledii cansz bir eydi bu. Baley ne olduunu anlayamadan, araba o cismin yanndan hzla ilerledi. Mavi, yeil, hava, grlt, hareket... Ve btn bunlarn zerinde gkyzndeki bir toptan amanszca, fkeyle, insan korkutacak bir biimde akan beyaz k. Baley, ban geriye atarak dorudan doruya Solaria gneine bakt bir an. Kentlerin en st katndaki gne balkonlarnn yayan camlar tarafndan korunmadan bakt hem de. plak gnee bakt. Ayn anda Daneel'in eliyle omzunu kavradn hissetti. O anda kafasna gereklerle deta ilgisi olmayan, karmakark trl dnce t. Grmesi gerekiyordu, her eyi grmeliydi. Ve galiba Daneel'i yanna hibir eyi grmemesi iin vermilerdi. Ama herhalde bir robot bir insana kar iddet kullanma cesaretini gsteremezdi. Bu dnce dierlerini bastryordu. Daneel ona zorla engel olamazd. Yine de Baley robotun eliyle kendisini aaya doru ektiini hissediyordu. Baley, o etsiz elleri itmek iin kollarn kaldrd ve birden kendini kaybetti. Baley yine kapal arabada, gvendeydi. Daneel'in yz' gzlerinin nnde sanki dalgalanyordu. Bu yz kara benekler iindeydi. Baley gzlerini krptrd zaman bu benekler krmzya dnyorlard. Arzl, Ne oldu? diye sordu. Daneel, ok zgnm, dedi. Yannda olmama karn yine de zarar grdn. Gne nlar insan gzne dorudan geldikleri zaman zararl olurlar. Gnee ksa bir sre baktn iin grdn zararn srekli olduunu sanmyorum. Ban kaldrp baktn zaman seni aaya ekmek zorunda kaldm. Sen de bayldn. Baley yzn buruturdu. in i yz belli deildi. Fazla heyecan ya da korkudan m baylmt? Yoksa robot onu bir vuruta bayltm myd? Baley enesini ve ban yoklad, ac duymuyordu. Bu soruyu ack ak sormaktan kand. Bir bakma cevab bilmeyi istemiyordu. O kadar kt deildi... diye mrldand. Gsterdiin tepki bu olay hi de ho bulmadn aklyor, Ortak Elijah. Baley inatla, Hi de deil, dedi. Gzlerinin nnde uuan benekler hafiflemeye balamt. Gzleri de artk eskisi kadar yaarmy.ordu. Sadece pek az ey grebildiim iin zgnm. ok hzl gidiyorduk. Bir robotun yanndan m getik? Birka robotun. Kinbald malikanesinde ilerliyoruz. Burada meyva baheleri var. Baley, Yeniden denemem gerekiyor, diye aklad. Daneel, Bunu benim yanmda yapmamalsn, dedi. O arada istediini yaptm. stediimi mi? ofre arabann zerini amasn emretmeden nce, benden gideceimiz yerden ne kadar uzakta olduumuzu renmemi istemitin, Ortak Elijah. Bunu herhalde hatrlyorsun. On be kilometrelik bir yolumuz kald. Alt dakika sonra orada olacaz. Baley, Daneel'e oyuna geldii iin kzp kzmadn sormak istedi. Hi olmazsa o kusursuz yzn bir an irkinletiini grebilecekti. Belki... Ama bu isteini yendi. Daneel nas! olsa fkelenmeden, sinirlenmeden, Hayr, diye karlk verecek, her zamanki sakinlik ve ciddiliiyle orada oturacakt. Sarslmayacakt. Sarslamazd zaten.

Baley usulca, Ne olursa olsun bu duruma yine de almam gerekiyor, Daneel, dedi. Robot, insan i arkadan szd. Neden sz ediyorsun? Yakub adna! Di...dardan tabii! Bu geze. gen apak bir yer. Daneel, Akla kmana hi gerek yok, diye ban saliad. Sonra da bu konu kapanm gibi ekledi. Yavalyoruz, Ortak Elijah. Geldik sanrm. imdi alma merkezimiz grevini yapacak eve doru ikinci bir hava tnelinin uzatlmasn bekleyeceiz. Hava tneline gerek yok, Daneel. Ak havada alacama gre bu duruma almam geciktirmek yersiz olur. Ak havada almana hi gerek yok, Ortak Eiijah. Robot baka eyler de syleyecekti. Ama Baley otoriter bir tavrla elini sallayarak onu susturdu. O srada Daneel'in dikkatli avutmasna, yattrmaya almasna, her eyin yolunda gideceini ve kendisini koruyacaklarn sylemesine dayanacak halde deildi. Aslnda Arzl bann aresine bakabileceini ve grevini yerine getireceini bilmeyi istiyordu. Ak havann grn ve uyandrd duygular kolaylkla dayanlacak eyler deillerdi. Belki de zaman gelince Baley tekrar ak havaya kma cesaretini gsteremeyecekti. Bu kendisine duyduu saygya ve belki de Arzn gvenine mal olacakt. Aklk gibi nemsiz bir sorun yznden olacakt bu. Bu bir anlk dnce bile Baley'nin yznde hain bir ifadenin belirmesine neden oldu. Hayr, hava, gne ve aklk yerlere dayanmay baaracakt! Elijah Baley kendisini kk bir kentten New York'u grmeye gelen ve katlar deta huuyla sayan bir yabancya benzetiyordu. rnein bir Helsinki'liye. 'Ev'in bir apartman dairesi gibi bir yer olacan dnmt. Ama buras hi de yle bir yere benzemiyordu. Arzl bir odadan bir dierine geip duruyordu. Sanki sonsuz oda vard burada. Geni pencereler iyice rtlmt. Sarsc gndz nn ieriye szmas imknszd. Bir odaya girerlerken gizli bir kaynaktan klar sessizce fkryor, dar karlarken de yine grltszce snyorlard. Baley akn akn, Ne ok oda, dedi. Pek ok. Buras ok kk bir kente benziyor. Daneel. Daneel sakin sakin, Evet, yle, Ortak Elijah, dedi. Bu durum Arzlya ok garip geliyordu. Neden onu bir sr Uzaycnn arasna sokuyorlard? Burada benimle birlikte ka kii kalacak? Daneel, Tabii ben varm, diye aklad. Bir de robotlar. Baley, benden baka birka robot daha demeliydi, diye dnd. Daneel'in insan roln srdrmek niyetinde olduu anlalyordu. Gerei ok iyi bilen Baley'den baka seyercisi olmasa bile bu oyuna devam edecekti. Sonra yeni, endie verici bir dnce dierlerini kafasndan siliverdi. Baley, Robotlar m? diye bard. Ya ka insan? Baka insan yok, Ortak Elijah. Yeni girdikleri odada, yerden tavana kadar ykselen raflar kitap filmlerle doluydu. Odann kesine elli santim geniliindeki byk seyretme panolar dikeylemesine yerletirilmi, aygtlar konulmutu. Drdnc aygttaysa bir 'canlandrma' ekran vard. Baley fkeyle etrafna baknd. Bu trbede yapayalnz kalmam iin herkesi kovdular m? Buras sadece sana ayrld. Solaria'da her insann byle bir evi olmas dettir. Herkes byle mi yayor? Evet, herkes. Bu kadar odaya ne gerek var? Solaria'da her oday bir ie ayrmak dettir. Buras kitaplk. Evde bundan baka bir mzik odas, bir jimnastik salonu, bir mutfak, bir ekmek frn, bir makine

atlyesi, eitli robot tamir ve deneme yerleri, bir yemek odas, iki yatak odas... Dur! Btn bunlar nereden biliyorsun? Daneel sakin sakin, Aurora'dan ayrlmadan nce bana verilen bilgilerin arasnda bu da vard, diye aklad. Yakub adna! Btn bunlarla kim ilgileniyor? Baley kollaryla geni bir daire izdi. Burada ev robotlar var. Onlar senin emrine verildiler. Ve rahat etmeni salayacaklar. Arzl, Ama benim btn bunlara ihtiyacm yok ki, diye itiraz etti. Bir yere oturmak ve kmldamay red etmek istiyordu; Artk baka odaiar dolaacak halde deildi. stersen bir tek odada kalabiliriz, Ortak Elijah. Daha balangta bu olaslk zerinde duruldu. Ama Solaria detleri gz nne alnarak bu evin yaplmasna karar verildi... Yaplmasna m? Baley aknlkla robota bakakald. Yani bu evi benim iin mi yaptlar? Grev sona erdii zaman buray ne yapacaklar? Ykacaklar sanrm. Baley dudaklarn birbirine bastrd. Tabii, diye dnd. Tabii ykacaklar. Bir Arzlnn kullanmas iin zel olarak koskocaman bir ev yapacaklar. Sonra onun dokunduu her eyi ykacak, evin durduu yeri dezenfekte edecekler. Arzlnn iine ektii havay da! Uzayclar gl gibi gzkyorlard ama onlarn da budalaca korkular vard. Daneel sanki Baley'nin kafasndan geenleri okumutu. Ya da hi olmazsa adamn yzndeki ifadeyi yorumlamay baarmt. Belki evi bulac hastalklardan kurtulmak iin ykacaklarn dnyorsundur, Ortak Elijah. Byle dnyorsan, bu yzden keyfini karmaman nereceim. Uzayclarn hastalkla ilgili korkular o kadar iddetli deil. Byle bir ev yapmak onlara ok kolay geliyor. Evi ykmann yol aaca zarar da pek nemli bulmuyorlar . Ayrca yasalara gre bu evin yerinde braklmas imknsz, Ortak Elijah. Bu ev, Hannis Gruer'in topraklarnda. Ve bir yerde bir tek yasal konut olabilir. O da topraklarn sahibinin evi. Bu ev belirii bir neden iin zei izinle yapld. Grevimiz sona erinceye kadar belirli bir sre burada kalacaz. Baley sordu. Hannis Gruer de kim? Solaria Gvenliinin ba. Buraya gelir gelmez onu grmemiz sylendi. yle mi? Yakub adna. Daneel, ben olay konusunda ne zaman bilgi sahibi olacam? Bir bolukta alyor gibiyim ve bu hi houma gitmiyor. Kalkp Arza dneyim daha iyi. Ya da... Baley, fkelendiini hissederek szlerini tamamlamad. Daneel hi sarslmad. Sadece konuma frsat bulabilmek iin bekledi. Kzm olmana zldm. Solaria konusundaki genel bilgim seninkinden fazla gibi gzkyor. Cinayet olay konusundaysa, benim bilgim de seninki kadar ksti. Bilmemiz gereken eyleri bize Ajan Gruer aklayacak. Her eyi Solaria Hkmeti kararlatrd. Eh, yleyse u Gruer denilen adama gidelim. Yol ne kadar srecek? Danel, Yolculuk yapmamza gerek yok, Ortak Elijah, dedi. Ajan Gruer bizi konuma odasnda bekliyor. Baley alayla mrldand. Konuma iin de bir oda, yle mi? Sonra sesini ykseltti. Gruer imdi bizi mi bekliyor? yle sanrm. O halde onun yanna gidelim, Daneel.

Hannis Gruer kabak kafal bir adamd. Banda tek tei sa yoktu. Bann iki yannda bile sa kalmamt. Baley yutkundu ve kabalk etmemek iin Gruer'in plak kafasna bakmamaya alt, ama baaramad. Arzllar her zaman Uzayclar, yine onlarn deerlendirmelerine gre kabul ediyorlard. Uzayclarn Galaksinin efendileri olduu kuku gtrmez bir gerekti. Uzun boylu, yank tenli, bronz sal, boylu boslu, souk ve aristokrat insanlard onlar. Ksacas tpk R. Daneel OlivaW gibiydiler. Ayrca insandlar doal olarak. Arza gnderilen Uzayclarn ou bu ideal tipe yaknd. Belki de onlar bu nedenle zel olarak seiyorlard. Oysa imdi Baley'nin karsndaki bu Uzay, grn bakmndan bir Arzldan farkszd. Kabak kafalyd, burnu da biimsizdi. Bu pek de nemli deildi, ama bir Uzaycda basit bir asimetri bile dikkati ekiyordu. Baley, Gnaydn, efendim, dedi. Sizi beklettiysek zr dileriz. Terbiyeli davranmakta bir saknca yoktu. Sonuta bu insanlarla birlikte almak zorundayd. Arzl bir an gln denilecek kadar byk olan bu odada ilerlemeyi ve Gruer'e elini uzatmay istedi. Ama yenilmesi kolay bir istekti bu. Bir Uzayc byle bir selamlamadan hi holanmazd. zeri Arza zg mikroplarla dolu bir eli skar myd hi? Ciddi tavrl Gruer, Baley'den olabildiince uzakta oturuyordu. Elleri, uzun yenlerinin iinde kaybolmutu. Baley gremiyordu ama adamn bunun deliklerinde birer filtre olduundan da emindi. Hatta Baley'e Gruer, Daneel'e honutsuzca bir gz atm gibi de geldi. Sanki adam, Sen acayip bir Uzaycsn, demeye alyordu. Bir Arzlya bu kadar sokulunur mu? Bundan da Gruer'in gerei bilmedii anlalyordu. Sonra Baley birdenbire Daneel'in kendisinden uzaklam olduunu farketti. Ondan, her zamankinden daha uzakta duruyordu. Arzl, tabii ya, diye dnd. Daneel bana ok sokulduu takdirde Gruer bu durumdan phelenebilir. Daneel kendisini insan sanmalarn ok istiyor. Gruer nazik ve dosta bir tavrla konumaya balad. Ama usulca Daneel'i gzetlemekten de kendini alamyordu. Gzlerini ondan karyor, sonra tekrar robota bakyordu. Fazla beklemedim... Solaria'ya ho geldiniz, beyler. Rahat msnz? Baley, Evet, efendim, dedi. ok rahatz. Sonra da kendi kendine sordu. Grg kurallarna gre bir Uzayc olan Daneel'in ikimiz adna konumas m gerekiyor? Sonra bu olasl fkeyle kafasndan kovdu. Yakub adna! Aratrma iin beni istediler, beni! Daneel'i sonradan yanma kattlar. Bu artlar altnda gerek bir Uzayc yznden bile arka planda kalmaya raz olmazdm. Hele bunu bir robot iin hi yapmam. Bu robot Daneel gibi olsa bile. Ama Daneel, Baley'nin yerine konumak iin hibir aba gstermedi. Gruer'in de buna arm,.ya da sinirlenmi bir grn yoktu. Onun yerine hemen Baley'e dnd ve Daneel'le ilgilenmedi. Size aydnlatmanz istenilen cinayet konusunda hi bilgi verilmedi, Sivil Memur Baley. Bunun meraknz uyandrdndan eminim. Kollarn sallad ve elbisesinin yenleri geriye kayd. Gruer ellerini kucanda geveke birbirlerine kenetledi. Oturmaz msnz, beyler? Baley'le Daneel oturdular. Arzl, Gerekten merakmz uyand, dedi. Gruer'in ellerinde eidiven olmadn farketmiti. Soiaria'l konumasn srdrd. zellikle byle yapld, Memur Baley. Buraya, sorunla ilgilenmek iin pein yarglara saplanmadan gelmenizi istedik. nceden baz tahminlerde bulunmanz houmuza gitmeyecekti. Size daha sonra cinayetin

tm ayrntlar iyice aklanacak. Yaptmz aratrmalar konusunda da rapor verilecek. Korkarm, sizin gibi tecrbeli bir polis bu aratrmalar gln denilecek kadar eksik bulacak. Solaria'da polis yoktur. Baley sordu. Hi yok mu? Gruer glmseyerek omzunu silkti. nk su ilenmez. Nfusumuz ok az ve pek dank. Su ileme frsat kmyor. Bu nedenle de polise gerek yok. Anlyorum. Ama imdi yine efe bir su ilendi. Doru. Ama iki yz yldr ilenilen ilk iddetli su bu. Yazk, her eye bir cinayetle balyorsunuz. Evet, ok yazk. stelik kurban, kaybetmeyi hi istemeyeceimiz bir insand. Uygun olmayan bir kurband o. Cinayet de ok zalimce ilenmiti. Baley, Herhalde katilin kim olduu konusunda hibir ey bilinmiyor, dedi. Yoksa Arzdan bir detektif getirtirler miydi? Gruer'in endieli bir hali vard. Yan gzle Daneel'e bakt. Robot hareketsiz oturuyordu. Sessiz, her sylenileni kaydeden bir makineydi o. Baley, Daneel'in duyduu bir konumay, ne kadar uzun olursa olsun, ileride, kolaylkla tekrarlayabileceini biliyordu. O, bir insan gibi dolaan ve konuan bir kayt makinesi saylabilirdi. Gruer bunu biliyor muydu? Soiaria'l Daneel'i gerekten de gizli gizli szyordu. Gruer, Hayr, diye cevap verdi. Katilin kim olduu konusunda hibir ey bilinmediini syleyemem. Hatta... o cinayeti sadece bir kii ilemi olabilir. Cinayeti bir tek kiinin ilemi olmas ihtimali bulunduunu sylemek istiyorsunuz sanrm. Baley. byie abartmal szlerden kukulanrd. Koltuunda oturarak kurduu mantk dizisinin bir olasl deil, kesinlikle bir gerei akladn dnen amatr detektiflerden de hi holanmazd. Gruer sasz ban sallad. Hayr. Bir tek kii katil olabilir. Cinayeti baka birinin ilemi olmas imknsz. Kesinlikle imknsz. Kesinlikle mi? Bundan emin olabilirsiniz. O halde hibir sorun yok. Tersine. Bir sorunla kar karyayz. Cinayeti o kimse de ilemi olamaz. Baley sakin sakin, O halde cinayeti kimse ilemedi, dedi. Ama olay yine de oldu. Rikaine Delmarre ld. Baley, eh, bu da bir ey, diye dnd. Yakub adna! Sonunda bir ey renebildim. Kurbann adn. Not defterini kararak ciddi cidd bu ad yazd. Bunun bir nedeni alayla en sonunda bir gerek paracn elde etmeyi baardn aklamakt. Bir nedeni de not almak gereini duymayan bir kayt makinesinin yannda oturduunun anlalmasn istememesi. Kurbann ad nasl yazlyor? diye sordu. Gruer, harfleri teker teker syledi. Meslei neydi, efendim? Foetolog'du. Baley bunu da sylendii gibi yazd ve bu konuda soru sormad. imdi, bana cinayetle ilgili ayrntlar aklayabilecek bir tank var m? Mmknse bir grg tan? Gruer hain hain gld. Baklar Daneel'e kayd, sonra adam tekrar gzlerini kard. Kars var, Detektif Baley. Kars m?... Evet. Ad Gladia. Gruer ismin hecesi zerinde de ayr ayr durdu. kinci heceyi de uzatt. ocuklar var m? Baley, gzlerini not defterine dikmiti. Cevap alamaynca ban kaldrd. ocuklar var m?

Ama Gruer'in dudaklar sanki eki bir ey yemi gibi bzlmt. Midesi bulanyormu gibi bir grn vard. Sonunda, Bunu nereden bileyim... diye mrldand. Baley, Ne? dedi. Gruer telala ekledi. Her neyse... Bence almanz yarna kadar ertelemeniz daha doru olur. Yorucu bir yolculuk yaptnz biliyorum, Bay Baley. Herhalde yorgun ve asnzdr. Arzl bunun doru olmadn syleyecei srada, yemek fikrinin kendisine birden pek ekici geldiini farketti. Siz de bize katlr msnz? Bir Uzayc olan Gruer'in bu davetini kabul edeceini sanmyordu. Ama adam sonunda ona Detektif Baley yerine Bay Baley demeye balamt. Bu da bir baar saylrd. Tahmin ettii gibi Gruer, Bir i randevum var, dedi. Onun iin bu imknsz. Gitmem gerekiyor. ok zgnm. Baley ayaa kalkt. Nezaket icab Gruer'i kapya kadar geirmesi gerekiyordu. Ama sokak kapsna ve zeri rtl olmayan aklk yere yaklamay pek istedii yoktu. Zaten kapnn nerede olduunu da bilmiyordu. Bu yzden kararszca durdu. Gruer glmseyerek bayla selam verdi. Sizinle tekrar greceim. Benimle konumak isterseniz, robotlarnz size numaray sylerler, Ve Soiaria'l birdenbire ortadan kayboldu. Baley tiz bir sesle bard. Gruer ve oturduu koltuk odada deildi artk. Adamn arkasndaki duvar ve ayaklarnn altndaki zemin de birdenbire deimiti. Daneel sakin sakin, O zaten burada deildi, dedi. Grdn boyutlu bir hayaldi. Bunu anladn sanyordum. Arzda da byle eyler var. Baley homurdand. Ama bylesi yok. Arzda boyutlu bir grnt fonun nnde ldayan kp biimi bir g alannn iinde beliriyordu. Hayalin kendisi de hafife titreiyordu. Arzda grntnn gerek sanlmas olasl yoktu. Ama burada... Gruer'in eldivensiz oluunu aklyordu bu. Ayrca burun filtresine de ihtiyac yoktu. Danel, Artk yemek yemek ister misin. Ortak Elijah? diye sordu. Yemek Baley'e umulmadk kadar zor geldi. Robotlar ortaya ktlar. Biri sofra kurdu, bir dieri yemekleri getirdi. Bu evde ka robot var, Daneel? Elii kadar. Ortak Elijah. Biz yemek yerken burada m bekleyecekler? Robotlardan biri geri geri giderek bir keye ekilmi ve kl parlak gzlerini Baley'e dikmiti. Daneel, Genellikle byle yaplr, diye aklad. nk hizmet etmesi gerekebilir. Ama bunu istemiyorsan robota gitmesini emretmen yeterli olur. Baley omzunu silkti. Brakalm kalsn. Arzl normal artlar altnda yemekleri nefis bulabilirdi. Ama imdi tabandakileri ilgisizcesine yiyordu. Bir ara dalgn dalgn Daneel'in de sakin bir beceriklilikle yemek yediini farketti. Tabii robot daha sonra yedii yemein biriktii florokarbon keseyi boaltacakt, imdilik roln srdryordu. Baley sordu. Gece oldu mu? Dars karanlk m? Daneel cevap verdi. yle. Baley skntyla yataa bakt, fazla geniti bu. Btn yatak odas pek bykt zaten. Altlarna girip bzlebilecei battaniyeler de yoktu. Yataa sadece araflar konulmutu. nsan rtmek bakmndan fazla ie yaramayacak eylerdi bunlar. Her ey zordu. Baley'in bandan yatak odasnn hemen yanndaki

banyoda du yapmak gibi sinir bozucu bir olay gemiti. Aslnda bu bir bakma son derece lks bir eydi. Dier taraftan Arzlya salk bakmndan sakncal gzkmt. Baley birdenbire, Ik nasl sndrlyor? dedi. Karyolann ba taraf yumuak bir kla parlyordu. Belki de bu uyumadan nce kitap okumas iin salanmt. Ama Baley kitap okuyacak halde deildi. Sen yataa girdikten sonra klar sner. Tabii sen uyumaya hazrlandn takdirde. Robotlar tetikte bekliyorlar yle mi? Bu onlarn grevi. Yakub adna! Bu Solaria'lar kendileri iin ne yapyorlar? Baley'nin sesi bir homurtu halini almt. Bir robotun duta srtm kamam olmasna imdi ayorum. Daneel nkteyi anlamamt. steseydin bunu yapard. Solaria'llara gelince... onlar istediklerini yapyorlar. Bir robota almamas emredildii zaman o da hibir ile ilgilenmez. Tabii yaplacak i bir insann iyiliiyle ilgili olduu zaman durum deir. Neyse... yi geceler, Daneel. Ben de br yatak odasnda olacam, Ortak Elijah. Eer gece bir eye ihtiyacn olursa... Biliyorum. Robotlar hemen gelecekler. Komodun zerinde bir 'dokunma panosu' var. Ona dokunman yeterli olur. O zaman ben de gelirim. Baley uyuyamad. inde bulunduu evi gzlerinin nnde canlandryordu. Ev, gezegenin d derisine tehlikeli bir biimde yapm, dengede duruyor ve boluk darda bir ejderha gibi bekliyordu. Arzda, Baley'nin dairesi, o kk, kalabalk, sevimli yer, bir ok katn altna gizlenmiti. Baley'le Arzn kabuu arasnda sryle Kat ve binlerce de insan vard. Baley kendi kendisine, Arzda da en st Katta insanlar oturuyor, diye hatrlatmaya alt. Onlar dtaki boluun hemen yanndalar. Bu yzden o dairelerin kiras dk. Adam sonra bin k yl tedeki Jessie'yi dnd. O anda yataktan kalkarak giyinmeyi ve yrye yrye karsna gitmeyi yle istedi ki. Dnceleri bulanklat. Bir tnel olsayd... Gvenli, salam, kaya ve madeni delerek Solaria'dan Arz'o doru uzanan gzel, tehlikesiz bir tnel... O tnele girerek yrr yrr yrrdm... Yryerek Arza, Jessie'ye ve... gvene dnerdim... Gvene... Baley gzlerini at. Kol kaslar bzld. Arzl hemen hemen farkna varmadan dirseinin zerinde doruldu. Gvenlik! Bu Hannis Gruer denilen adam Solaria Gvenliinin ba. Daneel yle syledi. Bu 'gvenlik' ne anlama geliyor? Bu Arzdaki anlama m geliyor? yle olmal. O halde Gruer denilen bu adamn Solaria'y d glerin saldrsna ve iteki baz kimselerin ykc faaliyetlerine kar korumas gerekiyor. Bu cinayet olay Gruer'i neden ilgilendiriyor? Bunun nedeni Solaria'da polis olmamas, , cinayet konusunda ne yaplmas gerekeceini ancak Gvenlik Blmnn bilebileceinin dnlmesi mi? Gruer, Baley'le rahata konumutu. Oysa Daneel'e sk sk ve gizlice bakmt. Gruer, Daneel'in amacndan m pheleniyor? Bana gzlerimi amam emredildi. Daneel'e de buna benzer bir emir verilmi olabilir. Gruer'in casusluktan phelenmesi normal. Zaten grevi icab uygun bir durumda, byle bir eyden

phelenmesi de gerekir. Onun benden fazla korkacan sanmyorum. Ben bir Arzlym. Galaksinin en tehlikesiz gezegeninin temsilcisiyim. Ama Daneel, Auroral. O,D Dnyalarn en eski, en byk ve gl gezegeninden. Tabii bu da durumu deitiriyor. Baley birdenbire Gruer'in konumas srasnda Daneel'e tek kelime bile sylemediini hatrlad. Peki, neden Daneel insan rol oynuyor? Baley daha nce bunu Daneel'in yaratcs Auroraliarn kibirli bir oyunu diye yorumlamt. Ama imdi bu aklama ona pek sudan geliyordu. Bu oyunun daha ciddi bir ey olduu anlalyordu. Bir insana diplomatik dokunulmazlk salanabilir, ona nezaket ve terbiyeyle davranlrd. Ama bir robota byle bir ey yaplmazd. Arzl, kendi kendine, ama neden Aurora'llar gerek bir insan gndermediler? diye sordu. Neden insana benzer bir robot yollayarak bylesine aresiz bir kumar oynamaya kalktlar? Baley bu sorunun cevabn hemen buldu. Auroral gerek bir insan, bir Uzayc, bir Arzlyla uzun sre birlikte almak istemezdi. Eh... bunun doru olduunu dnelim... neden Solaria'llar bir tek cinayete bu kadar nsm verdiler? Niin bir Arzlyla bir Auroralnn gezegene gelmesine raz oldular? Baley kendisini kapana kstrlm gibi hissetti. Grevi yznden tuzaa dmt. Dayanamad bir evrede hapisti. zerinden atamayaca bir sorumluluk yznden keye skmt. Btn bunlar yetmiyormu gibi Uzayclarla ilgili, anlyamad bir komploya da karmt. DRT Baley sonunda uykuya dald. Sonradan ne zaman uyuya kaldn hatrlayamad. Bir ara dnceleri iyice karmt.... Sonra karyolasnn baucunun parladn, tavan serin bir gndz nn aydnlattn farketti. Saatine bakt. Saatler gemiti. Evi idare eden robotlar Baley'nin kalkma zamannn geldiine karar vererek buna gre hareket etmilerdi. Baley, acaba Daneel uyand m? dedi kendi kendine, Ve hemen sonra bu dncesinin ne kadar mantksz olduunu anlad. Daneel uyuyamazd. Baley, acaba rolnn bir paras olarak uyurmu gibi yapt m? diye dnd. Soyunup, pijama giydi mi? Ayn anda Daneel ieri girdi. Gnaydn, Ortak Elijah. Robot giyimli, yz de ok sakindi. yi uyudun mu? Baley alayla, Evet, dedi. Ya sen? Yataktan kalkarak tra olmak ve gereken dier eyleri yapmak iin banyoya gitti. Banyodan, Eer beni tra etmek iin bir robot gelirse, diye seslendi. Onu hemen defet. O yaratklar sinirime dokunuyorlar. Onlar grmesem bile yine de sinirleniyorum. Adam, tra olurken aynada yzne bakt ve grd yzn Arzdaki aynada grd surattan hi farkl olmamasna biraz at. Bu hayal, n yaratt bir grnt deil de akl danabilecei baka bir Arzl olsayd. Pek az ey renmiti ama bunlar inceleyebilseydi... Baley aynadaki grntye, Pek az, diye homurdand. Baka eylerde renmeye al. Yzn kurulayarak banyodan kt. Temiz klotunun zerine pantolonunu giydi. O lanet olasca robotlar her eyi salyorlard! Baley, Birka soruma cevap verir misin Daneel? dedi. Bildiin gibi btn sorular elimden geldii kadar cevaplamaya alrm, Ortak Elijah. Baley, ya da sana verilen talimata gre, diye dnd. Sonra da, Neden Solaria'da sadece yirmi bin kii yayor? dedi. Daneel, Bu sadece bir gerek, diye akad. Br biigi. Saym sonucu eriilmi bir sonu.

Evet ama kaamakl cevap veriyorsun. Bu gezegen milyonlarca insan besleyebilir. O halde neden Solaria'dc sadece yirmi bin kii var? Solariallarn yirmi bini yeterli bulduklarn syledin. Neden? Yaay tarzlar byle Yani doum kontrol m uyguluyorlar? Evet. Ve gezegeni bombo brakyorlar, yle mi? Baley neden bu noktada srar ettiini bilmiyordu. Ama rendii kesin gereklerden biri buydu. Soru sorabilecei baka bir konu da yoktu. 'Daneel, Gezegen bombo deil ki, dedi. Solaria maliknelere blnm. Her biri bir Solarialnn kontrolnde. Yani herkes kendi maliknesinde oturuyor. Her birinde bir Solarialnn yaad yirmi bin malikne. Malikne says bundan az, Ortak Elijah. Kadnlar kocalarnn maliknelerini onlarla paylayorlar. Burada hi Kent yok mu? Baley buz gibi olmutu. Hi yok, Ortak Elijah. Herkes birbirinden uzakta yayor. Birbirlerini ancak olaanst durumlarda gryorlar. Mnzevi mi bunlar? Bir bakma yle, bir bakma deil. Bu da ne demek? Ajan Gruer dn eni boyutiu vericiyle ziyaret etti. Soiariallar birbirlerini bu yoldan bol bol gryorlar. Ama baka trl birbirlerine gitmiyorlar. Baley, Daneel'e hayretle bakt. Buna biz de dahil miyiz? Bizim de yle mi yapmamz gerekiyor? Bu dnyann gelenei bu. yleyse ben cinayeti nasl aratracam? Birini grmek istediim takdirde... Bu gezegendeki herkesi boyutlu ay gtla grebilirsin, Ortak Elijah. Bu hi de zor olmaz. Hatta bylece bu evden ayrlmak zorunluluundan da kurtulursun. te bu yzden buraya geldiimiz zaman sana aklk yerlere almana gerek olmadn syledim. Bu da ok iyi bir ey. Yoksa dar kmak hi houna gitmeyecekti. Baley homurdand. Neyin houma gideceine, neyin gitmeyeceine ben karar veririm. Bu gn ilk i o Gladia denilen kadnla konuacam, Daneel. ldrlen adamn karsyla. boyutlu grnty yetersiz bulduum takdirde de kalkp kadnn evine gideceim. Buna da ben, kendim karar vereceim. Daneel kaytsz bir tavrla, En uygun ve mantkl olann yapacaz, Ortak Elijah, dedi. Ben imdi kahvalt iiyle ilgileneyim. Odadan kmak iin dnd. Baley robotun geni srtna bakt, az kalsn glecekti. Daneel bu evin efendisiymi gibi davranyor. Belki de ona, benim gerekenden daha fazlasn renmemi engellemesi emredilmitir. Eer yleyse elimde yine bir koz var. Sonuta o sadece R. Daneel OlivaW. Gruer'e ya da herhangi bir Solarialya Daneel'in insan deil, bir robot olduunu sylemem yeterli. Ama Danieel'in bu sahte insanl da ok iime yarayabilir. Kozu hemen amam art deil. Bazen insann kd elinde tutmas daha yararl olur. Bekleyelim bakalm. Greceiz. Baley Daneel'in peinden kahvalt etmeye gitti. Baley, boyutlu aygtla balant kurmak iin ne yaplmak gerekiyor? diye sordu. Bunu bizim iin salarlar. Ortak Elijah. Daneel robotlar armak iin kullanlan dokunma panosuna uzand. Bir robot hemen ieri girdi.

Baley, bunlar nereden geliyorlar? diye dnd. nsanlar yaklarken ayak altnda dolamamak iin kayorlar m? Yol almas iin birbirlerine haber mi yolluyorlar? nsan, bu konak denilen bombo evde dolarken bir tek robotla bile karlamyordu. Ama haber gider gitmez hemen bir robot ortaya kyordu. Baley ieri giren robotu inceledi. Makinenin yzeyi dzgnd ama parlak deildi. Donuk grimsi renkteydi bu. Tek renkli ey robotun sa omzundaki kareli ksmd. Buraya adeta gayesizce beyaz ve sar kareler yerletirilmiti. Il tlar bunlarn altn ve gmten yapldklarn belli ediyordu. Daneel, Bizi konuma odasna gtr, diye emretti. Robot selam vererek dnd ama bir ey sylemedi. Balet, Bir dakika, delikanl! dedi. Adn nedir senin? Robot Baiey'e bakt. Berrak bir sesle ve hi duraklamadan konumaya balad. Benim adm yok, efendim. Seri numaram... Maden elini kaldrarak parman omzuna dayad. ... ACX-2745. Daneel'le Baley, robotun peinden geni bir'odaya gittiler. Arzl oday tand. Bir gn nce Gruer ve koltuunun hayali orada belirmiti. Dier bir robot makinelere zg, o sonsuz sabrla onlar bekliyordu. Birinci robot selam vererek dar kaca srada, Baley iki makinenin omuzlarndaki iareti karlatrd. Gm ve altn karelerden oluan ekiller farklyd. aret kare biimindeydi. Ve her kenar alt kareden oluuyordu. Mmkn olan say dizilerinin toplam 236 kadard. Yani yetmi milyar. Bu da yeter de artard bile. Baley mrldand. Her i iin bir robot olduu anlalyor. Biri bizi buraya getirdi. Bir dieri seyretme aygtn altracak. Daneel, Solaria'da pek ok robot zel amalarla gelitiriliyor, Ortak Elijah, diye aklad. Robot saysna baktm zaman bunun nedenini anlyorum. Baley ikinci robota bir gz att. Omzundaki iaret dnda birincinin aynyd bu. Tabii sngerimsi platiniridyum beynindeki gzle grlmeyen pozitronik yollar da farklydlar. Arzl, Seri numaran? diye sordu. ACC-1129, efendim. Ben seni 'delikanl' diye aracam. imdi... geenlerde len Dr. Rikaine Dolmarre'n dul eini, Bayan Gladia Delmarre' grmek istiyorum. Daneel usulca, Baka bilgiye gerek olduunu sanmyorum, dedi. Robotu sorguya ektiim takdirde... Bafey atld. Brak da bunu ben yapaym. Pekl, delikanl o hanma nasl eriileceini biliyor musun? Evet, efendim. Ben btn efendilerin balant kodlarn biliyorum. Robot bunu vnerek sylememiti. Bu sadece bir gerein aklanmasyd. Sanki robot, Ben madenden yapldm, efendim, demiti. Daneel sze kart. Bu alacak bir ey deil, Ortak Elijah. Robotun bellek devrelerine yerletirilmesi gereken kod says on binden az. Bu da fazla saylmaz. Baley ban sallad. Burada birka Gladia Dalmarre olmasn? O zaman her ey karr. Daneel, Robot sorunu anlamad sanrm, dedi. Solaria da ayn adda bir ka kii olduunu sanmyorum. simler doum srasnda kaydediliyor. O srada bir bakasna verilmi bir ad da kullanlmyor. Baley, Pekl, diye cevap verdi. Her an yeni bir ey reniyoruz. imdi beni dinle, delikanl. Bana gerekli aygt nasl altracam syle. Balant kodu mu neyse onu da akla. Ondan sonra da odadan k.

Robot bir an belirli bir biimde duraklad. Yani balanty kendiniz mi kurmak istiyorsunuz, efendim? Evet, yle. Daneel usulca Baley'nin koluna dokundu. Bir dakika. Ortak Elijah. Yine ne var? Bence robot gereken balanty daha kolaylkla kurar. O bu i iin zel olarak hazrlanm. Baley bezgin bir tavrla, Onun bu ii benden daha iyi baaracandan eminim, dedi. Bunu ben yapmaya kalktm takdirde her eyi alt st edeceim. Daneel'in ifadesiz yzne dik dik bakt. Yine de o balanty kendim kurmak istiyorum. Emir vereyim mi, yoksa vermeyeyim mi? Daneel, Emir vermek tabii sana der, Ortak Elijah, diye mrldand. Emirlerine de, Birinci Kuraln izin verdii oranda uyulur. Ancak, izin verirsen sana Solaria robotlar konusunda bilgi vermek istiyorum. Solaria'daki robotlar dier btn dnyalara oranla daha fazla zelletirilmilerdir. Solaria robotlar fizik bakmdan bir ok ey baarabilirler. Ama beyinleri belirli bir tek ie gre ayarlanmtr. Uzmanlk alanlar dndaki ileri yapabilmeleri iin Kuraldan birinin dorudan doruya uygulanmasnn neden olaca yksek potansiyele gerek vardr. Ayn ekilde robotlarn zel olarak hazrlandklar grevleri yapmamalar iin de yine Kuraln dorudan doruya uygulanmas gerekir. yi ya. Benim vereceim ak bir emir kinci Kuraln uygulanmasna yol aar. yle deil mi? Doru. Ama bunun yaratt potansiyel robot iin hi de ho deildir. Normal artlarda byle bir olay pek grlmez. nk bir Solaria'l bir robotun gnlk almalarna karmaz. Bir robotun iini grmeyi de istemez. Buna gerek duymaz. Yani bana robotun iini grdm takdirde onun ac duyacan m sylemek istiyorsun, Daneel? Bildiin gibi ac insanca anlamyla robot tepkilerine uygulanamaz, Ortak Elijah. Baley omzunu silkti. O halde? Daneel konumasn srdrd. Ama robotun karlat olay onu sarsar. Azap bir insan nasl sarsyorsa... Anladm kadaryla durum byle. Baley, Ama ben Solaria'l deilim, diye hatrlatt. Ben bir Arzlym. Ve yapmak istediim eyi robotlarn yerine getirmeleri houma gitmiyor. Daneel, unu da dn, dedi. Bir robotu sarsmak ev sahiplerimiz tarafndan terbiyesizce bir davran olarak tanmlanabilir. Ne de olsa byle bir toplumda bir robota nasl davranlmas ve nasl davranlmamas konusunda olduka kta kurallar vardr. Ev sahiplerimizi krmak iimizi hi de kolaylatrmaz. Pekl. Robot iini yapsn. Baley arkasna yasland. Bu olayn yine de yarar olmutu. nsan bylece robotik bir toplumun ne kadar amansz olabileceini anlyordu. Robotlar yaratldktan sonra kolay kolay ortadan kaldrlamyorlard. Ve bir insan, onlar geici olarak bandan atmak istedii zaman bunun imknsz olduunu kavryordu. Gzlerini yar kapam olan Baiey robotun duvara yaklamasn seyretti. Arzdaki sosyologlar bu olay incelesinler de bir sonu karsnlar, diye dnyordu. Detektifin de kendince baz dnceleri vard. Duvarn yars yana kayd. Ortaya kan kontrol panosu bir Kent Blmnn g istasyonuna yakrd. Baley pipo imeyi yle istiyordu ki. Ona Sclaria'da ttn iilmediini aklamlard. Gezegende ttn imek grg kurallarna aykr decekti. Bu yzden Baley'nin yanna piposunu almasna bile izin verilmemiti. Adam iini

ekti. Baz anlarda piponun sapn dilerinin arasna sktrmak, kk anakn scakln avcunda hissetmek onu yle rahatlatacakt ki. Robot hzla alyordu. Deiken rezistanslar ayarlyor, parmaklarn abucak bastrarak alan glerini younlatryordu. Daneel, nsann grmek istedii kimseye nce bir iaret vermesi gerekiyor, diye aklad. Tabii iareti yine bir robot alacak. Aranlan kimse uygun durumdaysa ve grmek istiyorsa o zaman tam balant kurulacak. Baley sordu. Btn bu kontrol dmelerine gerek var m? Robotun panonun nemli bir ksmna dokunduu bile yok. Bu konudaki bilgim tam deil, Ortak Elijah. Kimi zaman birka kiinin birden grmesini, ya da hareket halinde grnty salamak gerekiyor. zellikle bu ikincisi karmak ve devaml ayarlamalar yaplmasn zorunlu klyor. Robot, Efendilerim, dedi. Balant kuruldu ve kabul edildi. Siz hazr olduunuz zaman ilem tamamlanacak. Baley homurdand. Biz hazrz! Bu sz bir iaretmi gibi odann dier yans birden aydnland. Dcneel hemen atld. Robota da alan btn pencerelerin rtlmesini sylemesini emretmeyi unuttum. ok zgnm. imdi hemen... Baley irkildi. Zarar yok. Dayanrm. Sen ie karma. imdi grd bir banyoydu. Daha dorusu ayrntlara bakarak bu sonuca vard. Baley; banyonun bir ksmnn adeta bir gzellik salonu haline sokulmu olduunu farketti. Bir robot ya da robotlarn bir kadnn salarna hata yapmadan, abucak biim verdiklerini, d dnyann grd hayali oluturan ayrntlarn zerinde altklarn dnd. Baley baz ayrnt ve aralarn ne olduunu anlamaya almaktan vazgeti. 3u konuda tecrbesi olmad iin onlarn ne ie yaradklarn tahmin etmesi olanakszd. Duvarlara kabartma karmak ekiller izilmiti. nsan bunlarn doal cisimlerin resimleri olduunu dnrken biimler hafifleyerek soyutlayorlar, sonu yattrc oluyordu. Dikkati tmyle ektii iin insan deta ipnotize oluyordu. Byke, du blmesine benzeyen yerin n bilinen bir malzemeyle deil de bir k oyunuyla rtlmt. Blmenin nnde donuk camdan yaplma benzer titreen bir paravan vard ve grnrde kimse yoktu banyoda. Baley'in baklar yere kayd. Bulunduu oda nerede bitiyor, banyo hangi noktada balyordu? Bu sorunun cevab kolayd. lerideki bir izgiden sonra n nitelii deiiyordu. Snr o olmalyd. Baley, o izgiye doru gitti. Bir anlk bir duraklamadan sonra elini izginin dier tarafna doru uzatt. Hibir ey hissetmedi. Arzdaki kaba boyutlu vericinin alanna elini soktuu takdirde de yine bir ey duymazd, ama elini yine de grebilirdi. Belki hafife, grntnn altndan, ama yine de grrd elini. Oysa imdi eli gzden kaybolmutu. Gzlerine gre kolu bileinde birden sona eriyordu. Baley, ya izginin te tarafna geersem? diye dnd. Belki de grme duyum bir ie yaramaz o zaman. Kendimi karanlktan oluan bir dnyada bulurum. Etraf karanlklarla sarl bir biimde, tam gvende olma fikri detektifin ok houna gitti. Bir ses Baley'nin dald dncelerden uyanmasna yol at. Baley ban kaldrd ve garip bir telala geriledi. Gladia Delmarre'd konuan. Daha dorusu Baley kadnn o olduuna karar verdi. Du blmesinin nn kapatan titrek n st ksm kaybolmutu. imdi bir yz iyice gzkyordu. Kadn Baley'e glmsedi. 'Merhaba,' dedim. Sizi beklettiim iin zgnm. Hemen kurulanrm.

Giadia Delmarre'n gen biimi yznn elmack kemikleri kk, dudaklar dolgun, enesi ufakt. Glmsediinde elmack kemikleri daha da belirginieiyordu. Baley, gen kadnn ancak bir elli be boyunca olduunu tahmin ederek, bunun Uzayclara gre bir boy olmadn dnd. Uzayc kadnlarn uzun boylu ve grkemli olduklar syleniyordu. Bayan Delmarre'n salar bronz rengi deildi. Kadnn uzun saylabilecek salar ak kumral, hatta sarmsyd; ve iyice kabarmt o anda. Baley kadnn salarn scak hava akmna tutmu olduunu dnd. Btn bu grdkleri pek hotu. Baley akn akn, iniz sona erinceye kadar balanty kesmemizi isterseniz... diye balad. Ah, hayr hayr. im hemen hemen sona ermek zere. Ben hazrlanrken konuabiliriz. Hannis Gruer benimle konuacanz syledi. Anladma gre siz Arzdanmsnz. Kadn gzlerini Baley'e dikerek, onu uzun uzun inceledi. Arzl ban sallayarak oturdu. Arkadam da Aurora'dan. Gladia Delmarre glmsedi ama gzlerini Baley'den ayrmad. Sanki odada Arzldan daha ilgin hibir ey yoktu. Detektif, tabii, dedi kendi kendine. Aslnda yle. Gen kadn ellerini yukar kaldrarak parmaklarn salarnn arasna soktu, kurumalarn abuklatrmak istiyormu gibi buklelerini at. Kollar ince ve biimliydi. Baley, ekici bir kadn, diye dnd. Sonra kaygyla iin iin ekledi. Bu durum Jessie'nin hi houna gitmeyecek. Daneel'in sesini duyarak dald hayallerden uyand. Bayan Delmarre grdmz pencerenin polarlmas ya da perdelerinin kapatlmas mmkn m? Gndz n grmek i arkadam rahatsz ediyor. Belki duydunuz, Arzda... Gen kadn ellerini yanaklarna gtrd. Ah, evet. Bu sorunu biliyorum. Ah, ne glmcm, beni hogrn ltfen. Bu sorunu bir dakikada hallederim. Bir robot araym... Baley, Gladia Delmarre'n ancak yirmi be yanda olduunu tahmin etti. Sonra skntyla iin iin ekledi. Uzayclar ya konusunda insan artyorlar... Gen kadn kuruma blmesinden kt. Elini dokunma panosuna doru uzatrken hl konuuyordu. Bence bir odada birden fazla dokunma panosu olmal. nsan nerede oiursa olsun, hemen eriebilecei bir dokunma panosu bulunmal. En fazla bir buuk metre tede. Yoksa o ev bir ie yaramaz. Bu... Aaa, ne oldu? ok geiriyormu gibi Baley'e bakt. Yerinden frlayan Baley'nin koltuu devrilmiti. Salarnn dibine kadar kzarm olan adam telaia ban evirmiti. Daneel sakin sakin, Robotunuzu ardktan sonra tekrar blmeye dnmeniz daha doru olur, Bayan Delmarre, dedi. Bunu yapamayccaksanz o zaman arkanza bir ey giyin. Gladia ban eerek plak vcuduna hayretle bakt. ey... Olur, tabii. BE Gladia, pimanlkla, Bu sadece bir grntyd, diye mrldand. Gen kadn kollarn ve omuzlarn akta brakan bir eye sarlmt. Bir baca hemen hemen kalasna kadar gzkyordu, ama kendisini toplayan ve budala gibi davrandn dnen Baley ifadesiz bir yzle bu bacaa bakmamaya alyordu. Sadece ardm, Bayan Delmarre... Ah, ltfen! Beni Gladia diye arabilirsiniz. Tabii bu geleneklerinize ters dyorsa o baka. Pekl sizi Gladia diye aracam. unu anlamanz isterim ki o grntde tiksinti uyandran bir ey yoktu. Sadece ardm. Baley, budala gibi davranmam yetmezmi gibi, diye dnd zavall kadn kendisini tiksinti verici bulduumu da

sand. Oysaki aslnda o... o... Arzl arad kelimeyi bulamad ama bu olaydan Jessie'ye hibir zaman sz edemeyeceinin bilincindeydi. Gladia, Sizi rahatsz ettiimi anlyorum, dedi. Kt bir niyetim yoktu. Dnemedim... nsann dier gezegenlerdeki gelenekler konusunda dikkatli davranmas gerektiini biliyorum. Ama baz detler yle acayip oluyor ki... Telala ekledi. Acayip deil tabii. yle demek istemedim. Yani garip, daha dorusu deiik oluyor bu gelenekler. nsan da bunlar kolaylkla unutuyor. Pencereleri kararttrmay unuttuum gibi. Baley mrldand. Zarar yok, zarar yok. Gladia imdi baka bir odadayd. Pencerelerdeki perdeler skca kapatlmt. Ik da insan daha rahatlatan yapay bir kt. Gen kadn heyecanla konumasn srdrd. Ama dier konu... o sadece bir grntyd. Kurutma aygtndayken benimle konumakta bir saknca grmediniz. O srada zerimde yine bir ey yoktu. Baley kadnn bu konuyu kapatmasn istiyordu. ey... sesinizi duymak baka, sizi grmek daha baka... Ama nemli olan da bu ya! Grmek nemli saylmaz. Gladia hafife kzararak nne bakt. Oyle bir ey yaptm sanmanz istemem. Yani biri buraya beni grmeye geldii zaman kurutucudan kverdiimi sanmanz... Deminki sadece bir grntyd. Baley, kisi de ayn ey deil mi? dedi. Hi de deil. imdi beni gryorsunuz ama bu bir grnt. Bana dokunmanz, imkansz. yle deil mi? Burada olsaydnz ve beni grseydiniz o zaman bana dokunabilir, parfm de duyardnz. u anda sizden en aa yz kilometre uzaktaym. Onun iin bu ikisi ayn ey olamaz. Bu konu Baley'nin ilgisini uyandrd. Ama sizi gzlerimle gryorum. Hayr, beni grmyorsunuz. Grdnz sadece bir hayal, bir grnt. Aygtn yardmyla benim grntm seyrediyorsunuz. Bu durumu deitiriyor mu? Hem de nasl! Anlyorum.. Baley bir bakma gerekten anlyordu. Bu Arzlnn kolaylkla ayrdedebilecei bir ey deildi ama mantkl bir yan vard. Gladia ban hafife yana doru edi. Gerekten anlyor musunuz? Evet. Yani sabahlm karmamn sizce bir sakncas yok, yle mi? Gladia glmsyordu. Baley, bana taklyor, diye dnd. Onun blfn grmem gerekirdi. Yksek sesle, Sakncal olur, dedi. O zaman dikkatimi iime veremem. Bu konuyu baka zaman tartrz. Resmi haval bir elbise giymemi olmam, sabahlma sanlvermem sizi rahatsz etmiyor ya? ok ciddiyim. Bence bunun bir sakncas yok. Sizi kk adnzda arabilir miyim? Nasl isterseniz. Kk adnz nedir? Elijah. Pekl, Gen kadn, seramikten yaplm gibi duran sert bir koltua yerleti. Koltuk hafife kerek Gladia'ya deta sarld. Baley, Artk iimize bakalm, dedi. Gladia ban sallad. imize bakalm. Bu sorgulama Baley'e inanlmayacak kadar zor geldi. e nasl balayacan bilemiyordu. Arzda oisayd karsndakine adn, derecesini, oturduu Kent ve

Blm, daha byle milyonlarca sradan soru sorabilirdi. Aslnda bunlarn ounun cevabn da bilirdi ama hi olmazsa iin ciddi ksmna gemek iin bir balang yapm olurdu. Bylece o kimseyle tanr, uygulayaca taktik konusunda bir karar verirdi. Ama burada? Nelerden kesinlikle emin olabilirdi? 'Grmek' kelimesi bile kadn iin baka anlam tayordu, kendisi iin baka. Kimbilir ka defa farkna varmadan baka baka eylerden sz edeceklerdi. Baley, Evleneli ne kadar oldu, Gladia? diye sordu. On yl, Elijah. Ka yandasn. Otuz . Nedense Baley belli belirsiz bir memnunluk duydu. Kadn yz otuz yanda da olabilirdi. Evliliin mutlu muydu? Gladia'nn yznde endieli bir ifade belirli. Ne demek istiyorsun? ey... Baley bir an ne diyeceini ar. d. Mutlu bir evlilii nasl tanmlard? Daha da. nemlisi bir Solaria'l iin mutlu bir evlilik nasl bir eydi? Sonunda, ey... diye mrldand. Herhalde birbirinizi sk sk gryordunuz? Ne? Ne mnasebet! Biz hayvan deiliz! Baley yzn buruturdu. Ayn malikanede oturmuyor muydunuz? Ben sandm ki... Tabii oturuyorduk. Evliydik. Ama benim kendi dairem vard, kocamn da kendi dairesi. Rikaine'in meslek hayat ok nemliydi. almalar zamannn ounu alyordu. Benim de kendi iim vard. Gerektii zaman boyutlu aygtla gryorduk. Ama kocan seni gryordu, yle deil mi? Byle eyler ak ak konuulmaz ama... evet, beni gryordu. ocuunuz var m? Gladia ok belirli bir heyecanla ayaa frlad. Bu kadar da fazla! Byle uygunsuz, edebe aykr... Bir dakika! Bir dakika? Baley yumruunu .koltuunun dirsek dayanlan ksmna indirdi. Zorluk karma. Bu bir cinayet soruturmas. Anlyor musun? Cinayetten sz ediyorum. ldrlen insan da koand. Katilin bulunup cezalandrlmasn istiyor musun, yoksa istemiyor musun? O halde bana cinayet konusunda sorular sor. O irkin... Her konuda soru sormak zorundaym. Bir kere kocann lmne zlp zlmediini anlamak istiyordum. Baley bir an durdu sonra zalimce ekledi. yle pek zlm gibi br halin yok. Kadn Arzlya azametle bakt. Bir insan ld zaman zlrm. zellikle o gen ve yararl bir insansa. Onun kocan olmas olay biraz daha nemli bir hale sokmuyor mu? Onunla evlenmemiz kararlatrlmt. Program gerei birbirimizi bazen gryorduk. Gladia birdenbire abuk abuk konumaya balad. Madem renmek istiyorsun, syleyeyim: ocuumuz yoktu. nk bize ocuk izni kmamt. Btn bunlarn birinin lmne zlp zlmemekle ne ilgisi olduunu anlyamyorum. Baley, belki de bunun konuyla hibir ilgisi yoktur, diye dnd. Bu Solaria toplumuyla ilgili gereklere bal. Benim de bu konuda hibir bilgim yok. Detektif konuyu deitirdi. Cinayet konusunda bilgin olduunu rendim. Grg tanymsn. Bir an gen kadnn btn vcudu kasld. Ce..cesedi ben buldum. Bunu byle mi aklamam gefekiyor? Yani cinayete tank olmadn. yle mi? Gladia g duyulacak bir sesle, Ah, hayr, dedi.

