1915 Soykrm srecinin itiraf olarak Vatikan le Osmanl arasndaki yazmalar /Sait etinolu

1915 Soykrm srecine ilikin Vatikann mdahalesine dair Vatikan Belgeleri 100 yl sonra gn na karlaca getiimiz gnlerde karar verildii aklanmtr. Soykrm srecine batl lkeler savan taraflar, tarafsz lkeler ve eitli uluslararas kurulular kendi mereplerine gre mdahale(!) ettikleri malumdur. Bunlar mektup, ltimatom, yz yze grmeler eklinde gereklemi ancak ttihat ve Terakki ynetimi her durumda bu giriimleri savuturarak, bu corafyann en kadim halklarn insanla kar en byk sularndan birini ileyerek kanla bu topraklardan kazmay baarmtr. Bat 1. Byk Sava sonundaki reel-politik gerei bu sularn cezalandrlmasn gndemden kaldrp. 20. yzyln ilk byk soykrmn cezasz brakarak gelecek soykrmlara gereke hazrlam ve soykrm modern tarihin kurumsal etnik temizlik mekanizmalarndan biri haline getirmitir. Batl glerin 20. yzyln bu ilk Soykrm karsndaki duyarszl, dier soykrmlar da cesaretlendirmitir. Tm olanlara ramen bugn Ermenilerin imhasndan bahseden kim kald diyen Hitler, 1939'daki bu szleri ile Ermeni soykrmnn cezaszlndan cesaret aldn aka ifade etmektedir. Batnn sava sonras tavr duyarszlktan baka bir ey deildir. Soykrm kurbanlarna sava sonras kucak amas ise ucuz ve gvensiz igc ihtiyacn karlayarak kurbanlar dnyann drt bir kesine datmtr. Batnn bu tavr dnyann birok yerinde hala devam eden soykrma ve birok soykrm sulularna cesaret verdii gibi corafyamzda 1915 sonrasndaki devam eden uygulamalarn da bir anlamda gerekesini oluturmutur. Vatikan, arivinde bulunan Ermeni soykrmna dair belgeleri tek ciltlik kitap halinde yaymlamay dnyor. Karar aklayan Vatikan Gizli Arivleri Mdr Sergio Pagano, Ermeni soykrm belgelerini "Burada beni insanlmdan utandracak belgeler mevcut. Eer inancm olmasayd, grdm tek ey karanlk olurdu" szleriyle ifade etmektedir. Pagano, Vatikan'n gizli arivindeki belgelerinin yaynlanmasna ilikin son kararn Papa 16. Benedict tarafndan verileceini syleyerek zellikle Ermeni soykrmna ilikin belgelerde karlat manzaralarn i karartc olduunu vurgular. ki yl sonra okuyucunun karsna kacak olan Vatikan belgelerinden en nemli olan iki belgeyi okuyucularla paylayoruz: Bunlardan biri Papa XV. Benedictusn Osmanl sultanna hitaben yazd 24 Kasm 1915 tarihli mektubudur. Mektup her ne kadar diplomatik dille yazlm olsa da Osmanl corafyasnn kadim halklarna uygulanan soykrm srecinin zetidir. kincisi ise ttihad ve Terakki ynetiminin meclis-i vkeladan geirip, Sultana imzalatarak Vatikana verdii bir anlamda yaplanlar teyit eden cevap mektubudur. Cevap mektubu

ttihat Soykrm zihniyetinin apak ortaya konulmas bakmndan zellikle msveddesi ile birlikte verilmitir. Mektuplar gayet ak olup bize fazla sz brakmamaktadr.

