R N RE ve ARE DOKUNMAK Mustafa Durak

R N RE ve ARE DOKUNMAK Mustafa Durak

Gvercin Masal 1. Gvercin seven adam dilerini gaga sand bir gn salarn ty telek ban ge dikerek iti sudan yemlerini saya saya yedi gvercinleri taklada uunurken mutluluktan alad: Sevgim beden buldu sonunda. 2. apkasndan kan gvercini unuttu bir gn sihirbaz gsteriden sonra evine dnd herkes gibi atal bak yemeini yedi, kuty yatanda uyudu, alklar duydu ryasnda gs kabarrken anmsad ortan yoktu hibir yerde kan ter iinde uyand Deiti o gnden sonra nce gvercine alk istedi 3. Gvercin satcs bir gn kendisini tilki sand yatan kmes karsn ku tam dileyecekken lyla uyand zavall kadnn o gn brakt iini aza kand skt diini

ho tnekler yapt atya gvercinleriyle yaad Gvercinler konar nce karaya onlar bulur yaanacak bir da insan nee sonra Mahmut Temizyrek 1. iir zne asndan ele alnrsa, iirin airi, iirdeki anlatc/iirin syleyicisi ve iirde anlatm asndan nesne olan ama anlatlanda zne olarak beliren kii(ler) sz konusu edilebilir. Genellikle air ile iirdeki anlatc ayni kiidir. Elbette airin bakas azndan dile getirme durumu, bakalarn konuturmas, bakalarna anlattrmas sz konusu olabilir. Bu bir olaslktr. Ancak bu iirde air ile anlatcnn farkl kiiler olduklarna dair bir im dikkatimizi ekmiyor. Anlat znesine yneldiimizde her blmde ayr bir zne buluyoruz: Gvercin seven adam, sihirbaz ve gvercin satcs. Bu znelerin ortak yan: gvercin. Baka bir ortak yan ise deiim. Bu deiim znelerin gvercin yznden, genelletirerek sylersek hayvan sevgisi yznden yaanmaktadr. Bu genelletirmenin tehlikesine de iaret etmeli. Minimalist ve de retorik bir yaklamla bir hayvan tr ya da hayvan teki geneli temsil edebilir ama kedi sevenlerin kpek sevmedikleri bilinen bir gerekliktir. Yani zelllemeler, zel ilgiler soyutlanmalar da beraberinde getirebiliyor. Gvercin sevenlerin, ku severlerin de zellikle kedilerle arasnn pek iyi olmayaca dnlebilir. Yani genelletirmeye biraz uzak durulmal, diyorum. Gvercin seven olarak adlandrlan kii aslnda gvercin yetitiricisidir. Halk arasnda kuu, kubaz olarak adlandrlr. iirin gvercin seven adamla balamas daha bandan okuru, anlatcnn gvercin dnyasna dardan bakan, kuu dilini kullanmayan, o dile, o dnyaya yabanc biri izlenimi veriyor. Bu uzunca adlandrmann iirin iindeki ilk blmn son dizesindeki sevgim sz birimiyle kurduu ilinti szck seimine bir bahane olarak sunulabilir. Ancak blmn balang dizesi ile biti dizesindeki bu ilinti, okura bir bakmllk izlenimi vermekten, iirin poetikasna yapc bir ge, olgu olarak katlmaktan uzaktr. Zira bu kiinin anlatlndaki amazlar her satrda izleniyor. Dilerini gaga sanmak: gagayla az koutlanabilir ama dilerin gaga sanlmas dudaklarn grmezden gelinmesini ve de ellerini unutmasn ierir. Ad masal ya olur denebilir. Mantk aramayz. Ne var ki bu balamda salarn ku ty sanmasn anlyorum da ty telek sanmasn anlayamyorum. Masalda edinilen olaanstlklerde bile gei izgisinden sonra bir normale,