Neyse... imdi bana olanlar anlat. Acele etme. Bildiin gibi konu. Baley arkasna yaslanarak kadn dinlemeye hazrland. Gladia, Beinci dekad'n iki... Baley abucak atld. Standart saate gre kata? Pek de emin deilim. Akas bilmiyorum. Herhalde bunu sorup renebilirsin. Gladia'nn sesi titremeye balam, gzleri irilemiti. Baley bu gzlerin mavi denemeyecek kadar gri olduunu farketti. Kadn, Kocam daireme geldi, dedi. Birbirimizi grmemiz iin kararlatrlm olan gnd bu. Onun geleceini biliyordum. Bay Delmarre her zaman kararlatrlm olan gnde mi gelirdi? Ah, evet. ok dikkatli bir insand. yi bir Solaria'ld. Kararlatrlm olan hibir gn atlamazd. Tabii yanmda fazla kalmazd. Bize henz ...ocuk izni verilmediinden... Szlerini tamamlayamad. Baley, anlyorum der gibi ban sallad. Kadn, Her neyse, dedi. Kocam her zaman ayn saatte gelirdi. Her eyin rahat olabilmesi iin. Onunla birka dakika konuurduk. nsann birbirini grmesi gerek bir ikenceden farkszdr. Ama kocam benimle her zaman normal bir tavrla konuurdu. O byle bir adamd. Sonra zerinde alt projeyle ilgilenmek iin yanmdan ayrld. Bunun ne olduunu pek bilmiyorum. Rikaine'in benim dairemde zel bir laboratuar vard. Birbirimizi grdmz gnlerde oraya ekilirdi. Kendi dairesindeki laboratuar ok daha bykt. Baley Rikaine Delmarre'n o laboratuarlarda ne yaptn dnd. Adam Feotolojiyle ilgileniyordu belki de. Bu ne demekse... Sonra,. Kocann davrannda bir gariplik var myd? diye sordu. rnein endieli miydi? Hayr, hayr. Rikaine hibir zaman endielenmezdi. Gladia hafif bir kahkaha atacakken kendisini tuttu. Kocam kontroll bir insand. Orada oturan arkadan gibi. Kk elini uzatarak Daneel'i iaret etti. Robot kmldamad bile. Anlyorum... Devam et. Gladia devam etmedi. Onun yerine, Bir iki imeme izin verir misin? dedi. Gladia elini koltuunun dirsek dayanacak yerinde kaydrd. Aradan bir dakika gemeden bir robot sessizce yaklaarak scak bir ikiyi kadna verdi. Baley fincandan tten dumanlar gryordu. Gladia ikiden birka yudum ald, fincan masaya brakt. Hah yle, kendimi daha iyi hissediyorum. Sana kiisel bir soru sorabilir miyim? Baley, Her zaman sorabilirsin, dedi. ey... Arz konusunda ok kitap okudum. O gezegen her zaman ilgimi ekmitin. Pek ecayip bir dnya o. Gladia hafife inledi ve hemen ekledi. yle demek istemedim. Baley'nin kalar hafife atld. Her dnya orada yaamayanlara acayip gelebilir. Ben Arzn farkl olduunu sylemek istedim. Anlyorsun deil mi? Ben... Bir soru sormak istiyorum. Yani... bir Arzlnn kaba bulmayacan umduum bir soru. Bir Solaria'lya yle bir soru soramam tabii. lsem de soramam. Sormak istediin nedir, Gladia? Bu sen ve arkadanla ilgili. Onun ad Bay Olivaw deil mi? Evet. Siz birbirinizi seyretmiyorsunuz sanrm. Ne demek istiyorsun? Yani ikinizinki grnt deil. Birbirinizi gryorsunuz sanrm. kiniz de ayn odadasnz deil mi? Baley, Evet, dedi. Fiziki bakmdan beraberiz. stediin takdirde ona dokunabilirsin. yle deil mi?

Evet, yle. Glaria bir Baley'e bakt, bir Daneel'e. Ya... Bu her anlama gelebilirdi. Tiksinti... Nefret. Baley bir an ayaa kalkarak Daneel'e doru gitmeyi, elini robotun yzne koymay dnd. Gladia'nn tepkisini grmek ilgi ekici olacakt. Detektif, O gn olanlar anlat yordun, diye hatrlatt. Kocann seni grmeye geldiinden sz ediyordun. Kadnn bu durumu ilgi ekici bulmakla beraber, konuyu bilerek deitirdiinden emindi. Gladia yeniden ikisine uzand. Sonra da, Anlatlacak fazla bir ey yok, dedi. Rikaine'in alacan anladm. Zaten biliyordum bunu. O her zaman yapc bir ile ilgilenirdi. Ben de kendi iime dndm... On be dakika kadar sonra bir haykrma duydum. Sustu. Baley kadn zorlad. Nasl bir ses? Gladia, Rikaine bard, dedi. Kocam... Sadece bard. Anlalr bir ey sylemedi. Sesinde korku var gibiydi... Hayr, hayr. aknlk vard. ok... te yle bir ey. Rikaine'in o zamana kaa'ar haykrdn hi duymamtm. Sanki o sesin belleindeki yanksn bile duymak istemiyormu gibi ellerini kulaklarna bastrd. Sabahl ar ar kayarak beline doru indi. Gladia bunun farknda deildi. Baley ise gzlerini not defterine dikti. O zaman ne yaptn? Kotum! Kotum! Rikaine'in nerede olduunu bilmiyordum. Kocann senin dairendeki laboratuvarna gittiini sylemitin sanrm. yle yapt, EElijah. Ama laboratuvarnn nerede olduunu bilmiyordum. Yani kesinlikle. Oraya hi gitmemitim. O laboratuvar Rikaine'indi. Laboratuvarn ne trafta olduu konusunda belirsiz bir fikrim vard, bat tarafnda olduunu biliyordum. Ama o kadar sarsldm ki, bir robot armay bile akl edemedim. Robotlardan biri beni oraya kolaylkla gtrebilirdi. Ama hibir robot arlmadan gelmez... Oraya eritiim zaman... nasl olduysa laboratuvar bulmay baardm... ieriye girdiim zaman... kocam lmt. Birdenbire duraklad. Ve ban eerek alamaya balad. Kadnn alamas Baley'i fena halde rahatsz etti. Kadn yzn saklamaya kalkmadan sessizce alyordu. Yalar kapal gzlerinden yanaklarna ar ar akyordu. Sonra kadn gzlerini at ve yalarn arasndan. Arzlya bakt. O zamana kadar hi l grmemitim... st ba kan iindeydi. Ve ba... ba... Bir robot armay baardm... O da dierlerini getirdi. Benle ve Rikaine'le ilgilendiler sanrm. Olanlar hatrlamyorum. Ben... Onlarn Rikaine'le ilgilendiklerini sylerken neyi kasdettn? Rikaine'i alp gtrdler. Etraf temizlediler. Gladia'nn sesinde hafif bir fke vard. O bu evin hanmyd. Her eyin derli toplu olmasn istiyordu. Etraf berbat haldeydi. l ne oldu? Gladia ban sallad. Bilmiyorum. Herhalde onu yaktlar. Her l gibi... Polis armadn m? Kaa'n Baley'e bo gzlerle bakt. Arzl, gerekten, diye dnd. Solaria'da polis yok. Sonra, Herhalde olay birine haber verdin, diye steledi. Herkes olanlar rendi. Gladia, Robotlar bir doktor ardlar, diye cevap verdi. Ben de Rikaine'in alt yeri aramak zorunda kaldm. Oradaki robotlara kocamn gelmeyeceini haber vermem gerekiyordu. Doktoru senin iin ardlar sanrm.

Gladia ban sallad. Sonra da sabahlnn kalalarna dek kaym olduunu farketti. Hemen buna sarnarak zgn zgn, Afedersin, diye mrldand. Afedersin. ok zgnm. Baley, orada aresiz bir tavrla titreyen kadna bakarken rahatsz oldu. Gladia'nn yz izgileri olay hatrlarken duyduu mthi dehet yznden arplmt. Kadn o zamana kadar hi l grmemiti. Kan ve ezilmi bir kafa da. Solaria'da kar koca ilikileri gsz ve yzeyde kalan bir ey olabilirdi, ama yine de kadn laboratuarda l bir insanla karlamt. Baley artk ne sylemesi ya da yapmas gerektiini bilemiyor; iinden gen kadndan zr dilemek geliyordu. Bir polis olarak da sadece grevini yapyordu o. Oysa bu dnyada hi polis yoktu. Kadn onun grevini yapmaya altn anlayabilecek miydi? Baley ar ar, olabildiince efkatle, Gladia hibir ey duymadn m? diye sordu. Kocann barmas dnda yani? Gen kadn ban kaldrd. Yz, o ok belirgin acya ramen hl ok gzeldi. Ya da bu yzden iyice gzellemiti. Hayr, hibir ey duymadm. Koan birinin ayak sesleri? Baka bir grlt? Gladia ban sallad. Hibir ey duymadm. Kocan bulduun zaman... yalnz myd? Odada ikinizden baka kimse yok muydu? Yoktu. Orada baka birinin bulunduunu gsteren bir ey de grmedin mi? Grnte yle bir ey yoktu. Zaten orada kimse olamazd ki. Neden byle sylyorsun? Gladia bir an ok geiriyormucasna detektife bakt. Sonra da skntyla, Sahi, dedi. Sen Arzlsn. Bunu unutup duruyorum. Laboratuarda hi kimse olamazd. nk kocam, hibir zaman benden baka kimseyi grmezdi. ocukluundan beri byleydi. Rikaine bakalarn grecek karakterde bir insan deildi. Byle bir ey yapamazd. Geleneklere skca balyd. Bu bakmdan son derece titiz davranrd. Kocann bu konuda bilgisi olmas art deil ki. Belki biri davet edilmeden oraya, kocan grmeye geldi. Belki Rikaine Delmarre'n onun bu niyetinden haberi bile yoktu. Geleneklere ok bal olmasna ramen o kimseyi grmek zorunda kald. Gladia, Belki, dedi. Ama Rikaine byle bir durumda hemen robotlar ararak o kiiyi dar attrrd. Zaten hi kimse arlmadan kocam grmeye kalkmazd. Byle bir eyi aklm almyor. Rikaine de kimseyi kendisini grmeye davet etmezdi. Byle dnmek sama. Baley usulca, Biri kocan bana vurarak ldrd, deil mi? diye mrldand1, Bunu itiraf ediyorsun. yle sanrm. Rikaine'in st ba... u anda ayrntlar sormuyorum. Odada, birinin kocann kafasn, ezmesini salayabilecek uzaktan kontrol edilen bir alet ya da makine var myd? Yoktu tabii. Daha dorusu ben yle bir ey grmedim. Odada yle bir makine olsayd herhalde bunu farkederdin. O halde bir e! bir insann kafasn ezebilecek bir eyi elinde tutuyordu. Ve bu el bu nesneyi sallayarak kocana vurdu. Bir insann bunu baarabilmesi icn kocann bir metre kadar yaknnda olmas gerekiyor. O halde biri o giin Rikaine Delmarre'i grd. Kadn itenlikle, Onu kimse gremezdi, dedi. Bir Solaria'l hi kimseyi grmez. Cinayet ileyebilecek bir Solario'l birini ksa bir sre iin grmekten de kanmazd. yle deil mi? Baley'e syledii szler biraz mantksz geldi. Arzda geen bir olay hatrlyordu. Son derecede acmasz bir katil, genel banyoda konumama geleneini bozamad iin yakalanmt.

Gladia ban sallad. Sen bu grme sorununu anlayamyorsun. Arzllar istedikleri herhangi bir insan grebiliyorlarlar... Her zaman... Onun iin bunun ne demek olduunu anlyamyorsun. inde, merak duygusu dier duygularla arpyor gibiydi. Gzlen biraz parlad. Grmek sana son derecede doal geliyor, deil mi? Baley, Bunun zerinde durmam bile, dedi. Bu seni rahatsz etmiyor mu? Neden etsin? ey... filmler bunun nedenini aklamyorlar. Bunu renmeyi her zaman istemiimdir. Sana bir soru sorabilir miyim? Baley sakin sakin, Sor bakalm, diye karlk verdi. Sana bir e alma izni verildi mi? Ben evliyim. Bunun izinle de bir ilgisi de yok. Ve sen karn her istediin zaman grebiliyorsun. O da seni. Ve ikiniz de bunu nemsemiyorsunuz. Baley, evet, der gibi ban sallad. ey karn grdn zaman... diyelim ki sen... Gladia, sanki uygun kelimeler bulmaya alyormu gibi ellerini biraz kaldrd. Yeniden abalad. Yani sen... her istediin zaman. Szlerini tamamlayamad. Baley de gen kadna yardma almad. Gladia, Neyse, bunu brakalm imdi, dedi. u anda seni neden byle sorularla rahatsz ettiimi bilemiyorum. Benimle iin bitti mi? Tekrar alamaya balayacakm gibi bir grn vard. Baley, Bir kere daha deneyelim, Gledia, diye teklif etti. Kimsenin kocan grmeye kalkmayacan bir an unut. Diyelim ki biri kocan gerekten grd. Bu kim olabilirdi? Tahmine almann hi yarar yok. Hikimse Rikaine'i grmezdi. Birinin olmas gerekiyor. Ajan Gruer belirli birinden phelenmeleri iin bir neden olduunu syledi. Birinin kocan grm olmas art. Gladia bir an hafife, neesizce gld.. Gruer'in kimden phelendiini biliyorum. Pekl! Kim o? Gladia kk elini gsne bastrd. Ben. ALTI 'Daneel birdenbire sze kart. Bence bu sonuca varlaca apak bir eydi, Ortak Elijah. Baley hayretle i arkada robota gz att. Neden apakm? Daneel, Bu hanm kocasn gren ve grebilen tek insan olduunu sylyor, Solaria'daki toplumun baz zellikleri nedeniyle Bayan Delmarre de gerek yerine akla uygun baka bir ey syleyemiyor. Ajan Gruer Solaria'l bir kocay sadece einin grebileceine inanyor. Bu ona gre mantkl bir durum. Buna inanmak zorunda. Rikaine Delmarre'i bir tek kii grebiliyordu ve bu durumda bir tek kii adamn bana o darbeyi indirebilirdi. Ve yalnzca o katil olabilirdi. Hatrlyorsun deil mi? Ajan Gruer sadece bir tek kiinin katil olabileceini syledi. Baley hatrlatt. Ajan Gruer cinayeti o insann ilemi olamayacan da syledi. Herhalde bu szleriyle silahn cinayet yerinde bulunamadn kasdediyordu. Belki Bayan Delmarre bu garip durumu aklayabilir. Daneel, sakin bir nezaketle Gladia'y iaret etti. Kadn hl grnt alanndayd. Gzlerini yere dikmi oturuyordu. Dudaklarn bzmt. Baley, Yakub adna, diye nd. Kadnn karmzda olduunu unuttuk. Belki de onu unutmasnn sebebi fkeydi. Onu fkelendiren sorunlara duygusuzca yaklaan Daneel'di. Ya da belki kendi kendisine kzyordu Detektif.

Sorunlara duygusal bir adan bakmasna... imdilik bu kadar, Gladia, dedi. Balant nasl kesilecekse, bunu yapver. Hoakal. Gladia usulca, nsan, bazen 'Grme tamamland' der, diye karlk verdi. Ama 'Hoakal,' szc daha ho. Sarslm gibi bir halin var, Elijah. Buna zldm. nk ben herkesin katil olduumu dnmesine altm. Onun iin sarslmana gerek yok. 'Daneel sordu. Cinayeti sen mi iledin, Gladia? Kadn fkeyle Hayr, dedi. O halde, gle gle. Yzndeki fke ifadesi hl silinmemi olan gen kadn birdenbire ortadan kayboldu. Ama Baley o olaanst gri gzlerin etkisinden hemen kurtulamad. Gladia, herkesin katil olduunu dnmesine altn sylemiti, bunun yalan olduu o kadar belliydi ki. Gen kadnn fkesi, gerei szlerinden daha iyi aklyordu. Baley, acaba Gladia baka nasl yalanlar uydurabilecek, diye dnd. Artk Baley, robot arkadayla yalnzd, tPekl, Daneel. Ben pek de aptal saylmam. Aptal olduunu hibir zaman dnmedim, Ortak Elijah. O haide imdi bana unu akla: Cinayet yerinde silah bulunmadn neden syledin? Konuma srasnda bize byle bir ey aklanmad. Duyduklarmn arasnda da byle bir sonuca varmamza yol aacak hibir ey yoktu. Haklsn. Ama ek bilgi edindim. Sen henz bunu bilmiyorsun. Bundan emindim. Nasl bir bilgi bu? Ajan Gruer yaptklar aratrmalarla ilgili bir rapor gnderileceini sylemiti. O rapor imdi bende. Bu sabah geldi. Neden onu bana gstermedin? Aratrmalar, hi olmazsa balangta kendi dncelerine gre srdrmenin daha yararl olacan dndm. Memnunluk verici bir sonuca eriemediklerini itiraf eden kimsele rin fikirlerini dinleyerek pein yarglara saplanman doru olmayacakt. Ben de o sonularn kuracam mantk dizilerini etkileyeceklerini dndm iin konumaya katkda bulunmadm. Mantk dizileri... Baley'nin aklna vaktiyle bir robotik uzmanyla yapt bir konuma geldi. Adam ona, Bir robot mantkldr, demiti. Ama akll deildir. Arzl, Fakat sonunda konumaya katldn, diye mrldand. Evet, yle, Ortak Elijah. O srada Ajan Gruer'in phelerini destekleyecek bamsz kantlar bulmutum. Neymi bu bamsz kantlar? Bayan, Delmarre'n davranlar. Ak konu Daneel. O kadn suluysa ve masum olduunu kantlamaya abalyorsa, herhalde olay aratracak detektifin susuz olduuna inanmas iine gelir. Yani? Kadn, adam zayf tarafndan yakalayarak kurduu mantk dizisini arptabilir ve bylece de istediini elde eder. yle deil mi? Bu sadece bir varsaym. Daneel sakin sakin cevap verdi. Hi de deil. Kadnn btn dikkatini sana verdiinin herhalde farkndasn. Baley, Ben konuuyordum da ondan, dedi. Kadn daha balangta dikkatini sana verdi. O srada yalnz senin konuacan tahmin edemezdi. Aslnda bir Aurora'l olarak aratrmay benim yneteceimi dnmesi gerekirdi. Buna ramen gzlerini sana dikti. Peki bundan ne sonu kardn?

Kadnn btn midini sana balad sonucunu, Ortak Elijah. nk sen Arzlsn. Ne olmu Arzlysam? Bayan Delmarre Arz konusunu incelemi. Bunu birka kere belli etti. Konumann daha balangcnda pencereleri karartmasn sylediim zaman ne demek istediimi hemen anlad. arm, ya da neyi kasdettiimi anlamam gibi bir tavr taknmad. Arzdaki durum konusunda bilgisi olmasayd, ne demek istediimi anlamaz ve arrd. Eee?... Bayan Delmarre, Arz konusunu incelediine gre, Arzllarn tek zayf tarafn da renmiti. plakln tabu olduunu biliyordu. yle bir gsterinin bir Arzly nasl etkileyeceinin de farkndayd. Ama o... o... grnt meselesini aklad... Evet, evet. Ama szleri inanlacak gibi miydi? Sana iki defa uygunsuz diyebilecein bir klkta gzkt... Baley, Yani, dedi. Kadnn beni batan karmaya alt sonucuna vardn. yle mi? Seni batan kararak tarafsz alman engellemek istedi. Daha dorusu bana yle geldi. Ben, doal olarak insanlarn uyarclara gsterdikleri tepkileri onlarla paylaamyorum. Ama talimat devrelerime yerletirilmi olan bilgiler bana o kadnn fiziki ekicilikle ilgili standartlara uyduunu aklyorlar. Dahas da var. Senin tavrlarn da kadnn ekiciliinin farknda olduunu ve onun grnn beendiini ortaya koyuyor. Hatta Bayan Delmarre'n davranlarnn seni kendi lehine dndreceini dnmekte yanlmam olduunu da syleyebilirim. Baley skld. Buraya bak, kadn zerimde nasl bir etki yapm olursa olsun ben yine de bir yasa adamym. Meslek ahlkn unutmayan bir yasa adam. Bunu katana iyice yerletir. imdi u raporu grelim. Baley raporu bandan sonuna kadar sessizce okudu. Sonra tekrar baa dnerek raporu ikinci kez gzden geirdi. Bu yeni bir gerei aklyor... Cinayet yerinde bir robot varm. Danel OlivaW, evet der gibi ban sallad. Baley dnceli bir tavrla mrldand. Gladia bundan hi sz etmedi. Daneel, Sorduun soru yanlt, dedi. Gladia cesedi bulduu zaman adamn yalnz olup olmadn renmek istedin. Cinayet yerinde bir bakasnn bulunup bulunmadn sordun. Bir robot, 'bir bakas' deildir ki. Baley Daneel'e hak verdiini belirtmek iin ban sallad. Kendisinden phe etseler ve cinayet yerinde ondan baka birinin bulunup bulunmadn sorsalard herhalde, Sadece bu masa vard, diye cevap vermezdi. Detektif, Gladia'ya odada robotlarn bulunup bulunmadn sormam gerekiyordu sanrm, diye homurdand. Kahretsin! nsann yabanc bir dnyada nasl sorular sormas gerekir?... Daneel, robotlarn tankl ne dereceye kadar geerli saylyor? Ne demek istiyorsun? Solaria'da bir robot tanklk edebilir mi? Tanklk etmesine izin verilir mi? Bundan kukun mu var? Bir robot insan deildir, Daneel. Arzda bir robotun tankl yasal saylmaz. Buna karlk bir ayak izi kesin bir kant saylr. Ortak Elijah. Oysa ayak izinin bir robot kadar bile insanca taraf yoktur. Bu adan baklnca dnyann tutumu ok mantksz. Solaria'da bir robotun tankl, bilgili bir biimde yapld takdirde, yasal saylr. Baley bu konuyu tartmad. enesini eline dayanarak bu robot konusunu dnd.

Kocasnn cesedini bulan Gladia Delmarre dehete kaplarak robotlar armt. Onlar geldii sradaysa gen kadn baylmt. Robotlar Gladia'y lyle birlikte bulduklarn aklamlard, ama odada biri daha vard: Bir robot. Bu, evde alan makine adamlardan deildi. Dier robotlardan hibiri onu daha nce grmemilerdi. inin ya da grevinin ne olduunu da bilmiyorlard. Robotun kendisinden de bir ey renilememiti. nk makine adam alr durumda deildi, hareketleri dzensizdi. Szle ya da hareketle hibir uygun karlk veremiyor; pazitronik beyninin doru drst almad anlalyordu. Robot, ancak bir tek cmleyi dzgn biimde tekrarlyordu. Beni ldreceksin... Beni ldreceksin... Robotik uzmanlar makineyi uzun uzadya inceledikten sonra onun artk hibir ie yaramayacan aklamlard. Laboratuvarda lnn kafasnn ezilmesine neden olan silah bulunamamt. Baley birdenbire, Ben yemek yiyeceim, Daneel, dedi. Ondan sonra da tekrar Ajan Gruer'i grrz. Ya da grntsn seyrederiz! Balant kurulduu srada Hannis Gruer hl yemekteydi. Adam ar ar yemek yiyor, her lokmasn eitli tabaklardan dikkatle seiyordu. Her tabaa sanki gizli bir bileimi aryormu gibi endieyle bakyordu. Baley, belki de o iki yz yandadr, diye dnd. Yemek yemek bile adam iin skc bir hal almaya balam olabilir. Gruer Selam beyler, dedi. Raporu aldnz sanrm. Bir yiyecee uzanmak iin masann zerine eilirken plak kafas prldad. Baley, Bayan Delmarre'la da ilgi ekici dakikalar geirdik, diye aklad. Gruer yi, iyi, dedi. Ve hangi sonuca vardnz? Tabii rendiklerinizden bir sonu karabildiyseniz. Baley Bayan Delmarre'n susuz olduu sonucuna vardk efendim, diye cevap verdi. Gruer abucak kafasn kaldrd. Sahi mi? Baley, ban sallad. Evet. Gruer, Ama Rikaine Delmarre' sadece o grebilirdi, diye mrldand. Delmarre'a ancak o eriebilirdi... Baley, Bu nokta bana akland, dedi. Solaria'da toplumsal gelenekler ne kadar kkl olursa olsun bu durum hibir eyi kesinlikle kantlayamaz. Ne demek istediimi aklayabilir miyim? Gruer tekrar tabann zerine eilmiti. Elbette. Baley, Bir cinayet olaynn baca vardr, diye balad. Neden, ara ve frsat. Bir kimseden phe edilmesi iin bu soruya da olumlu cevap verilmesi gerekir. Evet, Bayan Delmarre'n eline cinayet ilemek iin frsat geti gerekten. Sebebe gelince... bundan sz edildiini hi duymadm. Gruer omzunu silkti. Ortada bir neden yok. Bir an baklar sessiz duran Daneel'e doru kayd. Pekl... phe ettiimiz kimsenin koca sn ldrmesi iin ortada bir neden yok. Belki de o patolojik bir katildir. Bayan Delmarre, laboratuvarda, kocasnn yanndayd. Bir sopa ya da buna benzer ar bir cismi tehdit dolu bir tavrla sallad. Rikaine Delmarre ancak neden sonra karsnn kendisini ldrmek niyetinde olduunu anlad. Dehetle, 'Sen beni ldreceksin!' diye bard. Gerekten de kadn kocasn ldrd. Rikaine Delmarre kamak iin dnd srada sopa bana indi. Adamn kafasnn arka ksm ezildi. Ha, aklma gelmiken, cesedi bir doktor inceledi mi? Hem evet, hem hayr. Robotlar Bayan Delmarre'la ilgilenmesi iin bir doktor armlar. Doktor o arada cesede de bakm. Raporda bundan sz edilmiyordu.

Bunun olayla bir ilgisi yoktu ki. Adam lmt. Zaten doktor malikneye eritiinde ceset soyulmu ve ykanm, normal biimde yaklmaya hazrlanmt. Baley fkelendi. Ksacas robotlar kantlar ortadan kaldrmlard. Bir an durdu. Doktorun cesede baktn sylediniz. Onun grntsne mi bakm? lnn yanna gitmemi mi? Gruer bard. Uzay adna! Ne hastalkl bir dnce tarz bu. Doktor cesedi boyutlu aygtla incelemi tabii. Gerekli btn alardan ve yakndan. Bundan eminim. Doktorlar baz koullarda hastalarn grmeyi reddedemezler. Ama onlarn lleri de grmeleri iin bir neden dnemiyorum. Tp pis bir i olabilir, ama doktorlar iin de her eyin bir snr var. ey... sorun u: Doktor, Rikaine Delmarre'n lmne neden olan yara konusunda bilgi verdi mi? Ne demek istediinizi anlyorum. Belki de yarann bir kadn tarafndan alamayacak kadar byk olduunu dnyorsunuz. Bir kadn bir erkek kadar gl deildir, efendim. Ve Bayan Delmarre ufak tefek bir kadn. Ama atlet yapldr o. Uygun tipte bir silah seildii takdirde kaldra gc ve yerekimi ii kolaylatrr. fkeden lgna dnm bir kadn da alacak eyler yapabilir. Baley, Siz silahtan sz ediyorsunuz, diyerek omzunu silkti. Nerede bu? Gruer, yerinde kmldand. Elini bo bir bardaa doru uzatt. Bir robot grnt alanna girerek bardaa renksiz bir sv doldurdu. Bu su olabilirdi. Gruer barda bir an eline ald. sonra iindeki svy ime konusunda fikrini deitirmi gibi tekrar masaya brakt. Raporda da belirtildii gibi silah bulamadk. Raporda byle bir aklama olduunu biliyorum. Ama baz eyleri kesinlikle renmem gerekiyor. Silah arand m? Hem de iyice. Siz mi aradnz? Hayr, robotlar arad: Ben de onlar grnt aygtyla devaml kontrol ettim. Silah olarak kullanlabilecek hibir ey bulamadk. Bu, Bayan Delmarre aleyhindeki iddialar zayflatyor. yle deil mi? Gruer sakin sakin, yle, dedi. Olay konusunda anlayamadmz birka noktadan biri de bu. Bayan Delmarre'a kar harekete gemeyiimizin birka nedeni var. Bu da onlardan biri. Zaten size bu nedenle sulu kimsenin de cinayeti ilemi olamayacan syledim. Belki, 'grnte cinayeti Bayan Delmarre da ilemi olamaz' demem daha doru. Grnte mi? Kadnn bir yolunu bulup silah ortadan kaldrm olduu anlalyor. u ana kadar o silah bulmak kurnazln gsteremedik. Baley aksi aksi, Btn olaslklarn zerinde durdunuz mu? diye sordu. yle sanyorum. Acaba?... Durun bakalm. Bir adamn kafasn ezmek iin bir silahtan yararlanld. Ve bu cinayet yerinde bulunamad. O halde geriye bir tek ihtimal kalyor. Biri cinayet silahn alarak oradan gtrd. Bunu Dr. Rikaine Delmarre yapm olamaz. nk lmt. Silah Gladia Delmarre alp gtrm olabilir mi? Gruer, yle olmal, dedi. Ama nasl? Robotlar laboratuara eritikleri srada kadn baygn yerde yatyordu. Belki de Bayan Delmarre baygn rol yapyordu ama oradayd. Cinayetle robotlarn larboratuara girileri arasnda ne kadar zaman geti?

Bu cinayetin ilendii kesin saate bal. Bir robot grlt ve bir feryat duymu. Dr. Delmarre'n sesini tanm. Laboratuara en yakn durumdaki robotun o olduu anlalyor. arma iareti bu grltden be dakika sonra verilmi. Robot, bir dakikadan daha ksa bir srede laboratuara erimi. Baley, robotlarn arldklar zaman ne kadar abuk geldiklerini hatrlad. Bayan Delmarre be hatta on dakikada silah nereye kadar gtrebilirdi? Bu arada geri dnp baygn rol oynamas da gerekiyordu. Belki silah p nitelerinden birine atarak ortadan kaldrmtr. Rapora gre bu niteler de incelenmi. Kalntlardaki gama n aktivitesi ok dkm. Yani son yirmi drt saat ierisinde byke bir cismin ortadan kaldrlmad anlalyormu. Gruer, Bunu biliyorum, dedi. Ben sadece neler yaplabileceine ilikin bir rnek vermek istedim. Baley, Doru, diye mrldand. Ama bu olayn ok basit bir aklamas da olabilir. Delmarre maliknesinin robotlar kontrolden geirildi sanrm. Eksik olan yoktu. Evet, yle. Hepsi de dzgnce alyorlard? Evet. O robotlardan biri silahn ne olduunu an lamadan bunu alp gtrm olamaz m? Robotlardan hibiri cinayet yerinden tek eya bile alp gtrmemi. Hatta onlar hibir eye dokunmamlar. Bu doru deil. ly gtrm ve onu yaklmas iin hazrlamlar. Ah, evet ama bu nemli deil. Robotlardan byle davranmalar beklenirdi. Baley, Yakub adna!.. diye homurdand Sakin bir tavr taknmak iin kendisini zorlayp duruyordu. imdi... cinayet yerinde baka birinin daha olduunu dnelim. Gruer mknsz, dedi. Kim zorla Dr. Delmarre'n yanna girebilirdi? Baley, Baka birinin daha olduunu dnelim,; diye tekrarlad. eride bir yabancnn bulunaca robotlarn aklna bile gelmedi. Herhalde hibiri de hemen baheyi aramad. Bundan raporda sz edilmiyor. Biz silah bulmaya karar verinceye kadcr evde hibir arama yaplmad. Bu aramann da cinayetten uzun bir sre sonra yapldn sylemeliyim. Bahede bir yer tat ya da bir hava aracnn izleri olup olmadna bakld m? Hayr. O halde biri Dr. Delmarre'n yanna girmek iin btn cesaretini toplad takdirde onu kolaylkla ldrr, sonra da oradan rahat rahat uzaklard. Kimse onu durdurmaz, hatta kendisini fark bile etmezdi. Daha sonra da laboratuara kimsenin girmeyecei dnlecei iin gvende olurdu. Gruer kesin bir tavrla, Laboratuara kimse giremezdi, dedi. Baley atld. Bir ey daha var. Bir tek ey daha... Bu olaya bir de robot karm. Cinayet yerinde bir robot varm. Daneel ilk defa sze kart. Robot cinayet yerinde deildi. Orada olsayd o cinayet de ilenmezdi. Baley abucak dnd. Ve bardan ikinci defa alm olan Gruer bunu tekrar masaya brakarak hayretle Daneel'e bakt. Daneel, yle deil mi? diye sordu. Gruer, yle, dedi. Robot bir insann bir dierine zarar vermesini nlerdi. Baley Pekl, diye mrldand. Ama o robot herhalde olay yerinin yaknrdayd. Dier robotlar laboratuara girdikleri zaman o ierideydi. Diyelim ki robot aslnda yandaki odadayd. Katil Delmarre'n zerine yrd. Dr. Demorre, 'Beni

ldreceksin!' diye haykrd. Evdeki robotlar bu szleri duymadlar. Onlar sadece Rikaine Delmarre'n bardn iittiler. arlmadklar iin laboratuara gitmediler. Ama dier robot bu szleri iyice duydu. Ve Birinci Kural yznden arlmadan ieri girdi. Ama ok ge kalmt. Herhalde robot cinayetin ilendiini de grd. Gruer, Cinayetin son anlarn grd sanrm, diye ban sallad. Bu da robotun bozulmasna yolat. Bir insana zarar verildiini grmek ve buna engel olmamak Birinci Kurala kar gelmek demektir. Byle bir durumda robotun pozitronik beyni zarar grr. Bu olayda da robotun beyni iyice zarara urad. Gruer, elindeki barda bir saa bir sola dndryordu. Gzlerini parmaklarnn ucuna dikmiti. Baley, O halde robot bir grg tanyd, dedi. Onu sorguya ektiniz mi? Bunun ne yarar olurdu? Robot bozulmutu. Sadece, 'Beni ldreceksin...' diye tekrarlayp duruyordu. Yorumlarnzn bu noktaya kadarki ksmn kabul ediyorum. Dr. Delmarre'n son szleriydi bunlar sanrm. Bu kelimeler robotun bilincine daland deta. Her ey mahvolduu zaman bile bu szler silinmedi. Ama bana Solaria'nn robotik alannda ok ileri olduunu sylediler. O robotu tamir etmenin bir yolu yok mu? Devreleri onarlamaz myd? Gruer sert bir sesle, Bu imkanszd, dedi O robot imdi nerede? Gruer aklad. Paraland. Baley kalarn kaldrd. Bu acayip bir o lay. Cinayet nedeni, silah, tan, kant yok. Balangta baz kantlar varm ama onlar da ortadan kaldrlm. Bir tek kiiden pheleniyorsunuz. Herkesin de onun sulu olduuna inand belli. Daha dorusu herkes ondan bakasnn sulu olamayacan dnyor. Sizin de ayn fikirde olduunuz belli. nsan u soruyu sormaktan kendini alamyor: Beni neden arttnz? Gruer kalarn att. Sinirlenmie benziyorsunuz, Bay Baley. Birdenbire Daneel'e dnd. Bay OlivaW. Evet, Ajan Gruer? Ltfen evi dolap, btn pencerelerin kapal ve karartlm olup olmadklarn kontrol eder misiniz? Belki Detektif Baley aklk yerlerin etkisini hissediyordur. Bu szler Baley'i ok artt. Arzl Gruer'in bu iddiasn red etmek ve Daneel'e de yerinden kmldamamasn sylemek zereydi. Ama ayn anda Gruer'in sesindeki panii, Solaria'lnn gzlerindeki yalvar dolu prlty farketti. Baley arkasna yasland ve Daneel'in odadan kmasna engel olmad. imdi Gruer'in yzndeki maske dm, geride plak korku dolu bir ehre kalmt. Solaria'l, Bu sandmdan daha kolay oldu, dedi. Sizinle yalnz kalabilmek iin bir ok plan yaptm. Aurora'lnn basit bir istek yznden odadan kmaya raz olaca hi aklma gelmezdi. Ama u ara baka bir ey de dnemedim. Baley, Eh, diye mrldand. te artk yalnzm. Gruer, Onun nnde ak ak konuamazdm, dedi. O bir Aurora'l. Buraya da zorla geldi. Sizi artmamzn bedeli olarak onun da burada almasn istediler. ne doru eildi. Bu olay sadece cinayetle ilgili deil. Beni yalnz cinayeti kimin iledii ilgilendirmiyor. So laria'da baz partiler var, gizli rgtler... Baley hayretle adama bakt. Sanrm bu konuda size hibir yardmm dokunamaz. Dokunur elbette. imdi beni iyi dinleyin: Dr. Delmarre bir 'Geleneki'ydi. Eski usullere, o iyi geleneklere inanyordu. Ama aramzda baz yeni gler var. Onlar deiiklikler yaplmasn istiyorlar. Delmarre' da bu yzden susturdular. Ya Bayan Delmarre?

Darbeyi o indirmi olmal. Ama bu nemli deil. Kadnn arkasnda bir rgt var. te ~ nemli olan bu. Bundan emin misiniz? Elinizde kantlar m? Sadece belirsiz baz kantlar var. Bu bakmdan su bende deil. Rikeine Delmarre bir eyin izindeydi. Onu tanrdm. Bir ahmak ya da bir ocuk gibi davranacak bir irsan olmadn bilirdim. Bana elindeki kantlarr ok salam olduunu syledi. Ona inandm. Ne yazk ki Delmarre bana fazla bir aklama yapmad. lgililere her eyi aklamadan nce aratrmalarn tamamlamak istiyordu. Herhalde aratrmalar sona ermek zereydi Yoksa onu, cinayet olduu daha ilk bakla anlalacak bir biimde drmeye cesaret edemezlerdi. Bu tehlikeyi gze alamazlard. Delmarre bana bir tek ey aklamt. Btn insan rknn tehlikede olduunu. Baley fena halde sarsld. Yine Minnim'i dinliyor gibiydi ama bu sefer daha da geni apta bir tehlikeden sz ediliyordu. Neden size yardm edebileceimi dnyorsunuz? diye sordu. Gruer, nk siz bir Arzlsnz, dedi. Anlyor musunuz? Biz Solaria'llarn bu konuda hibir tecrbemiz yok. Bir bakma insanlar anlyamyoruz. Burada nfus o kadar az ki. Baley ban hafife sallad ve dilini de tuttu. Gruer konumasn srdrd. Bir bakma bu cinayetin ilenmesi iyi oldu. Dierlerine Delmarre'n aratrmalarndan sz etmek cesaretini gsteremedim. Komploya kimlerin katldn, kimlerin katlmadn bilmiyordum. Delmarre ise aratrmalar sonulanncaya kadar ayrntlar aklamak niyetinde deildi. Delmarre almalarn tamamlasayd bile daha sonra bu sorunu nasl zmleyecektik? Dman insanlarla nasl baa klr? Bunu bilmiyorum. Daha balangta bir Arziya ihtiyacmz olduunu dndm. Arzda, Uzay Kentindeki cinayetle ilgili almalarnz duyduum zaman, bize ancak sizin yardm edebileceinizi anladm. Aurora'ya ba vurdum. nk siz o olayda Aurora'llarla sk bir i birlii yapmtnz. Onlarn araclyla Arz Hkmetiyle temasa getim. Ama kendi i arkadalarm bile sizi getirtmeme raz olmadlar. Sonra o cinayet ilendi ve ok geiren i arkadalarm o zaman istediim 'Evet,' cevabn verebildiler. O anda her eyi kabule hazrdlar. Bir an duraklad sonra da ekledi. Bir Arzldan yardm istemek kolay bir ey deil. Ama bunu yapmak zorundaym. Unutmayn, ne olursa olsun, btn insanlk tehlikede. Arz da yle. O halde Arzn karlat tehlike iki katlyd. Gruer'in sesindeki aresiz itenlik kuku gtrecek gibi deildi. Baley, cinayet Gruer'in yapmay ok istedii bir eyi baarmasn salam, diye dnd. Bu sadece bir raslant olabilir mi? Bu dnce Arzlnn kafasnda yeni dnce dizilerinin belirmesine yol at. Baley ifadesiz bir ses tonuyla, Beni buraya size yardm etmem iin gnderdiler, efendim, dedi. Ben de elimden geleni yapacam. Gruer sonunda iyice geciken ikisini imeye karar vermiti. Bardan zerinden Baley'e bakt. yi. Ama ltfen bu konuda Aurora'lya bir tek kelime bile sylemeyin. Olay neyse, Aurora'nn bununla bir ilgisi olabilir. Gerekten de Aurora'llar bu olayla fazla ilgilendiler. rnein, Bay OlivaW'n sizinle birlikte almas iin srar ettiler. Aurora gl bir dnya. Bu isteklerini kabul etmek zorunda kaldk. Tabii onlar Bay OlivaW' daha nce de sizinle birlikte alt iin gnderdiklerini sylediler. Ama olay yerinde gvenebilecekleri bir adamlarnn bulunmasn istemi olabilirler. yle deil mi? Gzleri Baley de ikisini ar ar yudumlad. Baley, bir elinin parmaklaryla uzun yzn dnceli dnceli uuturdu. imdi bu... Szlerini tamamlayamad. Yerinden telala frlad. Az kalsn Gruer'e

doru atlyordu ama son anda karsndakinin sadece bir grnt olduunu hatrlad. Gruer, deli gibi elindeki ikiye bakyordu. Sonra elini boynuna gtrerek ksk bir sesle, Yanyorum... diye fsldad. Yanyorum... Bardak elinden derek iindeki sv etrafa yayld. Ve yz acyla arplan Gruer masaya yld. YED Daneel kapda belirdi. Ne oldu. Ortak Elijah... Ama durumu robota aklamaya gerek yoktu. Daneel'in sesi birdenbire deierek etrafta yanklanan yksek bir haykr halini ald. Hannis Gruer'in robotlar! Efendiniz hastaland; Robotlar! Bir makine adam hemen yemek odasna dald. Bir iki dakika sonra onu on iki kadar robot izledi. robot Gruer'i usulca kaldrp gtrdler. Dierleri ortal dzeltmeye, yere yuvarlanm olan yemek takmlarn toplamaya koyuldular. Daneel birdenbire, Siz, robotlar! diye bard. Brakn kab kaa imdi: Etraf arayn. Evde bir insan olup olmadn renin. Bahedeki robotlar da uyarn: Onlara malikaneyi kar kar aramalarn syleyin. Bir efendi bulduunuz takdirde onu tutun. Kendisine bir zarar vermeyin... Bu neri gereksizdi, ...ama gitmesine de raz olmayn. Hibir efendi bulamazsanz bana haber verin. Ben bu grnt aygtnn banda olacam. Robotlar saa sola kouurlarken Baley Daneel'e, Bu da bir balang saylr, dedi. Adam zehirlediler. Bu kadar belli bir ey, Ortak Elijah. Daneel sanki dizlerinin ba zlm gibi acayip bir tavrla oturdu. Baley robotun o zamana kadar bacaklarnn gc kesilmek gibi insanca bir zayfla boyun ediini hi grmemiti. Daneel mrldand. Bir insana zarar verdirildiini grmek mekanizmam asndan hi de ho bir ey deil. Yapabilecein bir ey yoktu. Bunu ok iyi anlyorum. Bana yine de dnce yollarmda bir tkanklk olmu gibi geliyor. Hissettiklerim, insanca bir deyimle 'ok' diye tanmlanabilir. Eer yleyse bunu yenmeye al. Baley, sarslan bir robota acyacak ya da ona sabrla davranacak halde deildi. imdi sorumluluk gibi nemsiz bir sorunu dnmemiz gerekiyor. Biri zehirlendii zaman bu maddeyi bir bakasnn vermi olmas gerekir. Ajan Gruer yemekten zehirlenmi olabilir. Kazayla m? Byle ok dzgn ynetilen bir dnyada m? te bu imkansz! Ayrca zehir sv haldeydi ve abuk ve tam bir etki yapt. Zehirin dozu fazlayd. Dinle Daneel, yan odaya geip bu olay biraz dneceim. Sen de Bayan Delmarre'la balant kur. Onun evde olup olmadn kesinlikle ren. Onun malikanesiyle Gruer'inki arasndaki uzakl da anla. Yani sence o... Baley elini kaldrd. Sen sadece istediklerimi ren. Hzla odadan kt. Yalnz kalmay istiyordu. Solaria gibi bir dnyada, ksa aralklarla birbiriyle ilgisi bulunmayan iki ayr cinayet ilenmi olamaz. Bu ikisinin arasnda bir ba olmal. O zaman Gruer'in anlatt komp.o hikayesi doru demektir. Detektif iinde o tandk heyecann canlandn hissetti. Bu dnyaya Arzn karlat tehlikeyi dnerek gelmiti. Asl cinayet olayna kar fazla bir ilgi duymamt. Gerek kovalamaca balamt artk. Baley'nin ene kaslar kabard. Katil adam ya da kadn kurbanna onun gzlerinin nnde indirmiti darbeyi. Bu da Arzlnn gururunun krlmasna neden olmutu. Onu hi mi adam yerine koymuyorlard? Yaralanan Baley'nin meslek gururuydu. Baley bunu biliyor ve seviniyordu. Hi olmazsa bylece olaya sadece

bir cinayet vakas gzyle bakabilecekti. Arzn karlat tehlikeleri bu ie kartrmasna da gerek kalmayacakt. Daneel ,onun hangi odada olduunu renmiti. Hzla ieri girdi. stediini yaptm, Ortak Elijah! Bayan Delmarre'la balant kurdum. Evinde o. Malikanesi Ajan Gruer'in topraklarndan bin be yz kilometre kadar uzakta. Baley, Onu ben de daha sonra greceim, dedi. Yani grntsn. Dnceli bir tavrla Danieel'e bakt. Kadnn bu cinayetle bir ilikisi olduunu sanyor musun? Grnte Delmarre'n bu olayla dorudan doruya bir ilikisi olmad anlalyor, Ortak Elijah. Yani kadnn olayla dolayl bir biimde ilikisi o.duunu mu sylemek istiyorsun? Bayan Delmarre bu ii yapmas iin bir bakasn ikna etmi olabilir. Baley abucak sordu. Bir bakasn m? Kimi? te bunu syleyemem, Ortak Elijah. Biri kadn adna hareket ediyordu diyelim. O zaman o kimsenin cinayet yerinde olmas gerekirdi. Daneel, Evet, dedi. Birinin svya zehir kartrmak iin oraya gitmi olmas art. Zehirli sv daha nce hazrlanm olamaz m? ok nce? Daneel usulca, Bunu ben de dndm, Ortak Elijah, diye cevap verdi. te bu nedenle Bayan Delmarre'n cinayetle dorudan doruya bir ilikisi olmadn sylediim zaman, 'grnte' kelimesini kullandm. O daha nce Gruer'in evine gitmi olabilir. Bayan Delmarre'n btn gn neler yaptn renmemiz iyi olur. Bunu yapacaz. Gruer'in evine gerek anlamda gidip gitmediini de reneceiz. Baley'nin dudaklar titreti. Robot mantnn yeterli olmadn daha nce tahmin etmiti. imdi yanlmam olduuna inanyordu. Robotik uzmannn dedii gibi robotlar mantklydlar ama akll deillerdi. Baley, Grme odasna gidelim, dedi. Yine Gruer'in malikanesiyle balant kuralm. Oda prl prl ve derli topluydu. Bir saatten ksa bir sre nce bir insann acyla masaya yldn gsterecek hibir ey yoktu. U robot duvarn nnde makine adamlara zg saygl ve itaatli tavrlarla duruyorlard. Baley, Efendinizle ilgili yeni bir haber var m? diye sordu. Ortadaki robot, Doktor kendisiyle ilgileniyor, efendim, dedi. Doktor onun grntsne mi bakyor, kendisini mi inceliyor? Grntsne bakyor, efendim. Doktor bu konuda ne sylyor? Efendin yaayacak m? Bu henz belli deil, efendim. Baley, Ev arand m? dedi. Her taraf arand, efendim. Sizin efendinizden baka birinin eve geldiini gsterecek bir kant bulundu mu? Hibir ey bulunmad, efendim. Ya bugn daha nce eve birinin geldiini gsteren kantlar? yle bir ey de yok, efendim. Bahe aranyor mu? Evet, efendim. imdiye kadar bir sonu alnd m? Hayr, efendim. Baley ban sallad. Bu gece sofrada servis yapan robotla konumak istiyorum. Onu incelenmesi iin tutuyoruz, efendim. Tepkileri dzensiz. Konuabiliyor mu?