Bb- li Nezaret-i Hariciye Tercme Mdiriyeti numara: 1

24 Terinisani 1331[24 Kasm 1915]

Atabe-i Ulya-y hazret-i Padiahiye 10 Eyll 1915 tarihiyle hametli Papa Onbeinci Benova hazretleri tarafndan tastir olunan namenin mahal-i lsine refve takdim klnmak zere Papa Vekili Monsitor Doli tarafndan Hariciye Nezaretine tevdi edilen Franszca sret-i mtercemesinin tercmesidir. evket-meab Saltanat- seniyye-i kaviyy-ekmelerinin Avrupa dvel-i muazzamasyla birlikte girimi olduu cidl-i azmin elem-i ehvliyle dil-hn olduumuz bir srada memali-i vesa-i Osmanniyyede gayr-i kabil-i tarif ve tavsif lm ve ztrabata dar olan btn bir milletin nalevniyeti bize kadar pek szili bir surette aksediyor. Ermeni Milleti imdiye kadar evldndan bir ounun diyr- ademe gnderildiini ve ilerinde mteaddid rahipler hatta baz piskoposlar bile bulunan dier pek ok evladlarnn da habse ilka veya nefy ve tagrb edildiini mahade eylemitir. imdi de istihbar ettiimize gre bir takm bild ve kurann tekml-i skkn mezahim ve ztrabat- azme merakiz-i badet-i ictimaatanak olunmak zere terk-i dr diyara icbar edilmektedir ki bunlar oralarda lm ve ekdr- maneviyeden baka bir de en mdhi sefalatin mahrumiyetlerine dahi aln evca-i ztorabatna dahi marz olacakr. evket-penah Biz bu yoldaki idtedin hkmet-i seniyyelerinin hilf- merzsi olarak vukua geldiine kail bulunduumuz ciketle keml-i itimadla zt- hnelerine tevcih ederek slik olduu mezheb kendisini zt- hmayunlarna sdk ve mnkad kalmaya saik bulunan bir millete merahim-i ifk- ulviye-i mulkneleri iktizasnca bit-terahhum hakknda bezl-i efaat buyurmalarn en hrr bir suretle temenni eyleriz. Ermeniler arasnda hin veya cerim-i sire ile mttehem ehas bulunduu halde bunlarn taht- muhakemeye alnmalarna ve ahkm- kanniyyeye tevfikan tecziye edilmelerine bir ey denilemez. Fakat zt- hnelerininde mtehallik olduklar his-i ulv-i adalet-perver

iktizasnca masmnin ayn mcrimn gibi dr- mcazt olmalarna kail olmamalar ve merhamet ve efkat-i mlknelerini, rh- hakk savbdan adem ve inhiraf etmi olanlar hakknda da b-dirig buyurmalar cmle-i temenniyatmzdandr. stirham ve intizar olunan irde-i nafize ve messere-i afv- safh- mlkneleri eref-riz olup ta Ermeni Milleti eded ve tenklattan masun kalrsa kendi hamisinin lviyyet niann takdis eyleyecektir. Bu bbdaki mid ve akmza binaen zt- ahanelerinin massuniyyet-i hmayunlar ve tebaa-i mlknelerine husl-i saadet-hane hakkndaki temenniyat- halisanemizi kabul buyurmalarn rica eyleriz.

Bb- li Hariciye Nezareti Umr- siyasiye Mdiriyet-i Ummiyesi Mhimme kalemi Siyasi Sadarete tezkire Ermeniler hakknda baz ifadat ve temenniyat hvi olarak geende Papa hazretleri tarafndan zt- evket-simat- hazret-i Padihye irsal klnan nameye cevaben kaleme alnan ve meclsi Vkelada mtala olunan name-i hmyun- mlkne msveddesi ile Trke tercmesi leffen takdim klnd. Hk-i Py-i hneye arzyla tasvb-i alye mukarn olduu halde Trke metnin alel-usl tebyizen tahrir ettirilmesi ve imz-y hmyunla bit-tevih taraf- cizaneme tevdii hussuna dellet-i cel-i sadaret-penhileri sekne buyurulmak babnda. Mhimme kalemi 74179-360 11 terinisani 331 24 terinisani 915 Namenin asl Franszca tercmesi Ragp Baki Beye tevdian Papa vekiline gnderilmitir. 28 terinisani 331

