Muhsinzade Mehmed Paa

III. Mustafa saltanatnda 28 Mart 1765 - 7 Austos 1768 ve 11 Aralk 1771 - 4 Austos 1774 tarihleri arasnda 3 yl alt ay yirmi gn sadrazamlk yapm Osmanl devlet adamdr.

Muhsinzade Abdullah Paa'nn oludur. Arap aslldr. Sadrazamlndan nce Rumeli Beylerbeyi idi. nc Ahmet'in kzlarndan Esma Sultan'la evlenmitir.

Tahminen 1116'da (1704) stanbul'da Molla Grn mahallesinde dodu.

1143 - 1730 ylnda meydana gelen Patrona Halil syan bastrlrken yenieri aal grevinde bulunan ve sonradan sadrazam olan Muhsinzde Abdullah Paa'nn oludur.

Ailenin ad, Abdullah Paa'nn babas Halep tccarlarndan Muhsin elebi'den gelir.

Eitimi ve hayatnn ilk yllan hakknda bilgi bulunmayan Muhsinzde Mehmed'in silhorlukla kapcbalar arasna alnd, otuz yalarnda iken babasnn Bender Kalesi muhafzlna tayini zerine onunla beraber gittii bilinmektedir. 1150'de (1737) babasnn sadrazam olmasyla kapclar kethdlna getirildi ve ertesi yl vezirlikle Mara valiliine gnderildi. Ardndan nebaht, Bender ve tekrar Mara valisi oldu.

1160 Reblevvelinde (Mart 1747) Adana valiliine tayin edilerek Anadolu'da ekya takibi ve teftiiyle grevlendirildi. 1162-1163te (1749-1750) zi, Hotin ve ardndan ikinci defa zi valilii yapt. 1165 (1752) ylndan sonra yine Hotin, nebaht, Eriboz ve Nibolu muhafzlklarnda bulundu; 1170 Muharreminde (Ekim 1756) zi'ye gnderildi. Bu ksa valilikleri srasnda Rumeli'deki kalelerin durumu hakknda ok iyi bilgi sahibi olduu kabul edilir.

1171 evvalinde (Haziran 1758) Halep ve ardndan Anadolu valiliine getirilmek suretiyle stanbul'a davet edilerek uzun sredir nianl durduu, o sralarda otuz yalarnda bulunan Padiah III. Ahmet'in kz Esma Sultan ile evlendirildi. stanbul'da Kadrga'daki Esma Sultan'n saraynda bir yla yakn bir sre oturduktan sonra Anadolu valisi olarak Ktahya'ya gitti.

Muharrem 1174'te (Austos 1760) Bosna valiliine tayin edildi. Bosna'ya gitmeden nce bir mddet stanbul'da oturdu ve 1174 Zilkade (Haziran 1761) balarnda Bosna'ya hareket etti. Valilii srasnda Bosna'nn durumunu bir dereceye kadar dzeltmede baar gsterdi. 1175'te (1762) Rumeli, aban 1176'da yine Bosna, Cemziyelevvel 1177de (Kasm 1763) Rumeli valiliine getirildi. Bu grevde iken 7 evval 1178'de (30 Mart 1765) orlulu Kse Bahir Mustafa Paa'nn yerine sadrazam oldu.

Muhsinzde Mehmed Paa'nn sadretine rastlayan 1765-1768 yllar; Kbrs, Grcistan, Arabistan ve Msr'da baz hadiseler cereyan etmekle beraber genellikle sakin geti. Ancak Anadolu ve Rumeli'de mahall bir g oda olarak sivrilen eraf arasnda yanlk iin iddetli mcadeleler oluyordu. Mehmed Paa bu mcadeleyi yattrmak iin nce Zilkade 1178'de (Mays 1765) Rumeli ve aban 1179'da (Ocak 1766) Anadolu taraflarna fermanlar gnderip kazalarda yanlk vazifesinin sadrazamn mektubu veya kimesiyle bizzat verileceini bildirdi. Bu suretle kazalar hkmet merkezinin denetimi altnda tutmaya alt.

Mehmed Paann bu siyaseti, tarada yar mstakil bir ekilde hkimiyet kurmada baarl olan apanoullar ve Karaosmanoullar gibi byk nfuza sahip ayana kar takip ettii siyasetle birlikte ele alndnda onun merkezletirme politikasna arlk verdii sylenebilir.

Bu arada Lehistan'da giderek artan Rus nfuzunun yol at gelimeler, Osmanl Devleti ile Rusya arasndaki mnasebetlerin gerginlemesine sebebiyet veriyordu. Mehmed Paa, Rumeli'deki kalelerin savunmasnn iyi durumda olmadn bildiinden bir savan balamasn tehlikeli buluyor, ihtiyatl hareket edilmesini istiyordu; ancak III. Mustafa ile baz devlet erkn sava taraftaryd. Bu sebeple sadrazamn kar k acz belirtisi olarak grld ve 23 Reblevvel 1182'de (7 Austos 1768) grevinden alnd. Kendisine sayg gsterildiinden mallar msadere edilmedi ve Bozcaada'ya zorunlu ikameti iin emir verildi. Bozcaada'ya gitmek zere hareket eden ve bir sre Gelibolu'da kalan Mehmed Paa ikinci bir emirle Rodos'a sevkedildi. Bir ay sonra Rusya'ya sava ilnnn arkasndan Ocak 1769'da Anadolu ve Rumeli'ye gnderilen fermanlarla Muhsinzde Mehmed Paa'nn yanlk tevcihiyle ilgili dzenlemesine son verildi.