Evet, efendim. O halde onu hemen buraya getirin. Yine de bir gecikme oldu. Baley, Onu buraya getirmenizi syledim... diye balad. Daneel sakin sakin onun szn kesti. Bu Solaria'l robotlar aralarnda radyoyla haberleiyorlar. imdi de istediin o robotu aryorlar. Bu gecikme onun olay yznden geirdii sarsntnn bir blm. Baley, anlyorum, der gibi ban sallad. Robotlarn aralarnda radyoyla haberletiklerini tahmin etmeliydim, diye dnyordu. Tmyle robotlara braklan bir dnyada sistemin yklmamas iin bu makine adamlarn aralarnda konuabilmeleri gerekir. Bu, bir robot arld zaman peinden nasl on iki makinenin birden geldiini aklyor. Ama o robotlar da ancak onlara ihtiya olduu zaman geliyorlar. Bir robot Gruer'in yemek odasna girdi. Bir bacan srklyor, topallyordu. Baley bunun nedenini merak etti, sonra da omzunu silkti. Arzdaki ilkel robotlarda bile pozitronik yollarn grd zarar uzman olmayan bir kimse ilk bakta anlayamazd. Kesilen bir devre burada olduu gibi bacan almasn etkileyebilirdi. Bu bir robotik uzman iin emli bir belirti saylr ama bakalar bu olaya bir anlam veremezlerdi. Baley ihtiyatla, Efendinin masasnda duran renksiz svy hatrlyor musun? diye sordu. Bunun birazn bir bardaa doldurdun. Robot, Efet, efendim, dedi. Pepeme gibi Konuuyordu. Konuma merkezinin de zarar grd belliydi. Baley, Neydi o sv? diye sordu. Tadece tu, efendim. Sadece su mu? Baka bir ey olamaz m? Tadece tu, efendim. Onu nereden aldn? Retervuarn mutluundan, efendim. Su, sen bunu masaya getirmeden nce mutfakta bekletildi mi? Efendim, tuyun fazla touk olmatn ittemezdi, efendim. Trahiye tuyun yemekten bir taat nce doldurulmatn emretmitti. Baley, bunu bilen bir kimsenin ii ok kolaylam oldu, diye dnd. Sonra da, Robotlardan biri efendini muayene eden doktoru balasn, dedi. Onun ii birer bitmez. O arada baka bir robotun da bana rezervuar musluunun nasl alt anlatmasn istiyorum. Buradaki su donanmn renmeliyim. Doktorla abucak balant kuruldu. Baley'nin grd en yal Uzaycyd bu doktor. Baley kendi kendine, herhalde ya yzden fazla, dedi. Adamn ksa kestirdii salar bembeyazd. Ellerinin zerindeki damarlar iyice kabarmt. Doktor, izgi izgi olmu dilerine trnayla vurmak adetindeydi. kan krt Arzlnn sinirine dokundu. Doktorun ad Altim Thool'du. Adam, Neyseki zehirin nemli bir ksmn karm, dedi. Yine de yaamayabilir. Ac bir olay bu. Derin derin iini ekti. Baley sordu. Hangi zehir kullanlm, doktor. Korkarm bunu bilmiyorum... k-k-k... Baley, Ne? diye bard. O halde Gruer'i nasl tedavi ediyorsunuz? Felci engellemek iin nrokas sistemini dorudan doruya uyaryorum. Ama bunun dnda ii oluruna brakyorum. Altim Thool'un iyi cins eski deriye benzeyen sar ciltli suratnda yalvar dolu bir ifade belirdi. Byle olaylar konusunda hemen hi tecrbemiz yok. ki yz yldr doktorluk ediyorum. Byle bir vakayla karlatm hi hatrlamyorum.

Baley Solaria'lya onu aa grdn belirten bir tavrla bakt. Zehir denilen maddeler olduunu her halde biliyorsunuz? Eh, evet... k k k... Bunu bilmeyen var mdr? Bilgi alabileceiniz kitap filmler olmal. Bu, gnler alr. eitli madeni zehir var. Toplumumuzda zehirleri kullanyoruz. Zehirli bakteriler retmek de imkansz saylmaz. Benzer bir vaka filmlerden tanmlansa bile ara ve gereci toplamak, test yapma tekniklerini gelitirmek ok zaman alr. Solaria'da kimsenin bu konuda bilgisi yoksa dier dnyalardan birine bavurun ve gereken eyleri renin. Baley'nin sesi haindi. O arada Gruer'in malikanesindeki rezervuarn suyunu tahlil edin. Suyun zehirli olup olmadn anlamaya aln. Gerekiyorsa kalkp oraya kendiniz gidin ve bu ii zmleyin. Baley, yal Uzaycy sktryor, ona bir robotmu gibi emirler veriyordu. Bu durumun ne kadar garip olduunun farknda bile deildi. Uzayc da itiraz etmedi. Sadece kararsz bir sesle, Revervuara nasl zehir konmu olabilir? dedi. Bunun imkansz olduundan eminim. Baley, Belki de gerekten yle, diye ban sallad. Ama emin olmak iin suyu tahlil etmelisiniz. Aslnda rezervuara zehir konulmu olmas pek uzak bir olaslkt. Robotun aklamas bunun Solaria'llarn kendileriyle ilgili konularda gsterdikleri zenin tipik bir rnei olduunu gsteriyordu. Su, her hangi bir kaynaktan rezervuara doluyordu. Mikro organizmalar ayrlyor, cansz organik maddeler szlyordu. Su, yeteri kadar havalandrlyor, buna vcut iin gerekli olan eitli iyonlar katlyordu. Bir insann kontrol mekanizmalarndan herhangi birini ap gemesi de imkanszd. Rezervuardaki suda zehir olmad kesinlikle tespit edildii takdirde zaman sorunu da aklk berraklk kazanacakt. Gruer'in o garip merak yznden su dolu srahi mutfakta bir saat bekletilmiti. Baley eki eki, havann etkisine kar ackm su, diye dnd. Ama kalar atlm olan Dr. Thool, Ben rezervuardaki suyu nasl incelerim? diyordu. Yakub adna. Yannza bir hayvan aln. Musluktan alacanz suyu enjeksiyonla hayvann damarna verin. Ya da suyu ona iirin. Srahide kalm olan suyu da ayn biimde deneyin. Onun zehirli olmas gerekiyor. Eer yleyse referans filmlerinin tanmlad deneylerden bazlarn yapn. Basit baz testleri uygulayn. Kafanz kullann. Bir ey yapn! Bir dakika, bir dakika! Hangi srahi? Suyun bekletildii srahi! Robotun zehirli suyu bardaa koyduu srahi. Ama, ey... herhalde srahiyi ykadlar. Ev robotlar onu olduu gibi brakm olamazlar. Baley inledi. Tabii brakmazlard. Kantlar saklamak imknszd. Hevesli robotlar bunlar ev ileri ad altnda ortadan kaldrveriyorlard. Arzl, kendi kendine, Onlara srahiyi saklamalarn emretmeliydim, dedi. Ama tabii bu toplumun yabancsym. Henz her eyi kavrayamyorum. Yakub adna! Sonunda Gruer malikanesinde hibir yabancnn bulunmad haberi geldi. Hibir yerde de orada olmamas gereken bir insann izi grlmemiti. Daneel, Bu bilmeceyi daha da anlalmaz bir hafe sokuyor, Ortak Elijah, dedi. Ortada zehiri suya katm olmas gereken kimse yok. Derin dncelere dalm olan Baley bu szleri belli belirsiz duydu. Ne?... Hi de deil. Olay aklk kazand. Ne demek istediini aklamad. Arzl, gerei anladndan emindi. Ama Daneel'in bunu anlamasnn ya da inanmasnn imkansz olduunu biliyordu. Daneel de Baley' in ne demek istediini aklamasn beklemedi. Bir insann dnce,erine karmak hi de robota bir ey olmazd.

Baley odada huzursuz huzursuz bir aa bir yukar dolamaya balad. Yaklaan uyku saati onu korkutuyordu. Aklk yerlere kar duyduu dehet ve Arza olan zlemi artacakt o zaman. Arka arkaya olaylar yaratmak iin mthi bir istek duyuyordu. Daneel'e, En iyisi Bayan Delmarre' tekrar greyim, dedi. Robot balant kursun. Grme odasna gittiler. Baley, bir robotun maden parmaklarn ustalkla kullanarak almasn seyretti. Bir taraftan da derin derin dnyordu. Odann yarsn pek ssl bir yemek sofras dolduruverince duyduu aknlkla dald dncelerden syrld. Gladia'nn sesi duyuldu. Merhaba... Kadn bir dakika sonra grnt alanna girerek sofraya oturdu. O kadar arma, Elijah. Yemek zaman. Ve ben dikkatle giyindim. Gryorsun, deil mi? Gerekten de giyinikti kadn. Elbisesine ak mavi renk hakimdi. Prltl kuma ayak bileklerine kadar iniyordu. Elbisenin kollar da uzundu. Boyun ve omuzlarna uuk sar krmalar taklmt. Bunlar, gen kadnn dikkatle biim verilmi dalga dalga salarndan biriki ton daha akt. Baley, Yemeini yarda kesmek istemezdim, dedi. Yemee daha balamadm ki. Bana katlr msn? Arzl pheyle kadna bakt.' Sana katlmak m? Gladia gld. Siz Arzllar ok garipsiniz. Yanma gelip bana katlman sylemiyorum. Bunu nasl yapabilirsin? Ben unu kasdettim: kendi yemek odana git. O zaman sen ve arkadan benimle birlikte yemek yiyebilirsiniz. Ama buradan karsam... Grnt Teknisyenin balanty srdrr. Bu szleri duyan Daneel, evet, der gibi ciddi ciddi ban sallad. Baley, biraz da kukuyla dnerek kapya doru gitti. Gladia, masa, sofradaki eyalar ve ssler de Arzlyla birlikte ilerlediler. Gladia, Baley'e cesaret vermek istiyormu gibi glmsedi. Gryorsun ya? Senin grnt teknisyeni aramzdaki balanty srdryor. Baley'le Daneel, detektifin daha nce grdn hatrlamad yryen bir rampadan k tlar. Bu akla hayale smayan konakta bir odadan dierine birka yoldan gidilebildii anlalyordu. Baley ise ancak bunlardan birkan renebilmiti. Daneel'in btn yollan bildii kesindi. Gladia'yla yemek sofras duvarlardan geiyor, bazan zeminin biraz aasndan, bazan biraz yukarsndan ilerliyordu. Baley durarak mrldand. Buna almak iin zaman ister. Gladia hemen, Ban m dndryor? diye sordu. Biraz. O halde sana ne yapmamz gerektiini syleyeyim. Teknisyenine syle beni burada dondursun. Sen yemek odasndaki yerini aldktan sonra grntleri birletirir. Daneel, Bunu yapmalarn emredeceim. Ortak Elijah, dedi. Arzlyla robot yemek odasna girdikleri zaman sofra hazrd. Tabaklara konulmu olan koyu kahverengi, etli orbann dumanlar ttyor, ortada kzarm bir tavuk kesilmeye hazr, bekliyordu. Daneel, hizmet edecek olan robota ksaca bir eyler syledi. Sofraya konulmu olan iki takm hemen ustalkla masann ayn ucuna ekildi. Sanki bu bir iaretmi gibi kardaki duvar adeta dar doru alarak masa uzad. Dier uta Gladia belirdi. Oda odaya, masa masaya yle dzgnce birletirilmiti ki, duvar ve hallarn, yemek takmlarnn desenleri arasnda farklar olmasayd gerekten hep bir arada yemek yedikleri sanlabilirdi.

Gladia memnun memnun, te, dedi. Bylesi daha iyi deil mi? Baley, yle, diye mrldanarak, orbasndan ihtiyatla bir yudum ald. Sonra bunun pek nefis olduunu farkederek kan orbaya daldrd. Ajan Gruer'in bana gelenleri duydun mu? Gladia'nn yznde hemen endie dolu bir ifade belirdi. Kadn kan tabaa brakt. Ne feci deil mi? Zavall Hu.nis. Onun kk adn kullandn. Kendisini tanyor musun? Solaria'daki nemli insanlarn hemen hepsini tanrm. Zaten Solaria'llarn ou birbirleriyle ahbaptrlar. Baley, pek tabii, diye dnd. Gezegende toplam ka kii var ki? Sonra, Belki Dr. Altim Thool'u da tanyorsunuzdur. dedi. O Gruer'e bakyor. Gladia usulca gld. Hizmetkar robotu yemesi iin tabaktaki eti dilerek, yanna kk kzarm patatesler ve havu paralar koydu. Tabii onu tanyorum. O bana da bakt. Bakt m? Ne zaman? O... olaydan hemen sonra. Yani., kocamla ilgili o olaydan sonra. Baley ard. Gezegendeki tek doktor ,o mu? Ah, hayr. Gen kadn sanki iinden sayyormu gibi dudaklar kprdad. Solaria'da en aa on doktor var. Sonra tandm bir gen de tp eitimi gryor. Ama Dr. Thool uzmanlarn en iyilerinden biri. En tecrbeli olan da o. Zavall Doktor Thool. Neden zavall? ey, ne demek istediimi biliyorsun. ok pis bir i bu. Yani doktorluk. Bir doktor bazan insanlar gerekten grmek, hatta onlara dokunmak zorunda kalyor. Ama Dr. Thool artk bunu kabullenmi gibi davranyor. Gerekli olduunu dnd zaman gidip baz hastalarn grmekten kanmyor. ocukluumdan beri bana bakyor o. Bana her zaman efkat ve dostluk gsteririr. Bu yzden bazan Dr. Thool'un beni gerekten grmesine daynabileceimi de dnyorum. Hemen hemen yani. rnein... o son sefer beni gerekten grd. Kocan ldkten sonra m? Evet. Kocamn lsnn ve benim yerde yattm grd zaman neler hissettiini tahmin edebilirsin. Balay, Bana Dr. Thool'un lnn grntsn incelediini sylediler, dedi. Evet, cesedi yle inceledi. Ama daha nce benimle ilgilendi. Yaayp yaamadma, ciddi bir tehlike olup olmadna bakt. Robotlara bamn altna bir yastk koymalarn emretti ve bana da bir ine yapt. Ondan sonra kp gitti. Eve jetle geldi. Gerekten. Yol yarm saatten daha az srd. Dr. Thool, bana bakt, her eyin yolunda olup olmadn' anlamaya alt. Kendime geldiim zaman yle bersemlemitim ki bir an yanmdakinin Dr. Thool'un grnts olduunu sandm. Ancak o bana dokunduu zaman birbirimizi gerekten grdmz anladm. Ve avaz avaz bardm. Zavall Dr. Thool. ok utand. Ama onun iyi niyetle davrandn biliyordum. Herhalde Solaria'da doktorlara fazla i dmyor. Tabii! Solaria'da bulac hastalklarn olmadn biliyorum. Ya metabolizma aksaklklar? Damar sertlii, eker? Byle hastalklar? Byle hastalklar grlyor. Tabii korkun eyler bunlar. Doktorlar bu tip hastalan yaamlarn kolaylatryorlar. Fiziki bakmdan yani. Ama nemli olan bu deil. Ya? 'Byle bir hastalk gen analizinin tam olmadn ortaya koyuyor. eker gibi kusurlarn gelimesine bilerek gz yumduumuzu sanmyorsun ya? Byle bir

hastalk grlen bir kimsenin yeniden, ok ayrntl bir analizden geirilmesi gerekiyor. Ona ayrlan e geri alnyor. Tabii bu da o kimsenin eini pek utandryor. Ayrca... o kimsenin... Gladia'nn sesi bir fslt halini aidi. ...ocuu olmasna da izin verilmiyor. Baley normal bir sesle, Demek yle bir hastann ocuk yapmasna zin yok, dedi. Gladia kpkrmz kesildi. Korkun bir sz bu. ren bir kelime, -ocuk... Baley alay etti. nsann dili bir sre sonra buna alyor. Evet ama buna alrsam bu sz gnn birinde baka bir Solaria'lnn da karsnda sylerim. Rezil olurum o zaman... Her neyse... O hastayla einin ocuklar olmusa... bak, o kelimeyi yine syledim... ocuklar olmusa, o zaman onlarn da bulunup muayeneden geirilmeleri gerekiyor. Ha, aklma gelmiken. Kocam Rikaine'in grevlerinden biri de buydu... Anlayacan her ey alt st oluyor. Baley, Thool'un durumu anlald, diye dnd. Adamn beceriksizliinin nedeni bu toplum. Onun gizli bir amac yokmu. Daha dorusu olmayabilir. Thool'u listeden sileceim. Ama tamamiyle de deil. Yemek yiyen Gladia'y seyre koyuldu. Gen kadnn hareketleri zarif ve kesindi. tah da normale benziyordu. Baley tabandaki tavuun da pek nefis olduunu farketmiti. Arzl bu D Dnyalarda bir tek bakmdan marabilirdi. Yiyecek yznden. Sonra, Zehirlenme olay konusunda ne dnyorsun, Gladia? diye sordu. Gen kadn ban kaldrd. O olay dnmemeye alyorum. Son zamanlarda dehet verici ok olayla karlatk. Belki de Hannis zehirlenmemltir. Hayr, zehirlendi. Ama etrafta kimse yokmu ki. Nereden biliyorsun? yle biri olamazd. Hannis son zamanlarda evli deildi. Neticede o-o... yani, anlyorsun... o kotay doldurmutu. Bu yzden evde yiyeceklere zehir kartracak kimse yoktu. Hannis nasl zehirlenmi olabilir? Ama Gruer zehirlendi. Bu bir gerek. Ve kabul edilmesi de gerekiyor. Gladia'nn gzleri bulanklat. Acaba... zehiri bilerek mi ald? Sanmyorum. Bunu neden yapsn? Sonra herkesin gz nnde intihara kalkr myd? O halde Hannis'i kimse zehirlemedi, Elijah. Bunu yapmalar imkanszd. Baley, Hi de deil, Gladia, dedi. Bu i ok kolaylkla yaplabilirdi. Bunu nasl baardklarn bildiimden de eminim. SEKZ Gladia sanki bir an nefesini tuttu. Sonra bzd dudaklarnn arasndan soluk verirken, sla benzer bir ses kt. Bunun nasl yapldn anlayabildiimi sanmyorum. Hannis'i kimin zehirlediini biliyor musun? Baley ban sallad. Evet. Kocan ldren kimsenin ii bu da. Emin misin? Sen emin deil misin? Kocan ldrld. Ve bu Solaria tarihinde ilenilen ilk cinayetti. Bir ay sonra ikinci bir cinayet daha ilendi. Bu bir rasiant olabilir mi? Hi su ilenmeyen bir dnyada birbiriyle ilikisi olmayan iki cinayet olay, yle mi? unu da unutma. kinci kurban, ilk cinayeti aratryordu. Bu yzden de gerek katil iin bir tehlike kaynayd. Ya... Gladia tatlsn yemeye balad. Lokmalar arasnda, Bu olay byle akladna gre, dedi. Ben susuzum. Nasl, Gladia?

Nasl olacak? Ben Gruer malikanesine hi gitmedim, Elijah. Hayatm boyunca oraya bir defa bile admm atmadm. Onun iin Ajan Gruer'i zehirlemi olamam. Katil ben olmadma gre, kocam da ben ldrmedim. Baley bir ey sylemedi. Tavrlar haindi. Gladia'nn keyfi kat. Kk aznn yanlar aaya doru bkld. Sen de byle dnmyor musun, Elijah? Baley, Emin deilim, dedi. Sana Gruer'i nasl zehirlediklerini bildiimi syledim. Zekice bir yoldu bu. Solaria'da her insan bundan yararlanabilir. Bunun iin Gruer malikanesine gitmek de art deil. Hayatlar boyunca oraya gitmemi olmalar da durumu deitirmezdi. Gladia yumruklarn skt. Hannis'i benim zehirlediimi mi sylemek istiyorsun? Byle bir ey sylediim yok. Ama bunu ima ediyorsun. Gen kadnn dudaklar fkesinden inceldi. kk elmack kemiklerinin zerinde krmz lekeler belirdi. Benimle balant kurmann nedeni bu muydu? Sinsice sorular sormak m istiyordun? Beni tuzaa drmek? Bir dakika... ok anlayl bir insana benziyordun. Pek anlayl bir insana! Sen, Sen... seni Arzl seni! Bu son szleri sylerken kalnca sesi hrltl bir hal almt. Daneel o kusursuz yzyle Gladia'ya doru eilerek, Afedersiniz Bayan Delmarre, dedi. O ba pek sk tutuyorsunuz. Elinizi kesebilirsiniz. Ltfen dikkatli olun. Gladia elindeki ksa, kt ve herhalde zararsz baa deli gibi bakt. Sonra kesik hareketlerle bunu havaya kaldrd. Baley, Bana eriemezsin, Gladia, dedi. Kadn inledi. Sana erimek isteyen kim? ! Abartmal bir tiksintiyle titredi. Sonra da, Balanty hemen kesin, diye bard. Bunu, Baley'in gremedii bir robota sylemiti anlalan. Birden bire Gladia'yla bulunduu oda gzden kaybolarak duvar yerinde belirdi. Daneel, Artk bu kadnn sulu olduunu mu dnyorsun? dedi. Bu sonuca varrsam yanl m yapm olurum? Baley kesin bir tavrla, Onun sulu olduunu dndm yok, diye cevap verdi. Katilin belirli baz karakteristikleri olmas art. Bu zavall kadnda da o zellikler yok. Ama abuk fkeleniyor. E, ne olmu? ok kii abuk fkelenir. Ayrca Gladia'nn uzun bir sreden beri byk bir bask altnda olduunu da unutma. Benim de sinirlerim ayn derecede gerilseydi ve biri, Gladia'nn benim yaptm sand gibi, bana kallelik etseydi, kk zararsz bir ba sallamakla yetinmezdim. ok ey yapardm. Daneel, Zehirin suya uzaktan nasl kartrldn anlyamadm, dedi. Sen bu esrar zmsn. Anlyamadn biliyorum, demek Baley'nin pek houna gitti. Sende bu belirli bilmeceyi zecek yetenek yok! Arzl bu szleri kesin bir tavrla syledi. Daneel de bu aklamay her zamanki gibi ciddi ve sakin bir tavrla kabul etti. Benim iin iki ey yapman istiyorum, Daneel. Nedir onlar, Ortak Elijah? nce Dr. Thool'la balant kur. Ona Bayan Delmarre'n kocas ldrld sradaki durumunu sor. Kadnn ne kadar sre tedavi edilmesi gerekmi, filan.. Belirli bir eyi mi renmek istiyorsun? Hayr, sadece bilgi toplamaya alyorum Bu ii bu dnyada baarmak hi de kolay deil Sonra Gruer'in yerine kimin geeceini ren Gvenliin bana kim getirilecek? Yarn sabah ilk i o adamla grmemi sala. Bana gelince...

Arzlnn ne iinde sevin vard, ne de sesinde. ...Ben de gidip yatacam. Daha sonra uyuyacam umuyorum. Sonra hemen hemen somurtarak ekledi. Burada iyi bir kitap film bulabilir miyim? Daneel, Kitapla bakan robotu arman neririm, dedi. Baley robotla i grmek zorunda kald iin sinirlenmiti. Kitap filmleri istedii gibi kartrmak daha houna gidecekti. Hayr, klasikleri istemiyorum. stediim sradan romanlar. imdiki Solaria'da gecen ve gnlk yaam yanstan eserler. Alt kadar yeter. Robot bu istee boyun edi. Bunu yapmak zorundayd zaten. Ama istenilen kitap filmleri yerlerinden karacak uygun kontrolleri evirirken ktphanedeki dier eserlerden sz etti durdu. Kitap filmleri k yerine kaydrr ve bunlar Arzlya verirken de yle. Belki, efendim, keif gnlerinde geen bir macera romann tercih eder. Ya da kimyayla ilgili grntleri. Bunlarda hareketli atom modelleri var. Bir fantazi ya da Galaktografiyi de seebilir. Liste sonsuzdur... Baley robotun alt kitap filmi vermesini hain bir tavrla bekledi. Bunlar yeter. Ve seyretme aygtn kendisi uzanp ald. Kendisi. Sonra kitaplktan kt. Robot peinden geldi. Aygtn ayarlanmas konusunda yardma ihtiyacnz olacak m efendim? Baley dnerek, Hayr, sen yerinde kal, diye homurdand. Robot selam verdi ve yerinden kmldamad. Baley, baucu aydnlatlm olan yatakta yatarken verdii karar yznden neredeyse piman olacakt. Aygt o zamana kadar kulland modellere hi benzemiyordu. Filmin nasl taklacan da bilmiyordu, inatla abalad.Aygt skt, paralarn ne ie yaradklarn teker teker anlamaya alt. Ve sonunda ii baard. Filmi seyretti. Belki odak noktasn pek iyi ayar edememiti, ama robotlardan bir sre iin kurtulmann bedeliydi bu. Bu bamszlk pahalya gelmi de saylmazd. Baley, bir bucuk saat alt filmden drdn atlaya atlaya seyretti. Ve hayal krklna urad. Detektif kendince bir plan yapmt. S.olaria'llarn yaam tarzlarn anlamak iin en iyi yolun onlarn romanlarn okumak olduunu dnmt. Aratrmay mantkl bir biimde yrtmek iin bu konuda bilgisi olmas gerekiyordu. Ama artk planndan vaz geecekti. Arzl. romanlar seyretmi ve ancak gln problemleri olan insanlarn birer budala gibi davrandklarn ve esrarl tepkiler gsterdiklerini renebilmiti. Niin bir kadn ocuu da ayn meslee girdii iin iinden kyor ve bu nedenleri aklamayarak ilerin gln bir biimde karmasna gz yumuyordu? Neden bir doktorla bir sanat birbirlerine e olarak seilmelerini gurur kracak bir zorunluk sayyorlard? Doktorun robotlar konusunda aratrma yapmakta srar etmesinin soylu bir davranla ne ilgisi vard? Baley beinci roman da aygta takt ve gz ksmn ayarlad. ok yorgundu. Hem de ylesine yorgundu ki sonradan beinci roman konusunda pek bir ey hatrlayamad. Galiba bu gerilimli bir hikayeydi. Bir adam yeni malikanesine giriyor ve saygl bir robotun getirdii eski hesap filmlerini inceliyordu. Herhalde Baley, banda aygtla uykuya dald. Tabii klar da yanyordu. Ve herhalde bir robot saygyla ieriye girerek seyretme aygtn ald ve klar da sndrd. ... Baley uykuya dald ve ryasnda Jessie' yi grd. Her ey eskisi gibiydi. Detektif Arzdan hi ayrlmamt. Karsyla Genel Mutfaa gitmeye hazrlanyorlard. Sonra dostlaryla bir esiralt film seyredeceklerdi. Ekspres yolla gidecek, ahbaplarn greceklerdi. kisinin de hi bir derdi yoktu. Baley pek mutluydu.

Jessle de ok gzeldi. Kars naslsa kilo vermiti. Jessie neden o kadar inceydi? Ve neden o kadar gzeldi? Ters olan bir ey daha vard. Naslsa gne onlar aydnlatyordu. Baley ban kaldrp bakyor, st katlarn kemerli kaideleri gzkyordu. Gne yine de ldyordu. Parlak yla her eyi aydnlatyor ve hi kimse korkmuyordu. Bciey uyand. yice sarslmt. Robotlarn kahvalt vermelerine itiraz etmedi. Daneel'le de konumad. Bir ey sylemedi, bir ey sormad. Aslnda pek lezzetli olan kahveyi, tadn farketmeden telala iti. Neden ryamda o gzle hem grlen hem de grlmeyen gnele uratm? Ryamda Arz ve Jessie'yi grmemin sebeplerini anlyorum. Ama bunun gnele ne ilgisi var? Sonra neden gne fikri beni bu kadar rahatsz ediyor? Daneel usulca, Ortak Elijah, dedi. Efendim? Corwin Attlebish yarm saat sonra seninle balant kuracak. Bunu saladm. Baley aksi aksi, Corwin bilmem ne de kim? diye sordu ve sonra fincanna tekrar kahve doldurdu. Ajan Gruer'in ba yardmcsyd o, Ortak Elijah. imdi de gvenliin bana getirildi. yleyse onu hemen bul! Demin de sylediim gibi randevu yarm saat sonra. Bu bana vz gelir. Adam hemen bul. Sana emrediyorum! alacam, Ortak Elijah. Ama Attiebish seninle konumaya raz olmayabilir. Bu tehlikeyi gze alyorum. Haydi, u ii cziimle Daneel. Gvenliin yeni mdr Baleyle grmeye raz oldu. Ve Detektif bylece Soiaria'ya geleliden beri ilk defa Arzllarn hayallerine uyan bir Uzaycyla karlat. Attiebish uzun boylu, ince ve bronz ciltliydi. Gzleri ak kahverengi, enesi geni ve sert ifadeliydi. Biraz Daneel'e benziyordu adam. Ama Daneel, Uzayclarn ideailetirilmi, hemen hemen eski tanrlara benzer bir modeliydi. Corwin Attlebish'in yz hatlarysa daha insancayd. Solaria'l tra oluyordu. Yanaklarnda ve enesinden dolaan kk, andrc kalem ince zerrecikler pskrtyordu. Bunlar tyleri kopararak ince bir toz haline sokuyordu. Baley aleti tand. Bundan sz edildiini duymu ama o gne kadar bu kk gereci hi grmemiti. Attiebish, andrc zerreler burnunun altna yaylrken, dudaklarn fazla oynatmadan, Arzl sen misin? dedi. Detektif, Ben Yedinci Snftan Sivil Memur Elijah Baley'im, diye cevap verdi. Arzdan geldim. Erken davrandn. Attiebish, tra makinesini kapatt ve bunu Baley'nin gr alannn dnda bir yere att. Ne istiyorsun, Arzl? Baiey, en keyifli gnnde bile Uzaycnn konuma tarzndan honut kalamazd. imdi de tepesi iyice att. Ajan Gruer nasl? Attiebish, Hl yayor, dedi. Belki lmden kurtulur. Baley ban sallad. Sizin adam zehirlemeye kalkan Solaria'llarnz dozdan anlamyorlar. Tabii, tecrbeleri yok. Gruer'e fazla dozda zehir verdiler. O da bu yzden fazlasn kard. O dozun yars Gruer'i abucak ldrrd. Adam zehirlemeye kalkan Solaria'llar m? Gruer'in zehirlendiini gsteren hibir kant yok. Baley, Uzaycya baka kald. Yakub adna! Gruer'e ne olduunu sanyorsunuz? Bir ka olaslk var. Bir insann bana trl ey gelebilir. Attiebish parmaklaryla yzn yoklayarak, sakal kalp kalmadn anlamaya alt. Bir

insann iki yz elli yan getikten sonra karlat, metabolizmayla ilgili problemler konusunda hibir fikrin olamaz. yle mi? Bilgili bir tp otoritesinin fikrini aldnz m? Dr. Thool'un sylediine gre... te o zaman olan oldu. Baley'nin uyand andan beri iinde kpren o mthi fke taverdi. Arzl olanca sesiyle, Dr. Thool bana vz gelir! diye bard. Ben bilgili bir tp otoritesinden sz ettim. Doktorlarnzn hibir eyden haberleri yok! Burada polis olsayd, oniar da bir ey bilmezlerdi. Bu yzden Arzdan bir detektif getirtmek zorunda kaldnz. imdi de bir doktor getirtin. Solaria'l ona souk souk bakt. Bana ne yapmam gerektiini mi sylyorsun? Evet. Hem de karlnda cret istemeden! Gruer zehirlendi. Olay gzlerimle grdm, Gruer suyu iti, rd ve boaznn yandn haykrd. Onun aratrd konuyu dnecek olursanz, o zaman... Baley birdenbire duraklad. Gruer neyi aratryordu? Attiebish istifini bozmamt. Baley, skntyla Daneel'in her zamanki gibi kendisinden on adm tede oturduunu hatrlad. Gruer, bir Aurora'l olan Daneel'in aratrmay renmesini istememiti. Arzl aknca, Baz politik sorunlarnz var, diye mrldand. Attiebish kollarn kavuturdu. Souk, skntl ve biraz da dmanca bir tavr vard. Solaria'da kasdettiin anlamda politika yaplmaz. Hannis Gruer iyi bir Solaria'lyd ama hayali fazla geniti. Baz hikayeler duymutu. Seni buraya getirtmemiz iin de o srar etti. Hatta Aurora'llarn ileri srd art da kabul etti. Yani bu Aurora'lnn da seninle birlikte almasn. Ben btn bunlara hi gerek olmadna emindim. Olayn esrarl bir taraf yok. Rikaine Delmarre' kars ldrd. Kadnn bunu nasi ve neden yaptn reneceiz. renemesek biie Gladia Delmarre genetik analizden geirilerek gerekli tedbirler alnacak. Gruer'e gelince... Onun zehirlendiiyle ilgili iddialarnn hibir nemi yok. Baley hayretle, Burada bana ihtiya olmadn ima ediyormu gibisiniz, dedi. Sana ihtiya olduunu sanmyorum. stiyorsan Arza dnebilirsin. Hatta bunu yapman iin srar edeceimizi de syleyebilirim. Gsterdii tepki Baley'nin kendisini de artt. Arzl, Ah, hayr, efendim, diye haykrd. Yerimden kmldayacak deilim! Seni biz tuttuk, Arzl. stersek iine son da verebiliriz. Artk kendi dnyana dneceksin, Memur Baley. Hayr! imdi beni dinle! Dinlemeni tavsiye ederim! Sen pek pek nemli bir Uzaycsn! Bense bir Arzlym sadece. Sana sayglarm sunar, byk bir itenlikle de zr dilerim... ama sen korkuyorsun. Bu szlerini geri al! Boyu bir seksenden fazla olan Atllebish dikleti. Ve Arzlya azametle tepeden bakt. dn patlyor hem de! Bu aratrmay srdrdn takdirde srann sana geleceinden korkuyorsun. Sana ilimemeleri iin aratrmay yarda keseceksin. Bu aalk hayatn sona erdirmemeleri iin. Baley kimleri kasdettiini bilmiyordu. Hatta yle bir grubun bulunup bulunmadndan da haberi yoktu. Kstah bir Uzaycya krcesine saldryordu. Attlebish'in iradesine bir yumruk gibi inen szleri kendisine zevk veriyordu. Hemen gideceksin. Attiebish souk bir fkeyle parman Baley'e doru sallad. Bir saat ierisinde. Bu konuda diplomatik dokunulmazlk da sz konusu olmayacak. Bundan emin olabilirsin. Tehditlerini kendine sakla, Uzayc. Arzn senin iin nemli olmadn biliyorum. Ama ben buraya yalnz gelmedim. Sana i arkadam Daneel Olivaw' tantabilir miyim? O Aurora'l. Fazla konumuyor. Zaten buraya da konumak iin gelmedi. O ii bana brakyor. Ama dostum Daneel konumalar dinlemesini ok iyi biliyor. Sylenenlerin tek kelimesini bile karmyor.

Seninle ak konuacam, Attiebish. Baley Uzayc'nn adn byle saygszca sylemekten byk bir zevk duydu. Burada, Solaria'da ne dmenler dnyorsa, Aurora ve krk ksur D Dnya bu durumla ilgileniyor. Bizi buradan kovarsan Solaria'ya bundan sonra gelecek olan misyon sava gemilerinden oluacak. Ben Arzlym ve bu iierin nasl olduunu da iyi bilirim. Genellikle hakaretlere sava gemileriyle karlk verilir. Hem de abucak. Attiebish bu kez gzlerini Daneel'e dikti. Yznde dnceli bir ifade vard. Daha yumuak bir sesle, Solaria da bir ey olduu yok, dedi. Yerel olaylar da dier gezegenleri ilgilendirmez. Gruer bu fikirde deildi. arkadam da onun sylediklerini duydu. Yalan sylemekten kanmann zaman deildi. Daneel, Arzlnn bu son szleri zerine dnp ona bakt. Ama Baley buna aldrmad bile. Szlerini srarla srdrd. Bu aratrmaya devam etmek niyetindeyim. Aslnda Arza hemen dnmek iin yapmayacam hibir ey yok. Bu robot brm ev benim olsayd, buray dn bileti karl memnunlukla verirdim. Hem de iindeki robotlarla birlikte. Ama bana kp gitmemi emredemezsin. zmlemem istedikleri problem varolduu srece hibir yere gitmem. stemememe ramen beni bandan atmaya kalkrsan, kendini uzay toplarnn namlularna bakarken bulursun. Dahas da var: bundan sonra bu cinayet soruturmas benim istediim biimde yaplacak. Aratrmay ben yneteceim. stediim kimseleri de greceim. Kendilerini greceim, hayallerini deil! Ben insanlar grmeye alm. imdi de yle yapacam. Btn bunlar bronun resmen onaylamasn da istiyorum. Bu olabilecek... Dayanlabilecek... Daneel, onunla sen konu. nsana benzeyen robot o sakin sesiyle, arkadamn da size aklad gibi, Ajan Attiebish, dedi. Bizi buraya bir cinayet olayn incelememiz iin yolladlar. Bunu yapmamz art. Geleneklerinize kar gelmeyi istemiyoruz. Belki ilgilileri gerekten grmeye gerek kalmaz. Amc Sivil Memur Baley'nin istedii izni vermeniz doru olur. stemememize ramen bu gezegenden ayrlmamza gelince... Bunun doru ol~ mayacan dnyoruz. Sizin ya da dier Solaria'llarn burada kalmamz ho karlamamalar da bizi zecek. Baley, robotun fazla resmi cmlelerini dudaklarn aksi bir ifadeyle gererek dinledi. Daneel'in bir robot olduunu bilen bir kimse onun hi kimseyi krmadan sorunu zmlemeye altn anlard. Oysa Daneel'i Aurora'l bir insan, D Dnyalarn en eski ve askeri bakmdan en gl gezegeninin vatanda olduunu sanan bir kii bu szlerde nazik bir tehdit gizli olduunu dnebilirdi. Attiebish parmak ularn alnna dayad. Bu konuyu dneceim. Baley, Bu dnme fazla uzun srmesin, diye onu uyard. nk bir saat sonra baz kimseleri ziyaret etmek istiyorum. Onlarn grntleriyle grecek deilim. Grme sona erdi! Robota balanty kesmesi iin iaret etti. Sonra hayret ve memnunlukla Attlebish'in biraz nce durduu yere bakt. Bunlardan hibirini planlamamt. Hereye grd o rya ve Attlebish'in gereksiz kstahl yol amt. Uzaycyla atmlard ve Baley pek memnundu. Aslnda istedii olmutu detektifin, ynetimi ele almak! Baley, hi olmazsa pis Uzaycya haddini bildirdim, diye dnd. Keke btn Arz burada olsayd ve bu sahneyi seyretseydi. Attiebish tipik bir Uzayc. Bu nedenle tartma daha da houma gitti. ok houma gitti. Yalnz... sleden Solaria'llar gerekten grme konusun da o kadar srar ettim? Baiey bunun sebebini pek anlyamyordu. Arzl ne yapmak niyetinde olduunu biliyordu. Solaria'llarn grntlerini deil de kendilerini grmek plannn bir parasyd. Pekl... Ama nedense herkesi grmekten sz ederken pek keyiflenmiti. Sanki bu evin duvarlarn ykmaya hazrlanyormu gibi. Oysa byle bir eyin bir yarar olmazd.

Neden yapmt bunu? Onu zorlayan bir ey vard. Cinayet olay dnda bir ey. Bunun Arzn gveniyle bir ilgisi de yoktu. Neydi bu? Nedense Baley tekrar grd ryay hatrlad. Gne, Arzn yer altndaki dev Kentlerinin btn katlarn yarp geiyor ve ldyordu. Daneel, Acaba bu doru mu oldu? dedi. Sesi dnceliydi. Daha dorusu sesinde duygulara bal, farkedilebilecek hafif bir deiiklik vard. Blf yapmamz m? Bunun etkisi oldu sanrm. Aslnda pek de blf deildi. Solaria'da neler olduunu renmek Aurora iin nemli. Aurora'llar da bunun farknda. Szlerimin doru olmadn aklamadn iin teekkr ederim. Doal bir sonutu bu. Seni desteklememin Attlebish'e hafif bir zarar dokundu. Yalan sylediini aklasaydm sana dorudan doruya ve daha byk bir zarar vermi olurdum. Olaslklar karlatrdn ve en zararszn setin, yle mi Daneel? yle, Ortak Elijah. nsan kafasnda da buna benzer bir ilem yapldn biliyorum. Ama bunu tanmlamak daha zormu. Yine de tekrarlayacam. Bu yeni teklifin tehlikeli bir ey. Hangi yeni teklifim? Solaria'llar grme fikrini beenmiyorum. Yani grntlerini deil de kendileri grme fikrini. Ne demek istediini anlyorum. Senden bunu onaylaman istediim yok. Bana belirli baz talimatlar verildi, Ortak Elijah. Dn gece ben odadan ktktan sonra Ajan Hannis Gruer sana ne syledi bilmiyorum. Soruna kar takndn tavrn deimesinden Gruer'in sana bir aklama yapm olduu anlalyor. Bu kesin. Ancak, bana verilen talimat dnerek Gruer'in neler sylediini tahmin edebilirim. Herhalde adam Solaria'daki durum yznden dier gezegenlerin de tehlikede olduklarn syledi ve seni uyard. Baley piposunu almak iin elini ar ar kesesine soktu. Zaman zaman bunu yapyor, sonra piposunu bulamad ve Solaria'da ttn iemeyeceini de hatrlad iin sinirleniyordu. Arzl, Solaria'da yirmi bin kii var, diye sylendi. Onlar nasl tehlikeli olabilirler? Aurora'daki efendilerim bir sreden beri Solaria yznden endiedeydiler. Tabii btn bildiklerini bana aklamadlar... Ve sana verdikleri az bir bilgiyi de bana tekrarlamaman tembih ettiler. Baley bir an durakladktan sonra sordu. yle deil mi? Daneel, Bu konuyu rahat rahat konumadan nce, dedi. renmemiz gereken pek ok ey var. E, Solaria'llar ne yapyorlar? Yeni silahlar m? Parayla baz komplocular m tuttular? Baz kimselere suikast yaplmasn m planlyorlar? Yirmi bin insan yzlerce milyon Uzaycya kar ne yapabilir? Daneel sesini karmad. Baley, Her eyi renmek istiyorum, dedi. Ama istediklerini dndn yoldan renemezsin, Ortak Elijah. Bana,' seni ok dikkatle korumam emrettiler. Zaten bunu yapmak zorundasn. Birinci Kural unutma. Seni, Kuraln emrettiinden daha fazla korumam gerekiyor. Senin gvenliinle bir bakasnnki arpt zamcn seni korumak zorundaym. Tabii. Bunu anlyorum. Bana bir ey olduu takdirde Solaria'da kolaylkla kalamazsn. Burada kalmakta srar edersen baz sorunlar kar. Aurora henz bu sorunlarla uraacak durumda deil. Onun iin sa kalmam art. Ben buraya Solaria'nn daveti zerine geldim. Bu nedenle, gerektii takdirde arlmz koyar, baz konularda da srar edebiliriz. Bizi buradan gndermelerine de engel oluruz. Oysa ben lrsem, btn durum deiir. te bu yzden sana Baley'in

saln koruman emredildi. yle deil mi? Daneel, Bana verilen emirlerin gerisindeki mantk dizisini yorumlama cretini gsteremem, dedi. Daley, Pekl, diye cevap verdi. Endielenme. Birini grmem gerektii takdirde aklk yerler beni ldrmez. Yaamay baarrm. Hatta belki buna alrm da. Daneel ban sallad. Sorun yalnzca aklk yerler deil, Ortak Elijah. u Solaria'llar grme istein... Bunu hi uygun bulmuyorum. Yani bunun Solaria'llarn hi houna gitmeyeceini sylemek istiyorsun. Solaria'llar buna sinirlenirlerse ok zlrm. Burunlarna filtre taksnlar, eldiven giysinler. Havaya ila sksnlar. Eer beni karlarnda grmek o hassas ahlk duygularn incitirse, yzlerini buruturup, kzarsnlar. Ben onlar grmek niyetindeyim. Bunun gerekli olduunu dnyorum. Ve byle de yapacam. Ama sana izin veremem. Sen bana izin veremeyeceksin, yle mi? Bunun nedenini anlaman gerekir, Ortak Elijah. Hayr, anlamyorum. Bu cinayet aratrmasnda ba rol oynayan Solaria'l yani Ajan Gruer zehirlendi. Her aklna gelene gzkmek plann uygulamana izin verdiim takdirde bundan sonraki kurban sen olursun. Bu mantkl bir sonu deil mi? Senin bu gvenli evden kmana nasl izin veririm? Bana nasl engel olacaksn, Daneel? Gerekirse g kullanacam. Daneel'in sesi sakindi. Cann yakmam gerekse bile. Bunu yapmadm takdirde muhakkak leceksin. DOKUZ Baley, Demek yine en gl olaslk kazanyor, Daneel, dedi. Beni yaatmak iin canm yakacaksn. Cann yakmama gerek kalacan sanmyorum. G bakmndan senden stn olduumu biliyorsun. Bo yere bana kar koymaya kalkmazsn. Ama gerektii takdirde cann yakacam. Baley, Durduun yerde seni atom tabancasyla para para edebilirim, Daneel, diye cevap verdi. Kafamda bunu engelleyecek devreler de yok. imdiki ilikimiz srasnda er ge bu tavr taknacan tahmin ediyordum, Ortak Elijah. zellikle bunu yer tatyla bu malikneye gelirken, bir an iddete ba vurduun zaman dndm. Senin gvenin yannda benim paralanmam nemsiz kalr. Yine de byle bir olay sonunda seni sarsar ve efendilerimin planlarn alt st eder. te bu nedenle sen ilk uykuya yattn zaman atom tabancan boalttm. Baley'nin dudaklar gerildi. Kala kala bo bir silahla kalmt. Arzl elini hemen tabancasnn kabzasna att. Silahn ekerek stteki kadrana bakt. bre sfr gsteriyordu. Detektif bir an bu yararsz maden ynn elinde tartt. Sanki bunu Daneel'in suratna frlatmak istiyormu gibi. Ama bunun ne yarar olacakt? Robot ustalkla yana kaacakt tabii. Baley tabancay klfna soktu. Zaman gelince bunu tekrar dolduracakt. Arzl ar ar, dnceli dnceli, Beni kandrdn sanma, Daneel, dedi. Ne bakmdan, Ortak Elijah? Tam bir efendi gibi davranyorsun. Beni ustalkla, kesinlikle engelledin. Sen gerekten bir robot musun? Daneel, Bundan daha nce de phelenmitin, diye hatrlatt. Geen yl Arzda R. Daneel Olivaw'n gerekten bir robot olup olmadn dndm. Sonunda onun gerekten bir robot olduu anlald. Hl da yle olduuna inanyorum. Ama benim sorum u: Sen gerekten R. Daneel Olivaw msn?

Evet, gerekten oyum. yle mi? Daneel, bir Uzaycya ok benzeyecek bir biimde yaratlmt. Bir Uzaycya da Daneel'i taklid etmesi iin dikkatle makyaj yaplm olamaz m? Bunu yapmak iin bir sebep var m? Burada aratrmay bir robotun baarabileceinden daha byk bir ustalk ve rahatlkla srdrebilmek istemi olabilirsin. Daneel'in klna girerek sanki soruturmay ben ynetiyormuum gibi davrandn. Ve bylece beni etkili bir biimde kontrol altna aldn. Sonuta beni bir ara olarak kullanyorsun. Diklememi, inadmn tutmasn da istemezsin. Bunlarn hibiri de doru deil, Ortak Elijah. O halde neden karlatmz btn Solaria'llar senin insan olduunu sanyorlar? Onlar robotik uzman! Bu insanlar kandrmak bu kadar kolay m? O kadar insan hata yapyor da bir ben mi yanlmyorum? Bence bu doru olamaz. Aslnda onlar hakllar ve yanlan da benim. Hayr, yanl bu. Bunu kantla. Baley ar ar kk bir masaya doru giderek oradaki pleri ortadan kaldrma nitesini ald. Eer robotsan bunu kolaylkla yapabilirsin. Bana derinin altndaki madeni gster. Daneel, Emin ol... diye balad. Baley sert sert, Madeni gster, dedi. Bir emir bu. Yoksa iinden. emirlere uymak gelmiyor mu? Daneel gmleinin dmelerini at. Gsnn dzgn, bronz derisi seyrek, ak renk tylerle kaplyd. Daneel, parmaklarn sa gsnn altna bastrd. Derisi ve eti hi kanamadan boylu boyunca yarld ve alttaki maden tabakas ldad. Ayn anda Baley masaya dayad elini bir santim kadar saa kaydrd ve parmaklarn dokunma panosuna srd. Bir robot hemen ieri girdi. Baley, Kmldama, Daneel! diye bard Bu bir emir. Hi kmldama! Daneel sanki ruhunu ya da bunun robotlara zg kartn teslim etmi gibi hareketsiz kald. Baley robota haykrd. Odadan kmadan evdeki robotlardan ikisini daha arabilir misin? Robot, Evet, efendim, dedi. Makine adamn radyoyla ard iki robot daha ieri kotular. robot sraya dizilerek durdular. Baley, Delikanllar, dedi. Efendi sandnz bu yarat gryor musunuz? Krmz kl, ciddi bakl alt gz Daneel'e dikildi. Robotlar bir azdan, Onu gryoruz, efendim, diye cevap verdiler. Baley sordu. Bu efendi olduu iddia edilen yaratn iinin madenden yaplm olduunu da gryor musunuz? Onun da sizin gibi bir robot olduunun farknda msnz? Onu sadece insana benzeyecek bir biimde hazrlamlar! Evet, efendim. Onun size verecei emirlere uymak zorunda deilsiniz. Bunu anlyor musunuz? Evet, efendim. Baley, Dier taraftan, diye ekledi. Ben gerek bir insanm. Robotlar bir an kararszca durakladlar. Baley, onlara insana benzeyen bir yaratn aslnda bir robot olabileceini gsterdim, diye dnd. imdi insana benzeyen bir yaratn robot olmadna inanabilecekler mi? Ama sonra robotlardan biri, Siz insansnz, efendim, dedi. Arzl da rahat bir nefes ald. Sonra da, Pekl, Daneel, diye gld. Dimdik durmana gerek yok.

Daniel daha tabii bir tavr taknarak sakin sakin, Yani, diye mrldand. Benim kimliimden phelendiini sylediin zaman aslnda bu oyunu oynamaya hazrlanyordun. Bu robotlara i yzm gstermek istiyordun. Evet, yle. Baley baklarn Daneel'den kararak, bir makine, diye dnd. nsan deil. Bir makineye kallelik edilmez ki. Yine de duyduu utanc tmyle yenemedi. Daneel orada duruyordu, gs hl akt. O duruunda bile yle insanca bir ey, vard ki. Kallelik edilebilecek bir insan hali... Baley, Gsn kapat ve beni dinle, Daneel, dedi. Fiziki bakmdan bu robotla baa kamazsn. Bunun farkndasn deil mi? Bu belli bir ey, Ortak Elijah. yi... imdi, delikanllar... Arzl dier robotlara dnd. nsan ya da efendi hi kimseye bu yaratn bir robot olduunu sylemeyeceksiniz. Hibir zaman! Durum ancak ben ileride baka trl emir verdiim zaman deiecek. Sadece ben emrettiim zaman. Daneel usulca mrldand. Teekkr ederim, Elijah. Baley konumasn srdrd. Ancak bu insana benzeyen robotun ilerime karmasna izin verilmeyecek. Byle bir eye kalkt takdirde onu g kullanarak engelleyeceksiniz. Gerekmedike ona zarar vermeyeceksiniz. Onun benden baka bir insanla balant kurmasna raz olmayacaksnz. Sizden baka robotlarla konumasna da. Grerek ya da balant kurarak hibir insanla ya da robotla konumayacak. Onun yanndan hibir zaman ayrlmayacaksnz. Onu bu odada tutacak, siz de yannda bekleyeceksiniz. Yeni bir emre kadar dier grevlerinizle ilgilenmeyeceksiniz. Emirlerimin hepsi de anlald m? Robotlar bir azdan, Evet, efendim, dediler. Baley tekrar Daneel'e dnd. Artk yapabilecein hibir ey yok. Onun iin bana engel olmaya kalkma. Daneel kollarn geveke iki yanna brakmt. Harekete gemeyerek zarar grmene gz yumamam, Ortak Elijah. Ama bu durumda hareketsiz beklemekten baka yapabileceim bir ey de yok. Bu mantk rtlecek gibi deil. Ben hibir ey yapmayacam. Gvende ve salkl olacan umarm. Baley, ite, btn sorun da bu, diye dnd. Mantk, mantktr. Robotlarn da mantklarndan baka hibir eyleri yok. Mant Daneel'e mat olduunu aklad. Kafas olsayd, ona btn faktrlerin nceden kestirilemeyeceini, kar tarafn bir hata yapabileceini sylerdi... Ama onun kafas yok. Bir robot mantkldr ama akll deildir. Ancak Arzl hl hafif bir utan duyuyordu. Bu yzden dayanamayarak Daneei'i avutmaya alt. Tehlikeye atlacak olsam, bile bu benim grevim. Ayrca tehlikeye atldm da yok! Bu son szleri dier robotlara abucak bir gz atarak telala eklemiti. Bana kendimi tehlikeye atmam iin para veriyorlar, Daneel. Benim grevim insanln zarar grmesini nlemek. Senin grevinin belirli bir insann zarar grmesini nlemek olduu gibi. Anlyor musun? Hayr, anlamyorum, Ortak Elijah. nk seni, bunu kavrayacak biimde yaratmamlar. Bana inan. nsan olsaydn ne demek istediimi de anlardn. Daneel, bunu kabul ettiini belirtmek iin ban nne edi. Baley odann kapsna doru giderken ayakta, hareketsiz bekledi. robot Arzlnn gemesi iin yana ekildiler. Ama fotoelektrik gzleri Daneel'e dikiliydi. Baley bir tr zgrle doru gidiyordu Adamn kalbi bu yzden hzla atmaya balad, sonra bir an durdu sanki. Baka bir robot da dier taraftan kapya yaklayordu. Bir terslik mi olmutu? Baley, Ne var, delikanl? diye homurdand.