Taraf- eref-i hazret-i padiahden Papa Onbeinci Benova Hazretlerine irsal klnan namenin tercmesidir. Memalik-i hnemizin (ahane ahalisinden bulunan Ermenilerin hakknda gya ittihaz) Ermeni ahalisinin gya haklarnda ittihaz olunan tedbir-i eddeden (ve dar olduklar) ve bil-mukabele icra klnan muamelttan (istifa-i mahbbneden) masun bulundurmalar ricasn hvi olarak tarafmza irsal buyurduklar 10 Eyll 915 tarihli name-i hamatanelerini ahz eyledik. Memleketimiz (Memlik-i hnemiz ahalisinden bulunan) Ermenilerinin halleri (Ermenilerin ahvali) hakknda Papalk makamna vrd eden (havadisin hakikatte) haberlerin hakaik-i ahvle muvafk olmadn zat- (hametlerine) hamet-penhlerine iar eylerim. [Bil-tefrik cins ve mezheb bil cmle tebaamz hakknda daima ayn derece refet ve efkat-

pederne hissiyat ile mtehassis bulunuyoruz.] Mamafih urasnn beyan lzm edendir ki Ermenilerden baz ksmlar kendilerinden bi-hakkn intizar etmekte olduumuz sadakatten ahren inhiraf etmilerdir. Memalik-i ahanemizde ahvl-i merutiyetin iade-i tesisinden evvel ihtill komiteleri tekil etmi olan Ermeniler bil-ahare tekiltlarn frka-i siyasiye haline ifra-eylemiler idi. (uras) Maal-esef mahade ettik ki (sabit olmutur ki) ibu tahavvl ancak zhir ve srf ekl (ekilden ibaret) olup hakikatte (ise) talep eyledii bil cmle hukk- medeniye ve siyasiyeyi merutiyeti mteakib istihzal etmi olan bir (ahali) kavim iin asla hakka tevfik edilemeyecek olan teklt- kadme-i ihtill-krne heyet-i sabkasnda (ihtill-cyane tamamyla) muhafaza edilmi idi. Hudutlarmza dman ordular (tarafndan) (dar- taaruz olduu hengmeden) tecavz ettikleri andan bil-istifade Ermenilerin bu dman ordularyla (mtereken hareket etmiler) ve (bu ordularn) bunlarn mensub olduklar (hkmtn tevkatiyle) hkmat tarafndan mteevvik olduklar halde bir hareket-i ihtilliye (tertib) ikaeylemilerdir ki bu hareket (ihtill-cyane) memlik-i hnemizin (bulunduu ahvli mkileyi) hl ve mevkii mkiline bir (kat daha tevhim etmi) fesad- vahamet getirmi ve vatanmzn temin-i mdafaas maksadyla ittihaz olunan tedbir-i askeriye yi (ikamevaki ve mkilt) tavik eylemitir. (Maar-z zikr erbb- ihitillin (bizzat vuku bulan itirafatyla) kendi ikrarlaryla ve ceridi ecnebiye (ile) de vaki olan neriyatlar(ndan)iyla (bunlarn teden beri tasmm ve tertib edilmi) el-yevm gayr- kabil-i itiraz surette sabittir ki uzun ve mkemmel bir taammdle ve mretteb bir plna tevfikan hareket etmilerdir (olduklar el-yevm gayr-i kabil-i itiraz bir surette reh-i mertebe-i sbt olmutur. (Ermeni htill komitelerinin Anadolunun her kesinde ubeleri bulunduundan (bunlarn tarafndan) bunlar tarafndan tertib olunan (edilip) dmanlarmz canibinden (tahrik ve iltizam etmi olduklar) kyam tevik ve muavenete mazhar olan umumi bir (ekilde) mahiyette (idi) olmutur. Byle bir hal muvacehesinde kendi halinde yaayan unsur ile (sakin) intizm- ummyi ihll eden unsuru yekdierinden tefrik edebilmek memriyetimizce filen gayr-i mmkn (idi) (Binaen aleyh) olduu cihetle hkmetimiz (bir takm) tedbir-i umumiye ittihaz etmek ve harekt- askeriyeye sahne olan mahaller (pek karib bulunan havaliyi) kurbundaki menatk Ermenilerden tahliyeye mecbur kalmtr. Mcrimlerle b-gnahlar (hakknda bil-tefrik) l-alet-tefrik tedbir-i tenkilliye tatbik veya haklarnda bil-mukabele muamelt ihtiyar edilmi olmas mevz- bahs olamayp (bunun ancak) vak- hal dman devletler tarafndan her cihetten tehdit edilmekte olan memlik-i hnemizin menfi-i aliyyesi icabatndan olarak (yalnz) ummi bir nakl-i mekndan ibarettir. (bulunmu olduu der-krdr. Hkmetimiz arz-y hnemize tevfik-i hareketle ibu tebdil-i meknn (mahal-i ahara sevk olunan) yerleri deitirilen ahaliye zarar (ve ziyanlarn intac edecek) iras edecek bir srette vuku (bulmamasna) hususunda s-i efali irtikb edecek (olan) memrn ve efradn (tedib) tecziesine ve mekn tebdil ettirilen kesan ile (kezalik) ehas- slisenin menafirlerinin bu bbda mahssan ner (ve ilan) edilen kanun (mahsus) ahkmna tevfikan vikaye (muhafaza edilmesi hususlarna nezaret etmekten hli kalmam ve kalmamakta bulunmutur) edilmesine nigh-ban olmaktan hli kalmam ve kalmamakta bulunmutur. Memlik-i ahanemizin Ermeni ahalisinin (ahalisinden bulunan Ermenilerin) bize medyn-i sadakatten fi-ma-bad inhiraf etmeyecekleri midini izhar eder ve zt hametanelerinin kymetdar shhat ve afiyet ve saadet-i halleri hakkndaki temenniyt halisanemizin kabln rica eyleriz.

