T.C.

GAZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS SSTEMATK FELSEFE ANABLM DALI FELSEFE ANABLM DALI

MARTIN HEIDEGGERDE LM VE ZAMAN-SALLIK

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan Seyhan MIZRAK GEZEN

Tez Danman DO. DR. Veli URHAN

Ankara, 2008

ONAY Seyhan Mzrak Gezen tarafndan hazrlanan Martin Heideggerde lm ve Zaman-sallk balkl bu alma, 09. 04. 2008 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirlii ile baarl bulunarak jrimiz tarafndan Felsefe Anabilim dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Do. Dr. Veli Urhan ( Bakan )

Prof. Dr. Nurten Gkalp

Do. Dr. Emel Ko

 NDEK LER
NSZ ........................................................................................................... I GR ............................................................................................................. 1

B R NC BLM : DASEIN NIN OLAGELME TAR HES ........................15 1.1. DASEIN N VARLI I .............................................................................15 1.2. ZAMAN, ZAMANSALLIK VE VARLIK BA I ........................................26 K NC BLM : DASEINNIN KAPALILI ININ ZLMES ....................42 2.1. LMN B R MKN OLARAK DASEIN N NEM ........................42 2. 2. DASEININ KORKU, V CDAN VE LM BA I...................................58 NC BLM : VARLI IN KARARA BA LANILMASI .......................66 3.1- LM VE ZAMAN L K S N ANLAMANIN NEM ...........................66 3.2. D NCEN N VARLI I KARARA BA LAMA DD ASI......................74 SONU.........................................................................................................81 KAYNAKA .................................................................................................87 ZET ............................................................................................................93 ABSTRACT ..................................................................................................95

NSZ
Heideggerin Varlk ve Zaman isimli kitabndan hareket alan konumuz, lm ve Zaman-sallk sorunsaldr. Tezde konunun irdelenmesi iin iki perspektif geli tirilmeye al lm tr. Perspektiflerden ilki anlamadr. Burada Heideggerin bak asndan problem serimlenmeye al lm tr. kincisi, yorumlamadr ve nc blmde verilmeye al lm tr. Anlama ve yorumlama yntemleri, konudan hareket ederek ekillenmi tir. Zira her zm ya da yntem, konudan kar. Elbiseye gre insan yerine, insana gre elbise olaca ndan; konuya gre varsa yntem ekillenir. nce anlama sonra yorumlama olmas ise insan-insan ili kisinin insan-nesne ili kisine nceli ini gsterir. Bu, felsefe iin ya am yerine, ya am iin felsefe yapmann da bizce bir gere idir. Konunun basamaklanmas; Dasein, zaman ve zamansallk, lm, varlk eklinde sralanm tr. Tezde asl temalarmz lm, zaman ve zamansallk olmasna ra men, konunun btnl nn ba lantlaryla grlmesi asndan yukarda zikredilen di er ba lklara da girilmeye al lm tr. Btn zerinde ba lklarn almsal yeri gsterilerek, ba lantlar kurulmu tur. Tezi yazan ki i asndan konunun seilme sebebi, lm ve zaman ili kisinin kendine dn ve refleksiyonu tetiklemesidir. Bylece zne ve nesne yarlmas ya anmadan btncl d nme sa lanm tr. Heideggerin nezdinde de Asl olu byle gerekle ecektir. Bunu anlamann bir imkn da felsefe ile bilim arasndaki ayr mada gzler nne serilecek olmasdr. Tezin hazrlanmas, felsefi anlay ortaya koymann zorluklarn bize gstermi tir. Bu al ma kendi nammza gre, felsefe okuyucusu olmak ile tezi yazmak arasndaki farkn pratikte alglanmasna zemin hazrlam tr. Tezin zayf noktalarndan birisi, tezi yazan ki inin iyi derece Felsefi Almanca bilmemesi sebebiyle birinci el kaynaklardan, aracsz olarak yararlanamamas ve dolaysyla alnt yapamamas problemi olmu tur. Buradan tezi