mantkszlk iinde manta dn vardr. Salarn yalnzca ty sanmas da anlalabilirdi ama telek'in de devreye girmesi ii iyice olaanstletiriyor. Zira telek, kanat ve kuyruk tylerinin ad. Byle baknca anlatlan kii kafadan kanatl, kafadan kuyruklu bir yarata dnyor. Dorusu anlatc/air suyu ban ge dikerek iirdiine gre bu gvercin de deil. Zirta gvercinler suyu yle imez. Yemlerini de saya saya yemez. Hadi diyelim anlatc onlarn yemlenmesini, taneleri tek tek almasn sayarak yemeye benzetmitir, bakn bu olabilir. Ama gvercinler taklada uunmaz. Eer tmesi anlatlmak isteniyorsa guurmak ya da kuurmak kullanlabilirdi. Yok uunmak fiilinin, isteksiz davranmak anlam iletiliyorsa, gvercinin taklada isteksiz olmas, ancak hasta olmas durumunda sz konusu oluyormu. Zaten hemen ardndan gelen yetitiricisinin, kuunun mutluluktan alamas isteksizlizlik seeneini devre d brakyor. Eer anlatc laf salatas yapmak istemiyorsa ne demek istiyor? Kuu, sevdii ku tr ile ylesine i ie ki, onlar gibileiyor, hatta aynileiyor. Onlarn davranlarnda kendini buluyor. Byle anlamlandrsak bile nemli bir amaz var. Batan tek varlk olarak deiirken, sevgisi gvercinlerin eyleminde beden bulduuna gre balang ve biti arasnda bir denksizlik iliyor. Denebilir ki bu bir yk deil. iir. Bu durumda iirin yapsna, iirsel zelliklerine ynelmemiz gerekir. Yapya baktmzda di'li gemi zamanl bir anlatm grlyor: sand, iti, yedi, alad, buldu. Bu sralamann poetik bir anlatmdan uzak olduu sylenebilir. Ne kendi ilerinde sralamada, ne de fiiilerin seiliinde poetik bir nitelik yakalayamyoruz. Retorik olarak yemlerini saya saya yemesi benzetmesi dikkat ekiyor yalnzca. Tmcelere szdizim asmdan baknca u saptamalar yapyorum: ilk tmce, krk (eksiltili) bir tmce. Ardndan devrik bir tmce. nc ve drdnc tmceler dzenli. Son tmce szl dile yakn. Poetik olan devrikleme ve eksiltme ile salanmak istenmi. 2. Bu kez znenin geniletilerek sunulduunu gryoruz. lk blmde orta zneye bal iken, bu blmde nesneye, iirin izlek nesnesine balanm ve devrik bir tmce. Tmcenin zamansal (bir gn), belirsiz ve ilk blmn ilk tmcesinde de kullanlm yani bir yineleme sz konusu. kinci tmce dzenli. nc tmce dzenli. Drdnc tmce ile beinci tmcenin yerlemi (yer tmleci) ortak. Poetik bir kullanmla ryasnda sz birimi iki tmce arasnda kprletirilmi. kisi de devrik tmce. Beinci tmcede baka bir zamansal kipinin (kabarrken) baka bir fiil ieriiyle birinci blmde de kullallanldn hatrlyoruz: uunurken. Bu kullanmn hem bir yineleme hem de bir koutluk oluturduunu farkediyoruz. Bylece iirsel edim olarak koutlatrma ve ll yineleme, (en azndan bu iir iin) Temizyrek poetikasnda belirmeye balyor. Altnc tmce yine devrik, ama yedinci tmce

dzenli. Sekizinci ve dokuzuncu tmceler birer dize halinde ve blmn ayr bir paras olarak yazlm. lk dize devrik iken ikinci dize dzenli. Bylece fiilin biri bata (Deiti) iken, ikincisi sonda (istedi). Bu kullanm da iirsel bir dzenleme edimidir. Bu iki dizenin ayr yazlmas allm biim olarak deil belki ama ilevsel olarak ilk blmdeki dorudan aktarma, konuma tmcesiyle koutluk kuruyor. lkinde zneleri ayrma ileviyle dolayl bir ayrma edimi gerekletirirken ikinci blmde dorudan ayrma ileviyle grlyor. Tmcelerde kullanlan yklemlere bakyorum: unuttu, dnd, yedi, uyudu, duydu, anmsad, yoktu, uyand, deiti, istedi. Bu sralamada diyalektik bir izgi izlenmi. Ve fiillerin kendi aralarndaki sesel uyumu dikkat ekiyor. Ve yedi ykleminin de bir yineleme ve ilk blmle balanan bir ge olduu. Bu blmde yukardaki anlatm hatalarn grmyorum. Bu yzden dorudan anlatnn nesnesine, konuya geebilirim. Sihirbazn, mesleini gerekletirmede kendisine yardmc olan gvercini unutmas ve dnde bunu hatrlayarak onun nemini kavramas. Burada unutma ediminin belirsizliine, anlat iinde nerede unutmu olduunun verilmeyiine dikkat ediyorum. Bu belirsizlik, bir eksiltme, br gelerle bir karm sayesinde yorumlanabilir olduu dnlerek verilmemi olabilecei gibi iirdeki baka belirsiz kullanmlarla birlikte de ele alnabilir. Bu edim de iirseldir. Anlam olarak ne kansa, anlatcnn terimlemesi ile sihirbaz, gvercinin, kendisinin orta olduunun eit ilevli eit varlk olduunun ayrdna varmasdr. Bylece birinci blmde kuunun zaten farknda olduu kuun nemi, Sihirbazda bir deneyimle, olumsuz bir yaantyla bir deiim, bir bilinlenmeyle ortaya kyor, karlyor. 3. nc blmde ilk tmce dzenli. Ve zamansal (bir gn) yeniden yinelendi. Ve bu kez ilk tmcenin yklemi (sand) sonraki tmceyle kprlendi: sand/ yatan kmes/ karsn ku. nc tmcede zamansal kipi biimsel olarak yinelendi (dileyecekken). Ancak anlamsal olarak bir ayrm da belirtmeliyim. lk ikisinde zamansallarda greli bir srerlik sz konusu iken buradaki zamansallk noktasaldr. lk ikisinde -dii srada, burada ise -dii anda kullanmna edeerdir. blmde de bu zamansal kipinin ardndan o blmde temel tmce, temel ifade olarak adlandrabileceimiz biim; deiim, bilinlenme anlamyla birlikte ortaya kyor. Koutluklar ve kullanm sklklar dikkate alndnda Temizyrek'in ll olmaya altn syleyebiliriz. nc tmce devrik. Bu tmcede bir zellik dikkat ekici. Bu tmceyi oluturan dize birbirlerinden bamsz okunamyor. Ayr okumaya kalktmzda nc dize doru okunamyor: uyand zavall kadnn. Okuru baka bir anlamlandrmaya yneltiyor. Ve bu dizelik tmcenin ardndan tek dizelik drt tmce yer alyor. Blmn ayr paras dize yine tmce olarak grlebilir. lk ikisi devrik. Son dize yklemini nceki dizede buluyor. Bu blmde ayrma edimi, yalnzca bo braklan satr/dize'yle deil, ayni