Bb- l Hariciye Nezareti Tercme Mdiriyeti Taraf- eref-i hazret-i padiahden Papa Onbeinci Benuva hazretlerine irsal olunacak namenin tercmesidir. Memlik-i hnemizin Ermeni ahalisinin gya haklarnda ittihaz olunan tedbir-i eddeden ve bil mukabele icra klnan muamelttan masun bulundurulmalar ricasn hvi olarak tarafmza irsal buyurduklar 10 Eyll 915 tarihli name-i hametanelerini ahz eyledik. Memleketimiz Ermenilerinin hakknda papalk makamna vrd eden haberlerin hakik-i ahvle muvafk olmadn zt- hamet-penhlerine iar eylerim. Bil-tefrik cins ve mezheb bil-cmle tebaamz hakknda daima olduu gibi ayn derece refet ve efkat-pederne hissiyat ile mtehassis bulunuyoruz. Mamafih (urasnn beyan lzmedendir ki) Ermenilerden baz (ksmlar) makulenin kendilerinden bi-hakkn intizar etmekte olduumuz sadakatten ahiren inhiraf (etmilerdir) etmi olduklarnn beyan icab eder. (Memlik hnemizde usl-i merutiyetin iade-i tesisinden evvel ihtill komiteleri tekil etmi olan Ermeniler bil-ahare tekiltlarn frka-i siyasiye haline ifra eylemiler idi. (maa-l-esef mahede ettik ki) ibu (tahavvl) zahir ve srf (ekli) eklen vaki olup hakikatte ise Ermenilerin tekilt- kadme-i ihtill krenelerini heyet-i sabkasnda muhafaza ettikleri maa-t-teessf mahade eyledik. Talep eyledii bil-cmle hukk- medenniyye ve siyassiyyi merutiyeti mteakip istihsal etmi olan bir (kavim iin) kavmin u hareketi asla (Tevfik edilemeyecek olan tekilt- kadme-i ihtill-krane heyet-i sabkasnda muhafaza edilmitir.) mazerete hak ve savab olmaz. Hududumuza dman ordular tecavz ettikleri andan bil istifade Ermeniler bu ordularla mterek ve onlarn mensub olduklar hkmt tarafndan mteevvik olduklar halde bir hareket-i ihtilliye ikaeylemilerdir. Ve bu hareket memalik-i hnemizin hal ve mevki-i mkiline bir kat daha vahamet iras eylemi ve vatanmzn temin-i mdafaas maksadyla ittihaz olunan tedabiri askeriyeyi tavik eylemitir. Marr-zzikr erbab- ihtillin kendi ikraryla cerid-i ecnebiyede vki olan neriyatlaryla el-yevm gayr-i kabil-i itiraz srette sabittir ki bunlar u hususda uzun ve mkemmel bir taammdle ve mretteb bir plna tevfikan hareket etmilerdir.Ermeni ihtilal komitelerinin Anadolunun her kesinde ubeleri bulunduundan bunlar tarafndan tertib olunan dmanlarmz cnibinden tevik ve muavenete mazhar olan kyam, umm bir mahiyette olmutur. Byle bir hal muvacehesinde kendi halinde yaayan unsur ile intizam- ummyi ihll eden unsuru yekdierinden tefrik edebilmek memriyetimizce filen gayri mmkn olduu cihetle hkmetimiz tedbir-i ummiye ittihaz etmek ve harekt- askeriyyeye sahne olan mahaller kurbundaki mentk Ermenilerden tahliye etmek mecburiyetinde kalmdr. Binaen-al- zlik mcrimlerle bi-gnahlara l-alet tefrik tedabir-i tenkle tatbik veya haklarnda bil mukabele muamelt ihtiyar edilmi olmas mevz- bahs olamayp Vaki-i hal dman devletlerin (tarafndan) her cihetten tehdidleri altnda kalm bulunan (edilmekte olan) memlik-i hnemizin menfi-i aliyyesi icabatndan olarak umm bir nakl-