Muhsinzde Mehmed Paa, 16 Reblevvel 1183'te grevlendirildii Mora'da Anabolu Kalesi muhafazasnda bulunuyordu. Tuna boylarnda sava cereyan ederken Mora yarmadasnda Rum isyan kt. Bunun zerine Mora seraskeri tayin edilen Mehmed Paa, Makedonya ile Teselya gibi Mora yarmadasnn kuzeyinde yer alan kazalarn ayanlarna mektup gndererek isyann bastrlmas iin yardm istedi. Trhalal Ni"metzde, Yeniehirli Mderris Osman Bey,

Kapcba smail Aa, atalcal Ali Aa, zdin Beyzade Ysuf Aa askerleriyle Tripolis'e (Tripolitsa) geldiler. 23 Zilhicce 1183te (19 Nisan 1770) yaplan savata Rumlar'la onlara yardmc olan Ruslar bozguna uratld ve isyan bastrld.

Mora'da yeniden denetimi salayan Mehmed Paa, gsterdii baar zerine aban 1184te (Aralk 1770) Bosna valiliiyle beraber Rumeli seraskeri tayin edildi. Daha sonra bu grevine Vdin, Eflak ve Bodan seraskerlikleri de eklendi. Vidin'den hareketle Yerg'ye gelen Muhsinzde Mehmed Paa'nn maiyetinde 30-40.000 askerin bulunduu ve aralarnda birok ayan kuvvetinin de olduu anlalmaktadr.

Bu srada Bkre kuatmasnda Serdr- ekrem Silahdar Mehmet Paa'nn malubiyetiyle Muhsinzde Mehmed Paa ikinci defa Sadrazam ve Serdr- ekrem tayin edildi ve Osmanl ordusunun karargh umnu'ya geldi. Rusya ile hemen bar giriiminde bulundu ve 27 Safer 1186'da (30 Mays 1772) iki devlet arasnda drt aylk bir mtareke imzaland. Ardndan barn gereklemesi iin grmelere devam edildiyse de bir yandan Rusya'nn ok ar artlar ileri srmesi, te yandan ordunun gerek durumunu bilmeyen stanbul'daki baz devlet erknnn kar kmas yznden mzakereler kesildi.

26 Receb 1186'da (23 Ekim 1772) Bkre'te yeniden balayan grmeler sonunda Muhsinzde Mehmed Paa, Rusya'nn ileri srd ar artlara ramen artk bar akdinden baka bir are kalmadn grd. Fakat Ruslar'n Krm ve Ker, Yenikale ve Klburun gibi mstahkem mevkilerin terkini istemeleri stanbul'da tepkiyle karlanmakta, zellikle ulemnn muhalefeti bar yaplmasna engel tekil ediyordu.

Zilhicce 1186'da (Mart 1773) iki devlet arasnda silahl atmalar tekrar balad. Rus ordusu Tuna nehrini geerek umnu'daki Osmanl kararghn kuatt. Bu durumda Ruslar'n ileri srd ar artlan kabul etmekten baka are bulunmadn gren Muhsinzde Mehmed Paa, sadret kethdas Ahmed Resm Efendi'yi barn yaplaca Kk Kaynarca kasabasna yollad. Barn gereklemesinden sonra hastal da iyice arttndan tahtrevanla stanbul'a hareket etti ve Karinbd kasabasna yaklaldnda vefat etti. Cenazesi nce Karinbd'da ayan Abdi Aa'nn hanesine defnedildi, ardndan Edirne'ye getirilip burada Eski Camii hazresine gmld. On gn sonra Esma Sultan'n arzusuyla bu ikinci mezarndan da karlarak stanbul'da Eyp Mezarl'na defnedildi.

Mehmed Paa'y yakndan tanyan Ahmed Resm Efendi, onun Avrupa devletlerinin durumuna dair pek ok yaz okuyarak siyas gelimeler hakknda bilgi edindiini, tecrbeli, temkinli, vakur bir devlet adam olduunu yazar.

Devlet adaml yannda bir baka zellii tarikat ehli olmasdr. Muhsinzde, Nureddin Cerrahi'nin drdnc halefi olarak 1175'te (1761 -62) tekkeye eyh olan Moral Yahya Efendi'nin mridi ve halifelerindendir. Bununla beraber, tarikatn kurucusu Nreddin Cerrahnin (. 1133/ 1721) hayat hakknda yazlm olan ilk eserin de mellifidir. blmden oluan bu manzum eserin nshalar mevcut deilse de baz ksmlar deiik kaynaklarda gnmze kadar gelmitir. Nreddin Cerrah Tekkesi'ne deerli yazmalardan oluan bir ktphane vakfetmi, ktphane 1782 Balat yangnnda yanmtr.

Muhsinizade Yals'n yaptrmtr.

== Kaynaklar ==

*em'dnzde, Mri't-terh (Aktepe), III, 27-28; *Ahmed Resm. Hulsat't-'br, stanbul 1282, tr.yer.; *Uzunarl, Osman/f Tarihi, IV, 399-404, 418; *Yuzo Nagata. Muhsinzde Mehmed Paa ueyanik Messesesi, Tokyo 1976, tr.yer.; *enay Yola, Schejch Nreddin Mehmed Cerrahi und sein Orden (1721-1925), Berlin 1982, s. 1, 2, 11-13, 22, 74, 109-111; *A. H. de Groot, "Mehmed Pasha, Muhsin-zade", El''(ing.).VI, 998.</ref>