Size Gvenlik Mdr Attlebish'in brosundan zel bir mesaj yolladlar, efendim. Baley, robotun uzatt zel haber kapsln ald. Kapsl hemen ald. inden incecik bir yazyla doldurulmu bir rulo kt. Baley armad. Solaria'daki dosyada parmak izi vard herhalde. Kapsl de parmayla dokunduu zaman alacak biimde ayarlamlard. Baley, haberi okudu ve uzun yznde memnunluk dolu bir ifade belirdi. Attiebish, Baley'nin istediklerini 'grmesine' izin veriyordu. Ancak bu, konumay dnd kimselerin kiisel isteklerine de balyd. Attiebish herkesten 'Ajan Baley ve Ajan OlivaW'a gereken kolayl gstermelerini' srarla istiyordu. Attiebish boyun emi, stelik Arzlnn adn da ne yazmt. Bu hayra alametti. Artk Baley aratrmay istedii gibi yrtebilecekti. ** Baley yine bir hava tatndayd, New York'tan Washington'a yapt yolculuk srasnda olduu gibi. Ama bu kez tatn pencereleri kapatlmamt. Camlar saydamd. Parlak gneli bir gnd. Hava akt. Baley'nin oturduu yerden pencereler mavi lekeler gibi gzkyorlard. zellikleri olmayan, dmdz, mavi panolar. Arzl olduu yerde bzlmemeye alyor, ancak dayanamad zaman ban dizlerine dayyordu. Bu ikenceyi kendisi semiti. Kazand zafer, nce Attlebish'i, sonra da Daneel'i yenmesinin yolat o garip zgrlk duygusu. Uzayclara kar Arzn gururunu kurtarm olduu inanc onu hemen hemen byle bir ey yapmaya zorlamt. Baley, nce aklk yerde kendisini bekleyen uaa doru gitmi, o srada deta sarho gibi bir ba dnmesi hissetmiti. Neredeyse bundan zevk alacakt. Manyaka bir gvenle de pencerelerin rtlmemesini emretmiti. imdiyse, buna almam gerekiyor, diye dnyor ve kalbi deli gibi arpp, boazna bir yumruk tkanncaya kadar o mavi lekelere bakyordu. Zaman zaman gzlerini yummak ve yzn kollarna gmmek zorunda kalyordu. Aradaki sreler gitgide daha ksalmaya balamt. Gveni yava yava tkeniyor, yeni doldurduu silah bile o eski cesaretine kavumasn salayamyordu. Baley, saldr planndan baka bir ey dnmemeye alyordu. nce bu gezegene zg gelenek ve detleri renecekti. Arka plan hazrlamas artt. Ondan sonra her eyi bunun nne yerletirecekti. Ancak bu yoldan olaylarn ne anlama geldiklerini anlayabilirdi. Sonra... bir sosyologla grecekti. Robotlardan birine Solaria'nn en tannm sosyoloji uzmannn kim olduunu sormutu. Robotlarn insan rahatlatan bir zellikleri vard: Soru sormuyorlard. Robot sosyologun adn ve gerekli bilgiyi verdikten sonra, Kendisi imdi le yemeindedir, demiti. Bu nedenle balantnn ertelenmesini isteyebilir. Baley sert sert, le yemeinde mi? diye barmt. Samalama! leye daha iki saat var. Robot aklamt. Ben yerel saati kullanyorum, efendim. Baley ona hayretle bakm, sonra durumu anlamt. Topraa gml Kentlerle dolu Arzda gndz ve gece, uyanklk ve uyku zamanlar insanlar tarafndan kararlatrlan srelerdi. Bunlar toplum ve gezegenin ihtiyalarna gre ayarlanmlard. Oysa plak gnein altnda yatan byle bir gezegende, gndz ve gece konusunda bir ayarlama yapmak imknszd. nsanlar doal sreleri kabulleniyorlard ister istemez. Baley, dnerken bir ksm karanlklarken dier yan aydnlanan bir kreyi hayalinde canlandrmaya almt. Bunu baaramam, zaman gibi nemli bir

eyi gezegenin hareketlerinin kararlatrmasna izin verdikleri iin stn Uzayclar horgrmt. Onunla yine balant kurulsun, diye emretmiti robotlara. Uak indii zaman onu, bahede bekleyen robotlar karladlar. Tattan tekrar ak havaya kan Baley fena halde titrediini farketti. Yaknndaki robotlardan birine, 'Dur da kolunu tutaym, delikanl, diye mrldand. Sosyolog onu uzun bir koridorun sonunda bekliyordu. Sinirli sinirli glmseyerek, Ho geldiniz, Bay Baley, dedi adam. Nefesi kesilmi olan Arzl bayla selam verdi. Ho bulduk... Ltfen pencereleri kapattrr msnz, efendim. Sosyolog, Onlar kapatld bile, diye ack!ad. Benim Arz konusunda biraz bilgim var. Ltfen beni izleyin. Baley, robotlarn yardm olmadan yrmeyi baard. Sosyoloji uzmann epey uzaktan takib ederek, karmak koridorlar ve hollerden geti. Sonunda kendisini byk ve ssl bir salonda buldu. Bir koltua yerleirken dinlenme frsat bulduu iin sevindi. Odada kemerli, kk blmeler vard. Bunlara pembeli altnl heykeller konulmutu. Bu soyut figrler anlamlarn hemen aklamyor ama gz okuyorlard. Kedeki byk, sanda benzeyen bir eyden beyaz silindirler sarkyordu. Altta bir dizi pedal grlyordu. Bir mzik aletine benziyordu bu. Baley karsnda duran sosyologa bakt. Uzayc, Baley daha nce onunla balant kurduu zamanki gibiydi. Grntsnden farkl deildi yani. Uzun boylu ve zayft. Salar bembeyaz, yz dikkati ekecek kadar ke, burnu da iriydi. ukura kam gzleri zekyla parlyordu. Ad Anselmo Ouemot'du. ki adam bir an birbirlerini szdler. Sonunda Baley artk normal bir sesle konuabileceine karar verdi. Ama ilk szleri aratrmayla ilgili deildi ve bu szleri planlamamt da. Arzl, Bir iki iebilir miyim? diye sordu. ki mi? Sosyologun sesi hoa gitmeyecek kadar tizdi. Su mu istiyorsunuz? Alkoll bir ikiyi tercih ederim. Sosyologun yznde sanki misafir arlamay pek bilmiyormu gibi endieli bir ifade belirdi. Baley, tabii yaptm doru deil, diye dnd. Herkesin birbirinin grntsyle konutuu bu dnyada kimse yemeini ve ikisini bir bakasyla paylamyor. Bir robot Arzlya zarif, mineli bir fincan getirdi. Bunun iinde uuk pembe bir sv vard, Baley ikiyi ihtiyatla koklad. Daha da byk bir ihtiyatla bundan bir yudum ald. Sv aznda bir scaklk brakarak buharlat. Boazna ho bir tad yayld. Baley bu kez az dolusu bir yudum almaktan kanmad. Ouemot, Daha iki isterseniz... dedi. Hayr, teekkr ederim. imdi istemem. Beni grmeye raz olmanz byk nezaket, efendim. Ouemot glmsemeye alt ama bunu baaramad. Byle bir eyi uzun bir zamandan beri yapmamtm. Evet. Bu szleri sylerken neredeyse skntl skntl kmldanacakt. Baley, Herhalde bu size bir hayli zor geliyor, dedi. yle. Ouemot birden dnerek odann dier ucundaki bir koltua doru gitti. Koltuu yana doru evirerek oturdu. Bylece Baley'e de yan dnm oluyordu. Eldivenli ellerini birbirlerine kenetledi. Burun kanatlar titreyip duruyordu. Baley ikisini bitirince scakln kollaryla bacaklarna yayldn hissetti. Eski gvenine biraz kavuur gibi olmutu. Burada bulunmam sizde nasl duygu uyandryor. Dr. Quemot? Sosyolog, Bu fazia kiisel bir soru, diye mrldand.

Bunu biliyorum. Ama sizinle daha nce grtm zaman bir cinayet olayn soruturduumu ve pek ok soru sormak zorunda olduumu anlatmtm. Bu sorulardan bazlar kiisel olacaktr. Kanlmaz bir ey bu. Ouemot, Size yerdim etmeye alacam, dedi. Ama sorularnzn doru drst eyler olacaklarn umarm. Konuurken Baley'e hi bakmyordu. Bazen Arzlya bir gz atyor ama sonra baklarn ondan karyordu. Baley, Duygularnz srf merak yznden sormadm, diye aklad. Bu soruturmalarm asndan nemli bir nokta. Nasl nemli olabilir? Bunu anlyamyorum. Bu dnya konusunda mmkn olduu kadar ok bilgi toplamam gerekiyor. Solaria'llarn olaan konularda neler hissettiklerini renmeliyim. Bunu anlyorsunuz deil mi? uemot artk detektife hi bakmyordu Ar ar, On yl nce karm ld, dedi. Onu grmek bile benim iin hibir zaman kolay olmazd. Ama insan zamanla byle eylere katlanmasn reniyor. Karm da insan rahatsz eden tiplerden deildi. Bana yeni bir e izni verilmedi. nk ben ey... ey... ey yan getim... Baley'e sanki uygun kelimeleri onun sylemesini bekliyormu gibi bakt. Arzl ona yardm etmeyince de alak sesle ekledi. Baba olma yan. Karm da olmad iin artk bu grme olayn iyice unuttum. Baley srar etti. Peki, insan byle bir anda neler hissediyor, Panie mi kapldnz? Arzl uaktaki durumunu dnyordu. Hayr. Panie koplmadm. Ouemot Baley'i grmek iin bir an ban evirdi. Sonra da hzla dnd. Sizinle ak konuacam, Bay Baley. Bana kokunuzu alyormuum gibi geliyor. Baley farkna varmadan koltukta arkasna yasland. Fena halde mahcup olmutu. Kokumu mu? Ouemot, Tabii aslnda bu bir kuruntu, dedi. Kokunuz olup olmadn syleyemem. Bunun keskin olup olmadn da. Ama ok kuWetli bir kokunuz da olsa burnumdaki filtreler bunu duymam engellerler. Oysa hayal gc... Omzunu silkti. Anlyorum. Durum daha da kt. Kusuruma bakmayn, Bay Baley ama bir insanla gerekten kar karya geldiim zaman sanki yapkan bir ey bana dokunmak zereymi gibi bir duyguya kaplyorum. Olduum yerde bzlp kalyorum. ok feci bir duygu bu. Baley dnceli bir tavrla kulan ovutururken fkesini yenmeye alt. Neticede bu Sosyologun basit bir olaya kar gsterdii anormal bir tepkiydi. Arzl, yle mi? dedi. Beni grmeye hemen raz olmanza atm. Herhalde durumun bu kadar kt olacan tahmin ediyordunuz. yle. Ama merakm da uyanmt. Siz bir Arzlsnz. Baley alayla, bu ancak beni grmemesi iin bir neden olabilirdi, diye dnd. Ama sadece, Bu nemli mi? dedi. Kesik kesik konumaya balayan Ouemot'un sesinde heyecan vard imdi. Bu kolaylkla aklayabileceim bir ey deil. Bunu kendime bile doru drst aklayamadm. On yldan beri sosyoloji alannda alyorum. Gerekten alyorum. Yepyeni ve artc teoriler gelitirdim. Temelde doru bunlar. te bu teorilerden biri nedeniyle Arz'a ve Arzliara kar olaanst bir ilgi duyuyorum. Anlayacanz... Solaria toplumunu ve buradakilerin yaama tarzlarn incelediiniz takdirde bir eyi hemen farkedersiniz. Bu toplum ve yaantnn Arzdakine ok benzediini... ON Baley dayanamayarak bard. Ne?

Uzun bir sessizlik oldu. Ouemot, omzunun zerinden bakt ve sonunda, Kasdettiim Arzn imdiki kltr deil, diye aklad. Hayr. Baley, Ya? dedi. Ben gemii kasdettim. Arzn eski tarihini. Bir Arzl olduunuz iin bu tarihi de bilmeniz gerekir. Baley ihtiyatla mrldand. Film kitaplar inceledim elbette. Ah, o halde anlyorsunuz... Bir ey anlamayan Baley, Size ne istediimi iyice anlatmama izin verin Dr. Ouemot, dedi. Bana Solaria'nn dier D Dnyalardan neden bu kadar farkl olduunu anlatmanz istiyorum. Tabii bu mmknse. Neden burada bu kadar robot var? Niin Solaria'llar byle davranyorlar? Konuyu deitirdiim iin zr dilerim. Ouemot glmsedi. Solaria'yla dier D Dnyalar karlatrmam istiyorsunuz deil mi? Solaria'yla Arz deil. Ben Arz ok iyi biliyorum, efendim. Nasl isterseniz. Sosyolog hafife ksrd. Koltuumu tmyle evirmemin bir sakncas yok deil mi? Byle daha... daha rahat olacak. Baley souk souk, Nasl isterseniz, Dr. Ouemot, dedi. yi. Bir robot Ouemont'un alak sesle verdii emirle koltuu dndrd. Sosyolog buna yerleti. Koltuun yksek arkal yznden Baley Solaria'ly gremiyordu. Ouemot'un sesi canland. Hatta kalnlap glendi. lk insanlar Solaria'ya yz yl kadar nce yerletiler. Buraya ilk gelenler Nexonia'lydlar. Nexon'u biliyor musunuz? Korkarm bilmiyorum. Nexon, Solaria'ya ok yakndr. Sadece iki parsek tededir bu. Hatta Galakside birbirine en yakn olan, yerleilmi iki dnya Solaria ve Nexon'dur, Solaria'da insanlar buraya yerlemeden nce de canllar vard. Ve gezegen insanlarn yaamas iin ok uygundu. Solaria'nn zengin Nexon'lularn ilgisini ekecei belli bir eydi. Bu insanlarn kendi gezegenleri kalabalklarken uygun bir hayat standardna gre yaamalar da giderek zorlayordu. Baley adamn szn kesti. Kalabalklarken mi? Ben Uzayclarn nfusu her zaman kontrol altnda tuttuklarn sanyordum. Solaria'da bu yaplyor, ama genellikle D Dnyalarda kontrol biraz gevek... Szn ettiim srada Nexon'da yayanlarn says iki milyonu bulmak zereydi. Nfus fazla olduu iin her ailenin sahip olabilecei robot says da dondurulmutu. Bu yzden durumlar iyi olan Nexon'lular Solaria'da yazlk kkler yaptrdlar. Gezegen verimliydi ve iklimi yumuakt. Tehlikeli hayvanlar da yoktu. Solaria'ya yerleenler kolaylkla Nexon'a gidebiliyorlard. Solaria'dayken ise istedikleri gibi yayorlard. Malikaneleri istedikleri kadar byk olabiliyordu. nk gezegen botu, yer bir sorun deildi. Topraklarn ilenmesi de bir problem yaratmyordu. nk alacak saysz robot vard. Robotlarn says o kadar artt ki sonunda onlarn radyoyla balant kurmalar saland. Bylece bizim o nl robot endstrimiz balad. Kltr insanlar bulular yapmaya zorlar. Yanlmyorsgm bu cmle benim buluum. Quemot hafif bir kahkaha att. Baley'nin koltuun yksek arkal yznden gremedii bir iaret zerine bir robot Sofaria'lya detektifin daha nce itiine benzer bir iki getirdi. Arzlya iki vermediler. Baley de iki istememeye karar verdi. Ouemot konumasn srdrd. Durumu inceleyenler iin Solaria'da yaamann stn yanlar ok belirliydi. Solaria'da oturmak moda oldu. Baka Nexon'lular da gezegende ev yaptrttlar. Solaria benim 'villa gezegeni' diye tanmladm bir yer

halini ald. Gezegene yerleenler Solaria'da gitgide daha fazla kalmaya baladlar. Sonunda btn yl burada geirir oldular. Nexon'daki ilerini yardmclar ynetiyordu. Solaria'da robot fabrikalar kuruldu. iftlikler ve madenler ustalkla altrld ve sonunda retilen maddeler ihra edilmeye baland. Ksacas, Solaria'nn yz yldan daha ksa bir sre iinde Nexon kadar.kalabalklaaca ortaya kt. Byle elverili yeni bir dnya bulmak, sonra da bunu baz eyleri nceden yavrayamamak yznden kaybetmek gln olacakt. Size karmak bir politikadan uzun uzun sz etmek istemiyorum, Bay Baiey. Sadece unu aklamam yeterli olur sanrm. Solaria, bamszln ilan etmeyi baard. Ve bunu savamak zorunda kalmadan kabul ettirdi. D Dnyalara zel robotlar salayan bir kaynakt. Bu sayede dostlar kazanmtk, onlarn da bu konuda yardmlar oldu. Bamszlmz ilan eder etmez ilk i nfusun belli mantk snrlarn amamasn saladk. imdi gleri ve doumlar kontrol ediyoruz. Kullandmz robotlarn saylarn ve uzmanlk alanlarn arttrarak btn ihtiyalarmz karlyoruz. Baley, Solaria'llar neden birbirlerini grmeyi istemiyorlar? diye sordu. Ouemot, koltuun yanndan ona bir gz att, sonra da hemen ekildi. Bu kanlmaz bir sonutu. Pek byk topraklarmz var. Yirmi be bin kilometrekarelik bir malikane grlmemi bir ey deil. Tabii en byk malikane ve iftliklerde verimsiz topraklar da bulunuyor. Benim kendi topraklarm iki bin altyz kilometrekare. stelik her kar da verimli. Her ne hal ise... Solaria'da bir insann toplumdaki yerini her eyden ok sahip olduu topraklarn genilii belirler. Geni topraklarn yararlarndan biri de u: malikanede istediiniz gibi dolalabilmesi ve komusunun bahesine girme tehlikesinin pek olmamas. Komunuzla karlamak tehlikesi de. Anlyor musunuz? Baley omzunu silkti. Galiba anlyorum. Ksacas, bir Solaria'l komusuyla karlamamakla nr. Ayrca robotlar topraklar ok iyi ynetiyorlar. Bu topraklar kendi kendilerine de yetiyorlar. Onun iin insann komusunu grmesi iin bir neden yok... Evet ne diyordum? Komularnz grmeme istei balant kurma aygtlarnn gitgide daha mkemmellemelerine yol at. boyutlu grnt makineleri gelitike, insann komusunu grme nedenleri de gitgide azald. Bu, bir tr ksr dngyd. Anlyor musunuz? Baley, Buraya bakn. Dr. Ouemot, dedi. Anlayabilmem iin hereyi bu kadar basitletirmenize gerek yok. Ben bir sosyolog deilim ama niversitede gerekli btn temel kurslara devam ettim. Baley, istemeye istemeye alak gnlllkle ekledi. Tabii o bir Arz niversitesiydi. Bunu Solaria'lnn ayn gerei daha gurur krc deyimlerle aklamasn engellemek iin sylemiti. Ama matematikten anlarm. Matematikten mi? Ouemot son heceleri sylerken sesi tiz bir gcrt halini ald. Robotikte kullanlan hesaplar kasdetmiyorum. Onlar anlayamam. Ama sosyoloji formllerine aklm erer.. rnein, Teramin likilerini bilirim. Neyi, efendim? Belki Solaria'da bu formln ad bakadr. Ayrcalklar verildii zaman karlalan zorluklarn diferansiyeli (k.z/a)x... Siz neden sz ediyorsunuz? Bir Uzaycnn sert ve otoriter sesiydi bu. Baley aknlkla sustu. nsanlar bir patlama olmadan ynetmeyi renmek iin gereken temel bilgilerin arasnda 'verilen ayrcalklarla karlalan zorluklarn oran' da var, diye dnd.

Birine bir nedenle genel banyolarda bir du blmesi verildii zaman, bakalar ayn lkse erimek iin sabrla beklerler. x in deeri evre ve insan karakterindeki bilinen deiikliklere gre farkllk gsterir, Teramin likileri forml btn bunlar nitelik asndan izah eder. Ama bu dnyada herkese ayrcalk tannm. Hi kimse herhangi bir zorlukla karlamyor. Onun iin de Teramin likileri nemini kaybetmi olabilir. Belki de ben yanl rnek setim. Baley tekrar abalad. Buraya bakn, efendim, insanlarn birbirlerini grme konusundaki pein yarglarnn giderek arttn renmek iyi bir ey. Ama bunun bana bir yarar yok. Ben bu pein yargnn kesin bir analizini istiyorum. O pein yargy ancak bu yoldan etkisiz bir hale sokabilirim. Herkesi beni grmeleri iin ikna etmek istiyorum. imdi, sizin beni grdnz gibi... Ouemot, Bay Baley, dedi. nsanca duygular, bunlar sanki bir pozitronik beyine balym gibi inceleyemezsiniz. Bunun yaplabileceini sylediim yok. Robotik, tmdengelimli bir bilimdir. Sosyoloji ise tmevarmsal. ki konuya da matematik uygulanabilir. Bir an sessizlik oldu. Sonra Ouemot titrek bir sesle, Bir sosyolog olmadnz itiraf ettiniz, diye mrldand. Biliyorum. Ama bana sizin bir sosyoloji uzman olduunuzu sylediler. Gezegenin en iyi sosyologu sizmisjniz. Gezegendeki tek sosyolog benim. Hatta bu bilimi benim yarattm da syleyebilirsiniz. Yo? Baley ondan sonraki sorusunu sormadan nce bir an duraklad. Bu kendisine bile kstaha geliyordu. Bu konudaki kitaplar incelediniz mi? Baz Aurora kitaplarn okudum. Ya Arzdaki kitaplar? Arzdakileri mi? Ouemot endieyle gld. Arzn bilimsel eserlerini okumak aklma gelmedi. Sakn krlmayn. ok zldm. Sizden kesin bir bilgi alacam umuyordum. Bylece dierleriyle kar karya konuabilecek... Ouemot acayip, hrltl bir sesle anlalmaz bir eyler syledi. Oturduu koltuk geriye doru kayarak mthi bir grltyle devrildi. Baley sosyologun bouk bouk, zr dilerim, dediini duydu. Sonra da adamn beceriksizce kotuunu ve telala odadan frladn grd. Arz kalarn kaldrd. Bu sefer ne syledim? Yakub adna! Hangi yanl dmeye bastm? Baley, kararszca ayaa kalkmaya yeltendi. Robot, Efendim, dedi. Bana efendimin sizinle birka dakika sonra greceini bildirmem emredildi. Grntsyle konuacaksnz. Grntsyle mi, delikanl? Evet, efendim. O arada belki bir iki daha istersiniz. Baley'nin dirseinin dibine yine pembe sv dolu bir kap konuldu. Bu kez buna bir tabak dolusu scak ve mis kokulu ekerleme de ilave edilmiti. Baley tekrar koltua yerleti. kiden bir yudum aldktan sonra kadehi masaya koydu. ekerleme aza ilk alndnda sert ve scakt, ama stndeki kabuk hemen ufalanyordu. i daha da scak ve yumuakt. Baley bunun tadn tahlil edemedi. Kendi kendine, belki de bu Solaria'ya zg baharatla yaplyordur, dedi. Sonra Arzn mayadan tretilen, kstl yiyeceklerini dnd. Acaba D Dnya rnlerinin tadnda yaplan mayalar iin bir pazar bulunabilir mi? Ouemot birdenbire ortaya karak karsna gelince dald dncelerden uyand. Solaria'l daha kk bir koltukta oturuyor ve ona bakyordu. Odann duvarlar ve zemini Baley'nin bulunduu salonunkine hi uymuyordu. Ouemot glmsedii iin

yzndeki ince izgiler iyice derinlemilerdi. in garibi, bu, gzlerinin daha canl ve yznn de daha gen durmasna neden oluyordu. Sosyolog, Sizden binlerce defa zr dilerim, Bay Baley, dedi. Yanmda olmanza dayanabildiimi sanyordum. Ama aslnda kendimi kandryormuum. Sinirlerim iyice gerilmiti. Kullandnz kelimeler birdenbire kendimi kaybetmeme neden oldu. Hangi kelimeler, efendim? Dierleriyle kar karya konumaktan sz ediyordunuz... Ouemot ban sallayarak abucak dudaklarn yalad. Bundan sz etmek istemiyorum. Ne demek istediimi anladnz sanrm. O szler gzlerimin nnde korkun bir sahnenin belirmesine neden oldu. Sanki ikimiz... ikimiz de birbirimizin nefesini iimize ekiyorduk. Titredi. Bunu tiksinti verici bulmuyor musunuz? Konuya bu adan baktm hi sanmyorum. Pek pis bir det bu. Siz o szleri sylerken gzlerimin nnde bu sahne canland. O zaman gerekten ayn odada olduumuzu anladm. Karlkl oturmuyorduk ama cierlerinizden verdiiniz hava herhalde bana kadar geliyordu. Ve benim cierlerime doluyordu. ok duyarl bir insan olduum iin... Baley, Solaria'nn atmosferindeki molekller binlerce ciere girip kyor, diye hatrlatt. Yakub adna! O hava kurbaalarn da cierlerine doluyor. Balklarn solungalarna da! Bu doru. Ouemot zntyle yanan uuturdu. Ama bunu dnmemeyi tercih ederim. Yalnz deminki acil bir durumdu. Yani siz gerekten benimle ayn odadaydnz. kimiz de ayn havay soluyorduk. imdi grntmle konutuunuz iin alacak kadar rahatm. Ben yine de evinizdeyim. Dr. Ouemot. te rahatlam olmam da beni bu yzden artyor. Evimdesiniz ama boyutlu aygt her eyi deitiriyor. Neyse... Hi olmazsa artk bir yabancy grmenin ne demek olduunu biliyorum. Bunu bir daha denemeye .kalkmayacam. Bu szlerinizden grmek konusunda bir deney yaptnz anlalyor. Uzayc, Bir bakma, dedi. Galiba yle. Bu pek de nem verdiim bir konu deildi. Beni sarst ama deney yine de baarl oldu. Bunu kaydedebilirim. Baley ard. Neyi kaydedeceksiniz? Duygularm tabii! Ouemot Arzlnn akn baklarna ayn biimde karlk verdi. Baley iini ekti. Baka baka eylerden sz ediyorlard. Hep byle oluyordu. Bunu sormamn bir nedeni vard, diye mrldand. Duygusal cevaplar lecek baz aletleriniz olduunu sanyordum. Mesela bir elektroensefalograf. Bo yere etrafna baknd. Tabii bu prize taklmadan alabilen bir cep modeli de olabilir. Arzda byle makineler yok. Solaria'l souk bir tavrla, Gere olma dan da kendi duygularmn zelliklerini kavrayabilirim sanrm, dedi. Duygularm yeteri kadar belirgindiler. Baley, Evet, tabii, diye balad. Ama nicelikle ilgili analiz iin... Ouemot huysuzca, Neden sz ettiinizi anlyamyorum, diye sylendi. Zaten ben size baka bir eyi anlatmaya alyorum. Kendi te orimi. Hibir kitapta grmediim, bana gurur veren bir teori bu... Baley sordu. Bu nedir, efendim? Solaria kltrnn Arzn gemiindeki bir uygarla dayandn aklayan bir teori. Baley iini ekti. Solaria'lnn bunu anlatmasna izin vermedii takdirde adamn sonra onunla i birlii yapmaya yanamayacan anlyordu. Ve bu uygarlk?

Ouemot bard. Sparta! Ban iyice arkaya att ve kta parlayan salar bir an bir haleye benzedi. Sparta'dan sz edildiini duymu olduunuzdan eminim! Baley rahatlad. Daha genken Arzn gemiiyle ok ilgilenmiti. Birok Arzl iin ekici bir konuydu bu. O gnlerde Arz stnd nk yalnz bir dnyayd. Arzllar kainatn efendisiydiler. nk Uzayclar yoktu. Ama Arzn uzun bir gemii vard. Ouemot da Baley'nin bilmedii bir adan sz edebilirdi. Bu da Arzly ok utandrrd. Ama imdi.. Baley ihtiyatla, Evet, dedi. Bu konuda baz filmler grdm. yi. yi. imdi... Sparta'nn en stn olduu devirde lkedeki gerek vatandalarn says ok azd. Tam Spartallarn yani. Perioesi denilen ikinci snf insanlarn says daha fazlayd. Helot diye tanmlanan esirler ise bir hayli kalabalkt. Sportallarla Helotlar arasndaki oran bire yirmiydi. Ve Helotlar insandlar. nsanca duygular ve kusurlar olan kimseler. Spartallar, Helotlarn ok kalabalk olmalarna karn baaryla ayaklanamamalar ii^ askerlik konuunda birer uzman haline geldiler. Her biri askeri bir makine gibi yaad. Ve toplum amacna eriti. Hibir Helot ayaklanmas baarl olamad. te biz Solaria'daki insanlar da bir bakma Spartallar gibiyiz. Bizim de Helotlarmz var. Ama onlar insan deil birer makine. Robotlar isyan edemezler. Saylar Spartallarla Helotlar arasndaki orann bin kat da olsa onlardan yine korkmayz. te bylece Spartann iine kapank toplumunun btn iyi taraflarndan yararlanyoruz. Ve bu uurda sk ve kat bir programa uymak zorunda deiliz. Onun yerine kendimize model olarak eski Atinann kltr ve sanata nem verilen yaantsn alabiliriz. Onlar da Spartallarla adatlar ve... Baley atld. Atinayla ilgili filmleri de grdm. Ouemot daha dosta bir tavr taknd. Uygarlklarn yaps her zaman piramit biimi olmutur. nsan toplum yapsnn doruuna trmanrken mutluluu izlemek iin daha fazla zaman ve frsat bulur. Yine bu trmanma srasnda bunlarn zevkini daha fazla karan kimselerin saysnn giderek azald da grlr. Tabii yerlerinden kaydrlan kimselerin says da artar. unu da unutmayn, mutlak bir lye gre bu piramidin alt tabakalarnn durumlar ne kadar iyi olursa olsun bunlar yine de doruktakilere oranla baz eylerden yoksun saylrlar. rnein... Solaria'daki en fakir insann durumu bile, Arzdaki aristokratlarnkinden ok daha iyidir, oysa Solaria'daki aristokratlara gre yine de kt durumda saylrlar. Ve onlar kendilerini dnyalarndaki efendileriyle karlatrrlar. ;<Bu nedenle sradan bir insan toplumunda her zaman sosyal srtmeler olur. Toplumda bir devrimi veya bir ayaklanmay nleme abas ya da byle bir hareket baladktan sonra bunu bastrmaya almak pek ok acya yof aar. Tarih byle olaylarla doludur. Burada, Solaria'da piramidin doruundaki insaniar kendi balarna bir grup oluturuyorlar. Baz eylerden yoksun kalan kimselerin yerJerindeyse robotlar var. Bizimki yeni bir toplum. Gerekten de ilk toplum. Smer ve Msr iftileri kentleri yarattklarndan beri grlen ilk byk toplumsal bulu. Arkasna yaslanarak glmsedi. Baley ban sallad. Bu buluunuzu yaynladnz m? Ouemot bunu nemsemiyormu gibi bir tavr taknd. Belki ileride bir gn yaynlarm. Bunu henz yapmadm. Bu benim nc eserim. Onlarn kapsam da bu kadar geni miydi? O eserlerimin sosyolojiyle bir ilikileri yoktu. Grdnz u eserler... Ouemot, heykelleri iaret etti. ...benim. Ayrca besteler de yaptm. Ama artk yalanyorum. Rikaine De1marre da her zaman tatbiki sanatlarn gzel

sanatlardan daha stn olduunu idia ederdi. Sonunda sosyolojiyle ilgilenmeye karar verdim Baley, Delmarre'n yakn dostunuz olduu anlalyor, dedi. Birbirimizi tanrdk. Benim yamda bir insan Solaria'daki yetikinlerin hepsini tanma frsatn bulur. Rikaine Delmarre'la gerekten iyi dost olduumuzu kabul etmemek iin bir neden yok. Delmarre nasl bir insand? Nedense bu isim Baley'nin gzlerinin nnde Gladia'nn hayalinin belirmesine yol amt. Detektif, gen kadnn son grd anki halini hatrlad. Gladia ona ok kzm, fkeden yz hatlar arplmt. Ouemot'un yznde biraz dnceli bir ifade belirdi. Deerli bir insand o. Solaria'ya ve bu yaam tarzna ok balyd. Yani bir idealistti. Evet. Kesinlikle. Bu, onun feotus mhendisliini gnll olarak kabul etmesinden de anlalyordu. Feotoloji tatbiki bir sanatt. Size onun bu konudaki dncelerini de syledim.; Bu ii gnll olarak istemek olaanst bir davran mdr? Sizce byle... Ah, Arzl olduunuzu unutuyorum. Evet, gerekten olaanst bir davrant. Bu szn ettiim yaplmas gereken bu iti. Ama hi kimse bu grevi istemiyordu. Genellikle bu ie birka yl iin biri atanyordu. Seilen insan da bu durumdan hi holanmyordu. Oysa Delmarre grevi gnll olarak stlendi, hayat boyunca bunu yapmaya raz oldu. Durumun, zorla seilen isteksiz uzmanlara braklamayacak kadar nemli olduunu dnyordu. Sonunda beni de ikna etti: Tabii ben o ii hibir zaman gnll olarak kabul etmezdim. Ayrca bu Delmarre iin byk bir zveri saylrd. nk o kiisel temizlik ve salk konusunda deta bir fanatikti. inin ne olduunu hl kavrayabilmi deilim. Ouemot'un krk yanaklar hafife kzard. Bunu Delmarre'n asistanyla konumanz daha doru olmaz m? Baley, Bana daha nce Delmarre'n bir asistan olduunu sylemek gereini duysalard, dedi. Onunla oktan konumu olurdum. Ouemot mrldand. Buna zldm. Ama Delmarre'n bir asistan olmas da onun toplumsai sorumluluklarn ne kadar ciddiye aldn gsteren dier bir kanttr. Daha nce bu ii yapan uzmanlarn yardmclar yoktu. Ama Delmarre uygun bir gen bulunmasnn art olduunu dnyordu. Onu kendisi eitecek ve emekliye ayrld ya da ... ey ... ld zaman yerine tam bir profesyonel de brakm olacakt. Yal Solaria'l derin derin iini ekti. O ld ve ben hl yayorum. Oysa Delmarre benden ok genti. Onunla satran oynardk. Sk sk. Bunu nasl yapardnz? Ouemot kalarn kaldrd. Uygun biimde. Yani birbirinizi grr mydnz? Solaria'lnn yznde dehet dolu bir ifade belirdi. Bu da nereden aklnza geldi? Ben byle bir eye katlanabilseydim bile Delmarre buna kesinlikle raz olmazd. Feotal mhendislik onun duygularn krletirmemiti. ok titiz bir adamd o. O halde nasl? ki tahta olduktan sonra herkes karlkl satran oynayabilir. Solaria'l ani bir hogryie omzunu silkti. Eh, tabii siz Arzlsnz. Srdm talar onun tahtasnda iaret edilirdi. Onunkiler de benim satran tahtamda. Basit bir eydi bu. Baley, Bayan Delmarre' tanyor musunuz? diye sordu. Birbirimizle balant kurduumuz oldu. Gladia Delmarre g alan ressamdr. Eserlerinden bazlarn grdm. Bir bakma gzel eylerdi bunlar. Ama Gladia'nn sanat eserleri yaratt sylenemezdi. Yaptklar dikkat ekiyordu, ite o kadar.

Yine de bunlar insan elendiren, ve Gladia'nn zeki bir kadn olduunu ortaya koyan eylerdi. Sizce Gladia kocasn ldrebilir miydi? Bu konuyu hi dnmedim. Kadnlar artc yaratklardr. Ama bu olayn tartma gtrecek bir taraf da yok. yle deil mi? Rikaine Delmarre'a ancak kars onu ldrecek kadar yaklaabilirdi. Delmarre, hibir durumda bir bakasyla konumaya raz olmazd. Son derecede titizdi, belki de titiz kelimesi yanl. Delmarre'n hibir anormal taraf yoktu. Sapk bir yan yani. O iyi bir Solaria'lyd. Baley sordu. Beni gerekten grmeye raz olmay sapka bir ey diye tanmlar msnz? Ouemot, Evet, dedi. Tanmlarm sanrm. Bence bunun mstehcen bir yan var. Delmarre' siyasi nedenlerle ldrm olabilirler mi? Ne? Ondan 'geleneki' diye sz edildiini duydum. Ah, hepimiz de yleyiz. Yani Solaria'da Geleneki olmayan bir grup var m? Ouemot ar ar, yle kimseler olduunu sanyorum, diye cevap verdi. Onlar geleneklere fazla bal olmay tehlikeli buluyorlar. Nfusumuzun azl zerinde duruyorlar. Dier dnyalarn bizden ok kalabalk olduunu unutamyorlar. Dier D Dnyalar bize saldrdklar takdirde kendimizi savunamayacamz dnyorlar. Aptalca bir dnce tarz bu. Bu szn ettiim tipte insanlarn says az. Ve onlarn gl olduklarn sanmyorum. Neden onlarn dnce biimlerinin aptalca olduunu sylyorsunuz? Nfuslar arasndaki byk farka ramen durumu Solaria lehine dengede tutacak bir ey mi var? rnein yeni bir silah? Evet bir silah var, ama bu yeni bir ey deil. Szn ettiim bu insanlar da aptal deil de kr. Bu silahn devaml kullanldnn ve ona kar koyulamayacann farknda bile deiller. Baley'nin gzleri ksld. Ciddi misiniz? Tabii. Bu silahn nasl bir ey olduunu biliyor musunuz? Hepimizin de bilmesi gerekir. Durup da dnrseniz Siz de bunu bildiinizi anlarsnz. Belki durumu bakalarndan biraz daha kolaylkla grmemin nedeni sosyolog olmam. Bu aslnda bir silah gibi kullanlmyor. Kimseyi ldrmyor, insana zarar vermiyor. Ama bu haliyle yine de kar konulamayacak bir ey. Kimse bu silah farketmiyor. Onun iin de ok daha etkili. Baley sinirlendi. Bu ldrc olmayan silah nedir? Ouemot, Pozitronik robot, dedi. ON BR Baley bir anda buz kesildi. Pozitronik robot, Uzayclarn Arzllardan stn olduklarn belirten bir simgeydi. Yeterli bir silah saylr bu. Baley, sesinin titremesine engel olarak, Bu bir ekonomik silah, dedi. Solaria, gelitirilmi modeller kayna olarak D Dnyalar iin nemli. Bu nedenle de o gezegenler Solaria'ya zarar vermeyecekler. Ouemot kaytszca mrldand. Bu apak bir durum: Ve biz bu sayede bamszlmz ilan edebildik. Oysa ben baka bir ey kasdediyorum. Daha ince, daha kozmik bir eyi. Gzlerini parmaklarna dikmiti. Kafasndan bir takm soyut dnceler getii anlalyordu. Baley, Bu da sizin sosyolojik teorilerinizden biri mi? diye sordu.

Ouemot, yznde beliren gurur dolu ifadeyi gizlemeyi baaramad. Arzl az kalsn glecekti. Sosyolog, Gerekten de bu benim teorim, diye aklad. Bildiim kadaryla kimsenin aklna gelmeyen bir ey bu. Ama insan D Dnyalarn nfusuna ilikin bilgileri inceledii zaman durumu hemen farkediyor. Bir kere pozitronik robot yaratlaldan beri her yerde gn getike daha fazla kullanlyor. Baley hatrlatt. Arzda deil. Yapmayn, Detektif Baley. Arznz konusunda geni bilgim yok. Ama robotlarn ekonominize girmeye baladklarn biliyorum. Siz Arzllar byk kentlerde yayorsunuz. Gezegenin aklk yerlerinin nemli bir ksmnda kimse yok. O halde iftliklerinizi ve madenlerinizi kimler altryor? Baley, Robotlar, diye itiraf etti. Ama ona bakarsanz pozitronik robotlar da zaten Arzllar icad etti. Sahi mi? Bundan emin misiniz? Bunu baka kaynaklardan da renebilirsiniz. Doru bu. ok ilgin. Ama robotlarn en etkisiz olduklar gezegen de yine Arz. Sosyologun yznde dnceli bir ifade vard. Belki de buna Arzn nfusunun ok fazla olmas yol ayordur. Bu iin baarlmas daha uzun srecek. Evet... Ama sizin Kentlerinizde bile yine de robotlar var. Baiey, Evet, dedi. Robotlarn says elii yl ncesine gre daha fazladr sanrm. Baley sabrszca ban sallad. Evet. Durum anlalyor. Farka yol aan ey zaman. Zamanla robotlar alan insanlarn yerini alrlar. Robot ekonomisi ancak bir tek ynde geliebilir. Daha fazla robot ve daha az insan. Nfusla ilgili bilgileri byk bir dikkatle inceledim, hesaplar yaptm. Bilinen eylere dayanarak baz tahminlerde bulundum. Ouemot birden hayretle duraklad. Bu matematiin sosyolojiye uygulanmas anlamna gelmiyor mu? Baley, Geliyor, dedi. ddialarnzda bir gerek pay olabilir o halde. Bu konuyu iyice dnmem gerekecek sanrm. almalarm baz kesin sonulara varmama yardm etti. Robotlarn almasn kabul eden bir ekonomide, makine adam insan oran devaml olarak ykselir. Bunu engelleyecek yasalar karlmasna ramen yine de durum deimez. Ykselme yavalar ama hibir zaman durmaz. nce insan nfusu artar. Ama robot says daha da abuk fazlalar. Kritik bir noktaya eriildikten sonra insan nfusu azalmaya balar. Bylece o gezegen toplum bakmndan gerek bir dengeye yaklam olur. Aurora bunu yapmak zorunda kalacak. Hatta sizin Arz bile. Belki bu Arzda birka yz yl srecek. Ama bu sonu kanlmaz bir ey. Toplum bakmndan gerek dengeden kastnz nedir? Bunun en gzel rnei Solaria'daki durumdur. Bu dnyada almayan, rahat bir tek snf var. Bu da insanlardan oluuyor,.. Onun iin dier D Dnyalardan korkmamz iin bir neden yok. Belki sadece bir yzyl beklemek zorunda kalacaz. Bu srenin sonunda btn D dnyalar birer Solaria halini alacaklar. Bu bir bakma insan tarihinin de sonu olacak. Daha dorusu tarih tamamlanacak bylece. Sonunda, en sonunda btn insanlarn ihtiya duyduklar ve istedikleri her eyleri olacak. Biliyor musunuz, bir keresinde bir sz duymutum. Mutluluun izlenmesiyle ilgili bir deyimdi. Ne yazk ki kaynan bilmiyorum. Balay dnceli bir tavrla, 'Yaratan, btn insanlara ellerinden alnamayacak baz haklar vermitir,' diye mrldand. 'Bunlarn arasnda yaamak, zgrlk ve mutluluu izleme, bunu elde etme haklar da vardr.' Tamam, tamam! Bu szlerin kayna nedir? Baley, Cok eski bir belge, dedi.

Solaria'da bunun nasl deitirilmi olduunun farknda msnz? Sonunda btn Galakside durum ayn olacak. Mutluluu kovalamak sona erecek. nsanlara miras kalacak haklar, yaamak, zgrlk ve mutluluk olacak. O kadar. Mutluluk. Baley alayla, Belki, diye cevap verdi. Ama sizin Solaria'da bir insan ldrld. Bir ikincisi de yaknda lebilir. Bu szleri syler sylemez de piman oldu. nk Ouemot'un yznde tokat yemi gibi bir ifade belirdi. Yal adam ban nne edi. Kafasn kaldrmadan, Sorularnza elimden geldii kadar cevap vermeye altm, dedi. stediiniz baka bir ey var m? Bu kadar yeter. ok teekkr ederim, efendim. Arkadanzn lm yznden ok sarsldnz. Sizi byle bir zamanda rahatsz ettiim iin zr dilerim. Ouemot ar ar ban kaldrd. Yeni bir satran arkada bulmak zor olacak. Randevularna son derecede sadkt. Oyunu da her zaman ustacayd. Delmarre iyi bir Solaria'lyd. Baley usulca, Anlyorum, dedi. boyutlu aygtnz kullanmama izin verir misiniz? Bundan sonra grmem gereken kimseyle balant kurmak istiyorum. Ouemot, Tabii kullanabilirsiniz, diye cevap verdi. Robotlarm sizin saylr. Artk yannzdan ayrlacam. Grme sona erdi. Ouemot gzden kaybolduktan otuz saniye sonra Baley'nin yannda bir robot belirdi. Arzl bu yaratklarn nasl ynetildiklerini dnd yine. Ouemot'un ortadan kaybolurken bir dokunma panosuna doru uzandn farketmiti, hepsi o kadar. Belki de genel bir iaretti bu. Robotlar btn konumalar dinliyor, bir insann her an neler isteyebileceini de anlyorlard. Bazen hizmet eden bir robot belirli bir grev iin kafa ya da vcut bakmndan uygun olmuyordu. O zaman btn robotlar birbirine balayan radyo ebekesi almaya balyor ve ie en uygun makine adam hemen grevi stleniyordu. Baley bir an Solaria'nn robotlardan oluan bir ala sarl olduunu dnd. Bu an delikleri kkt ve devaml olarak da ufalyordu. nsanlar bu deliklere skp kalmlard, Baley, Ouemot'un btn dnyalarn sonunda birer Solaria halini alacana ilikin szlerini dnd. Arzda bile byle alar oluacak ve delikler skacakt. Sonunda... Baley, bir makinenin sakin duygusuz saygsyla konuan robotun sesiyle dald dncelerden uyand. Size yardm etmeye hazrm, efendim. Baley, Rikaine Delmarre'n alt yerle nasl balant kurulacan biliyor musun? diye sordu. Evet, efendim. Baley omzunu silkti. Gereksiz sorular sormaktan kanmay hibir zaman renemeyecekti. Robotlar her eyi biliyorlard. Nokta. Arzl, insann robotlar ustalkla yonetebilmesi iin, diye dnd, bu alanda uzman olmas gerekiyor. Bir tr robotiki. Acaba sradan bir Solaria'l bu ii nasl baaryor? Herhalde onlar da fazla baarl olamyorlar. Sonra robota, Delmarre'n alt yerle balant kur ve bana onun asistann bul, dedi. Adam neredeyse onunla konumam sala. Peki, efendim. Robot gitmek iin dnerken Arzl onun arkasndan seslendi. Bir dakika! Delmarre'n alt yerde imdi saat ka? 06.30 sular, efendim. Sabah m? Evet, efendim. Baley yine gnein doup batmasna esir olan bu dnyaya kzd. Gezegenin plak yzeyinde yaamann sounucuydu bu. Usulca Arz dnd, sonra da bu fikri kafasndan iddetle kovdu. Dikkatini soruturmaya verdii zaman sarslmyordu. Ama Arza duyduu zleme boyun edii takdirde mahvolacakt. Sen yine de

asistan ara, delikanl, dedi. Ve bunun resmi bir i olduunu syle. Dier delikanllardan biriyle de bana yiyecek yolla. Bir sandvi ve bir bardak st yeter. Baley, iine bir tr fme et konulmu sandvii yerken dalgn dalgn, Gruer'in bana gelenlerden sonra Daneel her yiyecekten phelenecek, diye dnd. stelik hakl da olabilir. Ama sandvii kt bir ey olmadan bitirdi ve st yudumlamaya balad, uemot'tan istediklerini renememiti. Yine de yararl olmutu bu konuma. Bir eyler renmi saylrd. Bilgiyi kafasnda bir dzene sokarken ona aslnda bir hayli ey renmi gibi geldi. Tabii bunlarn cinayetle ilgisi yoktu. Dier nemli konuya balydlar. Robot dnd. Asistan grmeyi kabul etti, efendim. Bir sorun kt m? Asistan uykudayd, efendim. Ama uyand deil mi? Evet, efendim. Asistan birdenbire Baley'nin karsnda belirdi. Yatakta dorulup oturmu, suratn fkeyle asmt. Baley sanki nnde birdenbire bir g engeli belirmi gibi irkildi. te nemli bir bilgi krntcn yine ondan saklamlard. Ve Arzl yine uygun soruyu soramamt. Hi kimse Baley'e Rikaine Delmarre'n asistannn bir kadn olduunu aklamak gereini duymamt. Kadnn salar olaan Uzayc bronzundan biraz daha koyu renkti. yice karmt bu gr salar. Kadnn yz oval biimi, burnu biraz domatesimsi, enesi de iriydi. Ar ar belinin hemen yukarsn, yann kayordu. Baley, arafn aaya kaymayacan umuyordu. Gladia'nn grmeler srasnda serbeste davranldn sylediini hatrlamt. Baley o anda urad hayal krkl yznden iin iin kendi kendisiyle o alay etti. Nedense btn Uzayc kadnlarn gzel olduklarna inanm, Gladia da bu inancnn glenmesine neden olmutu. Oysa imdi karsnda kanan bu kadn Arz llerine gre bile irkindi. Baley bu yzden kadn konumaya balad zaman onun kaln sesini beenmesine at. Asistan, Buraya bakn, dedi. Saatten haberiniz var m? Baley, Var, diye cevap verdi. Ama gelip sizi greceim iin nceden uyarmak istedim. Grmek mi? Ah... Asistann gzleri irileti. Kadn elini enesine gtrd. Parmanda bir yzk vard. Baley Solaria'ya geldiinden beri ilk defa bir' ss eyas gryordu. Bir dakika! Siz benim yeni asistanm deilsiniz sanrm. Hayr, hayr. Benim yle eylerle ilgim yok. Ben buraya Rikaine Delmarre'n lm olayn aratrmaya geldim. Ya? yi ya, aratrn yleyse! Adnz nedir? Klorissa Cantoro. Dr. Delmarre'la ne zamandan beri alyordunuz? yldan beri. Herhalde imdi de alma yerindesiniz. Baley bu genel tanmlama yznden biraz skld. Ama 'foetus mhendisi' denilen bir insann nasl bir yerde altn da bilmiyordu. Klorissa honutsuzca, iftlikte olup olmadm m soruyorsunuz? diye hormurdand. Tabii oradaym. Bizim patron ldrlenden beri buradan hi ayrlmadm. Bana bir asistan verilinceye kadar da iftlikten ayrlamayacam anlalyor. Ha, sahi, siz bunu salayabilir misiniz. ok zgnm, efendim, ama byle bir etkinliim yok.