II yazan ki i kendi asndan Felsefi Almancann renilmesi gere ini kavram tr. Tezin ynlendirilmesinde emeklerinden tr dan manm Do. Dr. Veli Urhan Beye te ekkr ederim. Kendileri bir felsefe slubunu ortaya koymam ve fikir alntlarnn nasl yaplaca konusunda beni ynlendirmi tir. De erli katklar her zaman hatrlanacaktr. Tezin anla lrl nn tart maya almas bakmndan ynlendirmelerinden faydaland m felsefe retmeni Sayn Ayhan Tun Beye ve felsefe lisansl Zeki Akdeniz Beye te ekkr ederim. Tezin teolojiyle ba lant noktalarnda ele tirilerinden istifade etti im Sayn Prof. Dr. lhami Gler Beye te ekkr ederim. Bozuk cmlelerinin dzeltilmesi ve metin dzeninin talimata uygun yaplmasnda yardmlar geen Kasm Gezen Beye te ekkr ederim. Tezin ngilizce zetinin yazlmasnda ynlendirmeleri ve yardmlarndan tr Sayn Nevfel Baytar Beye te ekkr ederim. Byle bir tezin ortaya konmasnda ba ta Varlk ve Zaman isimli eser olmak zere kaynakada istifade edilen btn al malar tezi yazan ki iye nemli ipular vermi tir. Bu sebeple kaynakada verilen eserlerin yazarlarna ve evirmenlerine sonsuz kranlarm sunarm. Bu tezin geli tirilmesi gere inin farknda oldu umu zellikle dile getirmek istiyorum. Yaplacak btn ele tirilerin tezin geli tirilmesine hizmet edece i kanaatindeyim. Bu sebeple sayn tez jri yeleri Prof. Dr. Nurten Gkalp, Do. Dr. Emel Ko ve dan manm Do. Dr. Veli Urhana de erli kritiklerinden tr te ekkr ediyorum. Tezin ithaf edildi i ve hedef ald yn, gelecek oldu u iin, kzlarm Bilge Kayra Gezen ve Hatice znvarol Gezenin nezdinde tm ocuklarmz ve genlerimizdir. Onlarn ilerinden Dasein olu unda asl olmaya anlamayla yakla m otantik fertlerin kaca n umut ediyorum.

GR
Heideggerin rencisi Gadamerin Hakikat ve Yntem isimli kitabnda belirtti i anlay , bu tez asndan gncelli ini muhafaza etmektedir. Hakikat ve Yntemde dile getirilen iddia udur: Sosyal Bilimlerin analizlerinde ilgilendikleri eyin, sanld gibi yazl metin de il, eylem oldu u; bu yzden sosyal bilimsel analizin amacnn metin analizini eylem analizine tercme etmek/dn trmek oldu u vurgulanr.1 Biz de Sosyal Bilimler ats altnda Martin Heideggerin Varlk ve Zaman (1927) adl eserinden k yapaca z ve Martin Heideggerde lm, Zaman ve Zamansallk sorunsalnn eylem analizini yapmaya al aca z. Eylem analizinin aslnda bir ya amla ba lant kurma oldu unu ve ya amn bizim onu kar lay mza ba l oldu unu2 unutmayaca z. Tabiidir ki byle bir problemi ele almak, Heideggerin Alman diliyle oynayan slubu ve konunun etrefil olu u mnasebetiyle kolay olmam tr. Felsefe yapma i inin, dile giydirilmesinin oyunlar ve zorluklar tez boyunca gzlemlenmi tir. Ama nemli olan, d ncelerimizle kar mzdaki tekiyi bir jargon reticisi gibi tutsak almamz de il, onunla birlikte hatta ona ra men birlikte d nmemizdir.3 Birlikte d nme, sz zerinden ta nr. tekiyi hedef alan sz, syleyenin a znda sz olmayp o sze kulak kesilenin kula nda sz oldu unu hatrlatr.4 Bu mnasebetle konu mak de il, sylemek nemlidir. nk szn kendisini duyurma ve eyleme dn me niyeti vardr. Sz olmadan teki olmaz, teki olmadan zaman olmaz. Dolaysyla zaman, anlatnn iinde yuvalanr, yuvarlanr. Btn destanlar ve efsaneler birer szdr ve dilden dile aktarlarak zamana kendilerini hatrlatr.
1

Susan Hekman, Bilgi Sosyolojisi ve Hermeneutik, ev. Hsamettin Arslan, Bekir Balkz, stanbul, Paradigma Yay., 1999, s. 185. 2 Dalai Lama, efkatin Gc, ev. Nur Yener, stanbul, Okyanus Yay., 2002, s. 35. 3 Nermi Uygur, Ya ama Felsefesi, stanbul, Kabalc Yay., 1993, s. 16. 4 Ortega Y Gasset, nsan ve Herkes, ev. Neyire Gl I k, stanbul, Metis Yay., 1995, s. 242.