i mekndan ibarettir. Hkmetimiz arz-y hnemize tevfik i hareketle ibu tebdli mekann yerleri deitirilen ahaliye zarar irs edecek bir surette vuku bulmasna ve bu hususda s-i efefal irtikb edecek memrn ve efradn teczie edilmelerine ve meknlar tebdil ettirilen kesan ile ehs slise menafilerinin bu bbda mahssan ner edilen kanun ahkmna tevfikan vikaye edilmesine nigh bh olmaktan hli kalmam ve kalmamakta bulunmutur. Memlik-i hnemizin Ermeni ahalisinin bize etmeyecekleri midini izhar eder. Ve zt- hametanelerinin kymetdar shhat ve afiyet ve saadeti-i halleri hakkndaki temenniyat- halisanemizin kabuln rica eyleriz.

Bb- l Daire-i Sadaret Umr- Mhimme Kalemi 2515 305 Hariciye Nezaret-i Cellesine Papa hazretlerine tastir olunan name-i hmayun hakknda

328977

Devletl efendim hazretleri 11 Terinnisani 331 tarihli ve 360 numaral tezkire-i aliyyelerine cevaptr. Papa Onbeinci Benova hazretlerine hitaben tastir olunup icab- lsi icra buyurulan name-i hmayun leffen taraf- devletlerine irsal klnm olmakta ifa-y muktezas siyaknda tezkere-i senver terkim klnd efendim. 17 muharrem 334. 22 terinisani 331 sadrazam namna mstear Emin.

Sosyalist Mezopotamya