Bir soraym, dedim. Klorissa araf bir yana iterek yataktan kalkt. Hi utanm gibi bir hali yoktu. Arkasnda tek para bir pijama vard. Eiini ortadaki, boynuna kadar kan dikie att. Baley telala, Bir dakika, diye bard. Beni grmeye razysanz o zaman bu grmeyi sona erdirebiliriz. Siz de yalnz banza giyinirsiniz? Yalnz bama m? Kadn, alt dudan sarktarak merakla Baley e bakt. Siz de pek titizsiniz. yle deil mi? Tpk patron gibi. Beni grecek misiniz? iftlii dolamak da istiyorum. Bu grme iini pek de anlam deilim. Ama iftlii seyretmek istiyorsanz, size yardmc olabilirim. Bana ykanmam, baz eyleri halletmem ve iyice uyanmam iin zaman verin. O zaman bu program d dolama benim de houma gider. Ben hibir eyi seyretmek istemiyorum.. stediim grmek. Kadn ban yana edi. Zeki ve biraz da profesyonel baklarla Baley'i szd. Siz cinsi sapk filan msnz? Gen analiziniz en son ne zaman yapld? Baley, Yakub adna! diye sylendi. Buraya bakn, ben Elijah Baley'im. Arzdan geldim. Kadn heyecanla bard. Arzdan m? Uzay adna! Burada ne iiniz var? Yoksa bu bir aka m? aka deil. Ben sivil memurum. Bir detektif. Beni Delmarre'n lm olayn aratrmam iin davet ettiler. Ama ben herkesin Delmarre' karsnn ldrdn bildiini sanyordum. Hayr, efendim. Bu konuda baz phelerim var. Sizi ve iftlii grmeme izin verecek misiniz? Bir Arzl olduum iin grntlerle konumaya alk deilim. Bu beni rahatsz ediyor. Gvenlik Mdr de bana yardm edebilecek kimseleri grmeme izin verdi. stiyorsanz size bu belgeyi de gsterebilirim. u belgeyi bir grelim bakalm. Baley resmi eridi kadnn grntsnde ki gzlerine doru uzatt. Klorissa ban sallad. Grmek! Pis ey bu. Ben de zaten pis bir ite alyorum. Biraz daha pislik neyi deitirir ki? Ama buraya bakn, sakn bana yaklamaya kalkmayn. Benden iyice uzakta durmalsnz. Gerekirse birbirimize seslenir ya da robotlarla haber gndeririz. Anlyor musunuz? Anlyorum. Balant kesildii srada kadnn pijamas ndeki dikiten alverdi. Baley en son Kiorissa'nn, Arzl... diye homurdandn duydu. Klorissa, Bana yeteri kadar yaklatnz, dedi. Baley kadndan alt metre kadar uzaktayd. Bu uzaklk iyi ama hemen ieri girmek istiyorum. Arzi nedense bu sefer eskisi kadar sarslmamt. Uak yolculuuna pek aldrmamt ama ar gitmesi iin bir sebeb de yoktu. Baley neredeyse daha rahat nefes alabilmek iin yakasn ekitirecekti ama kendisini tutttu. Klorissa sert sert, Neniz var sizin? dedi. Bitkin haldesiniz. Baley mrldand. Ben ak havaya alk deilim. Doru ya! Arzllar! Her zaman bir yere kapatlmanz gerekiyor. Ya da byle bir ey. Uzay adna! Kadn, tiksintiyle dudaklarn yalad. O halde hemen ieri girin. Ama nce yolunuzdan ekilmeme izin verin... Tamam... Gelin bakalm. Kadn salarn rm, kaln iki rgy bana karmak geometrik biimler oluturacak ekilde dolamt. Baley, san bu biime sokmak ne kadar srd acaba? diye dnd. Sonra da robotlar hatrlad. Herhalde bu ii usta ve yanlmaz parmaklaryla bir robot yapt. Bu sa biimi kadnn oval yz biimini daha belirgin bir hale sokuyor, ehresine simetri salyordu. Bu da onu gzelletirmemekle beraber ekici bir hava veriyordu. Klorissa yzne makyaj yapmamt. Elbisesi de ssl deildi. Bir i klyd onunki, koyu, donuk mavi bir

ey. Yalnz kadnn ellerini ve kollarn dirseklerine kadar rten leylak rengi eldivenler bu kla hi uymuyordu. Bundan da Klorissa'nn her zaman eldiven giymedii anlalyordu. Baley, eldivenin parmaklarndan birinin alttaki yzk nedeniyle iyice kabarm olduunu da farketti. Arzl'yla Solaria'l bir odann iki ucunda durarak birbirlerine baktlar. Baley, Bu durum hounuza gitmiyor, deil mi, efendim? diye sordu. Klorissa omzunu silkti. Neden houma gitsin? Ben hayvan mym? Ama bu duruma dayanabilirim. Neticede insan eylerle... eylerle... Duraklad, sonra her eyi ak ak sylemeye karar vermi gibi bir tavrla enesini havaya kaldrarak ekledi. ocuklarla birlikte alrken iyice nasrlayor... 'ocuk' kelimesini dikkatle, hecelere basa basa sylemiti. inizden hi holanmyormu gibi konuuyorsunuz. nemli bir i bu. Yaplmas da gerekiyor. Ama bu grev yine de houma gitmiyor. Rikaine Delmarre'n houna gidiyor muydu? Herhaldo gitmiyordu ama hibir zaman belli etmezdi. yi bir Solaria'lyd o. Ve pek de titizdi. Klorissa ard. Ba'ey, Bunu siz, kendiniz sylediniz, diye hasrlatt. Balant kurduumuz zaman. Size yjlnz banza giyinebileceinizi syledim. Siz de, 'Patron kadar titizsiniz,' dediniz. Ya... Evet, o gerekten ititizdi. Grme srasnda hi de cretli davranmazd. Bu olaanst bir ey miydi? Aslnda olmamas gerekir. deali uygun klkta olmaktr, ama kimse buna aldrmaz. Yani balant kurulduu zaman. Sonuta bu kar karya gelmek deildir, fazla zahmete demez. ley neredeyse daha rahat nefes alabilmek iin yakasn ekitirecekti ama kendisini tutttu. Klorissa sert sert, Neniz var sizin? dedi. Bitkin haldesiniz. Baley mrldand. Ben ak havaya alk deilim. Doru ya! Arzllar! Her zaman bir yere kapatlmanz gerekiyor. Ya da byle bir ey. Uzay adna! Kadn, tiksintiyle dudaklarn yalad. O halde hemen ieri girin. Ama nce yolunuzdan ekilmeme izin verin... Tamam... Gelin bakalm. Kadn salarn rm, kaln iki rgy bana karmak geometrik biimler oluturacak ekilde dolamt. Baley, san bu biime sokmak ne kadar srd acaba? diye dnd. Sonra da robotlar hatrlad. Herhalde bu ii usta ve yanlmaz parmaklaryla bir robot yapt. Bu sa biimi kadnn oval yz biimini daha belirgin bir hale sokuyor, ehresine simetri salyordu. Bu da onu gzelletirmemekle beraber ekici bir hava veriyordu. Klorissa yzne makyaj yapmamt. Elbisesi de ssl deildi. Bir i klyd onunki, koyu, donuk mavi bir ey. Yalnz kadnn ellerini ve kollarn dirseklerine kadar rten leylak rengi eldivenler bu kla hi uymuyordu. Bundan da Klorissa'nn her zaman eldiven giymedii anlalyordu. Baley, eldivenin parmaklarndan birinin alttaki yzk nedeniyle iyice kabarm olduunu da farketti. Arzl'yla Solaria'l bir odann iki ucunda durarak birbirlerine baktlar. Baley, Bu durum hounuza gitmiyor, deil mi, efendim? diye sordu. Klorissa omzunu silkti. Neden houma gitsin? Ben hayvan mym? Ama bu duruma dayanabilirim. Neticede insan eylerle... eylerle... Duraklad, sonra her eyi ak ak sylemeye karar vermi gibi bir tavrla enesini havaya kaldrarak ekledi. ocuklarla birlikte alrken iyice nasrlayor... 'ocuk' kelimesini dikkatle, hecelere basa basa sylemiti. inizden hi holanmyormu gibi konuuyorsunuz.

nemli bir i bu. Yaplmas da gerekiyor. Ama bu grev yine de houma gitmiyor. Rikaine Delmarre'n houna gidiyor muydu? Herhaldo gitmiyordu ama hibir zaman belli etmezdi. yi bir Solaria'lyd o. Ve pek de titizdi. Klorissa ard. Ba'ey, Bunu siz, kendiniz sylediniz, diye hasrlatt. Balant kurduumuz zaman. Size yjlnz banza giyinebileceinizi syledim. Siz de, 'Patron kadar titizsiniz,' dediniz. Ya... Evet, o gerekten ititizdi. Grme s.rasnda hi de cretli davranmazd. Bu olaanst bir ey miydi? Aslnda olmamas gerekir. deali uygun klkta olmaktr, ama kimse buna aldrmaz. Yani balant kurulduu zaman. Sonuta bu kar karya gelmek deildir, fazla zahmete demez. Anlyorsunuz deil mi? Ben de grme srasnda klma hi aldrmam. Yalnz patronla konuacam zaman durum deiirdi. Onun karsnda resmi bir klkta olmam artt. Dr. Delmarre'a hayranlk duyuyor muydunuz? O iyi bir Solaria'lyd. Baley, Buradan iftlik diye sz ettiniz, dedi. Bir ara da ocuklardan szettiniz. Burada ocuk mu yetitiriyorsunuz? Bir aylktan balayarak... Solaria'daki her foetus buraya gelir. Foetus mu? Evet. Ceninler yani. Kalarn att. Ceninler buraya kadnlar hamile kaldktan bir ay sonra getirilir. Bu konu sizi utandryor mu? Baley ksaca, Hayr, dedi. Beni dolatrabilir misiniz? Tabii. Ama bana yaklamayn. Baley, uzun odaya yukardan bakarken yznde hain, sabit bir ifade vard. Onlarla oda arasnda camdan bir blme ykseliyordu. Arzl dier tarafn ssnn, nem orann kusursuz bir kontrol altnda tutulduundan emindi. Herhalde mikroplar da ldrlyordu. Odaya sra sra tanklar dizilmiti. Bunlarn iinde, dikkatle hazrlanm dalgal karmda o kck yaratklar yzyordu. Bu svya ideal oranda bir besleyici de katlmt. Hayat ve gelime sryordu. Tanklardaki ceninler kck eylerdi. Bazlar Baley'nin yumruunun yarsndan bile ufaktlar. Kafataslar ikindi. Kol ve bacaklar yeni geliiyor, kuyruklar ortadan kayboluyordu. Alt metre uzakta duran Klorissa, E, hounuza gitti mi, Sivil Memur bey? diye sordu. Baley sordu. Burada ka cenin var? Bu sabah yz elli iki. Buraya her ay on be yirmi cenin gnderilir. Biz de ayn sayda ocuu bamsz hale getiririz. Gezegendeki tek kurum bu mu? yle. Bu nfusu sabit tutmak iin yeterli. Bu gezegende insanlar yz yana kadar yayorlar. Nfus da yirmi bin. Bu bina ok yeni. Yaplna Dr. Delmarre nezaket etti. lemlerin ounu da deitirdi. Artk feotus lm oran hemen hemen sfra dt. Robotlar tanklarn arasnda dolayordu. Her tankn banda duruyor, bkmadan, yorulmadan, dikkatle kontrolleri gzden geiriyor, svnn iindeki minicik embriyonlara bakyorlard. Baley, Anneleri kimameliyat ediyor? diye sordu. Yani u kck eyleri almak iin. Klorissa cevap verdi. Doktorlar tabii.

Dr. Delmarre m? Ne mnasebet! Tp doktorlar. Siz Dr. Delmarre'n byle bir eye tenezzl... Neyse, neyse... Neden bu ii robotlar grmyor? Robotlar ameliyat m yapacak? Birinci Kural bunu zorlatryor, Bay Baley. Bir robot bir insann hayatn kurtarmak iin apandisit ameliyat yapabilir. Tabii bunun nasl yaplacan biliyorsa. Ama sonradan nemli bir tamir grmesi gerekir yoksa hibir ie yaramaz. nsan etini kesmek pozitronik bir beyni iyice yaralar. nsan doktorlar, bu ii yapyorlar. Zamanla onlar da nasrlayor, hastay grme gereine alyorlar. Baley, Ama ceninlere robotlarn baktklarn gryorum, dedi. Siz onlarn iine hi karyor musunuz? Ya Dr. Delmarre? Bazen, bir aksilik olduu iin ie karmak zorunda kalyoruz. Bir ceninde gelimeyle ilgili bir bozukluk grld vakit rnein. e insan hayat kart anlarda robotlar durumu doru bir biimde deerlendiremezler. Baley ban sallad. Yanl karar verirler ve insan da lr... Ne mnasebet! Bu ite asl tehlike birine fazla deer vermek ve onu gereksiz yere kurtarmaktr. Kadnn yznde hain bir ifade belirdi. Baley, biz feotus mhendisleriyiz. Mesleimiz gerei dnyaya salkl ocuklarn gelmesini salamak zorundayz. Salkl ocuklarn. Anne ve babalarn genleri tahlil edilir. En kusursuz bir tahlil bile btn gen deiimlerinin ve bileimlerinin iyi olmasn salayamaz. Ayrca bir de deikenlik sorunu vardr. Mutasyon sorunu. En byk derdimiz de bu. Beklenmedik deikenlikler. Bunun orann binde bire indirmeyi baardk. Bu da her on ylda bir bamzn derde girdii anlamna geliyor. Balkonda Baley'nin peinden gelmesi iin iaret etti. Size bebek odalarn ve kklerin yatakhanelerini gstereceim. Onlar buradaki ceninlerden ok daha byk bir sorun. Onlarn bakmndaysa robotlarn almalarna bir dereceye kadar gvenebiliyoruz. Neden? Bir robota disiplinin ne kadar nemli bir ey olduunu retmeye alsaydnz, ne demek istediimi anlardnz, Baley. Birinci Kural onlarn bu gerei kavramalarn hemen hemen engelliyor. ocuklarn daha konumaya balar balamaz bu gerei sezmediklerini de sanmayn. Ben yanda bir kn, 'Canm yaktnz, bana zarar verdiniz' diye bararak on iki robotu birden durdurduuna tank oldum. Ancak ok ileri bir robot bir ocuun zellikle yalan syleyebileceini anlyor. Delmarre ocuklarla baa kabiliyor muydu? Genellikle. Bunu nasl baaryordu? Aralarna girerek onlar sarsyor, akllarn balarna m getiriyordu? Dr. Delmarre m? Onlara dokunur muydu hi? Uzay adna! Ne mnasebet! Ama Dr. Delmarre, kklerle konumasn da biliyordu. Robotlara anlalr ve kesin emirler vermesini de... Onun bir ocuun grntsn on be dakika kadar seyrettiini, bu srede bir robotu onu tokatlama vaziyetinde tuttuunu grdm. Robota ocuu dvdrdne tank oldum. Tokat tokat tokat... Byle birka olaydan sonra o ocuk artk patrona kar gelemiyordu. Ve Dr. Delmarre bu konuda ustaca, davranyordu. Olaydan sonra robotun olaan bir tamirden gemesi gerekiyordu, o kadar. Ya siz? Siz de zaman zaman ocuklarn arasna karyor musunuz? Korkarm bazen bunu yapmak zorunda kalyorum. Ben patron gibi deilim. Belki ileride ii uzaktan ynetmeyi baarabilirim. imdilik buna kalktm takdirde sadece robotlara zarar veririm. Aslnda robotlar iyi ynetmek de bir sanattr. Bu

zorunluluu dndm zaman... ocuklarn arasna girmek... Kk hayvanlar! Klorissa birdenbire dnerek Arzlya bckti. Onlar grmek sizi sarsmaz deil mi? Bu beni hi etkilemez. Kadn omzunu silkerek Baley'e alayla bakt. Arzl ne olacak. Tekrar yrmeye balad. Ne olduunu sorabilir miyim? Nasl olsc sonunda katilin Gladia Delmarre olduuna karar vereceksiniz. Buna mecbursunuz. Baley, Bundan pek emin deilim, dedi. Nasl emin olamazsnz? Katil baka kim olabilir? Baka olaslklar da var, efendim. Baka adaylar! Kimler mesela? ey... rnein siz. Klorisa'nn bu aklamaya gsterdii tepki Baley'i artt. ON K Kadn gld. Kahkahalar gittike ykseldi. Gldke gld Klorissa. Sonunda tombul yz kzararak adeta morlat. Kadn soluk solua kald. Bir duvara dayanarak nefes almaya alt. Ltfen yaklamayn, diye yalvard. Bir eyim yok. Baley ciddi ciddi, Bu olaslk bu kadar komik mi? dedi. Klorissa cevap vermeye alrken tekrar glmeye balad. Sonra da, Ah, siz gerekten bir Arzlsnz, diye fsldad. Ben nasl katil olabilirim? Baley, Delmarre' iyi tanyordunuz, diye hatrlatt. detlerini biliyordunuz. Cinayeti siz planlam olabilirsiniz. Gidip Delmarre' grebilir miydim sanyorsunuz? Ona, bana bir eyle vuracak kadar yaklaabilir miydim? Siz bu durumu anlayamyorsunuz, Baley. Detektif kzardn hissetti. Ona neden yaklaamayacaktnz, efendim? ocuklarn arasna girerek byle bir eye almsnz. Ama yaklatm sadece ocuklar... Byie eyler birbirini izler. Benim burada olmama da dayanabiliyorsunuz. Kadn Baley'i horgrdn belirten bir tavrla, Aramzda alt metre var, dedi. Demin varlma bir sre katlanmak zorunda kald iin baylma derecesine gelen bir adamn yanndaydm. Klorissa birdenbire ciddileti. Tepkiler farkl olabilir. Ben de zaten buna iaret ediyordum. ocuklar grmeye alksnz. Bu sonunda Dr. Delmarre'a yeteri kadar yaklamanz salad. Artk Klorissa hi glmyordu. Nelere dayanabileceimin hi nemi olmadna iaret etmek istiyorum, Mr. Baley. Titiz olan Dr. Delmarre'd. Bu bakmdan Leebig kadar ktyd o da. Hemen hemen. Onu grmeye belki dayanabilirdim. Ama Dr. Delmarre byle bir eye gelemezdi. O ancak Bayan Delmarre'n kendisine yaklamasna izin verebilirdi. Sadece onun. Baley, Szn ettiiniz Bu Leebig de kim, diye sordu. Klorissa omzunu silkti. u acayip dahilerden o. Bilmem ne demek istediimi anlyor musunuz? O patronla birlikte robotlar zerinde alt. Baley bu bilgiyi belleinin bir kesine yerletirdi ve yine konuya dnd. Ama Delmarre' ldrmeniz iin bir neden olduu sylenebilir. Hungi neden? Delmarre'n lmyle bu kuruluun bana getiniz. Ah, siz buna neden mi diyorsunuz? Uzay adna! Bu ii kim ister? Solaria'da kim? Aslnda bu Delmarre'n yaamasn istemem iin ok gl bir nedendi. Onun etrafnda dnenmek, kendisini korumaya almak iin gl bir neden. Ah, hayr, Arzl daha iyi bir sebep bulmalsnz.

Baley tek parmayla boynunu kararszca kad. Kadnn hakl olduunu anlyordu. Klorissa ekledi. Yzm farkettiniz mi. Bay Baley? Bir an eldivenini karacakm gibi bir hareket yapt, sonra duraklad. Baley, Evet, farkettim, dedi. Herhalde bunun anlamn bilmiyorsunuz? Bilmiyorum. Arzl ac ac, bilgisizliimin sonu yok, diye dnd. Ksa bir konferans vermemin bir sakncas var m? Baley birdenbire bard. Bu lanet olasca dnyay anlamama yardm edecekse hibir sakncas yok! Uzay adna! Klorissa glmsedi. Herhalde size ok garip geliyoruz. Arz da bize garip gelirdi. Ne garip... Bakn, u oda bo. eri girin, oturalm. Hayr, oda yeteri kadar geni deil. Size ne yapacamz syleyeyim. Siz ieri girip oturun, ben de burada dururum. Baley'nin odaya girebilmesi iin koridorda iyice uzaklat. Sonra dnerek kapnn karsndaki duvara yasland. Bulunduu yerden detektifi grebiliyordu. Baley koltua otururken valyelik duygular bir an buna itiraz eder gibi oidu. Ama adam isyanla, neden olmasn? diye dnd. Uzayc kadn ayakta kalsn daha iyi. Klorissa kasl kollarnda gsnde kavututarak, Toplumumuzun anahtar gen analizidir, diye balad. Tabii dorudan doruya genleri analiz etmeyiz. Her gen bir enzimi kontrol eder. Biz de enzimleri analiz edebiliriz. Enzimi renirsen, vcut kimyasn da renmi olursun. Vcut kimyasn renirsen, o insan da tanrsn. Btn bunlar anlyor musunuz? Baley, Teoriyi anlyorum, dedi. Ama bunun nasl uygulandn bilmiyorum. in o ksm burada yaplyor. ocuk son cenin devresindeyken kanndan rnekler alyoruz. Bylece ilk ana hatlar renmi oluyoruz. deal olarak btn deikenleri o evrede yakalamamz ve onlarn dnyaya gelme tehlikesini gze alp alamayacamza karar vermemiz gerekir. Aslnda btn hatalar ortadan kaldracak kadar bilgimiz yok henz. Belki ileride bunu da baarrz. Her neyse... Doumdan sonra testleri srdryoruz. Hem vcut svlarn inceliyoruz, hem biyopsi yapyoruz. Kk kzlar ve olanlarn erginlie erimeden nasl insanlar olduklarn kesinlikle anlyoruz. Birdenbire Baley eski, sama bir sz hatrlad. Kk kzlar eker ve baharattan oluurlar... Klorissa, Gen yapmz gsteren kotlu yzkler takarz, dedi. Eski bir gelenektir bu. Solaria'llarn insan neslini gelitirmesiyle ilgilenen Ojenik bilimine gre ayklanmadklar devirden kalan biraz da ilkel bir alkanlk. Gnmzde herkes salkl artk. Baley, Ama siz hl yznz takyorsunuz, diye mrldand. Neden? Kadn mthi bir gururla, utanp sklmadan, nk ben olaanst bir insanm, dedi. Dr. Delmarre uzun bir sre kendisine bir asistan arad. Olaanst biri gerekiyordu ona. Kafal, zeki, alkan, dengeli biri. zellikle dengeli. ocuklarn arasna girmesini renebilecek ve bu yzden sinirleri bozulmayacak biri. Delmarre ocuklara katlamyordu, yle deil mi? Bu onun dengesiz bir tip olduunu mu gsteriyordu? Klorissa, Bir bakma yleydi denilebilir, diye aklad. ou zaman bu istenilecek trde bir dengesizlik de saylabilirdi. Siz ellerinizi ykyorsunuz deil mi? Arzl ellerine bakt. Bunlar yeteri kadar temizdiler. Evet.

Pekl. Kirli ellerden acil bir durumda bile yal bir makineyi tamir edemeyecek kadar tiksinmek de bir dengesizlik araz saylabilir. Ama gnlk yaam srasnda bu tiksinti temiz kalmanz salar. Bu da iyi bir eydir. Anlyorum. Devam edin. Baka syleyecek bir ey yok. Gen bakmndan Solaria'da kaydedilen en salkl insandan biri de benim, ite bu nedenle yz takyorum. Bu, birlikte tamaktan holandm bir rekor saylr. Sizi kutlarm. Beni aa gryormu gibi konumanza gerek yok. Bu benim baardm bir ey olmayabilir. Bu sonucu anne ve babamn genlerinin krce birlemelerinin salad kesin. Ama yine de insana gurur veren bir ey. Ama kimse benim cinayet gibi psikotik bir eye kalkacama inanmaz. Gen karakteristiim byle bir eyi engeller. Onun iin beni bo yere sulamayn. Baley omzunu silkti ve bir ey sylemedi. Kadnn gen zellikleriyle kantlar birbirine kartrd anlalyordu. Solaria'nn geri kalan ksmnn da ayn hatay yapaca kesindi. Klorissa, imdi kkleri grmek ister misiniz? diye sordu. Teekkr ederim. Evet. Koridorlar sanki sonsuzlua kadar uzanyorlard. Binann epey byk olduu belliydi. Buras Arzn Kentlerindeki dev apartmanlar kadar geni deildi. Ama bir gezegenin d derisine yapm olan tek bir bina iin yine de ok byk saylabilirdi. eride yzlerce beik vard. Pembe yzl bebekler alyor, uyuyor ya da mama yiyorlard. Emeklemeye balam kkler iin oyun odalar vard. Klorissa istemeye istemeye, Bu yata bile o kadar kt saylmazlar, diye itiraf etti. Ama onlarla ok sayda robotun uramas gerekiyor. Yrme ana gelinceye kadar hemen hemen her bebee bir robot dyor. Neden bu? Biri onlarla zei .olarak ilgilenmedii takdirde hastalanyorlar. Baley ban sallad. Evet. Sevilme ihtiyac ortadan kaldrlamayan bir ey sanrm. Klorissa kalarn atarak sert sert, Bebeklerin ilgiye ihtiyalar vardr, dedi. Baley, Robotlarn sevgi ihtiyacna karlk verebilmeleri beni biraz artt, diye karlk verdi. Kadn hzla Arzlya dnd. Aralarndaki uzakla ramen yzndeki honutsuzca ifade kolaylkla grlyordu. Buraya bakn, Baley. Pis kelimeler kullanarak beni sarsmak istiyorsanz bundan vaz gein. Uzay adna! Bir ocuk gibi davranmayn. Sizi sarsmak m? O kelimeyi ben de kullanabilirim! Sevgi! Daha ksa, harflik bir kelime ister misin? Ak! Ak! te istediiniz oldu, bundan sonra doru drst davranmaya aln. Baley mstehcenlik konusunda kadnla tartmaya girmek zahmetine katlanacak deildi. O halde yle syleyelim: robotlar ocuklarla yeteri kadar ilgilenebiliyorlar m? Bu belli olmuyor mu? Yoksa bu iftlik baarl olamazd. Robotlar ocuklarla oynuyorlar. Onlara sarlyorlar. ocuklar da o zaman onlarn robot olmasna aldrmyorlar. Ama le on yo arasnda bir ok sorun kyor. Ya? O srede ocuklar birbirleriyle oynamakta srar ediyorlar. Hem de hi seim yapmadan. Herhalde buna izin veriyorsunuz.

Baka are bulamyoruz. Sorumluluklarmz da hibir zaman unutmuyoruz. Onlara olgun bir insan iin gerekli olan eyleri retmemiz gerektiini yani. Her ocuun skca kapatlabilecek zel bir odas var. Daha balangta hepsinin yalnz yatmalar gerekiyor. Bunda srar ediyoruz. Sonra her gn 'ayrlma saatleri' var. Yllar geerken bu sre de uzatlyor. Bylece bir ocuk on yana geldii zaman bir hafta sreyle sadece grntlerle konuarak yetinmeyi baaryor. Tabii grnt makineleri ok ayrntl. ocuklar dary, hareket halindeki kimseleri seyredebiliyorlar. Hem de btn gn. Baley, Bir igdy, byle, tamamiyle kontrol altna alm olmanz beni artyor, dedi. Bunu kontrol altna aldnz kesin. Yine de hayret duyuyorum. Klorissa sordu. Hangi igd? Toplu halde yaama gds. Byle bir g var. ocukken onlarn birbirleriyle oynamakta srar ettiklerini kendiniz sylediniz. Klorissa gld. Siz buna gd m diyorsunuz? yle de olsa ne kar? Uzay adna! Bir ocuk igdleri yznden dmekten korkar. Ama ergin insanlar yksek yerde alabilmeleri iin eitilebilirler. Her zaman dme tehlikesi olmasna ramen bunu baarrlar. Yksek iplerin zerinde jimnastik gsterileri yapldn hi grmediniz mi? Baz dnyalarda insanlar ok yksek binalarda yayorlar. ocuklar yine igdleriyle grltden de korkuyorlar. Ama byle grltler panie kaplmanza neden oluyorlar m? Baley, Hayr, dedi. Mantkl nedenler bunu engelliyor. Aslnda Arz sessiz bir yer olsayd sizler de rahata uyuyamazdnz. Bu konuda bahse bile girerim. Uzay adna! yi, etkili bir eitime yenilmeyen bir tek igd bile yoktur. Bu insanlar bakmndan dorudur. nk insanlardaki gdler zaten zayftr. Hatta, doru yolu setiiniz takdirde, her yeni kuan eitilmesi giderek daha da kolaylar. Bir evrim meselesidir bu, Baley, Nasl? dedi. Anlamyor musunuz? Her insan geliirken kendi evrim tarihini tekrarlar. erideki ceninlerin nce solungalar ve kuyruklar vardr. O evreyi atlamalar imknszdr. Kkler de ayn biimde toplumsal hayvan evrimini geirmek zorundadrlar. Ama bir cenin evrimin ancak yz milyon ylda tamamlayabildii bir evreyi nasl bir ayda aabiliyorsa, bizim ocuklar da toplumsal hayvan evresini yine ayn abuklukla sona erdirebiliyorlar. Dr. Delmarre her yeni kuakla bu evrenin daha hzl sona ereceine inanyordu. yle mi? Evet. Dr. Delmarre baz hesaplar yapmt. imdiki gelime hzna gre ocuklar bin yl sonra hemen birbirlerinin grntleriyle konumaya balayacaklar. Patronun baka fikirleri de vard. Robotlarn gelitirilmelerini, kafa dengesini kaybetmeden ocuklar disipline sokacak bir duruma getirilmelerini istiyordu. Neden olmasn? ocuun yarn iyi bir yaam srmesi iin onun bugn disiplin altna sokulmas gerekir. Aslnda bu Birinci Kuraln gerek anlam saylr. Tabii robotlarn bunu anlamalar salanabilirse. Byle robotlar gelitirildi mi? Klorissa ban sallad. Ne yazk ki gelitirilemedi. Dr. Delmarre'la Leebig baz deney modellerinin zerinde alp duruyorlard. Baz modeller Dr. Delmarre'n malikanesine gnderilmi miydi acaba? Ah, evet. Dr. Delmarre, robotlarla sk sk deneyler yapard. Dr. Delmarre ldrld srada yannda bir robot varm. Bunu duydunuz mu? Evet, sylediler. Onun nasl bir model olduunu biliyor musunuz?

Bunu Leebig'e sorun. Demin de sylediim gibi o bir robotik uzman ve Dr. Delmarre'la birlikte alyordu. Bu konuda hibir ey bilmiyor musunuz? Hayr, hibir ey bilmiyorum. Aklnza bir ey gelirse bana haber verin. Olur, veririm. Dr. Delmarre'n sadece son robot modelleriyle de ilgilendiini sanmayn. Dr. Delmarre, 'leride bir gn dllenmemi yumurtalar svhava ssndaki bankaarda toplanacak,' derdi. 'Ve bunlar suni dlleme iin kullanlacak. Bylece jenik prensipleri gerekten uygulanm olacak. nsanlarn birbirlerini grme gerei de tmyle ortadan kalkacak.' Onun bu fikirlerinin hepsini kabul etmezdim. Ama Dr. Delmarre ileri fikirli bir adamd. ok iyi bir Solaria'lyd o. Klorissa bir an durdu sonra da abucak ekledi. Dar kmak ister misiniz? Besekiz ya aras gruplarn darda oynamalar iin srar edilir. Onlar oyun oynarken grebilirsiniz. Baley, Bunu yapmaya alacam, dedi. Ama abucak ieri girmek zorunda kalabilirim. Ah, evet, bunu unutmutum. Belki de dar hi kmamanz daha iyi olur. Hayr. Baley kendisini zorlayarak glmsedi. Ben ak havaya almaya alyorum. Rzgar insann nefes almasn zorlatryordu. Aslnda hava souk deildi, ama rzgarn temas ve elbisesinin derisinin zerinde oynay Baley'nin buz gibi olmasna yol at. Arzl konumaya alt zaman dileri birbirine vuruyordu. Bu yzden kelimeleri teker teker aralklarla sylemek zorunda kalyordu. Sisli, yeilli mavili ufka bakmak gzlerinin armasna yol ayor, hemen ayann altndaki bahe yoluna bakt zaman biraz rahatlayabiliyordu. Baley en ok ban kaldrarak o bombo, masmavi gkyzne bakmaktan kanyordu. Gkyz bombotu, zaman zaman beyaz buluta lar kayarak geiyor ve o plak gne gzleri kamatracak kadar parlyordu. Btn bunlara ramen Baey komak, kendisini kapal bir yere atmak isteini yenebiliyordu. Klorissa'nn on adm kadar gerisinden giden Arzl bir aacn yanndan geerken elini ihtiyatla uzatarak buna dokundu. Aacn gvdesi sert ve kabayd. Erelti otlarna benzeyen yapraklar yukarda kmldanyor, hrdyorlard. Ama Baley ban kaldrarak onlara bakmad. Canl, yaayan bir aat bu! Klorissa seslendi. Kendinizi nasl hissediyorsunuz. yiyim. Kadn, Buradan bir grup k grebilirsiniz, dedi. Bir oyuna dalmlar. Oyunlar robotlar organize ediyor ve kk hayvanlarn birbirlerini tekmeleyerek gzlerini oymalarn engelliyorlar. nsan biri gerekten yannda olduu zaman bunu yapabilir. Baley ban ar ar kaldrd. Baklarn beton dklm yoldan im alana ve oradan da yokuun aasna kaydrd. leriye, daha ileriye bakt. Ama dikkatle. Korktuu takdirde gzlerini hemen ayakkablarnn burnuna dikmeye hazrd. Gzleriyle etraf yokluyordu deta... Kk kz ve erkek ocuklar deli gibi kouyorlard. Dnyann d kabuunda koutuklarna, yukardaysa hava ve uzaydan baka bir ey olmamasna aidrdkar da yoktu. Zaman zaman aralarnda evike dolaan bir robot ldyordu. ocuklarn gurultusu uzaktan anlalmaz lklar gibi geliyordu. Klorissa, Bu ok holarna gidiyor, dedi. tiip kakmak. Kavga edip, dmek. Ayaa kalkmak. Birbirlerine bylece durmadan dokunmak. Uzay adna? ocuklar bymeyi nasl baaryorlar bilmem ki?

Baley sordu. u daha byk ocuklar ne yapyorlar? Bir kenarda duran ayr bir grup ocuu iaret ediyordu. Onlar grnt. Bir arada deiller. Grnt aygt sayesinde birlikte dolayor, konuuyor, yaryor ve oyun oynayabiliyorlar. Birbirlerine dokunmak dnda her eyi yapabiliyorlar. ocuklar buradan ayrldklar zaman nereye gidiyorlar? Kendi malikanelerine. Genellikle lm says, iftlikten ayrlmaya hazr olan ocuklarnkine eittir. Yani onlar anne ve babalarnn malikanelerine mi gidiyorlar. Uzay adna! Ne mnasebet! Bir ocuk reit olduu srada babasnn lvermesi alacak bir raslant saylr. yle deil mi? Hayr. ocuklar boalan herhangi bir malikaneye yerleiyorlar. Onlarn vaktiyle babalarnn olan bir malikanede daha byk bir mutluluk duyacaklarn da sanmyorum. Tabii anne ve babalarnn kim olduunu rendikleri takdirde... Anne ve babalarn bilmiyorlar m? Klorissa kalarn Kaldrd. Niin bilsinler? Anneler ve babalar ocuklarn grmek iin buraya gelmiyorlar m? Ne acayip bir dnce sisteminiz var! Bunu neden yapsnlar? Baley, Bir eyi renmek istiyorum, dedi. Kendi amdan bir noktann aydnlanmas gerekiyor. Bir kimseye ocuu olup olmadn sormak terbiyesizlik mi saylyor? Bu ok zel ve mahrem bir soru. yle deil mi? Bir bakma. Ben nasrlatm artk. ocuklar benim iim. Ama dierleri benim durumumda deiller. Baley sordu. ocuunuz var m? Klorissa yutkunurken grtlak kemii pek belirgin bir biimde titreti. Bunu hak ettim sanrm. Sizin de cevap almay hakettiiniz gibi. Hayr, yok. Evli misiniz? Evet. Kendi malikanem de var. Buradaki acil durum olmasayd, imdi malikanemde rahata oturacaktm. Buraya kalkp gelmediim takdirde btn robotlar ynetebileceime gvenemiyorum. Kadn mutsuz bir tavrla dnd, sonra eliyle iaret etti. te ocuklardan biri dt. Ve tabii alyor. Robot uzun admlarla ke doru gidiyordu. Klorissa, imdi ocuu alp, ona sarlacak, diye aklad. nemli bir ey olmusa beni aracaklar. Sinirli sinirli ekledi. Buna gerek Olmayacan umarm. Baley derin bir nefes a.d. Solda, on be metre kadar ileride aacn kk bir gen oluturduklarn farketmiti. O tarafa doru yrd. Ayaklarnn altnda otlar yumuak ve irenti. Yumuaklklar insanda tiksinti uyandryordu, tpk rmekte olan bir lein stnde yrmeye benziyordu. Arzl neredeyse bu dnce yznden rmeye balayacakt. Baley sonunda kendisini aalarn arasna atarak bunlardan birinin gvdesine yasland. Bu, hemen hemen tamamlanmam duvararn arasna snmaya benziyordu. Gne artk yapraklarn arasndan gzken titrek ltlar halini almt. Bu ltlar birbirlerine bal olmadklar iin gne korkulacak bir ey olmaktan kyordu. Klorissa yolda durmu ona bakyordu. Sonra yaklaarak aralarndaki uzakl yarya indirdi. Baley sordu. Ben bir sre burada kalabilir miyim? Klorissa, Tabii! dedi.

Baley, ocuklar iftlikten ayrldktan sonra onlarn birbirleriyle iliki kurmalarn nasl salyorsunuz? diye sordu. Klorissa, Bu onlara den bir grev deil, dedi. iftler gen analizi sonucu oluturulurlar. ou zaman daha pek genken. Bu mantkl bir yol deil mi? Her zaman istekli olurlar m? Evlenme konusunda m? Hibir zaman istemezler bunu. Evlilik son derece sarsc bir olaydr. nce birbirlerine amalar gerekir. Her gn ksa srelerle birbirlerini yakndan da grrler. O ilk tiksinti getikten sonra durum dzelir. Ya elerinden holanmazlarsa? Ne? Gen analizi onlarn eletirilmelerinin uygun olduunu akladktan sonra bu neyi deitirir? Baiey telala, Anladm, anladm, dedi. Arz dnerek iini ekti. Klorissa mrldand. renmek istediiniz baka bir ey var m? Baley orada daha fazla kalmakla eline bir ey geip gemeyeceini dnd. Klorissa'ylc yapt konumann sona ermesi onu hi zmeyecekti. Hele cenin mhendislii konusundan bkmt. Artk plannn ikinci ksmn uygulayabilirdi. Tam kadna cevap vermek iin azn at srada Klorissa uzaktaki birine bard. Sen, ocuk! Oradaki! Ne yapyorsun? Sonra omzunun zerinden detektife seslendi. Arzl! Baley! Dikkat et! Dikkat et! Baley kadnn szlerini anlayamad, ama Klorissa'nn sesindeki tela farketmiti. Sinirlerinin gerilmesine neden olan o bask birdenbire kalkt ve adam panie kaplverdi. Ak hava ve gkyz denilen o sonsuz kubbenin uyandrd dehet onu sard. Baley sama sapan bir eyler syledi. Kendisi de azndan anlamsz heceler dkldnn farkndayd. Sonra da diz st dt. Sanki her eyi uzaktan seyre alyormu gibi ar ar yan dnd. ekiine benzeyen bir hrt duydu ve bunun sert bir atrdyla sona erdiini farketti. Sanki bu sesler ok uzaktan gelmiti. Baley gzlerini yumdu ve parmaklaryla yzeye km ince bir aa kkn yakalad. Trnaklar topraa batt. Baley gzlerini atnda aradan bir dakika kadar gemiti. Klorissa h uzakta duran bir ocuu sert sert azarlyor, bir robot sessizce kadnn yaknnda bekliyordu. Ba.ey gzlerini karmadan nce ocuun elinde ipli bir ey olduunu farketti. Arzl derin derin soluyarak kendisini zorlad ve ayaa kalkt. Daha nce dayand aacn gvdesinde ldayan maden ubua bakt. Bunu ekitirdi. Ok kolaylkla yerinden kt. Gvdeye fazla girmemiti bu. Baley okun ucuna bakt ama dokunmad. U ktlemiti. Arzl o anda yere kmeseydi bu muhakkak derimi delecekti, diye dnd. Baley ancak iki defa abaladktan sonra bacaklarn oynatabildi. Klorissa'ya doru bir adm atarak, Sen, diye seslendi. Sen, ocuk! Kadn ona dnd. Yz kzarmt. Bir kaza oldu. Yaralandnz m? Hayr. Bu nedir? B'r ok. Bu bir yayla atlyor. Yaya bal gergin ip okun frlamasn salyor. ocuk kstaha bard. Byle ite! Havaya bir ok atarak kahkahalarla glmeye balad. Salar sar, ince vucudu da evikti. Korissa, Sana disiplin cezas verilecek, dedi. Haydi git. Baley haykrd. Bir dakika! Dizini uuturdu. Yere dt srada dizi taa gelmi ve berelenmiti. Sormak istediim baz sorular var. Adn nedir? ocuk kaytszca, Bik, dedi. O oku bana m attn, Bik? Evet.

Zamannda uyarlmasaydm ve kamasaydm ok bana gelecekti. Bunun farknda msn? Bik omzunu silkti. Sana nian almtm zaten. Klorissa telala atld. Durumu aklamama izin verin. Okuluk ocuklarn ilgilenmesini istediimiz bir spor. ocuklar bu spor sayesinde bir araya gelmelerine gerek kalmadan yarabiliyorlar... Korkarm baz ocuklar robotlara nian alyorlar. Bu onlar elendiriyor, robotlara da zarar dokunmuyor. iftlikte benden baka ergin kimse yok. ocuk sizi grd zaman herhalde robot olduunuzu sand. Baley kadn dikkatle dinledi. Kafas berraklamaya balyordu. Uzun yzndeki her zamanki hain ifade daha da belirgin bir hal almt. Bik, benim bir robot olduumu mu sandn? ocuk, Hayr, dedi. Sen bir Arzlsn. Pekl. Git artk! Bik dnd ve slk alarak uzaklat. Baiey robota bakt. Sen! ocuk benim Arzl olduumu nereden rendi? Yoksa o oku att srada yannda deil miydin? Onun yanndaydm, efendim. Ona sizin bir Arzl olduunuzu syledim. Ona bir Arzlnn ne olduunu da anlattn m? Evet, efendim. Arzl nedir? Aalk bir insan. Onun Solaria'ya girmesine de izin verilmemelidir. nk bir Arzl mikrop yuvasdr. Peki bunu sana kim anlatt, delikanl? Robot sesini karmad. Baley, Bunu sana kimin sylediini biliyor musun? diye sordu. Bilmiyorum, efendim. Ama bu bilgi, bellek bankamda var. Demek ocua mikrop tayan aalk bir yaratk olduumu syledin. O da hemen bana okla nian ald. Ona neden engel olmadn? Engel olacaktm efendim. Bir insana zarar gelmesine izin vermezdim. Bir Arzlya bile. Ama Bik ok abuk hareket etti. Ben onun kadar hzl davranamadm. Belki de bir Arzl olduumu yani tam anlamyla bir insan saylamayacam dndn. Bir an kararszca durakladn. Hayr, efendim. Robot bunu sakin bir tavrla sylemiti ama Baley'nin dudaklar hain bir fkeyle bkld. Robot bunu inkar eder ve doruyu sylediini de sanabilirdi. Oysa Baley gerei anlam olduundan emindi. Detektif sorau. ocuun yannaa ne yapyordun? Onun oklarn tayordum, efendim. Onlar grebilir miyim? E,ini uzatt. Robot ona yaklaarak yirmi drt kadar oku uzatt. Baley, aaca arpan ilk oku dikkatle ayann dibine brakt. Dierlerini teker teker inceledi. S.onra bunlar tekrar robota vererek ayann dibindeki oku ald. ocua bu oku neden verdin? Bunun bir nedeni yoktu, efendim. Daha nce benden ok istedi. Elime de ilk bu ok geldi. Bik etrafna baknarak bir hedef arad. Sonra gz size iliti. Bana, 'Bu yabanc insan kim?' diye sordu. Ben de ona anlattm!.. Neler anlattn biliyorum. Sadece ona verdiin bj okun arka ucunda kuruni kanatiar var. Dier oklarn hepsininki de siyah. Robot sadece oka bakt. Baley ocuu buraya sen mi getirdin?

dedi. Biz Bik'le amasz dolayorduk, efendim. Arzl okun hedefe doru utuu iki aa arasndak akla bakt. Bu Bik denilen ocuk iftlikteki en iyi oku olmasn? Robot ban edi. En iyi okumuz o, efendim. Klorissa bard. Bunu nasl tahmin ettiniz? Baley alayla mrldand. Bu belli bir eydi. imdi ltfen u kuruni kanatl oka ve bir de dierlerine bakn. lerinden sadece kuruni kanatl okun ucu yal. Ben melodramdan holanmam, efendim, ama siz beni uyararak hayatm kurtardnz. Bana atlan o okun ucu zehirli. ON Klorissa, mknsz, dedi. Uzay adna! mknsz bu. Uzay adna, toprak adna, dnyann dibi adna! Hangisini isterseniz o olsun! iftlikte lmesine aldrmayacanz bir hayvan var m? Onun postunu u okla bir izin ve neler olacan seyredin. Ama neden biri... Baley haince, Bunun nedenini biliyorum, diye kadnn szn kesti. Benim iin nemli olan bunu kimin yapt? Kimse yapm olamaz. Baley bann tekrar dnmeye baladn hissederek vahi bir fkeyle oku Klorissa'ya doru frlatt. Kadn yere den oka bakt. Baley haykrd. Onu aln! Deneme yapmak istemiyorsanz, oku ortadan kaldrn. Oku orada brakrsanz, o zaman ocuklardan biri bunu alr. Ve sonunda hounuza gitmeyecek bir kaza olur. Klorissa telala oku alarak ba ve iaret parmaklaryla tuttu. Baley, binann en yakndaki kapsna kotu. Oku hl ihtiyatla tutan Klorissa da onun peinden ieri girdi. Etrafndaki duvarlar Arzinn kendisini biraz toplamasna yardm etti. Oka zehiri kim srd? Dnemem bile!.. Bu ii ocuun yaptn sanmyorum. Onun annesiyle babasnn kim olduunu syleyebilir misiniz? Klorissa skntl skntl, Kaytlara bakabiliriz, diye mrldand. Demek akrabalklar gsteren kaytlar var? Gen analizi iin bunlar gerekli. ocuk annesiyle babasnn kimler olduunu bilebilir mi? Klorissa heyecanla, Hibir zaman, dedi. Bunu renmenin bir yolunu bulabilir mi? Usulca kayt odasna girmesi gerekir. Bu da imknsz. Ergin bir insan iftlie geldi ve ocuunun hangisi olduunu sordu diyelim... Klorissa kzard. yle ey olmaz. Ama bir an byle yaptn dnelim. Bu soruyu sorduu takdirde ona cevap verir misiniz? Bilmiyorum. Bir kimsenin ocuunun kim olduunu bilmeyi istemesi yasalara aykr bir durum deil. Ama byle bir det yok. Siz ona ocuunun kim olduunu aklar msnz? Aklamamaya alrm. Dr. Delmarre bunu kesinlikle yapmazd. Bundan eminim. O akrabalklarla ilgili bilginin sadece gen analizi iin kullanlabileceine inanrd. Belki ondan nce iftlikte kurallar bu kadar sk deildi... Btn bu sorular neden soruyorsunuz? Bu ocuun beni zehirlemeyi istemesi iin bir neden yok. Ama anne ve babas dolaysyla byle bir giriimde bulunmu olabilir.

Btn bunlar ok korkun. Klorisa iyice sarsld iin Arzlya her zamankinden daha fazla yaklat. Hatta bir elini de detektife doru uzatt. Btn bunlar olacak eyler mi? Patron ldrld. Az kalsn siz de lyordunuz. Solaria'da iddete ba vurmak iin hibir neden yoktur ki!.. Her istediimize sahibiz! Hepimiz de! Kiisel hrs diye bir ey yoktur burada. Kimse birbirleriyle olan akrabalklarn bilmez. Bu nedenle aileyle ilgili hrs diye de bir ey olamaz. Genler bakmndan hepimiz de salklyz. Birdenbire yzndeki ifade deiti, gzleri parlad. Bir dakika! Bu ok zehirli olamaz. Beni ikna etmenize izin vermemeliydim. Neden birdenbire buna karar verdiniz? Bik'in yanndaki robot yznden. O okun zehirlenmesine hibir zaman izin vermezdi. Robotun, bir insana zarar verecek bir ey yaptna inanmak imknsz. Birinci Kural byle bir eyi engeller. Baley, yie mi? dedi. Acaba bu Birinci Kural nedir? Klorissa ona bo gzlerle bakt. Ne demek istiyorsunuz? Hi... Oku inceletin. Ucundakinin zehir olduunu anlayacaksnz! Bu konu Baley'i hi ilgilendirmiyordu artk. Okun ucundakinin zehir olduunu biliyordu. Bu kuku gtrmeyecek bir gerekti. Hl Dr. Delmarre' karsnn ldrdne inanyor musunuz? Orada sadece Gladia Delmarre varm. Anlyorum. Ama bana zehirli oku attklar srada bu iftlikte de sizden baka ergin insan yoktu. Kadn telala bard. Benim bu olayla bir ilikim yok! Belki... Ve belki Bayan Delmarre de susuz. Grnt aygtnz kullanabilir miyim? Evet, tabii. Baley, kiminle grmek istediini biliyordu. Bu yzden azndan, Gladia Delmarre' bulun, Szleri kt zaman buna kendisi de at. lgili robot bir ey sylemeden bu emri yerine getirdi. Baley onun dmelere basn aknlkla seyrederken kendi kendine, neden bu emri verdim, diye sordu. Bunun nedeni biraz nce Gladia'dan sz etmemiz mi? Yoksa son konumamzn sona eri tarz beni biraz zd iin mi onu grmek istedim? Yoksa tknaz, insan sarsacak kadar pratik bir kadn olan Klorissa beni fazla skt iin rahatlamak m istedim? Gladia'y bu nedenle mi setim? Kendisini savunmak ister gibi iinden ekledi. Yakub adna! Bazan insan almalarn i gdsyle gelitirmek zorunda kalr. Gladia Delmarre birden Arzlnn karsnda belirdi. Otuduu byk, dik arkalkl koltuk kadnn her zamankinden daha ufak tefek ve savunmasz grnmesine yol ayordu. Gladia'nn salar geriye taranarak, gevek bir topuz halinde toplanmt. Kulaklarnda prlantaya benzeyen talarla sslenmi, uzun kpeler vard. Sade elbisesinin belli iyice oturtulmutu. Gladia alak sesle, Benimle balant kurmana sevindim, Elijah, dedi. Ben de seni bulmay alyordum. Gnaydn, Gladia. Baley iin iin, yoksa, 'yi akamlar,' demem mi gerekiyordu, diye dnd. Onun klndan gnn hangi zaman olduu anlalmyor ki. Sonra, Neden beni bulmaya alyordun? dedi. Son grmemizde fkelendiim iin ok zldm sylemek istiyordum. Bay OlivaW seni nerede bulabileceimi bilmediini syledi. Baley bir an dier robotlarn gz hapsine aldklar Daneel'i grr gibi oldu. Az kalsn glecekti. Bu nemli deil. Birka saat sonra gelip seni greceim. Tabii. Madem... grmek mi dedin? Baley ciddi ciddi, Karlkl konuacaz, dedi.

Gladia'nn gzleri irileti. Gen kadn trnaklarn koltuu kaplayan dzgn plastie batrd. Bunun iin bir neden var m? art bu. Bence bu... Buna raz olacak msn? Gladia gzlerini Arzidan kard. Bu gerekten art m? Evet. Ama nce grmem gereken baka biri var. Kocan robotlarla ilgileniyormu. Bunu sen bana syledin. Ayn eyi bakalarndan da duydum. Ama o bir r.obotik uzman deildi sanrm. Rikaine bir robot uzman olarak eitilmemiti, Elijah. Gladia hl adama bakmyordu. Ama bir robotik uzmanyla alyordu, deil mi? Gen kadn hemen, Jothan Leebig'le, dedi.. O benim ok yakn arkadamdr. Baley bard. yle mi? Gladia ard. Bunu sylememem mi gerekirdi? Neden sylemeyesin? Doru olduuna gre... Ben yanl izlenimler uyandracak szler sylemekten korkuyorum. Sanki... eymiim gibi... Bir su ilediine herkesin inanmasnn ne demek olduunu bilemezsin... Telalanma! Leebig'le nasl arkada oldun? Ah, bilmem ki... Bir kere o bizim yanmzdaki malikanede oturuyor. Grme enerjisi hemen hemen sfr. Onun iin birbirimizi her zaman hareket halinde grebiliyoruz. Hem de hi zorluk olmadan. Onunla birlikte yrylere kyoruz. Daha dorusu kardk. Senin biriyle yry yaptndan haberim yoktu. Gladia kzard. Ben grntlerden sz ediyorum. Ah, neyse... Senin bir Arzl olduunu sk sk unutuyorum. Hareket halindeyken aygtlar zerine evrilir. Aradaki balant kesilmeden istediin tarafa gidebilirsin. Ben kendi malikanemde dolarm, o da kendi bahesinde. Ama sanki bir arada olursunuz. Ban dikletirdi. Ho bir eydir bu. Sonra birdenbire kkr kkr gld. Zavall Jothan. Neden byle sylyorsun? Bizim gerekten birlikte dolatmz sandn dndm de... Jothan birinin byle dndn duysayd herhalde yreine inerdi. Neden? O bu konuda ok titizdir. Bana be yandayken insanlar grmekten vaz getiini syledi. Daha o yata grntyle balant kurmakta srar etmi. Baz ocuklar byledir. Rikaine... Gladia bir an akn duraklad, sonra szlerini srdrd. ... Kocam Rikaine'le Jothan'dan sz ediyorduk. O bana tm ocuklarn giderek byle davranacaklarn syledi. 'Bu bir tr toplumsal evrim,' dedi. 'Bylece grntlerle balant kurma tarafls olan ocuklar yaayacaklar...' Sen de ayn fikirde misin? Baley, Ben bu konuda uzman deilim, dedi. Jothcm evlenmeye bile raz olmuyor. Rikaine bu yzden ona ok kzmt. Jothan'a, 'Sen toplum dmansn,' dedi. 'Genel bankada senin genlerine de ihtiya var.' Ama Jothan bu konuyu dnmeye bile raz olmad. Bunu red etmeye hakk var myd? Gladia kararszca, Hayr... diye mrldand.. Ama o esiz bir robot uzmandr ve Solaria'da robotculara ok deer verilir. Herhalde onun bu tutumuna biraz gz yumdular. Sanrm Rikaine, artk Jothan'la almayacakt. Bana bir keresinde Jothan'n kt bir Solaria'l olduunu syledi.