zamanda italik yazmla da gerekletirilmi. Ayrma edimi pekitirilmi. iirdeki bu ayrma edimiyle ilgili biimsel u zellii de gryoruz: ilk blmde ayrma tek dizeyle, ikinci blmde iki dizeyle, nc blmde dizeyle gerekletirilmi. Yalnz atlanmamas gereken iki nitelik var . lki bu ayrlm paradan nceki dize: gvercinleriyle yaad. Di'li gemi zaman yerine -mili gemi zaman getirilirse bildik bir masaln bitiiyle buluturulabilir. talik yazlm bu ayr parada tpk fabl anlatlarnda olduu gibi bir ders nitei buluyorum. Son parann farkll zaman farkyla da nmze geliyor. Yklemlere baktmzda: sand, uyand, brakt, skt (diini), (aza) kand, yapt, yaad // konar, bulur. fadenin zaman ayr parada deiiyor: geni zaman. Bu blmde zne gvercin satcs. lk blmdeki ilk yklemle ayni: sand. Kuu (gvercin seven) dilerini gaga sanrken, gvercinleirken, gvercin satcs kendini tilki sand. Bu noktada her iki zne de kendilerini genellemeyle hayvan sanarak hayvanlatlar. Ama bu iki hayvan ayni snftan olsalar da, cinsten tre doru gidite aralarndaki fark ortaya kyor. Satc tilki olunca dilemeye balyor. lk blmde diler gaga olmu, dilerin ilevi yok edilmiti. Burada tilkilemeyle birlikte dilerin ilevi ne kyor. Bylece iirde dilerin olumsuz ilevi belirmi oluyor. Gvercin seven adam, sihirbaz ve gvercin satcsnn ykleri iir iinde biimsel olarak baz balantlarla koutluklarla sunulmu olsa da, genelde iir, adnda bulduumuz masal kadar naif, soyut bir bak, duruu sergiliyor. Bu yk, gvercin izleiyle, hayvanla insann edeerletirilmesi iletisine karn olay rgs olarak birbirine balanamyor. Peki bunu Temizyrek'in Lafontaine'den fark olarak m grmeliyiz? Hayr. ster alml ister indirgemeli biimiyle dnlsn her iki tarz da sanatsal bir kurguyla anlatlabilir. Bu iirde yklemeler yapay. Gvercin seven adamn yks, gvercin ykleri kuracak bir aire yakmayan anlatm ve terimlemeler ieriyor. Sihirbazn yks itenlikteni inandrclktan uzak. Gvercin satcsnn kuu'dan (gvercin sevenden) ayrlmas inandrc deil. Gvercin satcs genelde ayni zamanda gvercin yetitiricisidir de. zelde: gvercin satcs ayni zamanda baka kular da satyordur. Bitirmeden son dizedeki nee szbirimi lehesel bir kullanmdr. Ama bunun iir iinde baka izi yoktur. Bu yzden nedensiz, geliigzel bir kullanm olarak belirmektedir. Son sz: bu; kusurlu, sradan, yapay bir iirdir. Merakls iin not: Altn portakal iir dllerinde geen yl Ahmet Telli'ye, bu yl da Mahmut Temizyrek'e oy vermedim. dl almalarndan br yeler sorumludur.