Bunu Jothan'n yzne kar da syledi mi? Bilmiyorum... ld gne kadar Jothan'la alt. Ama Jothan evlenmeye yanamad iin onun kt bir Solaria'l olduunu da dnyordu, yle mi? Rikaine bir gn bana evliliin hayatn en zor dayanlacak ayrnts olduunu syledi. 'Ama buna katlanlmas gerekiyor,' diye ekledi. Peki, sen ne dndn? Hangi konuda, Elijah? Evlilik konusunda. Evliliin, hayatn en zor dayanlacak ayrnts olduu fikrinde misin? Gladia'nn yz ar ar ifadesizleti. Kadin duygularnn yzne yansmamasna alyor gibiydi. Bu konuda hi dnmedim. Baley, Demin Jothan Leebig'le her zaman yrye ktn syledin, dedi. Sonra da durakladn ve bunu eskiden yaptndan sz ettin. Yani artk adamla gezmeye kmyor musun? Gladia ban sallad. Yznde yeniden bir ifade belirmiti. Kederdi bu. yle. Nedense artk onunla yrye kmyoruz. Jothan'la bir iki defa balant kurdum. Her seferinde ii vard. Bu kocann lmnden sonra m oldu? Hayr. Daha nce de ayn cevapla karlatm. Birka ay nce. Acaba Dr. Delmarre, Leebig'e seninle artk ilgilenmemesini mi emretmiti? Gladia ard. Neden emretsin? Jothan bir robot deil ki. Ben de yle. Biz nasl emir dinleriz? Neden Rikaine de emirler versin? Baley ne demek istediini aklamak zahmetine katlanmad. Bu ii ancak Arz kavramlarna uygun bir biimde yapabilirdi. Tabii o zaman gen kadn ne demek istediini yine de kavrayamazd. Baley ne dediini aklayabildii takdirde de Gladia sadece tiksinti duyard. Arzl, Benimki sadece bir soruydu, dedi. Leebig'le iim bittikten sonra seninle tekrar balant kuracam, Gladia. Ha, sahi, saat ka? Bu soruyu sorar sormaz da piman oldu. Robotlar ona zamann Arzla ilgili kartn aklayabilirlerdi. Ama Gladia, Solaria birimlerine gre karlk verebilirdi. Baley de bilgisizliinin sk sk ortaya kmasndan bkmt. Oysa Gladia sadece nitelikle ilgili bir cevap verdi. Akam zeri.. Leebig'in malikanesinde de yle olmal. Ah, tabii. yi. Seni olabildiince abuk aramaya alacam. Ondan sonra karlkl ne zaman konuacamz kararlatrrz. Gladia yine kararszca duraklad. Bu gerekten art m? yle. Gen kadn alak sesle, Olur, dedi. Leebig'le balant kurulurken bir gecikme oldu. Baley de bundan yararlanarak bir sandvi daha yedi. Sandvii ona orijinal paketinin iinde getirildi. Baley daha ihtiyatl davranyordu artk. Pakedi amadan nce zerindeki damgay iyice inceledi. Sandvii de yle. Robotun verdii st kutusunu da ald. St henz tam anlamyla erimemiti. Arzl, kutuyu dileriyle aarak, st bardaa doldurmadan bylece iti. Bir taraftan da skntyla, kokusu, tad olmayan, etkisi ge gzken zehirler de var, diye dnyordu. Bunlar enjektrle ya da yksek banl inejetle yiyecee kartrabilir. Sonra bu dnceyi ocuka bularak kafasndan kovdu. O ana kadar cinayetler belirli bir biimde ilenmiti. Cinayet giriimleri iin de ayn ey sylenebilirdi. Baa hzla vurulmann, bir bardak suya on kiiyi ldrecek kadar zehir kartrmann ince bir taraf yoktu. Kurbana doru ak ak atlan zehirli bir okun da yle. Baley yine byk bir skntyla, zaman blmlerini byle

ap durursam, dedi kendi kendine, doru drst yemek yeme frsat bile bulamam. Bu devam ettii srece rahata uyuyamam da. Robot ona yaklat. Dr. Leebig kendisini yarn aramanz istedi. imdi nemli bir ile megulmu. Baley ayaa frlayarak kkredi. O adama syle... Duraklad. Robota barp armasnn bir yarar yoktu. Yani insan istedii takdirde haykrabilirdi ama bu sonucu abuklatrmazd. Bu bakmdan bir fslt da ayn etkiyi yapard. Arzl daha normal bir tavrla, Dr. Leebig'e profesyonel bir i arkadann lm olayn aratrdm syle, dedi. Sadece robotuyla balant kurabiiiyorsan, bu szlerimi ona tekrarla. O i arkada ok iyi bir Solaria'lyd. Dr. Leebig'in iinin bitmesini bekleyemem. Eer benimle be dakika sonra grmezse uaa atlarm ve bir saatten daha az bir sre sonra da karsna dikilirim. Yani onu grrm. Bu kelimeyi kullan. Grmek kelimesini. Bylece bir yanllk olmaz. Baley tekrar sandviine dnd. Daha be dakika sona ermeden Leebig ya da Arzlnn Robotik uzman olduunu tahmin ettii bir Solaria'l Baley'nin karsnda belirdi. fkeyle bakyordu. Baley de ayn hiddetle adam szd. Leebig dimdik duran, ince bir adamdi. Siyah, patlaka gzlerindeki dalgn ifadeye imdi fke de katlmt. Solaria'lnn bir gz kapa hafife dkt. Adam, Arzl siz misiniz? dedi. Dr. Rikaine Delmarre'n lm olayn aratrmakla grevli Yedinci Snf Sivil Memur Elijah Baley. Adnz nedir? Ben Dr. Jothan Leebig'im. Tam alrken beni rahatsz etme kstahln nasl gsterebildiniz? Baley sakin sakin, ok kolay oldu, dedi. Bu benim iim. O halde iinizi baka yerde yapn. Daha nce sormam gereken birka soru var, Doktor. Dr. Delmarre'n en yakn i arkadalarndan biriydiniz sanrm. yle deil mi? Dr. Leebig birdenbire yumruunu skt. Telala bir mineye doru gitti. Bunun rafnda kck, saate benzer gereler alyorlard. Zamanla ilgili, karmak hareketleri insan deta ipnotize ediyordu. Grnt aygt Leebig'in zerine evrilmiti. Bu yzden adam ilerlerken grnt alanndan kmad. Bunun yerine Leebig yrrken oda hafife ykselip alalarak geriledi sanki. Leebig, Gruer, bizi bir yabanc armakla tehdit ediyordu, dedi. Eer o yabanc sizseniz... Evet, benim. O halde sizi buraya btn itirazlarma ramen ardlar. Grme sona erdi! Henz ermedi. Balanty kesmeyin. Baley hem serte sesini ykseltmi, hem de parman kaldrmt. Parmayla robotik uzmann iaret ediyordu. Leebig adeta bzld. Dolgun dudaklar tiksinti dolu bir ifadeyle gerildi. Baley, Sizi grme konusunda blf yapmyordum, diye ekledi. Arzllara zg bayalklar bir tarafa brakn, ltfen. Ben sadece size amacm aka anlatmaya alyorum. Beni dinlemeye baka trl raz olmadnz takdirde sizi greceim. Yakanza yapacak ve beni zorla dinlemenizi salayacam. Leebig Arzlya dik dik bakt. Siz pis bir hayvansnz. yle olsun. Ama dediimi yapacam. Malikaneme zorla girmeye kalktnz takdirde, ben de... ben de... Baley kalarn kaldrd. Beni ldrr msnz? Sk sk byle tehditler savurur musunuz? Ben sizi tehdit etmedim.

O halde benimle imdi konuun. Kaybettiiniz bu srede bir hayli i baarlabilirdi. Siz Dr. Delmarre'n yakn bir i arkadaydnz, yle deil mi? Robotik uzman ban edi. Ar ar, dzenle nefes alrken omuzlar hafife oynuyordu. Ban kaldrdnda kendisini iyice toplamt. Hatta, abuak, neesizce glmeyi bile baard. Evet, yle. Anladma gre Delmarre yeni model robotlarla ilgileniyordu? Evet. Ne tr robotlar? Siz bir robot uzman msnz? Deilim. Konuyu, uzman olmayan birinin anlayaca bir biimde anlatn. Bunu yapabileceimi pek sanmyorum. Deneyin! rnein yanlmyorsam Delmarre ocuklar disiplin altna sokmay baaracak robotlar yaplmasn istiyordu. Bunun iin neler yaplmas gerekiyordu? Leebig bir an kalarn kaldrd. Bunu pek basit bir biimde, ince ayrntlar atlayarak anlataym. Delmarre'n istediini salamak iin Sikorovich ift yolu tepkisini W65 seviyesinde kontrol eden C entegralini glendirmek gerekiyordu. Baley, Bilmece, dedi. Gerek bu. Benim iin bilmeceden farksz. Bunu bana baka nasl aklayabilirsiniz? Bu, Birinci Kuraln biraz zayflatlmas anlamna geliyordu. Neden? Bir ocuk kendi iyilii iin disipline sokulur. Teori byle deil mi? Ah, gelecekteki iyilii iin. Leebig'in gzleri heyecanla parlyordu. Adam dinleyicisi olduunu unutmu ve bu yzden daha konukanlamt. Bunun basit bir kavram olduunu sanyorsunuz. Ka kii gelecekte salanacak byk bir iyilik uruna basit bir skntya katlanr? Bir ocua imdi kendisine tatl gelen eyin daha sonra midesini artacan retmek ne kadar srer? Ama bir robotun btn bunlar anlamasn istiyorsunuz... Bir robot bir ocuun cann yakt zaman pozitronik beyninde gl ykc bir potansiyel oluur. Bunun etkisini gidermek iin robotun bu hareketin ileride iyi sonular vereceini anlamasn salarsnz. Bylece bir ztpotansiyel oluur. Bunu salayabilmek iin gereken yollar ve alt devreler pozitronik beynin yzde elli orannda geniletilmesine yol aar. Ya da dier devreleri feda edersiniz. Baley, O halde byle bir robot yapmay baaramadnz, dedi. Baaracam da yok. Kimse yle bir robot yapamayacak. Dr. Delmarre ld srada bu trde bir robot zerinde deneyler mi yapyordu? yle bir robotun zerinde deil. Bizi baka pratik modeller de ilgilendiriyor. Baley usulca, Dr. Leebig , dedi. Robotik konusunda daha fazla bilgi sahibi olmam gerekiyor. Sizden bunu bana retmenizi isteyeceim. Leebig iddetle ban sallad, dk gz kapa daha indi. Sanki adam gz krpma alkanln korkun bir biimde hicvediyordu. Bir robotik kursunun bir dakikadan daha uzun sreceini sizin de bilmeniz gerekir. Benimse zamanm yok. Bu konuyu bana yine de retmelisiniz. Solaria'da her eye robot kokusu sinmi. Eer zamana ihtiyacmz varsa o zaman sizi grmem art demektir. Ben bir Arzlym. Grntlerle konuarak rahata alamam. Leebig'in vcudu Baley'in ummad kadar kasld. Bir Arzlnn fobileri beni hi ilgilendirmiyor. Sizi grmem imknsz. Size en ok neyi sormak istediimi akladm zaman fikrinizi deitireceinizden eminim. Bu durumu deitiremez. Hibir ey bunu yapamaz.

yle mi? O halde unu dinleyin: Bence pozitronik robotun btn tarihesi boyunca Birinci Kural zellikle yanl sylendi. Leebig sarsld. Yanl m sylendi? Deli! lgn! Budala! Neden? Baley gayet sakindi. Robotlarn cinayet ileyebilecekleri gereini gizlemek iin tabii. ON DRT Leebig'in az ar ar ald. Baley nce adamn kendisine hiddetle dilerini gsterdiini sand. Sonra da byk bir hayretle Solaria'lnn glmsemeye altn anlad. Bu o zamana kadar grd en baarsz glmseme abasyd. Leebig, yle sylemeyin, dedi. Bunu hibir zaman sylememelisiniz. Neden? nk robotlara duyulan gveni sarsabilecek en nemsiz bir ey bile zararldr. Robotlara gvenememek insanlarda grlen bir hastalktr. Leebig, sanki kk bir ocua nutuk ekiyordu. Avaz avaz haykrmak istedii bir eyi usulca sylemi gibi bir hali vard. Aslnda lm cezasnn infazn istemesine ramen karsndaki kimseyi iknaya alyordu sanki. Robotik biliminin tarihesini biliyor musunuz? Biraz. Arzllarn bunu bilmeleri gerekir. Evet. Robotlarn balangta insanlardaki Frankestein kompleksine kar savamak zorunda kaldklarndan haberiniz var m? nsanlar onlardan pheleniyorlard. Robotlara gvenemiyor, onlardan korkuyorlard. Bu nedenle robotik adeta gizli bir bilim dal halini ald. U Kural robotlarn kafalarna bu kukular gidermek iin yerletirildi. Yine de Arz bir robot toplumunun gelimesine hibir zaman izin vermedi. nclerin galaksiye yaylmak iin Arzdan ayrlmalarnn bir nedeni de budur. Robotlarn insanlar fakirlikten ve almaktan kurtaracaklar toplumlar kurabilmek iin. O zaman bile o kuku kafalardan hibir zaman silinmedi. Basit bir bahaneyle hortlamaya her an hazrd. Baley sordu. Siz imdiye kadar robotlar konusunda kukuyla karlatnz m? Leebig fkeyle, Hem d& Ka kere, dedi. Siz ve dier robotik uzmanlar bu yzden mi gerekleri biraz arptmaya razsnz? phelerden mmkn olduu kadar kurtulmak iin!.. Gerekleri arpttmz yok. Yani U Kural yanl sylenmiyor mu? Hcyr! Kurallarn yanl tekrarlandklarn kantlayabilirim. Beni bunun aksi olduuna ikna edemediiniz takdirde her eyi btn Galaksiye de aklarm. Siz ldrmsnz. Bilmiyorum hangi kantlara dayanyorsunuz ama onlarn hepsi de yanl. Bu konuyu tartalm m? Fazla uzun srmemesi artyla, evet. Karlkl konuacaz ama? Beni greceksiniz? Leebig'in ince yz arpld. Olmaz! yi gnler, Leebig. Nasl olsa bakalar beni dinlerler. Durun! Byk Galaksi adna! Durun! Beni grecek misiniz? Robotik uzman elini ar ar kaldrarak enesine doru gtrd. Ba parman azna sokarak bo gzlerle Baley'e bakt. Baley, acaba be yandan nceki gnlere mi dnyor, diye dnd. Bylece beni grmesi yasal m saylacak? Tekrarlad. Beni grecek misiniz?

Leebig ban ar ar sallayarak, Bunu yapamam, diye inledi. Yapamam.. Azndaki ba parma yznden szleri zorlukla anlalyordu. stediinizi yapn. Baley adama bakyordu. Leebig duvara doru dnd. Dimdik srt bkld. Ve adam titreyen elleriyle yzn rtt. Baley, Pekl, dedi. Aygtn yardmyla konumaya raz oluyorum. Leebig'in arkas hl dnkt. Bana bir dakika izin verin. Hemen dneceim. Baley o arada kendi ihtiyalaryla ilgilendi. Banyonun aynasnda yeni ykad yzne bakarak, Solaria'y ve Solaria'llar anlamaya baladm m? diye sordu. Bundan pek de emin deildi. ini ekerek bir dmeye dokundu. Bir robot gzkt. Arzl dnp ona bakmadan, iftlikte benim kullandmdan baka boyutlu aygt var m? diye sordu. Baka aygt daha var, efendim. Klorissa Cantoro'ya, hanmna bu aygt bir sre kullanacam syle. im bittii zaman haber vereceim. O arada rahatsz edilmek istemiyorum. Peki, efendim. Baley, yerine dnd. Odann az nce Leebig'in durduu kesi hl botu. Ama grnt bozulmamt. Baley oturarak beklemeye balad; neyseki fazla uzun srmedi bu. Leebig ieri girdi. O yrrken oda yine dalgaland. Odan duraklamadan odann merkezinden adama kayd anlalyordu. Baley aygttoki karmak kontrolleri dnd ve bu baarya kar hayranlk duymaya balad. Leebig'in kendisini iyice toplam olduu anlalyordu. Salarn arkaya taram, kln deitirmiti. Arkasnda prldayan ve yanstan bir maddeden yaplma bol bir elbise vard. Robotik uzman duvardan karak alan kk bir koltua oturdu. Ciddi ciddi, imdi, dedi. Birinci Kuralla ilgili iddianz nedir? Bizi duyabilirler mi? Hayr. Bu bakmdan nlemler aldm. Baley ban sallad. zin verin de Birinci Kural tekrarlayaym. Buna hi gerek yok. Biliyorum oma yine de izin verin de tekrarlayaym. 'Bir robot bir insana zarar veremez. Ya da harekete gemeyerek onun zarar grmesine raz olamaz.' E? Solaria'ya ilk indiim zaman bana verilen malikneye bir yer tatyla gittim. Tat, benim ak havayla karlamam engelleyecek biimde hazrlanm ve kapatlmt. Bir Arzl olduum iin! Leebig sabrszland. Bunu biliyorum. Bunun konuyla ne ilgisi var? Arabay kullanan robot bu gerei bilmiyordu. Ondan tatn zerini amasn istedim. O da bu emrimi hemen yerine getirdi. nk onun emirlere uymas gerekiyordu. Tabii rahatz oldum. Ve arabann zeri kapatlmadan nce baygnlk geirdim. imdi, o robo bana zarar vermedi mi? Leebig homurdand. Bunu kendiniz emretmisiniz. kinci Kural tekrarlayacam : 'Bir robot bir insann kendisine verdii emirleri yerine getirmek zorundadr. Ancak bu emir Birinci Kurala aykr olduu takdirde durum deiir.' Yani robotun benim emrime uymamas gerekirdi. Sama sapan szler bunlar. Robotun bilgisi yokmu. Baley koltuunda ne doru eildi. Ah! te nemli noktaya parmamz bastk. imdi Birinci Kural olmas gerektii gibi aklayalm. 'Bir robot, bildii kadaryla bir insana zarar verecek hibir ey yapamaz. Ya da harekete gemeyerek, bilerek, isteyerek onun zarar grmesine izin veremez!

Kuraln bu anlama geldiini herkes bilir. Sradan insanlarn bildiklerini sanmyorum. Aksi takdirde bu kimseler bir robotun cinayet ileyebileceini de anlarlar. Leebig bembeyaz kesildi. lgnlk bu! Delilik! Baley parmaklarnn ucuna bakt. Bir robot zararsz bir i yapabilir. Bir insana zarar vermeyecek bir ey. le deil mi? Leebig, Kendisine yle emredildii takdirde tabii yapar. dedi. Evet, tabii, emredildii takdirde. kinci bir robot da yine zararsz bir grevi yerine getirebilir. Yine bir insana zarar vermeyecek bir eyi. yle deil mi? Tabii bunun ona emredilmesi artyla. Evet. Ya bu kendi balarna zararsz olan iki hareket bir araya geldikleri zaman cinayet halini alrsa? Ne? Leebig yzn buruturarak kalarn att. Baley, Bu konuda bir uzmansnz, dedi. Onun iin fikrinizi almak istiyorum. Size hayaii bir olaydan sz edeceim. Kuramsal bir durumdan. Bir insan bir robota, 'Bir svdan az bir miktarn u yerdebulacan bir bardak stn iine kartr,' diyor. 'Bu sv zararsz bir ey. Ben sadece bu maddenin st nasl etkileyeceini renmek istiyorum. Bunu renir renmez ilal st de dklecek. Bu ii yaptktan sonra bu olay tamamiyle unutacaksn.' Kalar hl atk olan Leebig sesini karmad. Baley konumasn srdrd. Bir robota ste esrarl bir sv kartrmasn ve sonra da bunu bir insana vermesini sylediim takdirde Birinci Kural onu, 'Bu sv ne biim bir ey? Bunun insana bir zarar olur mu?' diye sormaya zorlar. Ona svnn zararsz olduu kesinlikle sylendii takdirde robot yine de Birinci Kural yznden duraklar ve st bir insana vermeye raz olamayabilir. Ama ona stn dkleceinin aklandn dnn. O zaman Birinci Kuraln bu hareketle bir ilgisi olmaz. Bu durumda robot kendisine emredilen eyi yapmaz m? Leebig Baley'i fkeden ate saan gzlerle szd. Arzl, u durumda st bardaa zaten ikinci bir robot koymu, dedi. Onun ste bir sv kartrldndan da haberi yok. Bu yzden st gtrp bir adama veriyor. Ve o adam da lyor. ' Leebig haykrd. Olmaz! Neden? ki hareket de kendi balarna zararsz ve masum eyler. Ancak ikisi bir araya geldikleri zaman bir cinayet halini alyorlar. Byle bir eyin olabileceini kabul etmiyor musunuz? Leebig, Asl katil o emri veren adamdr, diye bard. i felsefeye dkmek isterseniz, yle... Ama o iki robot da katil saylrlar. Ya da cinayet aralar. Hibir insan yle bir emir veremez. Bir insan pekl byle bir emir verebilir. Ajan Gruer'i de bu yoldan ldrmeye kalktklar belli. O olay duydunuz sanrm? Leebig mrldand. nsan Solaria'da her eyi duyar. O halde Gruer'in de yemek sofrasnda benim ve i arkadam Aurora'l Bay OlivaW'n gzleri nnde zehirlendiini de biliyorsunuzdur. Zehir ona baka biimde ulam olamaz. Baka bir ihtimal aklnza geliyor mu? Maliknede o srada baka hibir insan yoktu. Bir Solaria'l olduunuz iin bunun ne anlama geldiini de anlarsnz tabii. Ben detektif deilim. Bir takm teoriler ileri sremem. Ben size bir teoriyi akladm. Bunun olup olamayacan anlamak istiyorum. Bilmek istediim u: iki robot kendi balarna zararsz olan ama bir araya

geldikleri zaman bir insann lmne yol aan hareketlerde bulunabilirler mi? Siz bir uzmansnz. Dr. Leebig? Bu mmkn m? Sarslan, sktrlp bitkin den Leebig usulca, Evet, dedi. Sesi o kadar hafifti ki Baley zorlukla duydu. Leebig gzlerini Arzlya dikmiti. Dk gz kapa bir iki defa ar ar seyirdi. Adam birbirine kenetledii ellerini at. Ama parmaklar sanki havadaki hayali birer ele sarlm gibi hl bkl duruyordu. Ancak adam avularn dizlerine dayad zaman parmaklar da gevedi. Baley btn bunlar dalgn dalgn seyretti. Leebig, Teorik bakmdan evet, dedi. Teorik bakmdan! Ama Birinci Kural byle abucak bir kenara itmeyin, Arzl! Robotlarn, Birinci Kural inemeleri iin onlara verilen emirlerin ok zekice olmalar gerekir. Baley, Ben yalnzca bir Arzlym, diye mrldand. Robotlar konusunda hemen hibir ey bilmiyorum. Robotlara verilen emirleri de bir rnek olarak syledim. Bir Solaria'l daha kurnaz ve ustaca davranr. Bundan eminim. Lebig sanki onu dinlemiyordu. Yksek sesle, Bir robot oyuna getirilir ve bylece bir insana zarar vermesi salanrsa, dedi. Bu bir tek anlama gelir. Robotun pozitronik beyninin gcnn arttrlmas gerektii anlamna. Tabii aslnda, nsan daha iyi hale getirmeliyiz,' denilebilir. Ama bu imknsz. Onun iin de robotu hileye kanmayacak bir duruma sokarz. Bu alanda devaml ilerliyoruz. Robotlarmz yz yl ncekilere gre daha eitli, daha zelletirilmi, daha becerikli ve daha da zararsz. Bir yzyl sonra daha da ilerlemi olacaz. Bir robotun kontrolleri evirmesine ne gerek var? O kontrollere pozitronik bir beyin takarsnz biter. Bir gemiye! Bu da bir zelletirmedir. Ama genelletirme de yaplabilir! Neden kollar, bacaklar deitirilebilecek bir robot olmasn, ha? Eer biz... Baley Solaria'lnn szn kesti. Solaria'daki tek robotik uzman siz misiniz? Aptal aptal konumayn! Sadece merak ettim. Dr. Delmarre gezegendeki tek... ey... feotus mhendisiydi. Sadece bir asistan vard onun. Solira'da yirmiden fazla robotik uzman alyor. En iyileri siz misiniz? Leebig, rahata, Evet, benim, dedi. Delmarre sizinle alyormu. Evet, yle. Baley, Anladma gre sonlara doru sizinle almaktan vazgemeye karar vermi, dedi. Benim byle bir eyden haberim yok. Bu 243 nu da nereden kardnz? Delmarre bekar kalmanz ho karlamyormu. Belki. Rikaine tam bir Soiaria'lyd. Ama bu birlikte yaptmz almalar hibir zaman etkilemezdi. Konuyu deitirelim. Yeni model robotlar gelitiriyorsunuz. Bilinen modellerden rettiiniz ve onlar tamir ettiiniz de oluyor mu? Leebig, retme ve tamir ilerine daha ok robotlar bakyor, diye aklad. Maliknemde byk bir fabrika ve bakm onarm atlyesi var. Robotlarn fazla tamir grmeleri gerekiyor mu? Hayr, pek az. Yani bu robot tamir biliminin henz pek gelimemi olduunu mu gsteriyor? Hi de deil. Leebig'in sesi pek souktu. Dr. Delmarre ldrld srada cinayet yerinde bulunan robot ne oldu? Leebig baklarn Arzldan kard. Sanki ac veren bir dnceyi kafasndan kovmak istiyormu gibi kalarn att. Tamir edilmesi imknsz. Tamamiyle mahvoldu o.

Gerekten tamamiyle mi? Hibir soruya cevap veremiyor mu? Hibir soruya, Robot ie yarayacak durumda deil. Pozitronik beyni ksa devre yapm. Salam bir tek devre bile kalmam. Bir dnn! Robot bir cinayete tank olmu ve bunu engelleyememi... Sahi, robot cinayeti neden engelleyememi? Kim bilir? Dr. Delmarre o robotla deneyler yapyordu. O srada robotun kafa durumu nasld, bunu bilmiyorum. Belki de robota belirli bir devreyi kontrol ederken hic almamasn emretmiti. O srada Delmarre'n da, robotun da phelenmedii bir kimse birdenbire saldrya geti. Robotun Dr. Delmarre'n donma emrine kar gelebilmesi iin, Birinci Kural potansiyelini kullanncaya kadar aradan belirli bir sre geti. Tabii bu sre saldrnn cinsine ve Dr. Delmarre'n donma emrinin niteliine bal. Robotun cinayete neden engel olamad baka bir ok biimde aklanabilir. Robotun bunu baaramamas Birinci Kurala kar gelmesi demekti. Bu da robotun kafasndaki btn pozitronik devrelerin paralanmasna yetti. Ama robotun cinayeti engellemesi fiziki bakmdan imknszd, diyelim. O zaman makine adam bundan sorumlu tutulabilir mi? Birinci Kural robotlardan imknsz olan eyleri yapmalarn da istiyor mu? Leebig omzunu silkti. Birinci Kural, sizin bunu nemsememek iin elinizden gelen her eyi yapmanza ramen, yine de insanl korur. Bahane ve zrlere yer vermez. Birinci Kurala kar gelindii an, robot da bozulur. Bu bir evrensel kural m, efendim? Robotlar kadar evrensel bir ey. Baley, O halde ben de bylece bir ey renmi oluyorum, dedi. O halde bir ey daha renin! Robotlarn kendi balarna zararl olmayan hareketlerinin cinayetle sonulandyia ilgili varsaymnz... Dr. Delmarre'n lm olaynda o teorinin size hibir yarar olmayacak! Neden? Rikaine Delmarre zehirlenerek lmedi. Onun kafasna vurdular. Birinin o sopay tutmas gerekiyordu. Bir insan elinin. Hibir robot bir sopay sallayarak bir insann kafasn ezemez. Baley, Belki bir robot zararsz olduunu sand bir dmeye bast, dedi. O zaman yukardan bir arlk Delmarre'n kafasna dt... Leebig eki eki gld. Ben cinayet yerine aygtla baktm, Arzl. Olayla ilgili her eyi duydum. Cinayet Solaria'da byk heyecan uyandrd. Onun iin cinayet yerinde bir makine ya da yukardan dm ar bir cismin bulunmadn biliyorum. Baley, Bir sopa bulunmadn da... diye ekledi.' Leebig onu aa grdn belirten bir tavrla, Siz bir detektifsiniz, dedi. Cinayet aletini bulun. Dr. Delmarre'n lmne robotun yol amadn kabul edelim. O halde katil kim? Leebig bard. Katilin kim olduunu herkes biliyor. Kars! Gladia! Baley, hi olmazsa o da dierleriyle ayn fikirde, diye dnd. Sonra da, Peki, Gruer'i zehirleyen robotlar kim ynetiyordu? dedi. Herhalde... Leebig, szlerini tamamlamad. ki ayr katil olduunu sanmyorsunuz ya? Gladia birinci cinayeti ilediyse, Gruer'i zehirlemeye de o kalkt demektir. Evet. Haklsnz sanrm. Leebig, gitgide daha gvenle konumaya balamt. Hi kuku yok. Yok mu?

Gladia'dan baka hi kimse Delmarre'a onu ldrecek kadar yaklaamazd. O da benim gibi kimsenin yanna gelmesine izin vermezdi. Ama tabii kars konusunda bir istisna yapmak zorundayd. Ben byle bir ey yapmyorum. Buna gerek yok. Ben Rikaine'den daha akllym. Robotik uzman hain bir tavrla gld. Baley birdenbire, Onu iyi tanyorsunuz sanrm, dedi. Kimi? Kimi olacak, Gladia'y? Deminden beri ondan sz ediyoruz. Leebig sordu. Gladia'y bakalarndan daha iyi tandm kim syledi? Elini boynuna gtrd. Parmaklarn hafife oynatarak elbisesinin nndeki dikii iki santim kadar at. Bylelikle daha rahat nefes alacakt. Gladia. kendisi syledi. Onunla birlikte yry yaparmsnz. E, ne olmu? Onunla komuyduk. Yry yapmak da normal bir eydir. Gladia ho bir insana benziyordu. O srada kendisini takdir ediyordunuz demek? Leebig, Gladia'yla konumak beni dinlendiriyordu, diye aklad. Neden sz ediyordunuz? Robotik biliminden. Leebig'in sesinde sanki byle bir soru sorulmasna am gibi hafif bir hayret vard. Gladia da robotik biliminden mi sz ediyordu? Onun bu konuda bilgisi yoktu. Ook bilgisizdi! Ama beni dinliyordu. Gladia alan gcyle oynayp dururdu. Bunu 'alan boyama' diye tanmlard. Bir sanat bu gya. Aslnda byle eyler hi houma gitmez. Ama Gladia'y dinlerdim. Btn bunlar birbirinizle kar karya gelmeden mi olurdu? Leebig'in yznde tiksinti dolu bir ifade belirdi ve adam cevap vermedi. Baley yeniden denedi. Gladia sizi ekiyor muydu? Ne? Onu ekici buluyor muydunuz? Fizik bakmndan? Leebig'in dk gz kapa bile yukar kalkt. Dudaklar titredi. Solaria'l, Pis hayvan, diye homurdand. O halde sorumu u ekilde soraym: Gladia'nn ho bir insan olmadna ne zaman karar verdiniz? Bu kelimeleri siz kendiniz kullandnz, bunu unutmayn. Ne demek istiyorsunuz? Demin, 'Glodia ho bir insana benziyordu,' dediniz. Ama imdi kadnn kocasn ldrm olduuna inanyorsunuz. Bu ho bir insann yapabilecei bir ey deil. Gladia konusunda yanlm olabilirim. Ama yanlm olduunuza daha Gladia kocasn ldrmeden nce karar verdiniz. Tabii katil oysa!... Gladia'yla yrye kmaktan cinayetten bir sre nce vazgetiniz. Neden? Leebig, Bu nemli mi? dedi. Aksi kantlanncaya kadar her ey nemli saylr. Eer bir robotik uzman olarak benden bilgi almak istiyorsanz, sorular sorun. Ama kiisel sorular cevaplayacak deilim. Baley hatrlatt. Hem ldrlen adamla, hem de herkesin sulu olduundan phelendii kimseyle ahbaptnz. Bu yzden size kiisel sorular da sorulacak. Bunun kanlmayacak bir ey olduunun farknda deil misiniz? Gladia'yla dolamaktan neden vazgetiniz? Leebig bard. Bir an geldi, Gladia'ya syleyecek bir sz kalmad. lerim iyice artt. Gladia'yla dolamalar srdrmem iin bir neden gremedim. Yani artk Gladia'nn ho bir insan olduunu dnmekten vazgemitiniz. Pekl! yle de diyebilirsiniz. Gladia neden ho bir insan olmaktan kmt? Leebig, Bunun bir nedeni yoktu! diye haykrd.

Baley adamn heyecanna aldrmad bile. Ne olursa olsun, siz yine de Gladia'y ok iyi tanyan birisiniz. O kocasn neden ldrd dersiniz? Neden mi? Kimse cinayet nedeni konusunda bir ey syleyemiyor. Herhalde Gladia da sebepsiz yere cinayet ilemedi. Byk Galaksi adna! Leebig sanki glecekmi gibi ban arkaya att ama bunu yapmad. Bunu size kimse aklamad m? Ho, belki de kimsenin bundan haberi yoktu. Ama ben iin iyzn biliyordum. Gladia bana bunu aklamt. Sk sk bundan szetmiti zaten. Neden szetmiti, Dr. Leebig? Kocasyla kavga ettiinden tabii. Sk sk, iddetle kavga ettiinden. Gladia, Rikaine'den nefret ediyordu, Arzl! Bunu size syleyen olmad m? Gladia da gerei size aklamad m? ON BE Baley bu darbe yznden fena halde sarsld ama bunu belli etmemeye alt. Solaria'llarn yaam tarzlar bir acayipti. Herhalde bu yzden birbirlerinin zel hayatlarn ok kutsal, dokunulamayacak bir ey sayyorlard. Evlilik ve ocuklar konusundaki sorular terbiyesizlik saylyordu. Baley, herhalde birbirleriyle durmadan kavga eden kar kocalar var, diye dnd. Ama bu konuyu merak etmek de yine ayp saylyor olmal. Bir cinayet ilendii zamanda m byle bu? Kimse cinayet ilediinden phe edilen bir kadna kocasyla kavga edip etmediini sormuyor, bu toplumsal suu ilemiyor mu? Ya da bundan haberleri varsa, konuyu amaktan kanyorlar m?.. Oysa Leebig bundan sz etti... Baley, Gladia kocasyla niin kavga ediyordu? dedi. Bence bunu kendisine sormalsnz. Baley, evet en iyisi de bu, diye dnerek ayaa kalkt. Btn vcudu kaskat kesilmi gibiydi. Benimle i birlii yaptnz iin teekkr ederim, Dr. Leebig. Belki daha sonra sizden tek rar yardm isterim. Benimle grmekten kanmayacanz umarm. Leebig, Grme sona erdi, dedi. Robotik uzman ve odann bir ksm ortadan kayboldu. Baley ilk kez ak havada uakla yolculuk yapmaya aldrmad. Hi aldrmad. Sanki havaya pek alkt. Detektif Arz da, Jessie'yi de dnmyordu. Arzdan ayrlal sadece birka hafta olmutu, ama ona aradan yllar gemi gibi geliyordu. Solaria'ya ineliyse sadece gn olmutu ama Arzl bu gezegende binlerce yldan beri kalyormu gibi bir duyguya kaplyordu. Bir insan bir kabusa ne kadar abuk alabilirdi? Yoksa btn bunlarn nedeni Gladia myd? Baley biraz sonra kadn grecekti. Gladia'nn kendisini, grntsn deil. Ona bu gveni veren, acayip bir endie ve heyecan duymasna yol aan bu muydu? Baley, kendi kendisine, 'Gladia beni grmeye dayanabilecek mi?' diye sordu. Yoksa benimle birka dakika konutuktan sonra Ouemot'un yapt gibi yanmdan kaacak m? Baley ieriye girdii zaman Gladia uzun salonun dier ucunda duruyordu. Gen kadn, kendisinin empresyonist tarzda yaplm bir resmi gibiydi. Dudaklar hafife krmzya, kulak memeleri de uuk maviye boyanm, kalar da ka Jemle biraz koyulatrlmt. Yznde bundan baka boya yoktu. Rengi uuktu. Korkmu gibi bir hali vard ve ok gen duruyordu. Sarms kumral salarn geriye doru taramt. Mavimsigri gzlerinde biraz utanga bir ifade vard. Siyaha yakn koyu mavi elbisesinin iki ya-nndan beyaz biyeler aaya doru iniyordu. Elbisenin kollar uzundu. Gladia beyaz eldiven ve topuksuz ayakkablar

giymiti. Gen kadnn yznden baka hibir yerinin cildi akta deildi. Hatta boynunu bile ince krmalar rtyordu. Baley olduu yerde durdu. Bu yeteri kadar yakn m, Gladia? Kadn kesik kesik, abuk abuk nefes alyordu. Aslnda ne beklemem gerektiini unutmutum. Bu tpk grnty seyretmeye benziyor, yle deil mi? Yani, karndakinin gerekten yannda olmadn dnmediin takdirde... Baley, Btn bunlar benim iin ok normal, dedi. Evet, Arzda yle... Gladia gzlerini yumdu. Bazen senin dnyan hayal etmeye alyorum. Her tarafta sryle insan... Bir yolda ilerliyorsun. Yannda birok kii de seninle birlikte yryor. Yine kalabalk gruplar baka ynlere doru gidiyorlar. Yirmi otuz!.. Baley atld. Yzlerce insan. Bir kitap filmde Arzla ilgili sahneleri seyrettin mi? Ya da Arzda geen bir roman? Burada onlardan fazla yok. Ama dier D Dnyalarda geen romanlar izledim. O dnyalarda da herkes birbirini sk sk gryor. Bir romanda durum baka oluyor. Bu tpk boyutlu arala birka kiiyi birden grmeye benziyor. nsanlar o romanlarda hi pmyorlar m? Gladia kpkrmz kesildi. Ben yle kitaplar okumam. Hi mi okumazsn? Tabii... her zaman birka ak sak film oluyor... Bazan insan merak yznden... ama aslnda onlar da tiksinti verici eyler... yle mi? Gladia birdenbire canland. Ama Arz o kadar baka ki. Sryle insan! Elijah herhalde yolda yrrken insanlara do-dokunuyorsun sanrm. Yani kazara. Baley hafife glmsedi. nsan bazan onlar kazara deviriyor bile. Arzl Ekspres yollardaki kalabalklar, itiip kakmay, eritlerdeki koumay dnd. Ve bir an kendi dnyasna kar mthi bir zlem de duydu. Kanlmaz bir eydi bu. Gladia, Ta orada durman art deil, dedi. Biraz daha yaklamamn bir sakncas var m? Yok sanrm. Sana daha fazla yaklamaman sylerim. Baley kadna doru birka adm att. Gzleri irilemi olan Gladia ona bakyordu. Gen kadn birdenbire, Alan boyama konusundaki eserlerimi grmek ister misin? diye sordu. Baley ondan iki metre kadar uzaktayd. Duraklayarak gen kadna bakt. Gladia pek ufak tefek, zayf nahif duruyordu. Detektif onun elindeki bir eyi fkeyle sallayarak kocasnn bana indirdiini hayal etmeye alt. O cisim neydiyse... fkeden lgna dnm, nefret ve hiddetten cinayet ileyecek bir hale girmi kadn gzlerinin nnde canlandrmaya abalad. Sonra da Gladia'nn bu cinayeti ilemi olabileceini kendi kendisine itiraf etti. fkeden lgna dnen, elinde uygun bir silah olan ufak tefek bir kadn bile birinin kafasn ezebilirdi. Ve Baley, Arzda sakin zamanlarnda uysal tavanlardan farkl olmayan ka kadn katille karlamt. Baley, Alan boyama da nedir, Gladia? diye sordu. Kadn, Bu bir sanat trdr, dedi. Baley birdenbire Leebig'in Gladia'nn sanat konusunda sylediklerini hatrlad. Hemen ban sallad. O eserleri grmek isterim. O halde peimden gel. Baley aralarndaki iki metreye yakn uzakl kapatmamaya dikkat etti. Ama aslnda bu mesafe Klorissa'nn izin verdiinin te biriydi. Iklar iindeki bir odaya girdiler. Her keden, her renkte klar fkryordu. Gladia'nn memnun bir hali vard. Sadece kendisine ait olan bir yere girmi gibi. Ban kaldrarak Baley'e bakt. Gzlerinde heyecanl bir lt belirmiti. Baley'nin

tavr tam bekledii gibiydi anlalan. Baley ar ar dnerek, neler grdn anlamaya alt. nk odada kat cisimler yoktu. Sadece klar vard. Ik paracklar, kendilerini sorarcasna ykselen kaidelerin zerinde ldyorlard. Bunlar 'yaayan geometri' diye tammlanabilirlerd1 Renkli izgiler ve kavisler birbirlerine sarlarak bir btn oluturuyor ama yine de kendilerine zg zelliklerini kaybetmiyorlard. Hibir rnek bir dierine benzemiyordu. Baley uygun kelimeler bulmaya alt. Bunlarn bir anlam olmas gerekiyor mu? Gladia o tatl, kaln sesiyle bir kahkaha att. Bu senin istediin anlama geliyor. Bunlar sadece seni fkelendirecek, mutlu edecek yc da merakn uyandracak k ekilleri. Daho dorusu ben bunlar yaratrken neler hissetmisem sen de onlar duyacaksn. Senin iin de byle bir ekil yapabilirim. Bir tr portre. Ama pek de gzel olmayabilir. nk fazla dnmeden abucak almam gerekir. Bunu yapar msn? Bu ok ilgin olur. Gladia, Pekl, diyerek bir kedeki kfigrne doru koarcasna gitti. O srada Baley'nin birka santim tesinden geti, ama bnun farknda deil gibiydi. Gen kadn kaidedeki bir eye dokundu. Bunun zerindeki k fgr ve yukarsndaki prlt birdenbire snd Baley inledi. Bunu yapma! Zarar yok. O eserden zaten bkmtm. Aklm kartrmamalar iin dier eserleri de snkletireceim. Dz bir duvardaki panoyu at ve bir reostat' oynatt. Renkler iyice uuklatlar. Baley, Bunu yapacak bir robotun yok mu? diye sordu. Kontrol,erle sen mi urayorsun? Gladia sabrszca, Sus artk, dedi. Buraya robot sokmuyorum. Bu oda ben demek. Kalarn atarak Arzlya bakt. Seni yeteri kadar tanmyorum. Sorun da bu ya. Kaideye bakmyordu. Parmaklarn hafife bunun dzgn st yzeyine dayamt. On parma da gerilip, kvrlmt. Sanki bir eyi bekliyorlard. Gladia'nn parmaklarndan biri yzeyde kayarak bir yarm kavis izdi. Buradan koyu sar bir k fkrd. Ve yukarda erilemesine bir izgi oluturdu. Parmak hafife geri kayd. In tonu ald. Gladia bir an buna bakt. Evet, bu uygun sanrm. Bir tr arl olmayan g. Baley mrldand. Yakub adna... Alndn m? Gladia parmaklarn kaldrd. Eri sar k havada yalnz bana, sabit kald. Hayr, hayr. Neden alnaym? Ama bu nedir? Bunu nasl yaptn? Gladia kaideye dnceli dnceli bakyordu. Bunu anlatmak zor. nk aslnda bu ii ben de pek anlamyorum. Bana bunun bir tr optik hayal olduunu sylediler. Deiik enerji yzeylerinde g alanlar oluturuyoruz. Aslnda bunlar hiper uzayn uzantlar. Normal uzayn zellikleri de bunlarda yok. Enerji seviyesine gre insan gz deiik tonlarda klar drarak Baley'e bakt. Gzlerinde heyecanl bir lt belirmiti. Baley'nin tavr tam bekledii gibiydi anlalan. Baley ar ar dnerek, neler grdn anlamaya alt. nk odada kat cisimler yoktu. Sadece klar vard. Ik paracklar, kendilerini sararcasna. ykselen kaidelerin zerinde ldyorlard. Bunlar 'yaayan geometri' diye tanmlanabilirlerdi. Renkli izgiler ve kavisler birbirlerine sarlarak bir btn oluturuyor ama yine de kendilerine zg zelliklerini kaybetmiyorlard. Hibir rnek bir dierine benzemiyordu. Baley uygun kelimeler bulmaya alt. Bunlarn bir anlam olmas gerekiyor mu? Gladia o tatl, kaln sesiyle bir kahkaha att. Bu senin istediin anlama geliyor. Bunlar sadece seni fkelendirecek, mutlu edecek ya da merakn uyandracak k ekilleri. Daha dorusu ben bunlar yaratrken neler hissetmisem sen de onlar

duyacaksn. Senin iin de byle bir ekil yapabilirim. Bir tr portre. Ama pek de gzel olmayabilir. nk fazla dnmeden abucak almam gerekir. Bunu yapar msn? Bu ok ilgin olur. Gladia, Pekl, diyerek bir kedeki kfigrne doru koarcasna gitti. O srada Baley'nin birka santim tesinden geti, ama bunun farknda deil gibiydi. Gen kadn kaidedeki bir eye dokundu. Bunun zerindeki k figr ve yukarsndaki prlt birdenbire snd. Baley inledi. Bunu yapma! Zarar yok. O eserden zaten bkmtm. Akim kartrmamalar iin dier eserleri de snkletireceim. Dz bir duvardaki panoyu at ve bir reostat' oynatt. Renkler iyice uuklatlar. Baley, Bunu yapacak bir robotun yok mu? diye sordu. Kontrol,erle sen mi urayorsun? Glcdia sabrszca, Sus artk, dedi. Buraya robot sokmuyorum. Bu oda ben demek. Kalarn atarak Arzlya bakt. Seni yeteri kadar tanmyorum. Sorun da bu ya. Kaideye bakmyordu. Parmaklarn hafife bunun dzgn st yzeyine dayamt. On parma da gerilip, kvrlmt. Sanki bir eyi bekliyorlard. Gladia'nn parmaklarndan biri yzeyde kayarak bir yarm kavis izdi. Buradan koyu sar bir k fkrd. Ve yukarda erilemesine bir izgi oluturdu. Parmak hafife geri kayd. In tonu ald. Gladia bir an buna bakt. Evet, bu uygun sanrm. Bir tr arl olmayan g. Baley mrldand. Yakub adna... Alndn m? Gladia parmaklarn kaldrd. Eri sar k havada yalnz bana, sabit kald. Hayr, hayr. Neden alnaym? Ama bu nedir? Bunu nasl yaptn? Gladia kaideye dnceli dnceli bakyordu. Bunu anlatmak zor. nk aslnda bu ii ben de pek anlamyorum. Bana bunun bir tr optik hayal olduunu sylediler. Deiik enerji yzeylerinde g alanlar oluturuyoruz. Aslnda bunlar hiper uzayn uzantlar. Normal uzayn zellikleri de bunlarda yok. Enerji seviyesine gre insan gz deiik tonlarda klar gryor. Ben kaidenin yzeyindeki uygun noktalara basyorum. Parmaklarmn ss biimleri ve renkleri kontrol ediyor. Her kaidenin iinde trl kontrol dmesi var. Yani parmam uraya basarsam... Baley yaklarken Gladia onun yolundan ekildi. Arzl iaret parman ekine ekine kaidenin zerine dokundurdu. Hafif, kalp arpna benzer bir ey hissetti. Gladia, Haydi, Elijah, dedi. Parman oynat. Baley kadnn istediini yapt ve kirli gri bir n yukarya doru fkrd. Ve sar yard. Arzl elini telala ekti. Gladia gld, sonra hemen piman oldu. Glmemeliyim... Bu ii yapmak ok zor. Uzun sre alan kimseler iin bile... Ellerini hafife ama Baley'in izleyemeyecei bir hzla hareket ettirdi. Arzlnn grd o biimsiz k kayboldu. imdi sar n yine tek bana parlyordu. Baley sordu. Bunu yapmay nasl rendin? abalayp durdum. Bu yeni bir sanat kolu. Aslnda ancak bir iki kii ustalkla alabiliyor. Baley ciddi ciddi, Ve sen bunlarn en iyisisin, dedi. Solaria'da insan ya tek uzman ya da olanlarn en iyisi. Alay etmene gerek yok. Kaidelerimden bazlarn sergiledim. Gsteriler yaptm. Gladia ban dikletirdi. Sanatyla gururland belliydi. izin ver de portreni yapmay srdreyim, diye ekledi. Gladia ellerini hareket ettirirken havada birka ktan kavis belirdi. Sonra da sert alar. Her eye mavi renk hakimdi.

Gladia alt dudan srd. Bu Arz ite. Ben her zaman Arzn masmavi olduunu dndm. Btn o insanlar ve grmek, grmek, grmek. Grnty seyretmek daha pembemsi. Bu sana nasl gzkyor? Yakub adna! Ben cisimleri birer renk gibi dnemem. Kadn dalgn dalgn, Sahi mi? diye sordu. imdi, sen bazan, 'Yakub adna!' diyorsun. te o da meneke rengi bir leke. Sert hatl bir leke. nk sesin o zaman sertleiyor. Ortann hemen yaknnda kk mor bir k belirdi. Gladia almasn srdrd. Ve imdi btn eseri yle bitirebilirim. Donuk, ltsz, koyu kuruni, ii bo bir kre birdenbire havaya ykseldi ve btn o kl izgilerin etrafn sarverdi. iteki klar yine parlyorlard ama biraz snklemi gibiydi. Sanki kbn iinde hapistiler. Baley sanki bir ey etrafn saryor, istediklerine erimesine engel oluyormu gibi ani bir keder duydu. O sonuncusu nedir? Gladia, Tabii etrafn saran duvarlar, dedi. te en belirgin tarafn bu. Dar kamamam Kapal yerlerde kalmak istemen. Sen ite orada, ieridesin. Bunu grmyor musun? Baley'nin grd pek de houna girmedi. O duvarlar daimi deil. Bugn dar ktm. yle mi? Bu seni sarst m? Baley dayanamayarak Gladia'y ineledi. Beni grmek seni ne kadar sarstysa... Bu insann houna gitmiyor ama yine de dayanmay baaryor. Gen kadn dnceli bir tavrla Arzly szd. imdi dar kmak ister misin? Benimle gelir misin? Biraz dolaalm m? Baley, Yakub adna! diye barmak istedi. Katiyen olmaz! Gladia ekledi. Biriyle birlikte gerekten yanyana hi yrmedim. Daha gndz. Hava da gzel. Baley o soyut portresine bakt. Seninle gelirsem o kuruni kb kaldrr msn? Kadn glmsedi. Bu nasl davranacana bal. Odadan karlarken ktan yap hl kaidenin zerinde duruyordu. Portre bylece geride kald. Ama Baiey'nin ruhunu kuruni kentler hapsediyorlard. Baley hafife titredi. Hava etrafndan akyordu sanki. Ve biraz da serindi. Gladia, dn m? diye sordu. Baley mrldand. Daha nce byle deildi. Akam yaklayor tabii. Ama souk saylmaz. Bir palto ister misin? Robotlardan biri bunu sana hemen getirir. Hayr, hayr. Buna gerek yok. Baley'le kadn ta deli, dar bir yolda ilerlediler. Dr. Leebig'le bu yoldan m giderdin, Gladia? Ah, hayr. Onunla ok ilerilerde, tarlalarn arasnda dolardk. Orada arada srada iine dalm bir robotla karlarsn, hayvanlarn seslerini duyarsn. Ama ne olur ne olmaz, seninle evden fazla uzaklamayacaz. Ne oiur ne olmaz m? Belki ieri girmek istersin. Ya da sen beni yannda grmekten sklrsn. Gladia pervaszca, Bu beni hi skmyor, diye aklad. Etraf sarl yeilli bir deniz gibiydi. Yukarda yapraklar hafife hrdyorlard. Etraftan tiz, ksa lklar ykseliyor, kulak trmalayc bir uultu da duyuluyordu. Glgeler de vard. Baley zellikle glgelerin farkndayd. Bunlardan biri nnde yere yapmt. nsan biimindeydi. Sanki korkun bir biimde Baley'nin taklidini yapyormucasna Arzl gibi hareket ediyordu. Baley glgelerden szedildiini duymutu tabii. Bunlarn ne olduklarn biliyordu. Ama Kentlerin yaygn, kayna belli olmayan klar yznden o zamana kadar glgeleri pek farketmemiti.

Baley, Solaria gneinin arkasnda ldadn biliyor, dnp ona bakmamaya zellikle dikkat ediyordu. Ama gnein orada olduunu da biliyordu. Uzay ok byk, uzay ok yalnzd. Ve nedense Baley'i ekiyordu bu. Arzl kendisini hayalinde canlandrd. Bir dnyann yzeyinde yryordu. Etrafnda binlerce k yl ve milyonlarca mil geniliinde boluk uzanyordu. Baley, neden bu yalnzlk fikri houma gidiyor, diye dnd. Ben yalnz kalmak istemiyorum ki. Ben Arz, o scakl, insanlarla tk tk dolu Kentlerin dosta havasn istiyorum Hayali ona yardmc olamad. Baley, New York'u hayalinde canlandrmaya alt. Kentin kalabaln, grltsn. Ama sadece Solaria'nn havann akt, sessiz ve souk yzeyinde dolatn dnebildi. Baley istememesine ramen Giadia'ya yaklat. Artk gen kadnla aralarnda sadece altm santimlik bir aklk vard. Sonra Arzl Gladia'nn yzndeki hayret dolu ifadeyi farketti. Telala, Afedersin, diyerek hemen uzaklat. Gladia inledi. Zarar yok... u tarafa gidelim mi? Orada iek tarhlar var. Belki houna gider. aret ettii taraf gneli yerden uzaktayd. Baley sessizce o tarafa sapt. Gladia, Daha sonra buras ahane olur, dedi. Scak havada gle koarak gider ve yzerim. Ya da tarlalarda koarm. Mmkn olduu kadar hzla. Sonra mutlulukla yere ylarak hareketsiz kalrm. Ban eerek vcuduna bakt. Ama bu yzmek ya da komak iin uygun bir klk deil. Arkamda bu elbise varken yrmek zorundaym. Hem de ciddi ciddi. Baley sordu. Nasl giyinmeyi tercih ederdin? Gen kadn, ort ve ak bir st, diye bard. Sanki bu kln salad zgrl hayalinde hissediyormu gibi kollarn havaya kaldrd. Bazen dahc da az. Bazen sadece sandalet giyerim. O zaman rzgarn vcudumun her... Ah, afedersin. Seni rahatsz ettim. Baley, Hayr, dedi. Rahatsz etmi deilsin. Dr. Leebig'le yrye ktn zaman yle mi giyinirdin? Deiik klklar giyerdim. Bu daha ok havaya balyd. Baz arkamda pek az ey bulunurdu. Ama ne de olsa Jothan Leebig'in grd de sadece benim grntmd. Bunu gereten anladn umarm. Anlyorum tabii. Ama ya Dr. Leebig? O da hafif elbiseler mi giyerdi? Jothan m hafif elbiseler giyecek? Gladia glerken dileri prldad. Ah, hayr. O her zaman pek ciddidir, Yzn buruturarak, ciddi bir tavr taknd. Gzn hafife krpt. O anda Leebig'in ruhunu yakalamt deta. Baley takdirle hafife mrldand. Gladia ekledi. Jothan her zaman yle konuur. 'Sevgili Gladia, birinci snf potansiyelin pozitron akm zerindeki etkisi dnlecek olursa...' O sana bu konudan m sz ederdi? Robotik biliminden? ou zaman. Ah, o bu konuyu ok ciddiye alyor. Bana her zaman robotik bilimini retmeye alrd. Bundan hibir zaman vazgemedi. Bir ey renebildin mi? Bir tek ey bile renemedim. Benim iin pek karmak bir konu bu. Jothan bazan bana kzard. Ama beni azarlamaya kalkt zaman hemen suya dalverirdim. Tabii gln yaknnda olduumuz zaman. Sular onun zerine sratrdm. Sular onun zerine m sratrdn? Ben birbirinizin grntleriyle konutuunuzu sanyordum. Gladia gld. Tam bir Arzlsn sen. Sular onun odasnda ya da bahesinde durduu yere doru sratrdm. Tabii sular ona gelmezdi. Jothan yine de korunmaya alrd... una bak. Baley bakt. Kk bir korunun etrafndan dolamlar ve bir akla kmlard. Bunun tam ortasnda ssl bir havuz vard. Tula deli dar yollar akl

blmlere ayryordu. Tarhlardaki dzgnce dikilmi bitkiler bol bol iek amlard Baley, seyrettii kitap filmler sayesinde bu bitkilerin iek olduunu anlad. Bu iekler bir bakma Gladia'nn yaratt ktan ekillere benziyorlard. Baley kadnn da bir tr iekler yarattn dnd. Goncalardan birine ihtiyatla dokundu, sonra da etrafna baknd. Burada en ok sar ve krmz iek vard. Baley bakmak iin dnerken bir an gnei farketti. Endieyle, Gne gkyznde iyice alalm, dedi. Gladia, Akam yaklat, diye seslendi. Gen kadn havuza doru komutu. imdi bunun hemen kenarndaki ta bankta oturuyordu Elini sallayarak ekledi. Buraya gel! Taa oturmak istemezsen ayakta durabilirsin. Baley ar ar ona doru gitti. Gne her gn bu kadar alalar m? Bu soruyu sorar sormaz da piman oldu. Gezegen dndne gre gne de hem sabahlar ve hem de akamlar ufka yakn oluyordu herhalde. Ancak leleri yksekte olabilirdi. Baley kendi kendine, bu hayat boyunca allm dnce resimlerini deitiremez, dedi. Gece diye bir ey olduunu biliyordu. Hatta bunu grmt de. Bylece insanla gne arasna koskocaman bir gezegen girmi oluyordu. Baley bulutlar ve ak havann en sarsc tarafn gizleyen bir grilik olduunu da biliyordu. Ama gezegenlerin yzeylerini dnd zaman gzlerinin nnde gkyznde, yukarlarda alev alev yanan bir gneten fkran klar beliriyordu. Baley, omzunun zerinden gnee abucak bir gz att. Sonra da evin ne kadar uzakta olduunu dnd. Hemen dnmeye karar verebilirdi. Gladia bankn dier ucunu iaret ediyordu. Baley, Bu sana fazla yakn deil mi? dedi. Gen kadn avularn yukarya doru evirerek ellerini at. Bu duruma almaya balyorum. Gerekten. Baley, bankn ucuna oturdu. Gnei grmemek iin kadna doru dnmt. Gladia arkaya, suya doru eildi. Kap biimi, st sar ii beyaz izgili kk bir iek kopard. Gen kadn, Bu gezegene zg bir iek, diye aklad. Bitkilerin ou vaktiyle Arzdan getirilmi. Baley ekine ekine iee uzand. Onu ldrdn. Sadece bir iek o. Burada daha binlercesi var. Gladia, Arzl daha sar kapa dokunurken bunu onun elinden kapt. Gzleri fkeyle parlyordu. Yoksa iek kopardm iin bir insan da ldrebileceimi mi ima ediyorsun? Baley usulca kadn yattrmaya alt. Bir ey ima ettiim yoktu. iee bakabilir miyim? Aslnda bitkiye dokunmay istemiyordu. iek slak toprakta yetimiti. Ve biraz amur kokuyordu. Detektif, bu insanlar Arzllara dokunmamaya pek dikkat ediyorlar, diye dnd. Birbirlerine kar bile dikkatliler. Ama ellerine toprak bulamasna hi aldrmyorlar. Nasl yapabiliyorlar bunu? Bitkinin sapn ba ve iaret parmaklarnn arasnda tutarak iee bakt. Kapk kat gibi ince birka paradan olumu, bunlar bir merkezden yukarya doru uzanarak kvrlmalard. iein iinde, ortada beyaz bir kabarklk vard. Islakt bu. Etrafn rzgarda hafife sallanan siyah tyler sarmt. Gladia, Kokuyu duyuyor musun? dedi. Baley de birdenbire iekten ykselen kokuyu farketti. Bitkiye doru eildi. Bir kadnn parfm gibi kokuyor. Gladia neeyle ellerini rpt. Bu tam bir Arzlya gre bir sz. Aslnda bir kadnn parfmnn bu iek gibi koktuunu sylemek istiyordun sanrm. Baley esefle ban sallad. Ak havadan sklmaya balyordu. Glgeler uzuyor, etraf karanlklayordu. Arzl yine de zayflna boyun ememek niyetindeydi.

Portresini snkletiren o kuruni duvarlarn kaldrlmasn istiyordu. Don Kiota bir arzuydu bu ama inkar edilecek gibi deildi. Gladia iee uzand. Baley bitkiyi hemen brakt. Gen kadn ta yapraklarn usulca at. Her kadn baka trl kokuyor olmal. Baley kaytszca, Bu parfme bal, dedi. Bunu farkedecek kadar yakn olmay dn... Ben koku srmem. nk kimse bana sokulmaz. imdi durum farkl. Sen parfm kokusunu sk sk duyuyor olmalsn. Her zaman... Arzda karn her zaman yannda, yle deil mi? Gladia btn dikkatini iee vermiti. Kalarn atm, yapraklar itinayla yoluyordu. Baley, Karm her zaman yanmda deil, dedi. Her an yani. Ama ou zaman yannda olmal. Ve sen ne zaman istersen... Baley birdenbire, Dr. Leebig sana robotik bilimini retmeyi neden o kadar istedi? diye sordu. Paralanan iek imdi sadece bir sap ve iteki kabarklktan ibaretti. Gladia bunu parmaklarnn arasnda evirdi, sonra da frlatp att. iek bir an havuzun suyunda yzd. Jothan onun asistanln yapmam istiyordu sanrm. Bunu sana ak ak syledi mi, Gladia? Sonlara doru syledi, Elijah. Sabrszlanmaya balyordu sanrm. Bana robotik alannda almann heyecanl bir ey olacan dnp dnmediimi sordu. Tabii ben ona bundan daha skc bir i olamayacan syledim. O zaman ok kzd. Ve ondan sonra bir daha seninle gezmeye kmad. yle mi? Gladia, Biliyor musun, dedi. Neden gerekten bu olabilir. Galiba Jothan krlmt. Ama ben ne yapabilirdim? Herhalde Dr. Delmarre'la sk sk kavga ettiinizi ona daha nce sylemitin. Gladia sarsld ve yumruklarn iyice skt. Vcudu kaskat kesildi. Ban biraz yana doru emi kmldamadan oturuyordu. Ne kavgas? Sesi anormal derecede tizlemiti. Kocanla ettiiniz kavgalar. rendiime gre sen Rikaine Delmarre'dan nefret ediyormusun. Gladia detektife fkeyle bakt. Yz hatlar arplm, ehresi pene pene kzarmt. Bunu sana kim syledi? Jothan m? Dr. Leebig bundan sz etti. Bence bu doru! Gen kadn fena halde sarslmt. Hl Rikaine'i benim ldrdm kantlamaya alyorsun. Senin dostum olduunu dnyordum. Oysa sen sadece... sadece bir detektifsin Yumruklarn kaldrd. Baley bekledi. Bana dokunamayacan biliyorsun. Gladia'nn elleri kucana dt ve kadn sessizce alamaya balad. Ban evirmiti. Baey de ban eerek gzlerini yumdu. Bylece kendisini rahatsz eden o uzun glgeleri grmekten kurtulmu oldu. Dr. Delmarre kalbi sevgi dolu bir adam saylmazd sanrm. yle deii mi? Gladia boulurcasna, Onun ii bandan aknd, diye mrldand. Baley szlerini srdrd. Buna karlk sen insanlara kar sevgi duyan bir kadnsn. Ya da birine kar. Erkekieri ilgi ekici buluyorsun. Ne demek istediimi anlyor musun? B-bu benim elimde deil. Bu-bunun iren bir ey olduunu biliyorum. Ama elimde deil. Bundan sz etmek bile tiksinti verici. Ama bundan Dr. Leebig'e sz ettin sanrm. Bir eyler yapmam gerekiyordu. Jothan yakndayd. Szlerime aldryormu gibi bir hali yoktu. Onunla konuunca biraz rahatladm.

Kocanla kavga etmenin nedeni de bu muydu? Yani o sevgi duyamayan, souk bir adamd ve sen de buna kzyordun. yle mi? Bazen ondan nefret ediyordum. Gladia aresiz bir tavrla omzunu silkti. O sadece iyi bir Solaia'lyd. Ve bize henz ey... izni verilmemiti. Yani ... o... Hkra hkra tekrar alamaya balad. Baley bekledi. Ak hava onu eziyordu. Midesinde bir kalp buz vard sanki. Kadnn hkrklar hafiflerken mmkn olduu kadar efkatle, Delmarre' sen mi ldrdn, Gladia? diye sordu. H-hayr... Sonra kadn sanki btn kar koyma gc krlm gibi ekledi. Ben sana her eyi anlatmadm. O halde ltfen imdi anlat. O srada kavga ediyorduk. Yani Rikaine ld srada. Her zamanki nedenle. Ben avaz avaz haykryordum. Ama Rikaine hibir zaman sesini ykseltmezdi. Zaten fazla bir ey sylemezdi. Bu da durumu daha ktletirirdi. O kadar fkeliydim ki! O kadar fkeli! Gerisini ha frlamyorum. Yakub adna! Baley hafife yalpalad ve gzlerini hemen ta banka dikmeye alt. Hatrlamyorum ne demek? Yani, Rikaine lmt. Ben olanca sesimle baryordum. Robotlar geldi... Kocan sen mi ldrdn? Bunu hatrlamyorum, Elijah. Ama onu ldrseydim bunu ok iyi hatrlardm. yle deil mi? Zaten hibir eyi hatrlamyorum. O kadar korkuyordum ki, Elijah. ok korkuyordum. Bana yardm et. Ltfen Elijah. Endielenme, Gladia. Sana yardm edeceim. Baley'nin ba dnyordu. Adam cinayet silahn dnebildi. Kendi kendine ona ne oldu, diye sordu. Silah cinayet yerinden alp gtrm olmalar gerekir. Eer yleyse bunu katil yapt demektir. Gladia'y olaydan hemen sonra cinayet yerinde bulmular. O halde bu ii o yapm olamaz. yleyse katil baka biri. S.olaria'dakiler ne dnrlerse dnsnler katilin bakas olmas gerekiyor. Arzlnn midesi bulanyordu. Eve dnmeliyim... Usulca, Gladia... dedi. Birdenbire kendisini gnee bakarken buldu. Bu hemen hemen ufka inmiti. Baley, gnei daha iyi grebilmek iin ban evirdi. Gzleri deta narazi bir ilgiyle gnee taklp kald. Bu kreyi o zamana kadar hi byle grmemiti. Gne iri, krmz ve biraz da snkt. nsan bu yzden ona kr olmadan bakabiliyordu. Yukarsndaki ince, izgi halindeki kan rengi bulutlar da grebiliyordu. Bunlardan biri siyah bir izgi gibi gnei blyordu. Baley mrldand. Gne ne kadar krmz. Arzlnn gzlerinin nnde bir sahne belirdi. Gne ufka doru kayyordu. nk gezegenin yzeyi ondan uzaklayordu. Saatte bin mil hzla uzaklayor ve plak gnein altnda dnyordu. Dnyor dnyordu, yzeyinde kouan ve insan denilen mikroplar koruyacak hibir ey de yoktu. Gezegen sonsuza kadar dnecekti. lgnca dnyor, dnyor, insanlar bunun yzeyinde kayorlard... Aslnda dnen Baley'nin bayd. Ta bank Arzlnn altnda erilmiti. Gkyz arplyordu. Mavi, koyu maviydi bu. Gne kaybolmutu. Aalarn tepeleri de yle. Yer hzla ykseliyordu. Gladia tiz bir lk att. Sonra baka bir ses duyuldu... ON ALTI Baley nce kapal bir yerde olduunu farketti, Aklkta deildi. Sonra birinin zerine eilmi olduunu grd. Bir an bu ehreye tanmam gibi bakt. Sonra, Daneel! diye bard.

Adn sylenmesiyle robotun suratnda rahat bir ifade belirmedi, tannabilecek insanca baka bir duygu da. Daneel, Kendine gelmene sevindim, Ortak Elijah, dedi. Ciddi bir fiziki zarar grdn sanmyorum. Baley aksi aksi, Bir eyim yok, diye sylenerek dirseinin zerinde dorulmaya alt. Yakub adna! Yatakta mym ben? Neden? Bugn birka kez ak havaya ktn. Etkiler birikti. Artk dinlenmeye ihtiyacn var. nce birka soruya cevap verilmesini istiyorum. Baley etrafna baknd ve bann hafife dndn de kendi kendisine inkara alt. Oday tanmamt. Perdeler kapal, klar da yapayd. Bu da insan rahatlatyordu. Eskisinden daha iyi olduu kesindi Arzlnn. nce... neredeyim? Bayan Delmarre'n malikanesinde, bir odada. imdi bir eyi renelim bakalm. Senin burada ne iin var? Bana diktiim o robotlarn elinden nasl kurtuldun? Daneel, Bu gelimenin houna gitmeyeceini biliyordum, dedi. Ama bana emir verilmiti ve gvenini salamak da benim grevimdi. te bu yzden seme hakkm olmadn dndm!.. Ne yaptn? Yakub adna! Bayan Delmarre'n birka saat nce seninle balant kurmaya alt anlalyor. Evet. Baley, Gladia'nn daha nce bundan sz ettiini hatrlyordu. Bunu biliyorum. Robotlara beni gz altnda tutmalarn emrederken, baka makine adamlar ya da insanlarla grme veya aygt yoluyla balant kurmam engellemelerini de syledin. Ancak, Ortak Elijah, onlara insanlar ve dier robotlarn benimle balant kurmalarna engel olmalarn emretmedin. Aradaki fark anlyorsun deil mi? Baley inledi. Daneel, zlmene gerek yok. Ortak Elijah, dedi. Verdiin emirlerdeki bu kusur hayatnn kurtulmasn salad. Bylece ben de olay yerine geldim. Anlayacan Bayan Delmarre balant kurduu zaman bamdaki robot nbetiler kadnn benimle konumasna izin verdiler. Gladia Delmarre bana seni sordu. Ben de gerei syledim. Yani nerede olduunu bilmediimi. 'Ama onu bulmaya alabilirim,' dedim. Bayan Delmarre bunu yapmam ok istiyordu. Ben de, 'Belki Ortak Elijah evden ksa bir sre iin ayrlmtr,' dedim. 'Ben bunu hemen renirim. Sen o arada yanmdaki robotlara Elijah' bulmak iin evi aramalarn emreder misin? Robotlara bu emri senin vermemen Gladia'y artmad m? Galiba onda Aurora'l olduum iin robotlara kendisi kadar alk olmadm izlenimini uyandrdm. Bayan Delmarre emirleri daha otoriter bir tavrla vereceini ve bylece sonucun daha abuk alnacan dndm sand galiba. Solaria'llarn robotlar ynetmedeki ustalklaryla ndkleri belli bir ey. Dier gezegenlerin yerlilerini bu konudaki beceriksizlikleri yznden aa gryorlar. Sen de yle dnmyor musun, Ortak Elijah? Demek Gladia robotlara gitmelerini emretti? Bunu zorlukla baard. Robotlar itiraz ederek daha nce baka emirler aldklarn sylediler. Ama tabii onlara gerek kimliimi aklamamalarn emrettiin iin bu emirlerin ne olduunu da kesinlikle syleyemediler. Kadn sonunda onlar sindirdi. Ama son emirlerini fkeyle haykrarak vermek zorunda kald, o da baka. Ve sen evden ayrldn. Evet, yle yaptm, Ortak Elijah.

Baley, ne yazk ki Gladia bu olaya nem vermedi, diye dnd. Ve onunla balant kurduum zaman bana bundan sz etmedi. Sonra, Beni bulmakta bir ..ayli geciktin, Daneel, dedi. Solaria'daki robotlar esir altndan balant kurarak bilgi alverii yapyorlar. Usta bir Solaria'l istedii bilgiyi abucak elde ederdi. Ama byle bir bilgi milyonlarca makineden getii iin bu konuda tecrbesi olmayan benim gibi biri istediini neden sonra renebiliyor. Nerede olduun haberi bana ancak bir saatten daha uzun bir sre sonra eriebildi. Dr. Delmarre'n alt yere giderek yine zaman kaybettim. Sen oradan ayrlmtn bile. iftlikte ne yaptn? Kendimce baz aratrmalar. Bunu sen yokken yapmak zorunda kaldm iin zgnm. Ama aratrmann dourduu baz zorunluluklar bana seme hakk vermedi. Baley sordu. Klarissa Cantoro'yla grnt aygtnn yardmyla m konutun? Yoksa kadn grdn m? Grnt aygtyla balant kurdum. Ama bizim malikneden deil, iftliin baka bir blnden. iftlikte grmek istediim bir sr kayt vard. Bunlar bizim malikneden incelemek de yeterli olurdu. Ama evde kalmay istemedim. nk robotlardan i yzm biliyorlard ve beni tekrar gzhapsine de alabilirlerdi. Baley kendisini baya iyi hissediyordu. Ayaklarn yere doru sarktt. Ve o zaman arkasnda gecelie benzer bir ey olduunu da farketti. Buna nefretle bakarak, Elbiselerimi bul, diye bard. Daneel bu emri yerine getirdi. Baley giyinirken, Bayan Delmarre nerede? diye sordu. Evde gzhapsinde tutuluyor, Ortak Elijah. Ne? Bunu kim emretti? Ben emrettim. Bayan Delmarre' yatak odasna kapattk. Kapsnda da robotlar bekliyor. Robotlarna kisiel ihtiyalar dnda emir vermesini de engelledim. Bunu sen mi yaptn? Bu maliknedeki robotlar kimliimi bilmiyorlar. Baley giyinmesini tamamlad. Gladia'nn neden sulandn biliyorum. Aslnda eline kocasn ldrme frsat gemiti. Bu balangta sandmzdan daha kolayd onun iin. Gladia daha nce iddia ettii gibi laboratuara kocasnn sesini duyduu iin gitmedi. Bandan beri oradayd. Gladia cinayete tank olduunu ve katili de grdn m iddia ediyor? Hayr. O kritik anlarla ilgili hibir eyi hatrlamyor. Bazen byle eyler olur. Ayrca ben Gladia'nn kocasn ldrmesi iin bir sebep olduunu da rendim. Nedir bu sebep, Ortak Elijah? Zaten daha balangta byle bir ey olduundcn phelendim. Kendi kendime, 'Arzda olsaydk,' dedim. 'Dr. Delmarre anlattklar gibi bir erkek, Gladia Delmarre da grnd gibi bir kadn olsayd, o zaman onun kocasna k olduunu syleyebilirdim. Buna karlk adam sadece kendisini seviyordu.' in zor yan Solaria'llarn Arzdaki anlamyla k olup olmadklarn, bu duruma bizimki gibi bir tepki gsterip gstermediklerini bilmiyordum. Onlarn duygular ve tepkileri konusunda vereceim kararlara gvenemezdim. te bu yzden birka Solaria'ly grmeye karar verdim. Grntlerini deil, kendilerini grmeye. Ne demek istediini anlayamadm, Ortak Elijah. Bilmiyorum bunu sana aklayabilir miyim? Bu insanlar daha dnyaya gelmeden genleriyle ilgili olaslklar dikkatle hesaplanyor. Dnyaya geldikten sonra da gen dalmlar deneyden geiriliyor. Bunu biliyorum.

Ama genler her ey deildir. evrenin de nemi vardr. Genler sadece belirli bir psikoz olasln gsterirler. Oysa evre gerek psikoza yol aar. Gladia'nn Arzla ne kadar ilgilendiini fark ettin mi? Bundan sana sz de ettim ya, Ortak Elijah. Kadnn seni etkilemek iin Arzla ilgileniyormu gibi bir tavr takndn dndm. Bunun gerek bir ilgi hatta mthi bir merak olduunu dnelim. Belki Arzn kalabal kadn heyecanlandryordu. Belki de Gladia, kendisine pis olduunu dnmesini rettikleri bir eyi ekici buluyordu. Hem de istememesine karn. Kadnda bir anormallik olabilirdi. Solaria'llar grerek ve onlarn bu karlamaya ne tepki gsterdiklerine dikkat ederek Gladia'nn durumunu anlayabilirdim. Onunla karlkl konuarak ve tepkilerini inceleyerek de... te bu yzden senden kamak zorunda kaldm, Daneel. Ne olursa olsun bunu yapmam gerekiyordu. Bu nedenle aratrmay grnt yoluyla srdrmekten vazgetim. Bana bunu o zaman aklamadn, Ortak Elijah. Birinci Kural yznden baz sorumluluklarn olduunu dnyorsun. Bu aklama fikrini deitirmeni salar myd? Daneel cevap vermedi. Baley, Deney baarl oldu, diye aklad. Birka kiiyi grdm ya da grmeye altm. Yal bir sosyolog benimle karlkl konumay denedi ama yar yolda bundan vazgeti. Bir robotik uzman kendisini ok zorlamama ramen beni grmeyi kabul etmedi. Ba parman emerek alad. Dr. Delmarre'n asistan meslei icab bir tr grmeye almt. Bu yzden bana katlanmaya alt. Ama ondan alt metre tede durmam artyla. Dier taraftan Gladia... Evet, Ortak Elijah? Gladia, hafif bir teredtten sonra beni grmeye raz oldu. Bana kolaylkla dayand. Hatta zaman geerken gerilen sinirleri de yava yava gevedi. Bu tam bir psikozu gsteriyor. Gladia beni grmeye itiraz etmedi. Arz onu ok ilgilendiriyordu. Kocasna kar da anormal bir ilgi duyuyordu belki. Btn bunlarn gl ve bu dnya iin anormal saylan bir ilgiyi gsterdii sylenebilir. Yani kart cinsten olan insanlar grme isteini, byle bir duruma duyulan ilgiyi gsterdii. Dr. Delmarre ise byle bir duyguya karlk verecek, karsnn duygularn ho karlayacak bir insan deildi. Herhalde Gladia byk bir hayal krklna urad. Daneel ban sallad. Hayal krkl kadnn bir fke annda kocasn ldrmesine neden olacak kadar mthiti. Her eye ramen onun katil olduunu sanmyorum, Daneel. Acaba seni bu olayla ilgili olmayan baz kiisel amalar m etkiliyor, Ortak Elijah? Bayan Delmarre ekici bir kadn ve sen de bir Arzlsn. Ve bir Arzl iin ekici bir kadnla kar karya olmak da psikotik bir durum saylmaz. Baley endieyle mrldand. Benim daha salam nedenlerim var. Daneel'in sakin baklar vcudunu deliyor ve sanki ruhunu okuyordu. Gladia kocasn ldrdyse o zaman Gruer'i zehirlemeye de onun kalkm olmas gerekir. Detektif robotlara oyun oynanarak nasl cinayet ileneceini anlatmak istedi bir an, ama kendisini tuttu. Daneel'in hibir eyden haberleri olmayan robotlarn cinayet ileyebileeklerini aklayan bir varsayma nasl bir tepki gstereceini bilmiyordu. Daneel, Ve seni de ldrmeye kalkt, diye ekledi. Baley'nin kalar atld. Hedefi bulmayan zehirli oktan Daneel'e sz etmemeye karar vermiti. Robotun kendisini koruma konusundaki fazla gl isteklerini bsbtn kuWetlendirmeyi istememiti. fkeyle, Klorissa sana ne syledi? diye sordu. in iin de ekledi. Keke Klorissa'ya dilini tutmasn syleseydim. Ama Daneel'in iftlie giderek sorular soracan nereden bilirdim?

Daneel sakin sakin, Bayan Cantoro'nun bununla bir ilgisi yok, dedi. Cinayet giriimini ben kendi gzlerimle grdm. Baley'in kafas iyice kart. Sen orada deildin ki. Neden sz ediyorsun sen? Olanlar hatrlamyor musun, Ortak Elijah? Bu gerekten kusursuz bir cinayet olacakt. Bayan Delmarre sana dar kmanz teklif etmedi mi? Tabii buna tank olmadm ama onun byle bir ey yaptndan da eminim. Evet, o byle bir teklifte bulundu. Hatt evden kman iin seni etkilemeyi de baard. Baley, 'portresini' ve etrafn saran o kuruni duvarlar dnd. Bu zekice dnlm, psikolojik bir oyun muydu? Bir Solaria'l sezgileriyle bir Arzlnn psikolojisini kavrayabilir miydi? Detektif, Hayr, dedi. Daneel sordu. O havuza doru gitmenizi ve banka oturmanz o istemedi mi? ey... evet. Beki de kadn seni dikkatle inceliyordu ve bann gitgide daha fazla dndnn farkndayd. Gladia bana bir iki kere eve dnmeyi isteyip istemediimi sordu. Belki de ciddi deildi. Belki o bankta gitgide fenalaman seyretti. Hatta belki de seni suya itti. Veya belki de bunu yapmasna gerek kalmad. Ben sana eriip, seni kucakladm srada sen ta banktan arkasst suya yuvarlanyordun. Havuz doksan santim derinliindeydi ve mutlaka suda boulacaktn. stelik Bayan Delmarre yannda oturuyor ve yuvarlanman seyrediyordu. Kadn seni kurtarmak iin en ufak bir hareket bile yapmad. Herhalde seni sudan ekip karmaya da kalkmayacakt. Boulmana gz yumacakt. Belki bir robot aracakt, ama robot gelinceye kadar her ey oktan sona ermi olacakt. Tabii Gladia sonradan sana dokunmasnn imknsz olduunu syleyecekti. 'Bunu onun hayatn kurtarmak iin bile yapamadm,' diyecekti. Baley, btn bunlar doru, diye dnd Kimse Gladia'nn bir insana dokunamadndan phe etmeyecekti. Sadece o kadar yaknmda olmasna aacaklard. Tabii bunu dndkleri takdirde. Daneel, Gryorsun ya, Ortak Elijah, dedi. Kadnn sulu olduu kuku gtrecek gibi deil. Sen Bayan, Delmarre'n Ajan Gruer'i de zehirlemeye kalkm olmas gerektiini syledin. Sanki bu kadnn susuz olduunu kantlayacak bir eymi gibi. Artk bu ii de onun yaptn anlayorsundur sanrm. Seni de Ajan Gruer gibi ayn nedenle ortadan kaldrmaya alt. Birinci cinayeti aratran fazla inat bir detektifi ortadan kaldrmak istedi. Baley, Belki de, diye mrldand. Btn o olaylar dizisi aslnda normal eylerdi. Belki Gladia ak havann beni nasl etkileyeceinin farknda deildi. Gladia Arz incelemiti. Arzllarn acayipliklerini de biliyordu. Ama ona bugn dar ktm ve buna almaya baladm syledim... Ama bu duruma fazla dayanamayacam da bilmesi gerekirdi. Baley yumruunu dier avcuna indirdi. Sen de Gladia fazla zeki bir insanm gibi konuuyorsun. Onun davranlar olaylara hi uymuyor. Gladia'nn katil olduuna da inanmyorum. Zaten cinayet silah bulununcaya kadar kimseyi cinayetle sulayamayz. Bunun bir yarar olmaz. Daneel gzlerini Arzlya dikmiti. Ben silahn ne olduunu syleyebilirim, Ortak Elijah. Baley, robot i arkadana sersemlemi gibi bakt. Nasl? Kurduun mantk dizisini hatrlyor musun, Ortak Elijah? 'Bayan Delmarre katilse, o zaman silahn da cinayet yerinde kalm olmas gerekirdi,' dedin. 'Hemen laboratuara koan robotlar byle bir silah grmediler. O halde biri silah

alp cinayet yerinden gtrd. Yani bu ii yapan katildi. O halde katil Bayan Delmarre olamaz.' Bu sylediklerim doru deil mi? Doru. Robot konumasn srdrd. Ama ieri giren robotlarn bakmadklar bir yer vard yine de. Neresi? Bayan Delmarre'in yatt yer. Kadnn alt. Bayan Delmarre o ann heyecan ve sarsnts yznden baylmt, yerde yatyordu. Katil olsun olmasn, yere ylmt. Silah da neyse, bu onun altnda kalmt. Baley, Ama o zaman da, dedi. Gladia kaldrlr kaldrlmaz silah da bulunurdu. Daneel, Tabii, diye ban sallad. Ama onu yerden robotlar kaldrmadlar. Gladia dn akam yemekte Dr. Tholl'un robotlara bann altna bir yastk kaymalarn ve onu yalnz brakmalarn emrettini syledi. Kadn yerden onu muayene etmek iin gelen Dr. Altim Thool kaldrd. Yani? te simdi ortaya yeni bir olaslk daha kyor, Ortak Elijah. Katil Bayan Delmarre'd. Silah da cinayet yerindeydi. Ama Dr. Thool, kadn korumak iin silah alp gtrd ve ortadan kaldrd Baley, Daneel'i pek aa grd birdenbire. Bir an robotun mantkl bir ey syleyeceini bile sanmt. Ortada bir neden yok ki! Dr. Thool niin byle bir ey yapsn? Ortada ok salam bir neden var. Bayan Delmarre'n Dr. Thool hakknda sylediklerini hatrlyor musun? 'ocukluumdan beri bana o bakar. Bana her zaman efkat ve dostluk gsterdi.' Ben de Dr. Thool'un kadnla yakndan ilgilenmesi iin bir neden olup olmadn dndm. te bu yzden o bebekler iftliine giderek kaytlar inceledim. O zaman tahmin ettiim eyin doru olduunu da anladm. Ne? Dr. Altim Thool, Gladia Delmarre'n babas. stelik adam aralarndaki bu ban da farknda. Baley robottan phelenmedi bile. Sadece gerekli mantk analizini kendisi deil de Robot Daneel Olivaw yapm olduu iin mthi bir znt duydu. Ama bu yine de tam deildi. Dr. Thool'la konutun mu, Daneel? Evet. O da evinde gzhapsinde. Adam ne diyor? Bayan Delmarre'n babas olduunu itiraf ediyor. Ona, kadnn babas olduunu gsteren kaytlar hatrlattm. Adamn Gladia kkken onun salyla ilgilendiini gsteren kaytlar da. Bir doktor olduu iin bu bakmdan ona kar biraz geveke davranmlar. Dier Solaria'Jlarn byle eyler yapmalarna izin verilmiyor. Peki ama Dr. Thool, Gladia'nn salyla neden ilgilenmi? Bu noktay ben de dndm, Ortak Elijah. Adama bir ocuu daha olmas iin zel izin verdikleri srada o bir hayli yalym zaten. Ama baba olmay baarm. Dr. Thool bunu genlerine ve fiziki salna borlu olduunu dnyor. Bu sonula, bu dnyada grldnden daha fazla gururlanyor. Ayrca o bir doktor. Solaria'llar bu meslee pek deer vermiyorlar. nk doktorlar bazen hastalarnn yanna gitmek zorunda kalyorlar. te Altim Thool da bu yzden gururlanmak iin bahaneler aryor. Bu adam iin nemli. Bu yzden de ocuuyla belli etmeden bir dostluk kurmu. Gladia'nn btn bunlardan haberi var m? Dr. Thool'a gre yok, Ortak Elijah.

Baley sordu. Dr. Thool cinayet aletini laboratuardan alp gtrdn itiraf etti mi? Hayr. Bunu yapmad. O halde elinde hibir ey yok, Daneel. Hibir ey yok mu? Silah bulman ve bunu Dr. Thool'un alp gtrdn kantlaman gerekiyor. Ya da hi olmazsa adama bunu itiraf ettirmen. nk elinde hibir kant yok. Bir mantk dizisi ho bir eydir ama kant saylmaz. Adam, uzun uzadya sorguya ekilmedike yaptn itiraf etmeyecek. O tr bir sorguya ekmeyi de ben yapamam. Kzn ok seviyor. Baley, Hi de deil, dedi. Altim Thool'un kzna kar olan duygusu, senin ve benim altmz trden bir duygu deil. Solaria ok farkl bir yer. Baley odada bir aa bir yukar dolat ve bylece fkesi snd. Daniel, olaanst bir mantk dizisi kurmusun. Ama btn bu sylediklerinin hibiri de akla yakn deil. Robotlar ona, 'Mantkl ama akll deil,' diye tarif etmemiler miydi? Arzl szlerini srdrd. Dr. Thool otuz yl kadar nce baba olmay baarm. Ama artk o ok yal bir adam. En gzel yllar geride kalm. Uzayclar bile bunayabilir. Dr. Thool'un baylm olan kzn muayene etmesini dn. Damadnn ls de yerde yatyor. Bu olayn onun iin ne kadar olaanst bir ey olduunu anlayamyor musun? Adam o srada kendisine tamamiyle hakim olabilir miydi? alacak bir sr ey yapacak kadar hakim? Dinle. Bir kere adamn silahn kznn altnda kalm olduunu farketmesi gerekiyordu. Gladia, bunun zerine yle uygun bir biimde yatmt ki, robotlar bile silah grememilerdi. kincisi, Altim Thool'un belki ucunu grebildii cismin cinayet arac olduunu anlamas da artt. Ve hemen kznn cinayetle sulanmamas iin silah usulca alp gtrmesi gerektiini kavramas da gerekirdi. Panie kaplm yal bir adam iin pek ince dnceler bunlar. ncs... Dr. Thool'un plann sonuna kadar uygulamas da gerekiyordu. Bu da yine panie kaplm bir ihtiyar iin ok zor bir eydi. Ve son olarak, yalan syleyerek ikinci bir su daha ilemesi de artt. Evet, bir mantk dizisi kurarak bu sonuca varm olabilirsin. Ama btn bunlarn hibiri akllca deil. Daneel, Senin baka bir zm yolun var m, Ortak Elijah! diye sordu. Baley son konumas srasnda bir koltua oturmutu. Tekrar kalkmaya alt ama hem yorgunluu ve hem de koltuun derinlii yznden bunu baaramad. Aksi aksi ellerini uzatt. Elini ver, Daneel, dedi. Daneel hayretle kendi eline bakt. Afedersin, Ortak Elijah, ne demek istediini anlayamadm. Baley sessizce robotun kelimeleri olduu gibi kabul etmesi yznden iin iin kifr bast. Kalkmama yardm et. Daneel, gl kollaryla onu kolaylkla yerinden kaldrd. Baley, Teekkr ederim, dedi. Hayr, baka bir zm yolu bulamadm. Daha dorusu buldum ama her ey silahn ortaya karlmasna bal. Arzl sabrszca, bir duvar hemen hemen kaplayan perdelere doru gitti. Ne yaptn farketmeden perdenin ucunu hafife kaldrd. Gzlerini simsiyah cama dikti. Ancak neden neden sonra akam karanln seyrettiini farketti. Perdeyi brakrken Daneel de sessizce yaklat ve kuman ucunu Baley'nin parmaklarnn arasndan ekti. Ksa bir an Baley, robotun perdeyi ocuunu ateten korumaya alan bir annenin sevgi dolu ihtiyatyia elinden ekmesini seyretti. Ve sanki iinde bir frtna koptu. Arzl, perdeyi Daneel'in elinden hzla ekti. Btn gcn kullanarak perdeyi pencereden indirdi. Geride yrtk kuma paralar kald.

Daneel usulca, Ortak Elijah, dedi. Artk ak pencerenin sana ne yapacan ok iyi biliyorsun sanrm. Baley, Evet, diye homurdand. Bunun bana ne yapacan biliyorum. Pencereden dar bakt. Karanlklardan baka grlecek bir ey yoktu. Ama karanlk da ak hava demekti. Aydnlanmam, bir engele rastlamadan dmdz uzanan boluk. Ve Baley buna bakyordu. Baley bunu ilk defa isteyerek, dileyerek yapyordu. Bu artk bir meydan okuma ya da garip bir merak deildi. Ya da cinayetin zmne giden bir yol. Ak havaya bunu yapmak istediini bildii iin bakyordu. Buna ihtiyac olduu iin. Bu nedenle durum eskisinden ok farklyd. Duvarlar birer koltuk deneiydiler. Karanlk ve kalabalk da yle. Herhalde Baley de farkna varmadan yle dnm ve onlar sevdiini, ihtiyac olduunu sand bir srada bile aslnda nefret duymutu, Gladia'nn portresini kuruni bir kbn iine hapsetmesine kzmasnn asl nedeni de buydu. Baley, kalbine sonsuz bir zafer duygusunun dolduunu hissetti. Ve sanki zafer bulac bir eymi gibi kafasnda bir fikir belirdi. Daha dorusu imek gibi akt. Ba dnmeye balayan Baley Daneel'e bakt. Biliyorum... diye fsldad. Yakp adna... Biliyorum. Neyi biliyorsun, Ortak Elijah. Cinayet silahna ne olduunu! Katili! Btn paralar uygun biimde birleti! ON YED Daneel, Baley'in hemen harekete gemesine izin vermedi. Saygl bir kesinlikle Yarn, dedi. te nerim bu, Ortak Elijah. Ge oldu. Ve senin dinlenmen gerekiyor. Baley bunun doru olduunu kendi kendisine itiraf etmek zorunda kald. Ayrca hazrlanmas da gerekiyordu. Bir hayli hazrlk yapmas artt. Arzl cinayetin esrarn zdnden emindi. Bu da Daneel'in teorisi gibi bir mantk dizisine dayanyordu. Kant olarak fazla bir deeri yoktu. Solaria'llar ona yardm etmek zorundaydlar. Baley, onlarla kar karya gelecekti. Bir Arzlya kar alt Uzayc. Onun iin de Baley'in duruma hakim olmas gerekiyordu. Bu da dinlenmesi ve hazrlk yapmasnn zorunlu olduu anlamna geliyordu. Ama detektif yine de uyayamayacakt. Uyuyamayacandan emindi. Gzelce alan robotlarn hazrlad yumuack yatan, Gladia'nn maliknesindeki zel odaya szlen mzik ve havaya sklan parfmn de bir yarar olmayacakt. Bundan emindi Baley. Daneel karanlk bir kede sessizce oturuyordu. Baley, Hl Gladia'dan korkuyor musun? diye sordu. Robot, Yalnz bana, korunmasz bir halde uyumana izin vermek akllca bir ey olmaz, dedi. Pekl, yle olsun. Ne yapman istediimi iyice anladn m, Daneel? Anladm, Ortak Elijah. Birinci Kural yznden baz endielerin olmadn umarm. Yaplmasn istediin toplant konusunda baz endielerim var. Yanna silah alacak ve de kendini korumaya alacak msn? Merak etme, bunlar yapacam. Danel iini ekti. Bu yle insanca bir eydi ki Baley bir an karanlklar yararak makine adamn kusursuz yzndeki ifadeyi incelemeye alt. Daneel, Bence insanlar her zaman mantkl bir biimde hareket etmiyorlar, dedi. Baley, Kural bizim iin de geerli saylr, dedi. Ama byle bir uygulama zorunlu olmad iin seviniyorum.

Gzlerini tavana dikti. ok ey Daneel'e balyd. Arzl robota gerein ancak az bir ksmn aklayabilmiti. Robotlar pek karma k yaratklard. Aurora gezegeninin kendi karlarn kollamas iin bir robot temsilci yollamasnn nedenleri vard elbette. Ama bir hatayd bu. Robotlar da baz bakmlardan kstlydlar. Her ey yolunda gittii takdirde soruturma on iki saat ierisinde sona erecek; Baley de yirmi drt saat ierisinde Arza doru yola kabilecekti. Hem de umut gtrecekti gezegenine. Acayip bir umuttu bu. Baley kendisi bile buna pek inanamyordu. Ama Arz iin kurtulu yolu da buydu. yle olmalyd! Arz! New York! Jessie ve Ben! Sevgili evinin rahatl, tant! Scakl! Baley yar uykulu bunlar dnd. Ama Arz hayal etmek onu umduu gibi rahatlatmad. Sanki Kentlerle arasna bir soukluk girmiti. Ve sonra btn hayaller kayboldu. Baley uykuya dald. Baley uyudu ve uyand. Du yapp giyindi. Fiziki bakmdan tam anlamyla hazrd. Ama yine de kukular vard. Bunun nedeni kurduu mantk dizisinin sabah nda ona zayf gelmesi deildi. Onu dndren Solaria'llarn karsna dikilmesi gereiydi. Bu adamlarn gsterecekleri tepkilerden emin olabilir miydi? Yoksa yine karanlkta, krcesine mi abalayacakt? nce Gladia grnd. Tabii bu onun iin ok kolayd. Kadn malikanede olduu iin i devreden yararlanmt. Galdia'nn rengi uuk, yz ifadesizdi. Orapeli beyaz elbiseyle souk bir heykele benziyordu. Gen kadn aresiz bir tavrla Baley'e bakt. Arzlnn efkatli glmsemesi Gladia'y biraz rahatlatt. Dierleri de birer birer gzktler. Gladia'dan hemen sonra Gvenliin yeni Mdr Attiebish geldi. nce ve azametli adamn iri enesindeki kaslar honutsuzlukla gerilmiti. Sonra robotik uzman Jothan Leebig ortaya kt. fkeli ve sabrsz adamn dk gz kapa zaman zaman seyiriyordu. Onu sosyolog Ouemot izledi. Yal Solaria'l biraz yorgun grnyordu ama ukura kam gzleriyle Baley'e bakarak glmsedi. Sanki ona bir ltufta bulunuyor ve, 'Biz birbirimizi grdk,' diyordu. 'Samimi olduk.' Klorissa Cantoro dierlerini grd zaman biraz sklr gibi oldu. Bir an Gladia'ya bakarak sesli sesli burnunu ekti, sonra gzlerini yere dikti. En son Dr. Thool gzkt. Adam bitkin hatta hastaym gibi grnyordu. Hepsi oradalard. Gruer dnda hepsi. Adam yava yava iyileiyordu, ama bu toplantya katlmas imknszd. Baley, eh, diye dnd, bu ii o olmadan da zmleyebiliriz. Dierleri resmi klklardaydlar. Ve hepsi de perdeleri skca kapatlm blmelerde oturuyorlard. Daneel her eyi iyi ayarlamt. Baley btn kalbiyle robotun yapmas gereken dier ileri de baaryla halledeceini ymuyordu. Detektif Solaria'llar teker teker szd. Kalbi grltl grltl arpyordu. Her Solaria'l ona baka bir odadan bakyor; klar, eya ve duvar ssleri arasndaki ztlk ba dndryordu. Baley, Dr. Rikaine Delmarre'n ldrlmesi olayn inceleyeceiz, diye balad. Sebep, frsat ve silah asndan. Ve bu srayla... Attiebish onun szn kesti. Bu uzun bir konuma m olacak. Baley sert sert, Olabilir, dedi. Beni buraya bir cinayet olayn aratrmam iin ardlar. Byle bir i benim uzmanlk ve meslek alanma girer. Bu iin nasl halledileceini en iyi ben bilirim. in iin ekledi, onlarn terbiyesizlikleri karsnda sinme. Yoksa hibir ey yapamazsn. Duruma hakim ol. Hakim ol! Mmkn olduu kadar sert ve kesin bir tavrla konumasn srdrd. nce sebep. Bir bakma bu arttan en tatmin edici olmayan yine bu. Frsat ve silah

objektif eylerdir. Nesnel yani. Ve gerek bir biimde incelenebilirler. Sebep ise sbjektiftir. znel bir ey. Bunu bazen bakalar farkedebilirler. Bir hakaret yznden intikam alnmas gibi. Bu bakalarnn gremeyecei bir ey de olabilir. Duygularn hi belli etmeyen, disiplin altnda tutan bir insann mantkszca, ldrc kini gibi. Hemen hemen hepiniz bana u ya da bu konuma srasnda cinayeti Gladia Delmarre'n ilediine inandnz akladnz. Ve hi kimse baka bir katil adayndan sz etmedi. Gladia'nn kocasn ldrmesi iin bir neden var myd. Dr. Leebig byle bir sebebi ileri srd. Gladia'nn kocasyla sk sk kavga ettiini syledi. Gladia daha sonra bana da bunu itiraf etti. Bir kavga srasnda alevlenen fke insan cinayete srkleyebilir, elbette... Ama bir sorun vard. Dr. Delmarre' ldrmesi iin nedeni olan yalnzca Gladia myd? Dr. Leebig, kendisi de... Robotik uzman neredeyse yerinden frlyordu. Kaskat kesilen elini Baley'e doru uzatt. Szlerinize dikkat edin, Arzl! Baley souk souk, Ben sadece bir takm teorilerden sz ediyorum, dedi. Siz, Dr. Leebig, Dr. Delmarre'la yeni robot modelleri zerinde alyordunuz. Robotik konusunda Solaria'daki en iyi uzman sizsiniz. Siz bana yle sylediniz. Ben de bu szlere inanyorum. Leebig, Arzly pek aa grdn belirten bir tavrla gld. Baley konumasn srdrd. Ama Dr Delmarre'n sizinle dostluunu sona erdirmek zere olduunu da rendim. Bunun nedeniyse sizin baz kiisel zelliklerinizdi. Dr. Delmarre bunlardan holanmyordu. Yalan! Yalan! Belki... Ama ya doru idiyse? O zaman Dr. Delmarre sizinle olan dostluunu sona erdirerek sizi aalanm bir duruma drmeden nce onu ortadan kaldrmanz iin sebep var demekti. Bence siz byle bir hakarete kolay kolay dayanamazdnz. Baley, Leebig'e itiraz frsat brakmadan szlerini hzla srdrd. Ve siz Bayan Cantoro. Dr. Delmarre'n lm zerine feotus mhendislii almalarnn ynetimi size geti. Sorumluluk isteyen bir i bu. Klorissa, Uzay adna! diye bard. Btn bunlardan daha nce de szettik. Szettiimizi biliyorum. Ama bu noktann da zerinde durulmas gerekiyor. Dr. Ouemot'a gelince, sk sk Dr. Delmarre'la satran oynuyordu. Belki oyunu sk sk kaybetmek onu fkelendirdi. Sosyolog usulca sze kart. Satran oyununu kaybetmek herhalde yeterli bir neden saylmaz, Sivil Memur Baley. Bu, satranc ne kadar ciddiye aldnza bal bir durum. Cinayet nedeni katile pek pek nemli gelebilir. Buna karlk herkes bunu pek anlamsz bulabilir. Cinayet iin herkesin bir nedeni olabilir. zellikle Dr. Delmarre gibi birinin ldrlmesi konusunda. Ouemot fkeyle sordu. Ne demek istiyorsunuz? Ben sadece Dr. Delmarre'n 'iyi bir Solaria'l' olduunu kasdettim. Hepiniz de onu byle tanmladnz. Adam btn Solaria geleneklerine sk sk uyuyordu. deal bir adamd, deta soyut bir simge. yle bir insan kim sever ya da ondan holanr? Zayf taraf olmayan bir insan bakalarnn kusurlu olduklarn dnmelerine neden olur sadece. lkel bir air olan Tennyson, Kusuru olmayan bir insan tamamiyle kusurludur,' diye yazmt. Klorissa kalarn att. Hi kimse bir insan iyi olduu iin ldrmez. Sizin dnyadan haberiniz yok. Baley, ne demek istediini aklamadan devam etti. Dr. Delmarre Solaria'da birilerinin bir komplo kurduklarnn farkndayd. Ya da byle bir ey olduunu dnyordu. Komplocular Galaksiye saldrmak ve

dier gezegenleri ele geirmek amacndaydlar. Dr. Delmarre ise bunu engellemeyi istiyordu. te bu yzden komplocular da onu ortadan kaldrmay istemi olabilirler. Buradakilerden biri o rgt yesidir belki de. Bayan Delmarre, hatta yeni Gvenlik Mdr CorWin Attiebish bile. Attiebish yerinden kmldamad. Ben mi? Gruer'in bana gelen felaket yznden Gvenliin bana geer gemez aratrmalar sona erdirmek istediniz. Baley, stnden ar ar birka yudum ald, orijinal kutusundan iiyordu. Ste kendi elinden baka insan eli dememiti. Robot eli de. Gcn toplayan Arzl, bu aslnda bir bekleme oyunu, diye dnd. Neyseki Solaria'llar hi kmldamadan oturuyorlar. Onlar benim gibi Arzl deiller. nsanlarla yakndan ilgilenmesini bilmiyorlar. Kallee dvmeyi de bilmedikleri gibi. Baley, imdi sra frsatta, dedi. Herkes bu frsatn ancak Bayan Delmarre'n eline geebileceini dnyordu. nk kocasnn yanna ancak o gidebilirdi. Ama bundan emin olabilir miyiz? Ya Gladia Delmarre'dan baka biri Dr. Delmarre'i ldrmeye karar verdiyse? Byle aresiz bir karar, kurbann yanna gitmek gibi rahatszlk verici bir eyi nemsizletirmez miydi? inizden biri cinayet ilemeye karar verdii takdirde, kurbann yannda bunu yapmaya yetecek bir sre kalmay da gze almaz myd? Delmarre'in maliknesine usulca girer... Atlebish buz gibi bir sesle detektifin szn kesti. Senin bu konuda bilgin yok, Arzl. Bunu yapabilirmiiz, yapamazmz, bu nemli deildi. Asl Dr. Delmarre birinin kendisini grmesine izin vermezdi. Bundan emin olabilirsin. Biri onun yanna girseydi, Dr. Delmarre onun ok deer verdii, eski bir arkada olmasna aldrmaz, adama hemen kp gitmesini sylerdi. Hatta adam dar atmalar iin robotlarn bile arrd. Baley, Doru, dedi. Tabii Dr. Delmarre bunu karsndakinin bir grnt olmadn anlad takdirde yapard. Dr. Thool hayretle bard. Ne demek istiyorsunuz? Sesi titriyordu. Baley dnerek yal adama bakt. Bayan Delmarre' cinayet yerinde muayene ettiiniz zaman o bir an yanndakinin sizin grntnz olduunu sand. Ancak ona dokunduunuz zaman gerei anlad. Gladia bana yle syledi. Ve ben buna inanyorum. Ben, insanlar gerekten grmeye alm. Solaria'ya geldiimde Gvenlik Mdr Gruer'le karlatm zaman onun karmda olduunu sandm. Konumamzn sonunda Gruer birdenbire ortadan kaybolduu zaman fena halde ardm. imdi bunun tersini dnelim. Bir erkek btn olgunluk a boyunca sadece grntlerle balant kuruyor. Hi kimseyi grmyor. Ender olarak karsnn yanna gidiyor. imdi... karsndan baka biri onun bulunduu yere girerek kendisine yaklayor. Bu insan grdnn bir grnt olduunu sanmaz m? zellikle bir robota Dr. Delmarre'a grntyle balant kurulacan sylemesi emredildii takdirde? Ouemot, Byle bir ey imknsz, dedi. Arka plann ayn olmas durumun anlalmasna yol aar. Belki. Ama kanz u anda arka plann farkndasnz? Dr. Delmarre bu ite bir acayiplik olduunu farkedinceye kadar yine de bir iki dakika geerdi. Ve o srede arkada o kimsekurbanna yaklaarak sopay kaldrr ve sonra da hzla indirirdi. Ouemot inatla, mkansz, dedi. Baley, Hi de deil, diye karlk verdi. Bence frsat. Bayan Delmarre'n katil olduunu gsteren kesin kant saylmamaldr. Evet, onun eline frsat geti. Ama bakalarnn da gemi olabilir. Baley tekrar bekledi. Alnnn ter iinde kaldnn farkndayd, ama bunu silmek dierleri tarafndan bir zayflk iareti olarak alnabilirdi. Duruma kesinlikle hakim olmalyd. Hedefi olan insan zayf durumda

olduuna inandrmalyd. Ve bir Arzlnn bunu bir Solaria'lya yapabilmesi olduka zordu. Baley, dierlerinin yzlerine teker teker bakt ve sonra konumann memnunluk verici bir biimde srdn anlad. Attlebish'in yznde bile insanca bir endie belirmiti. Arzl, Bylece, dedi. Silaha geliyoruz. Olayn en artc yan da bu. Cinayetin lendii silah hibir zaman bulunamad. Attiebish, Bunu biliyoruz, dedi. Eer silah bulunsayd. Bayan Delmarre aleyhindeki kantlarn kesin olduuna karar verirdik. Olayn aratrlmasn da hibir zaman istemezdik. Baley omzunu silkti. Belki. yleyse bu silah konusunu inceleyelim. imdi, iki olaslk var. Cinayeti ya Bayan Delmarre iledi ya da bir bakas. Katil Bayan Delmarre'sa silahn cinayet yerinde kalmas gerekirdi. Tabii silah laboratuardan gtrlm olabilirdi. u anda burada olmayan i arkadam Bay Daneel Oliwav, silah Dr. Thool'un alp gtrm olabileceini, onun eline byle bir frsat getiini syledi. imdi hepinizin nnde Dr. Thool'a bunu yapp yapmadn, baygn olan Bayan Delmarre'i muayene ederken silah ortadan kaldrp kaldrmadn soruyorum. Dr. Thool titremeye balamt. Hayr, hayr. Yemin ederim. Her soruya cevap verebilirim. Ben cinayet yerinden hibir eyi alp gtrmedim. Baley, u anda Dr. Thool'u yalanclkla sulamak isteyeniniz var m? diye sordu. Bir sessizlik .oldu. O srada Leebig, Baley'nin grnt alannn dnda bir yere bakarak zamanla ilgili bir eyler syle. Arzl, kinci olaslk da u, diye devam etti. Cinayeti baka biri iledi ve o, silah yanna alarak kat. Eer byle olduysa o zaman u soruyu da sormamz gerekiyor: neden? Silah alp gtrmek katilin Bayan Delmarre olmadn ilan etmek demekti. Katil bir bakasyd, dedik. Ve bu insan suu Bayan Delmarre'n zerine ykmak iin silah cinayet yerinde brakmt. Yani bu adam pek mi aptald? ki durumda da silahn laboratuarda olmas gerekiyordu. Ama bunu hi kimse grmemiti. Attiebish, Bizim budala olduumuzu mu dnyorsun? diye homurdand. Kr olduumuzu mu? Baley sakin sakin, cevap verdi. Ben sadece sizin Solaria'l olduunuzu dnyorum. te bu yzden cinayet yerinde braklan bir cismin aslnda bir silah olduunu farkedemediniz. Klorissa telala mrldand. Bu szlerin bir tek kelimesini bile anlamadm. Konuma srasnda hi kmldamam olan Gladia bile aknlkla Baley'e bakyordu. Baley, Cinayet yerinde yalnzca ldrlm bir adamla onun baygn kars yoktu, dedi. Orada bir de bozuk robot vard. Leebig fkeyle, Eee! dedi. mkanszlar bir tarafa attk. O halde geride kalan, ne kadar garip olursa olsun, yine de gerek. Cinayet yerindeki robot siiaht aslnda. Grdnz eitim nedeniyle hibirinizin farketmedii bir cinayet silah. Hepsi bir azdan konumaya baladlar. Yalnzca Gladia aknlkla Baley'e bakyordu. Arzl ellerini havaya kaldrd. Susun! Bir dakika! zin verin de anlataym! Tekrar Gruer'in zehirlenme olayn ve bunun nasl baarldn hikaye etti. Buna bebek iftliinae kendisini ldrmeye kalkmalarn da ekledi. Leebig sabrszca, Herhalde bunu bir robotun okun ucuna zehir srmesini salayarak baardlar, dedi. Tabii o bunun zehir olduunu bilmiyordu. kinci bir

robotun oku ocua vermesini, ona sizin bir Arzl olduunuzu aklamasn emrettiler. Bu ikinci robotun da okun zehirli olduundan haberi yoktu doal olarak. Bunu syleyecektiniz deil mi? Evet, byle bir ey. ki robota da ayrntl talimat verilmiti. Leebig, Pek de olacak gibi deil, diye itiraz etti. Ouemot'un rengi iyice umutu. Yal adam her an kriz geirecek gibi grnyordu. Hibir Solaria'l bir insana zarar vermesi iin bir robottan yararlanamaz. Baley yine omzunu silkti. Belki. Ama nemli olan robotlarn oyuna getirilebilmesi. Dr. Leebig'e sorun. Robotik uzman o. Leebig, Bunun Dr. Delmare'n lmyle bir ilgisi yok, dedi. Bunu dn de syledim size. Kim bir robotun bir insann kafasn ezmesini salayabilir? Bunun nasl yapldn aklayaym m? Baarabilirseniz aklayn. Baley, O yeni model bir robottu, diye balad. Dr. Delmarre onu deniyordu. Bunun ne anlama geldiini ancak dn akam kavrayabildim. O srada koltuktan kalkmak iin bir robottan yardm istedim. Ona, 'Elini ver,' dedim. Robot akn akn eline bakt. Sanki elini yerinden karp bana vermesini istemiim gibi. Emrimi daha ak bir biimde, deyimler kullanmadan tekrarlamak zorunda kaldm. Ama bu olay bana Dr. Leebig'in daha nce syledii bir eyi hatrlatt. Bacaklar ve kollar kabilen tipte robotlar zerinde allyordu. Diyelim ki Dr. Delmarre'n denemeler yapt robot da bu tipte bir eydi. zel iler yapmak iin deiik tipte kollar takyordu. eitli biimlerde kollar. Katil de bunu biliyordu. Robota birdenbire, 'Bana kolunu ver,' diye emretti. Tabii robot da kolunu kararak ona uzatt. Bu kk kol mkemmel bir cinayet silahyd, Dr. Delmarre ldrldkten sonra robotun kolu yerine takld. aknlk ve dehet, yerini karmakark itirazlara brakt. Baley son szlerini haykrarak sylemek zorunda kald, ama sesini yine de zorlukla duyurabildi. Yz kpkrmz kesilmi olan Attiebish koltuundan kalkarak ne doru kt. Bu sylediklerin doru olsa bile, katilin Bayan Delmarre olduunu gsterir yine. O laboratuardayd, kocasyla kavga etti. Dr. Delmarre'n robotla yapt almalar grmt. Robotun kolunun ktn biliyordu. Aslnda bu hikayeye inanm deilim, o da baka. Ancak ne yaparsan yap, her ey katilin Bayan Delmarre olduunu gsteriyor. Gladia usulca alamaya balad. Baley gen kadna bakmad. Tersine. Cinayeti kim ilemi olursa olsun, katilin Bayan Delmarre olmadn kantlamak ok kolay. Jothan Leebig birdenbire kollarn kavuturdu. Yznde Arzly aa grdn belirten bir ifade vard. Baiey bunu farketti. Bunu yapmama siz yardm edeceksiniz, Dr. Leebig. Siz bir robotik uzamsnz. Robotlar, dolayl yoldan cinayet ilemeye raz etmek, onlar oyuna getirmek iin byk ustalk gerektiini biliyorsunuz. Dn, birini evde gz hapsine aldrmak zorunda kaldm. O kimsenin dar braklmamas iin robota ayrntl emirler verdim. Bu basit bir olayd. Ama ben robotlar ynetmesini bilmeyen beceriksiz bir adamm. Emirlerimde baz boluklar vard. Ve gzhapsine aldrdm kimse kamay baard. Attiebish sordu. Kimdi bu? Baley sabrszca, Bu nemli deil, dedi. nemli olan amatrlerin robotlar ustalkla ynetmemeleri. Ve baz Solaria'Ilar bu gezegene gre pek amatrce davranabiliyorlar. Syleyin bakalm. Gladia Delmarre robotik konusunda ne biliyor?.. Ee, Dr. Leebig? Ne! Robotik uzman Arzlya akn akn bakyordu.

Bayan Delmarre'a robotik konusunda bilgi vermeye altnz. Nasl bir renciydi o? Bir ey renebildi mi? Leebig endieyle etrafna baknd. O hi de... Duraklad. Bu konuda hi de yetenekli deildi sanrm. yle deil mi? Yoksa bu soruyu cevaplamamay m tercih edeceksiniz? Leebig souk souk, Belki de zellikle hibir ey bilmiyormu gibi davranyordu, dedi. Yani siz bir robotik uzman olarak Bayan Delmarre'n makine adamlar dolayl bir biimde cinayet ilemeye srkleyecek kadar usta olduunu syleyebilir misiniz? Ben bu soruya nasl cevap veririm? O halde bu soruyu baka trl sormama izin verin. Biri beni bebek iftliinde ldrtmeye alt. Bu kimse yerimi bulmak iin robotlar arasndaki balantdan yararland. Ben, hibir insana nereye gideceimi sylememitim. Sadece beni bir yerden dierine gtren robotlar nerede olduumu biliyorlard. arkadam Bay Daneel OlivaW bile bir hayli zorlukla karlatktan sonra izimi bulabildi. Buna karlk katil bu ii kolaylkla baard. nk yalnzca nerede olduumu renmesi deil, ben iftlikten ayrlp baka yere gitmeden nce okun zehirlenmesini ve bu okla bana nian alnmasn da salamas gerekiyordu. Bayan Delmarre btn bunlar baaracak kadar usta m? CorWin Attiebish ne doru eildi. Sence bu konuda usta olan kim, Arzl? Baley, Dr. Leebig, gezegendeki en usta robotiki olduunu sylyor, dedi. Leebig bard. Beni mi suluyorsun? Baley de, Evet! diye haykrd. Leebig'in gzlerindeki fke yava yava kayboluyordu ama, bunun yerini tam anlamyla sakin bir ifade almad. Adamn baklarndan sinirlerinin gerildii ve duygularn bask altnda tutmaya alt anlalyordu. Ben cinayetten sonra Delmarre robotunu inceledim. Kollar, bacaklar yerinden kmyordu. Yani kollarn ve bacaklarn ancak uzmanlar, zel gerelerle yerlerinden karabilirlerdi. Delmarre'n lm olaynda o robot bir silah olarak kullanlmamt. ddialarnz aslsz. Baley, Bu szlerinizin aoruluunu kim onaylayabilir? diye sordu. Szlerimin pheyle karlanmasna gelemem. Ama ben karlyorum. Sizi suluyorum. Ve robotla ilgili szlerinizin de bir deeri yok. nk kimse bu iddianz desteklemiyor. Bir bakas tanklk etseydi o zaman durum deiirdi. Ha, aklma gelmiken... O robotu pek abuk ortadan kaldrdnz. Neden? Robotu bekletmek iin bir neden yoktu ki. Kafas karmakark olmutu. Artk bir ie yaramayacakt. Neden? Leebig parman Baley'e doru sallayarak hiddetle, Bunu bana daha nce de sordunuz, Arzl, diye homurdand. Ve ben de size nedeni akladm. Robot bir cinayete tank olmu ve bunu engelleyememiti. Ve siz bana byle bir eyin robotu tamamiyle mahvettiini, bunun evrensel bir kural olduunu sylediniz. Ama Gruer zehirlendiinde ona ldrc ikiyi veren robot sadece topallamaya, pepeme gibi konumaya balad. stelik o robot o srada sadece bir tank deildi, bir katil rol oynamt. Ama sorguya ekilecek kadar da akl bandayd. O halde o robotun, Delmarre olayna karan robotun, cinayetle olan ilikisi Gruer'in makine adamnnkinden ok daha fazlayd. nk katil Delmarre robotunun kolunu bir cinayet aleti olarak kullanmt. Leebig boulurcasna, Hepsi de sama, dedi. Sizin robotikten haberiniz yok.

Baley, Olabilir, diye karlk verdi. Ama Gvenlik Mdr Attlebish'in robot fabrikanz ve tamir atlyelerinizdeki kaytlara el koymasn nereceim. Bylece kol ve bacaklar kabilen robotlar yapp yapmadnz renebiliriz. Eer yapmsanz, bunlardan bazlarn Dr. Delmarre'a gnderip gndermediinizi de anlarz. Ne zaman yolladnz da. Leebig haykrd. Kimse kaytlarma el sremez! Neden? Gizleyecek bir eyiniz yoksa neden? Ama Solaria adna! Delmarre' ldrmem iin ne sebep vard? Bunu syleyin bana! Sebep neydi? Baley, ki sebep olabilir, dedi. Bayan Delmarre'le dosttunuz. Fazla dost. Solaria'llar da bir bakma insan saylrlar. O zamana kadar hibir kadnla ilikiniz olmamt. Ama bu size hayvansal gdlere kar diyelimbaklk kazandrmamt. Bayan Delmarre' gryordunuz. zr dilerim, onunla balant kuruyordunuz. Bayan Delmarre o srada hafif bir eyler giymi oluyordu... Leebig strapla inledi. Hayr... Gladia da telala, Hayr, diye fsldad. Baley szlerini srdrd. Belki duygularnzn nasl eyler olduklarnn farknda deildiniz. Ya da onlar belli belirsiz de olsa anlyor ve bu zayflnz yznden kendi kendinizi aa gryordunuz. Sizde bu duygular uyandrd iin Bayan Delmarre'dan da nefret ediyordunuz. Hatta belki Gladia kars olduu iin Dr. Delmarre'a kar da kin duyuyordunuz. Bayan Delmarre'dan asistannz olmasn istediniz. Cinsellik igdnz uruna bu kadar bir fedakarlkta bulundunuz. Ancak Bayan Delmarre bu teklifinizi red etti. Kininiz de daha artt o zaman. Dr. Delmarre' ldrdnz ve suu da karsna yklediiniz takdirde ikisinden de intikam alm olacanz dndnz. Leebig bouk bir fsltyla sordu. Bu ucuz, baya, melodram kokan pislie kim inanr? Belki baka bir Arzl, baka bir hayvan. Ama hbir Solaria'l buna inanmaz. Baley, Benim bu sebebe gvendiim yok, diye aklad. Aslnda bu neden de vard ve bilinaltnda gizliydi. Asl sebep ok daha basitti. Rikaine Delmarre, planlarnz engelleyecekti. Bu yzden ortadan kaldrlmas gerekiyordu. Leebig sordu. Hangi planlarm? Baley, Galaksiyi ele geirme planlarnz, Dr. Leebig, dedi. ON SEKZ Leebig dierlerine dnerek, Bu Arzl ldrm, diye bard. Bu belli deil mi? Bazlar sesizce Leebig'e baktlar, bazlar da Baley'e. Arzl, onlara karar vermeleri iin frsat brakmad. yle olmadn pekl biliyorsunuz, Dr. Leebig. Dr. Delmarre sizinle olan dostluunu sona erdirmek zereydi. Bayan Delmarre bunun nedeninin evlenmek istemeyiiniz olduunu sanyordu. Ben o fikirde deilim. Dr. Delmarre'n gelecekle ilgili baz planlar vard. Bunlar uyguland takdirde evlilie gerek kalmayacak, ocuklar yapay yoldan yaratlacaklard. Ama Dr. Delmarre sizinle birlikte alyordu. iniz konusunda herkesten fazla bilgisi vard. Baz eyleri de tahmin ediyordu. Belki de tehlikeli deneyler yaptnzn farkndayd ve size engel olmaya da alyordu. Hatta Ajan Gruer'e de bu konuda baz imalarda bulundu ama ayrntlar aklamad. nk bunlardan emin deildi. Ve siz Dr. Delmarre'n sizden phelendiini anladnz iin onu ldrdnz! Leebig tekrar, Bu adam delirmi, dedi. Artk burada fazla kalacak deilim. Attiebish onun szn kesti. Onu dinlemelisiniz, Leebig! Gvenlik Mdrnn sesi hi de dosta deildi. Baley, sevincini zaman gelmeden belli etmek istemedii iin dudan srd. Sonra, Bana kol ve bacaklar kabilen robotlardan sz ettiiniz o konuma srasnda, dedi. Aznzdan bir ey daha

kardnz. Uzay gemilerine pozitronik beyin taklabileceini... Gereinden fazla konutunuz, Dr. Leebig. Sadece bir Arzl olduumu ve robotikle ilgili konular pek kavrayamayacam dndnz iin mi gevezelik ettiniz? Yoksa bunun nedeni gelip sizi grmekle tehdit etmem miydi? Bu tehdit ortadan kalknca rahatlktan sarho mu olmutunuz yoksa? Her neyse... Zaten Dr. Ouemot da bana Solaria'nn D Dnyalara kar kullanaca gizli silahn pozitronik robot olduunu sylemiti. Beklenmedik bir anda kendisinden sz edilmesi Ouemot'un iddetle irkilmesi neden oldu. Adam haykrd. Ama ben sadece... Biliyorum, siz bunu sosyoloji asndan kasdettiniz. Ama bu, kafamda baz dncelerin belirmesine yol at. Pozitronik beyin takl bir uzay gemisini dnn. Bunu, insanarn kulland bir tekneyle oranlayn. nsanlarn ynettii bir sava gemisinde robotlardan yararlanlamaz. Bir robot dman gemisindeki ya da gezegenindeki insanlar ortadan kaldramaz. Dost insanlarla dman insanlar arasndaki fark anlayamaz. Tabii bir robota saldrya geen bir gemide hi insan bulunmad sylenebilir. Bombardman ediecek gezegende hi kimsenin yaamad iddia edilebilir. Bu da ok baarl olmaz. Bir robot kendi gemisinde insanlar olduunu grr. Kendi dnyasnda da insanlarn yaadn bilir. O zaman ayn eyin dman gemileri ve gezegenler iin de geerli olduunu dnr. Bu bakmdan onlara istenilenleri yaptrtmak iin sizin gibi usta bir robotik uzmanndan yararlanlmas gerekir. Ve tabii sizin gibi uzman says pek az. Ama kendi pozitronik beyni olan bir uzay gemisi emredilen her tekneye memnunlukla saldrr. Yani bana yle geliyor. Pozitronik beyin kolaylkla dier gemilerde de insan olmadn dnr. Pozitronik beyinli bir geminin dier teknelerle balant kurmas ve bylece gerei renmesi de kolaylkla nlenebilir. Savunma aralar ve silahlar dorudan doruya pozitronik bir beynin ynetiminde olan bir gemi dier teknelerden daha kolay manevra yapabilir. Bu gemide mrettebat, malzeme, su ve hava temiz Jeme aralar iin yer amaya gerek yoktur. Onun iin tehneye daha fazla silah konulur ve daha ar zrh taklabilir. Bylece gemi dier teknelere oranla daha salam bir hale getirilir. Pozitronik beyinli bir tek gemi birok filoyu kolayca ortadan kaldrr. Yanlyor muyum? Baley bu son soruyu yerinden kalkm olan Leebig'e bararak sormutu. Adam kaskat kesilmiti, sanki katelepsiye uramt. Bu halinin sebebi neydi? fke mi? Dehet mi? Leebig cevap vermedi. Verseydi de sesi duyulmayacakt. Herkes ileden km, deli gibi haykryordu. Ki.orissa'nn yznde korkun bir fke vard. Gladia ayaa frlam, tehdit dolu bir tavrla kk yumruklarn sallyordu. Ve btn gzler Leebig'e dikilmiti. Baley rahatlayarak gzlerini yumdu. Birka dakika kaslarn gevetmeye, donan tendonlarn altrmaya abalad. Etkili oldu, diye dnyordu. Sonunda doru dmeye bastm. Ouemot, Spartann Helot'laryla Solaria'nn robotlar arasnda bir benzetme yapt. Robotlarn hibir zaman ayaklanamayacaklarn, onun iin Solaria'larn rahata yaayabileceklerini syledi. Ama baz kimseler robotlara insanlara nasl zarar vereceklerini retebilirlerdi. Yani onlar ayaklanmay baaracak bir duruma getirebilirlerdi. O zaman ne olurdu? Bu sularn en korkuncu saylmaz myd? Solaria gibi bir gezegende herkes robotlar insanlara zarar verecek hale getirmeyi dndnden sadece phe edilen bir kimsenin aleyhine dnmez miydi? Bir insana kar on bin robot bulunan Solaria'da?

Attiebish, Seni tutukluyorum, diye bard. Hkmet katlarn ve defterini inceleme frsat buluncaya kadar onlara dokunmayaceksn... Konumasn srdrd. Szlerinin yars anlamszd. Zaten o kargaada da sesi duyulmuyordu artk. Bir robot Baley'e yaklat. Bir mesaj geidi, efendim. Baley, kapsl ald. Dnd ve haykrd. Bir dakika! Sesinin adeta sihirli bir etkisi oldu. Herkes ciddi bir tavrla dnerek ona bakt. Leebig dnda hepsi de tm dikkatlerini Arzlya vermilerdi. Baley, Bir memur malikaneye gidinceye kadar aradan zaman geer, dedi. Dr. Leebig'in bu srede kaytlarna elini srmemesini beklemek de gln olur. Bu konuma daha balamadan nce i arkadam Bay Daneel OlivaW, Dr. Leebig'in malikanesine gitmek iin yola kt. Ondan imdi bir haber aldm. Malikaneye erimi. Bir dakika sonra Dr. Leebig'in yannda olacak ve onu tutuklayacak. Leebig adeta hayvanca bir korkuyla ulur gibi bard. Tutuklamak m? Gzleri dar uramt. Biri buraya m geliyor? Yanma m girecek? Hayr, hayr! Bu ikinci 'hayr' bir lk halini ald, Baley souk souk, Size zarar verecek deil, dedi. Tabii onunla i birlii yapmanz artyla. Ama onu grmeyeceim! Gremem. Robotik uzman diz st dt. Bunu yaptnn farknda deil gibiydi. Ellerini aresizce, yalvarrcasna birbirine kenetledi. Ne istiyorsunuz? Suumu itiraf etmemi mi? Delmarre'n robotunun kol ve bacaklar kyordu. Evet, evet, evet! Gruer'in zehirlenmesini ben saladm. Size o oku atmalarn da. Hatta dediiniz gibi yle uzay gemileri yaplmasn da planladm. Bu konuda baarl olamadm. Ama planm buydu. Tamam mj? O adamn bana yaklamasna engel olun. eri girmesine izin vermeyin. Buraya gelmesin. Bunu anlalmaz bir takm szler izledi. Baley ban sallad. Bu da bast ikinci uygun dmeydi. Leebig'e ikence etselerdi bile onu bu kadar kolaylkla konuturamazlard. Birinin yanna gelmesi fikri Leebig'in her eyi itiraf etmesini salamt. Sonra dierlerinin gr alanna girmeyen bir yerde ya bir hareket oldu, ya da o taraftan bir ses geldi. Leebig o yne dnd, az ald. Adam bir eyi itmek istiyormu gibi ellerini kaldrd. Git, diye yalvard. Git! Yaklama... Ltfen gelme! Ltfen... Elleriyle dizlerinin zerinde kamaya alt. Sonra birdenbire elini ceketinin cebine soktu. Cebinden ald bir eyi abucak azna att. ki defa yalpalad. Sonra yere ylarak hareketsiz kald. Baley, budala, diye barmak istedi. Bu gelen insan deil. Sadece sevdiin o robotlardan biri. Daneel OlivaW birdenbire grnt alannda belirdi. Bir an ban eerek yerdeki adama bakt. Baley nefesini tuttu. Daneel, Libeeg'in lmne insana benzemesinin neden olduunu anlarsa, diye dnd. O zaman Birinci Kuraln tutsa olan kafas korkun bir zarara urar. Ama Daneel sadece yere diz kt. Usta parmaklaryla Leebig'in orasna burasna dokundu. Sonra robotik uzmannn ban bu kendisi iin son derece deerli bir eymi gibi kaldrd. Bu ba dizine dayayarak okad. Biimli, gzel yzn dierlerine doru evirerek, Bir insan ld, diye fsldad. Baley, gen kadn bekliyordu. Gladia son bir kez konumalarn istemiti. Gen kadn grnd zaman Arzlnn gzleri irileti. Yanma m geldin? Seni gryor muyum? Gladia, Evet, dedi. Nasl anladn? Ellerinde eldivenler var. Ah... Gladia akn akn ellerine bakt. Sonra usulca, Sence bir sakncas var m? diye sordu.

Hayr, ne mnasebet. Ama neden balant kuracana benimle grmeye karar verdin? ey... Gladia usulca glmsedi. ... Buna almam gerekiyor ya, Elijah. Yani... Aurora'ya gideceime gre... Demek her ey kararlatrld? Bay OlivaW'n nfuzlu bir insan olduu anlalyor. Her ey hazr. Bir daha buraya dnmeyeceim. yi. Orada daha mutlu olacaksn, Gladia. Bundan eminim. Biraz korkuyorum. Biliyorum. nsanlar her zaman greceksin. Solaria'daki rahatl ve lks de pek bulamayacaksn. Ama buna da alrsn. Dahas da var. Geirdiin btn o dehet dolu gnleri unutacaksn. Gladia usulca, Ben hibir eyi unutmak istemiyorum, diye mrldand. Unutacaksn! Baley karsnda duran ince gen kadna bakt. Ve ani bir acyla, leride bir gn evleneceksin de, diye ekledi. Bu seferki gerek bir evlilik olacak. Gladia kederle, Nedense u anda bu fikir bana pek de ho gelmiyor, diye aklad. Fikrini deitirirsin. Uzun bir an hi konumadan birbirlerine baktlar. Sonra Glaida, Sana teekkr etmedim, dedi. Baley mrldand. Ben sadece grevimi yaptm. Artk Arza dneceksin deil mi? Evet. Ve ben seni bir daha gremeyeceim. Herhalde... Ama bunun iin de zlme. En fazla krk yl sonra leceim. Oysa sen imdiki gibi olacaksn. Deimeyeceksin bile. Gladia'nn yz hatlar arpld. Byle konuma! Ama gerek bu. Gladia sanki konuyu deitirmek gereini duymu gibi abuk abuk, Jothan Leebig hakknda btn sylediklerin doru kt. dedi. Biliyorum. Dier robotik uzmanlar adamn defterlerini ve kaytlarn incelediler. Ve onun mrettebat bulunmayan pozitronik beyinli uzay gemileri yapm zerinde altn rendiler. Ayrca kol ve bacaklar kan baka birok robot da buldular... Gladia titredi. O neden byle korkun bir ey yapt dersin? Leebig insanlardan korkuyordu. Bir insanla kar karya gelmemek iin kendisini ldrd. Solaria'ya ve gezegendeki 'insanlarn birbirlerini grmelerini' yasaklayan tabuya dokunulmamas iin dier dnyalar ortadan kaldrmaya hazrd. Gladia mrldand. Neden yle dnyordu? Kar karya gelmek ok... ey... olabilir... Yine sustu. Arzl'yla gen kadn yine uzun bir an birbirlerine baktlar. Aralarnda metrelik bir uzaklk vard. Sonra Gladia birdenbire bard. Ah, Elijah, benim ahlaksz bir kadn olduumu dneceksin! Neden? Seni bir daha gremeyeceim, Elijah... Sana dokunabilir miyim? stiyorsan dokunabilirsin... Gen kadn Baley'e adm adm yaklat. Gzleri l ld ama yine de yznde endieli bir ifade belirmiti. Baley'den bir metre kadar tede durdu. Sonra sanki uykudaym gibi sa elindeki eldiveni karmaya balad.

Baley onu engellemek iin elini kaldrd. ocuk olma, Gladia. Kadn, Korkmuyordum, dedi. Eldivensiz eli Baley'e doru uzanrken parmaklar titriyordu. Baley, gen kadnn parmaklarn kavrad. Arzlnn da eli titriyordu. Bir an yle durdular. Gladia'nn Arzlnn avcundaki eli korkuya kaplm, ekingen bir kua benziyordu. Arzl parmaklarn at ve Gladia da elini ekti. Sonra birdenbire beklenmedik bir ey yapt gen kadn. Elini Baley'in yzne doru uzatt. Parmaklarnn ucunu ok ksa bir an hafife adamn yanana dokundurdu. Sonra, Teekkr ederim, Elijah, dedi. Hoa kal. Gle gle, Gladia. Baley, uzaklaan gen kadnn arkasndan bakt. Sanki bir ey yitirmi gibi bir duyguya kaplmt. Kendisini Arza geri gtrmek iin bekleyen uzay gemisi bile bu duyguyu yenmesine yardmc olamad. ** Mstear Albert Minnim belirgin bir memnunluk duygusuyla Baley'e bakt. Arza dnmene sevindim. Raporun senden ok nce geldi. u anda onu inceliyorlar. Olaanst bir i baardn. Bu alma siciline geecek ve iyi bir etki de yapacak. Baley, Teekkr ederim, dedi. Daha fazla sevinecek hali kalmamt. Arza dnm, maaralarda gvene kavumutu. Telefonla konuarak karsnn sesini de duymutu. Ve nedense imdi ona ii boalm gibi geliyordu. Minnim, Ancak, diye mrldand. Raporun sadece cinayet soruturmasyla ilgiliydi. Bizi ilgilendiren baka bir konu daha vard. imdi bununla ilgili szl raporunu dinleyebilir miyim? Baley bir an kararszca duraklad. Elini ceketinin i cebine att. Kendisine scak bir rahatlk salayan piposu cebindeydi yine. Minnim hemen, Pipo iebilirsin, dedi. Baley, pipoyu yakma iini deta uzun bir tren haline soktu. Sonra da, Ben sosyolog deilim, dedi. yle mi? Gerekten deil misin? Minnim bir an gld. Bu konuyu daha nce de konutuk sanrm. Bir detektifin sosyoloji kurallarn pratik bir biimde uygulayan bir insan olmas gerekir. Hackett Denklemini duymam bile olsa yine de byledir. u andaki skntndan D Dnyalar konusunda baz fikirlerin olduu anlalyor. Bunlar nasl karlayacamdan pek de emin deilsin sanrm. Madem yle sylyorsunuz, efendim... Solaria'ya gitmemi emrettiiniz zaman bir de soru sordunuz. D Dnyalarn zayf taraflarnn ne olduunu. Gl yanlar robotlar, dk nfuslar ve uzun mrleriydi. Ama zayf taraflar nelerdi? E? Solaria'llarn zayf taraflarn bildiimi sanyorum, efendim. Yani soruma cevap verebileceksin. yi. Haydi bakalm. Onlarn zayf taraflar, efendim, robotlar, dk nfuslar ve uzun mrleri. Minnim, Baley'e bakt. Yzndeki ifade deimemiti. Parman kesik kesik oynatarak nndeki ktlarn zerine bir takm hayali ekiller izdi. Neden byle sylyorsun? Baley, Solaria'dan dnerken saatlerce alp abalam ve dncelerini bir dzene sokmutu. Hayalinde memurlara iyi dnlm mantk dizileri ve dengeli bir konumayla bir de nutuk ekmiti. Ama imdi ne syleyeceini bilemiyordu. Nedenleri ak ak anlatabileceimi sanmyorum. nemli deil. Sen anlat. Bu daha ilk konumamz. Baley, Solaria'llar insanlarn milyon yl boyunca sahip olduklar bir eyden vaz gemiler, diye balad. Bu atom gcnden, kentlerden, tarmdan, ara ve

gerelerden, ateten... her eyden, her eyden daha deerli olan bir eydi. nk bu dier eylerin mmkn olmasn salyordu. Tahminde bulunmak istemiyorum, Baley. Bu neydi? Kabile, efendim. Kiiler arasndaki i birlii. Solaria bundan tmyle vazgemi. Oras yalnz yaayan kiilerden oluan bir dnya. Gezegendeki tek sosyolog da bu yzden pek memnun. Ha, aklma gelmiken o sosyoloji uzmannn sosyo matematiin adn bile duymam olduunu sylemeliyim. nk o kendi bilimini yaratmakla megul. Ona bu konuyu retecek, kendisine yardm edecek, gznden kaan eyleri dnebilecek kimse de yok. Solaria'da gerekten gelimi olan tek bilim robotik. Ve bununla da sadece bir avu insan ilgileniyor... robotlarla insanlarn birbirlerine yaptklar etkinin analizine gelince, bunu baaramadlar ve bir Arzly yardma ardlar. Solaria sanat soyut, efendim. Arzda da soyut sanat var. Ama bu genel sanatn sadece bir kolu. Ancak bu Solaria'da tek sanat. O insanca hava kaybolmu. Heyecanla beklenen gelecekteyse insanlar daha doduklar an birbirlerinden ayrlacaklar. ocuklar da yapay tohumlamayla oluturulacak. Minnim mrldand. Pek korkun eyler bunlar. Ama zararl m? Bence yle. nsanlarn birbirlerine yaptklar etki ortadan kalknca, hayata kar duyulan o en gl ilgi de snm. Entellektel deerlerin ou kaybolmu. Yaamak iin gerekli nedenlerin ou unutulmu. Bir grntyle konumak, bir kimseyi grmenin yerini alamaz. Solaria'llar, kendileri de, grntyle balant kurmann uzak mesafeyle ilgili bir duyu olduunun farkndalar. nsanlarn yalnz kalmalar yosun balamalarna yol am. stelik de uzun mrller. Arzda her zaman deimeye hazr genler ortaya kyor. nk onlar geleneklere alp katlaacak zaman bulamyorlar. Herhalde yararl bir mrn ne kadar olmas gerektii kararlacrlabilir. Gerek baar salayacak kadar uzun, uygun bir hzla genlere yer aacak kadar ksa bir hayat. Solaria'da bu hz pek ar. Minnim hl parmayla ekiller iziyordu. ok ilgin! ok ilgin! Ban kaldrd. Sanki yzndeki maske dmt. Gzleri sevinle parlyordu. Sivil Memur Baley, sen ok zeki ve anlayl bir adamsn. Baley resmi bir tavrla, Teekkr ederim, dedi. Bana grlerini aklaman iin seni neden tevik ettim biliyor musun? Kendisini sevindiren eyi hemen aklamak istemeyen kk bir ocua benziyordu. Baley'nin cevabn beklemeden konumasn srdrd. Sosyoloji uzmanlarmz raporunun ilk analizini yaptlar bile. Arza getirdiin o ahane mjdenin farknda olup olmadn anlamak istedim. Ama bunun farknda olduun anlalyor. Baley, atld. Bir dakika. Dahas da var. Minnim sevinle ban sallad. Gerekten de var. Solaria yosun tutmaktan kurtulamayacak. nk gezegen o kritik noktay at. Solaria'llar robotlara haddinden fazla gvenir oldular. Robotlar tek tek bir ocuu disiplin altna sokamazlar. Disiplin ocuun geleceinde iyi bir sonu verse bile. Bir robot o anda ocua verecei acdan daha tesini gremez. Ve robotlar bir arada btn bir gezegeni disiplin altna sokamazlar. O dnyann kurumlar zararl bir biim ald zaman onlarn kmesine de izin veremezler. O andaki karmaadan daha tesini grmeleri imknszdr. Bu nedenle D Dnyann sonu srekli bir yosun balama ve durgunluk olabilir. Yani Arz sonunda D Dnyalarn ynetiminden kurtulacak. Bu yeni bilgi her eyi deitiriyor. Ayaklanmaya bile gerek kalmayacak. zgrlk kendi kendine gelecek.

Baley daha yksek sesle tekrar, Bir dakika, dedi. Szn ettiimiz sadece Solaria, dier dnyalar deil. Bu ayn ey. Solaria'l o sosyolog Kimot... Ouemot, efendim. Ouemot o halde. O dier D Dnyalarn da Solaria'y izlediini sylemedi mi? Syledi ama onun D Dnyalar konusunda gerek bir fikri yoktu. Aslnda sosyolog da deildi. Gerek bir sosyoloji uzman saylmazd. Bu noktay iyice akladm sanyordum. Kendi adamlarmz bunu aratrr... Onlarda da yeteri kadar bilgi yok. Aslnda, gerekten gl olan o D Dnyalara ilikin bir ey bilmiyoruz. rnein Aurora'y tanmyoruz, Daneel'in dnyasn yani. Bence o gezegenlerin Solaria'ya benzediklerini dnmek mantkszca bir ey olur. Aslnda Gaiaksi'de Soiaria'ya benzeyen bir tek gezegen var... Minnim, bakml elini neeyle hafife sallayarak bu konunun kapandn belirtti. Kendi adamlarmz her eyi renecek. Onlarn Quemot'la ayn sonuca varacaklarndan da eminim. Baley'nin baklar ciddileti. Arzl sosyologlar iyi haberler almak iin acele ediyorlarsa, diye dnd. O zaman Ouemot'a hak verirler. Yeteri kadar dikkatli ve uzun sren aratrmalar yapld takdirde rakkamlarn arasnda her ey bulunabilir. Ve tabii baz bilgilere aldrlmad ya da bunlar fark edilmedii takdirde... Kararszca duraklad. Hkmetin yksek bir memuruyla konuma frsat bulmutu. imdi konumas doru olmaz myd? Yoksa... Baley biraz fazla beklemiti. Minnim tekrar konumaya balad. Ktlarn kartrarak daha da kaytszca bir tavrla, Delmarre olayyla ilgili nemsiz birka nokta daha var. Memur Baley, dedi. Ondan sonra gitmekte serbestsin. Leebig'i intihar etmeye zorlamak niyetinde miydin? Ben onu suunu itirafa zorlamak istedim, efendim. Aslnda robot olan birinin yaklamas yznden kendisini ldrecei aklma bile gelmedi. Daneel robot olduu iin karlkl konuma tabusuna aykr davranm olmuyordu. Ama akas Leebig ld iin hi zlmedim. Tehlikeli bir adamd o. Onun gibi hem hasta ve hem de dahi bir adam daha uzun yllar sonra ortaya kabilir ancak. Minnim alayla mrldand. Ben de ayn fikirdeyim. Leebig ld iin de btn Galaksinin ok ansl olduunu dnyorum. Solaria'llar bir an durup dnselerdi o zaman Leebig'in katil olamayacan da anlarlard. O zaman nasl bir tehlikeyle karlaacan hi dnmedin mi? Baley piposunu azndan ekti ama bir ey de sylemedi. Minnim, Haydi, haydi, Baley, diye ekledi. Onun Delmarre' ldrmediini pekl biliyorsun. Katilin, Delmarre'n yanna gitmesi gerekiyordu. Leebig ise byle bir eye izin vermektense lmeyi tercih edecekti. Ve gerekten de maliknesine gelen kimseyle konumamak iin kendisini ldrd. Baley, Haklsnz efendim, dedi. Solaria'llarn robotlarn kt bir biimde kullanlmalar yznden dehete deceklerindenve durup dnmeyeceklerinden emindim. Buna gveniyordum. O halde Delmarre' kim ldrd? Baley ar ar, Adamn kafasna darbeyi kimin indirdiini soruyorsanz, diye cevap verdi. Bunu herkesin katil olduuna inand kimse yapt. Yani adamn kars Giadia Delmarre. Ve sen onun gitmesine izin verdin? Baley, Ahlak bakmndan sorumlu olan kadn deildi, dedi. Leebig, Gladia'nn kocasyla sk sk, iddetle kavga ettiini biliyordu. Kadnn fkelendii anlarda lgna dndnn de farkndayd. Leebig Delmarre'n lmesini ama katilin de kadn olduunun sanlmasn istiyordu. Bu yzden De|marrea kollar kabilen

robotlardan birini verdi. Robota Gladia'nn fkeden iyice lgna dnd bir anda kolunu karp kadna vermesin t skca emretti. O kritik anda bylece Gladia'nn eline bir silah gemi oldu. Kadnn gzleri karard ve kafas geici olarak adeta durdu. Gladia, Dr. Delmarre ya da robot kendisini engelleyemeden kocasna saldrd. Bir bakma Leebig, Gladia'y da robot gibi bir ara olarak kulland. Minnim mrldand. Herhalde robotun kolu kan iinde kalm, buna salar da yapmt. Baley. Herhalde. diye ban sallad. Ama robot kolunu hemen Leebig'e teslim etti. Leebig, makine adamn kolunun halini farkeden dier robotlara da bnu unutmalarn emretti. Dr. Thool, robotun kolunun durumunu grebilirdi ama o da sadece lyle baygn kadn muayene etti. Leebig bu olayda bir tek hata yapt. Herkesin Gladia'nn sulu olduuna karar vereceini, cinayet silahnn bulunamamasna aldrmayacan sand. OySa kadnn kurtulmasna da bu yol at. Leebig, aratrmalara yardm etmesi iin bir Arzlnn arlacan da tahmin edemezdi, tabii. Bylece Leebig ld. Sen de Gladia'nn Solaria'dan ayrlmasn saladn. Kadn kurtarmak m istedin? Solaria'llar olay dnmeye balayabilirlerdi... Baley omzunu silkti. Gladia yeteri kadar ac ekmiti. Herkes yararlanmt ondan. Kocas, Leebig, btn Solaria... Minnim sordu. Yasalar, kiisel isteklerin uruna biraz zorlamadn m? Baley'nin yznde sert bir ifade belirdi. Bu kiisel bir istek deildi. Solaria yasalarna uymak zorunda olmadm da biliyordum. Beni en ok Arzn karlar ilgilendiriyordu. te bu yzden gerekten tehlikeli bir adam olan Leebig'i zararsz bir hale getirmeye altm. Bayan Delmarre'a gelince... Minnim'e bakt. ok 5nemli bir adm atmak zere olduunu biliyordu. Ama bunlar sylemesi gerekiyordu. Bayan Delmarre'dan bir deney iin yararlandm. Nasl bir deney? Kadnn, herkesin birbirini grmesine izin verilen, byle bir eyin normal sayld bir dnyaya gitmeye raz olup olmayacan anlamak istedim. Kklemi alkanlklarnn alt st olmasna katlanacak cesareti olup olmadn merak ediyordum. Gladia'nn gitmeye raz olmamasndan korktum. Kendisi iin bir cehennemden farksz olan Solaria'da kalmakta srar edebilirdi. O arpk yaam tarzndan vazgemeyebilirdi. Ama Gladia deiiklii tercih etti. Buna sevindim. nk bu bana bir simge gibi gzkt. Bylece bizim iin de kurtulu kaplar alm oluyordu. Minnim, Bizim iin mi? diye bard. Ne demek istiyorsun? Baley ciddi bir tavrla, zellikle sizin ve benim iin deil, dedi. Ben btn insanlktan sz ediyorum. Dier D Dnyalar konusunda yanlyorsunuz. Onlardaki robot says az. nsanlar birbirlerini gryorlar. Ve o gezegenler de Solaria'y inceliyorlard. Bildiiniz gibi R. Daneel OlivaW da Solaria'da benimle birlikte alt. O da gidip efendilerine bir rapor verecek. D Dnyalarn da gnn birinde Solaria'ya benzemeleri tehlikesi var. Herhalde onlar bu tehlikenin farkndalar ve dnyalarn aklc bir dengede tutmak iin alyorlar. Bylece insanln liderleri olarak da kalyorlar. Minnim aksi aksi, Bu senin fikrin, dedi. Dahas da var. Galakside Solaria'ya benzeyen tek dnyann bulunduunu syledim. Arz bu. Memur Baley! Bu doru, efendim. Biz Solaria'nn tersine dnm ekliyiz. Galaksiden uzaklap kalmay tercih ettik. Soaria'llarn yaklalmayan malikneleri birer kmaz sokak. Bizim Kentlerimiz de yle. Onlar birer lider ama pelerinden giden kimse yok. Sadece kendilerine itiraz edemeyen robotlar var. Biz ise bir eyin peinden

gidiyoruz ama liderimiz yok. Sadece gvende olmamz saiayan Kentlerimiz var. Baley yumruklarn skt. Minnim bu szleri hi beenmemiti. Memur Baley, ok etin gnler geirdin. Dinlenmen gerekiyor. Sana izin verilecek. Bir ay cretli tatil yapacaksn. Bu srenin sonunda da derecen ykseltilecek. Teekkr ederim. Ama benim btn istediim bu deil. Beni dinlemenizi istiyorum. Saptmz kmaz sokaktan ancak bir tek yoldan kurtulabiliriz. Tekrar darya, Uzaya alarak. Orada milyonlarca dnya var. Uzayclar bunlardan ancak ellisine sahip. Onlarn nfuslar az ama uzun mrller. Bizim nfusumuz fazla ama mrmz ksa. Yani keif ve yaylmaya biz daha uygunuz. Nfus basks bizi zorlayabilir. Birbirini abucak izleyen yeni kuaklar sayesinde her zaman pervasz genler bulabiliriz. Zaten D Dnyalara ilk gidenler de bizim atalarmzd. Evet, anlyorum... Ama korkarm zamanmz sona erdi. Bley Minnim'in kendisini bandan atmak iin sabrszlandnn farkndayd, ama yerinden kmldamad. D dnyalara ilk gidenler teknoloji bakmndan bizi getikleri zaman kamaya altk. Bu yzden yerin altnda kendimiz iin maaralar hazrladk. Rahimler! Uzayclar kendimizi aa grmemize neden oldular. Bu yzden onlar grmemeye altk, gizlendik. Aslnda bu bir cevap deil. O mahvedici ayaklanma ve bastrma ritminden kurtulmak iin gerekiyorsa Uzayclarla yarmamz, onlar izlememiz art. Mmkn olduu takdirde de onlara yol gstermemiz. Bunu yapabilmek iin ak havaya kmalyz. Bunu baarmay kendi kendimize retmeliyiz. Eer bu bizim iin ok gese, o zaman ocuklarmz eitmeliyiz! art bu! Senin dinlenmeye ihtiyacn var, Memur Baley. Detektif heyecanla, Ltfen beni dinleyin, efendim, dedi. Uzayclar glyseler, biz olduumuz gibi kaldmz takdirde Arz yz yl ierisinde mahvolur. Bunun kompterlerle hesaplandn bana siz, kendiniz sylediniz. Uzayclar zayfsalar ve giderek glerini kaybediyorlarsa, o zaman belki kurtulabiliriz. Ama Uzayclarn zayf olduklarn kim sylyor? Evet. Solaria'llar kt durumdalar ama btn bildiimiz de bu! Fakat!.. Szlerim bitmedi! Uzayclar ister gl olsunlar, ister zayf, bir tek eyi deitirebiliriz; Durumumuzu! Uzaya doru dnelim. O zaman ayaklanmaya hi gerek kalmaz. Biz de kendi d dnyalarmza yaylrz. Birer Uzayc halini alrz. Arza skp kalrsak o yararsz ve ldrc ayaklanmalarn nne geilemez. Uzayclarn zayf olduu sanlr ve halk da bu yzden umuda kaplrsa durum daha da ktleir. Btn bunlar sosyoloji uzmanlarnza sorun! Bu anlattklarm onlara tekrarlayn. Yine de karar veremezlerse o zaman beni Aurora'ya gndermenin bir yolunu bulun. Gerek Uzayclar hakknda bir rapor hazrlamam salayn. O zaman Arzn ne yapmas gerektiini de anlarsnz. Minnim ban sallad. Peki, peki. yi gnler, Memur Baley. Baley sevinle odadan kt. Minnim'e kar ak bir zafer kazanacan dnmemiti zaten. Yerlemi dncelere kar bir gn ya da bir ylda zafer kazanlamazd. Ama Minnim'in yznde dnceli ve kararszca bir ifadenin belirdiini farketmiti. Bu hi olmazsa bir sre iin adamn yznde beliren snrsz mutluluu silmiti. Baley gelecei grebildiini dnd. Minnim bu sorunu sosyologlara danacak. Onlardan bir ikisi karar veremeyecekler. Dnecekler. Benimle konuacaklar... Onlara bir yl veriyorum... Bir yl... Bu srenin sonunda Aurora'ya doru yola kacam. Bir kuak sonra da... Tekrar Uzaya alacaz Baley kuzeye giden Ekspres yola atlad. Ksa bir sre sonra Jessie'yi grecekti. O beni anlayabilecek mi? Ya artk on yedisinde olan olum Ben? Ben'in de on yedi yanda bir olu

olduu zaman o bombo bir dnyaya inecek ve ak havada yeni bir hayat kuracak m? Korkutucu bir dnceydi bu. nk Baley hl aklk yerlerden korkuyordu. Ama hi olmazsa bu korkudan korkmaktan kurtulmutu. Bu korku kalacak deil, durup savalacak bir duyguydu. Baley biraz kak olduunu dnd. Daha balangta aklk yerler onu acayip bir biimde ekmilerdi. Solaria'da o yer tatna bindikleri zaman da yle olmutu. Kalkp gkyzn grmek iin tatn stnn almasn salamaya alm, bunun iin Daneel'i oyuna getirmiti. O srada neler hissettiini anlayamamt. Daneel'se inadnn tuttuunu sanmt. Baley'se akhavaya meslei yznden, cinayeti zebilmek iin kmaya altna karar vermiti. Ancak Solaria'daki son gece, penceredeki perde yrtld zaman ak havaya neden kmak istediini anlayabilmiti. nk ak hava onu ekmiti. Aklk yerler zgrlk vaadiyle doluydular. Arzda belki milyonlarca insan da ayn eyi hissedeceklerdi. Tabii dikkatlerinin aklk yerlere ekilmesi ve ilk adm atmalar iin tevik edilmeleri gerekiyordu. Baley etrafna baknd. Ekspres yol hzla ilerliyordu. Etrafnda yapay klar, geriye doru kayar gibi grnen dev apartmanlar, prltl levhalar, dkkn vitrinleri, fabrikalar, lambalar, grlt ve kalabalk vard. Daha fczla grlt ve insanlar, insanlar, insanlar.. Baley bunlarn hepsini sevmi, hibirini brakp gitmeyi istememi, bunu yapmaktan korkmutu. Solaria'da btn bunlar zlediini sanmt. imdiyse her ey adama yabanc geliyordu. Artk buraya uyum salayamazd. Bir cinayet olayn zmek iin Solaria'ya gitmi, o srada kendisine de bir ey olmutu. Minnim'e, Kentlerin birer maara olduklarn sylemiti. Birer rahim olduklarn. Bir erkein olgunlamas iin nce ne yapmas gerekiyordu? Domas tabii. Rahimden kurtulmas artt onun. Kurtulduktan sonra da artk bu rahime dnmesi imknszd. Baley Kenti terketmiti. Geri dnmesi mmkn deildi artk. Kent ona yabancyd. elik maaralar adama yabanc geliyorlard. Ve byle olmas gerekiyordu. Bakalarnn da bana ayn ey gelecekti. Bylece Arz yeniden doacak ve uzaya doru alacakt. Baley'nin kalbi deli gibi arpyordu. Etrafndaki canllarn grlts duyulmas imknsz bir fslt halini almt. Baley Solaria'da grd ryay hatrlad ve sonunda bunun ne anlama geldiini kavrad. Uzaydaki insanlar Galaksiye eken o feneri. Bu, prl prl parlyordu... Bu plak gne

You might also like