2 Us d nn anlaty kullanarak insan zneymi gibi gstermesi ama onu kaderini oynamaya gtrmesi, sanki samalktr. nsan iradesiyle ba da mayan bu grnt, aslnda lm ve zaman ba n gstermektedir. aret edilen varlk, lmlere ra men zamanda sregelmekte ve ya am devam etmektedir. Benim lmm sevenlerimin ve kendimin kaygs altndadr. Bu kayg, beni bir asl olmaya yneltecek midir yoksa lm unutarak ve kaarak yakalanaca m bir son olu mudur? zcesi, kayg bir belirti midir yoksa ku atp yok eden bir gizli zne midir? Tez iinde bu soru Heideggerin dil, zaman ve varlk gr leri ba lamnda ele alnacaktr. ncelikle belirtmek gerekir ki Heidegger, ormanlarla evrili Messkirch kasabasnda do mu bir kr adam olmasndan tr, onun aslnda ormann diliyle konu tu u kendili inden anla labilir. Bu nedenle ba arl bir Heidegger evirisinin nko ulu da, geceli gndzl usul admlarla orman yolunda yry e kmak, orman kayranlarnda aydnlanmak ve bu kayranlardan takmyldzlarn seyre dalmak, konu an sessizli e, en saf biimiyle ormanda dile gelen varl a kulak vermek, ksacas ormanla halvete girmektir.5 Heideggerin me hur kitab Varlk ve Zaman, bir da konu ularak kaleme alnm tr. Ormanla kurulan bu temelden ba lantya ktenin u ifadesini de eklemek gerekir: Heidegger byledir: Yzdke iine ekilen bir girdap; daldka arndran, arndrdka ba kala tran bir e me gibi.6 Pek tabiidir ki do ayla ba kesilmi bir apartman dairesinde oturan ve mola verilmeyen bir hayatn iinden gelen biri olarak, Heidegger gibi bir kr adamnn ele ald konuyu anlamamz kolay olmayacaktr ama yine de yolda olaca z. Gassetin Ortam insann kaderidir7 derken yapt hatrlatma daima gz nnde bulundurularak, Heideegerin Dasein olma hali dedi i durumun a a karlma olanaklar ara trlacaktr. Grlecektir ki bu olanaklarn da ardnda, aslnda Foucaultun belirledi i manada belirli bir episteme durmak5

evinde ve kyllerle

Martin Heidgger, zde lik ve Ayrm, evirmenin Sz, ev. Necati Aa, Ankara, Bilim ve Sanat Yay., 1997, s. 5. 6 Kaan H. kten, Heidegger Kitab, stanbul, Agora Kitapl , 2004, s. xi. 7 Ortega Y Gasset, nsan ve Herkes, Sunu , s. 7.

3 tadr. Bu episteme, kendini bir sylem halinde kendi iin d a vuran gizli bir bilgi de il de, gerekle grnr bir ili kisi olmayan soyut teoriler veya speklasyonlar iin gereklili i ayn olan bir bilgidir.8 Bir kltrde ve belli bir anda btn bilgilerin olabilirlik ko ullarn tanmlayan ancak bir tane episteme vardr.9 uras anla lmaldr ki karma kta olsa d nme de belli bir episteme altnda ekillenen al kanlktr.10 Bu edim, nemli bir mesele hakknda nasl d nece ine durup dururken karar verme de ildir. nk d nme belli bir epistemeye aittir ve tarihseldir. Akl, d nceye ba lanmak iin bir gelene in iinde ekillenir. Burada grlen d nme, bir al kanl n gstergesi olan gelenek iinde kendisini gsterir. Avrupa iin d nrsek, bunu Antik Grek D ncesi ile kar lamak gerekecektir. Her eye ra men Antik Grek D nme al kanl Heideggere gre bir gelenek olarak devam edecektir. Heideggere gre Antik Grek D nmesinin kendi dnemine yansmas, Aydnlanma dneminin onun bir devam oldu unun peki tirilmesidir. Aydnlanma dnemi kendisinden bilimlerin mahiyetini kurutan modern ve teknik bir dnya kard iin Heidegger ona muhalif olsa da, Heideggerin kendisi onun bir devam olarak Dasein yorumlamaya al acaktr. Zaman tasavvurunun ait oldu umuz kltrn tesiriyle ekillenmesi de bunun bir gstergesidir. Zira d nmek, bo lukta gerekle mez. nsan ait oldu u kltr ve medeniyetle ba kurarak bunu gerekle tirir. Varlk anlama tarihine bakt mzda episteme farkllklarnn kltrle ba n grrz. Antik Yunan D nmesi, varlktan kendisini vcuda getiren ve oldu u gibi grneni anlyordu.11 Bir eyi o ey yapan varlk, bylece Tz bile kategorisi ilan ediyordu.12 lineksel eyin varl na mukabil z gere i varlk trleri, kategori trleriyle ayn saydadr ve kategorilerin her birine

8 9

Michel Foucault, Kelimeler ve eyler, ev. Mehmet Ali Klbay, Ankara, mge Yay., 1994, s. 228. Michel Foucault, a.g.e., s. 228. 10 Hugh Lafollette, Ki isel li kiler, ev. Ferma Lekesizaln, stanbul, Ayrnt Yay., 1996, s. 267. 11 Martin Heidegger, Metafizik Nedir?, ev. M. evket b iro lu- Suut K. Yetkin, stanbul, Kakns Yay., 1998, s. 52. 12 Aristoteles, Metafizik, ev. Ahmet Arslan, stanbul, Sosyal Yaynlar, 1996, s. 306.

4 varlk anlamlarndan biri tekabl eder.13 Bylece Tz kadar Ba nt ve Zaman kategorileri de varl n anlamyla bir aidiyet gsterir. Bu sebeple Aristoteles, aralarnda bir farkllk yapmakszn varl n bilimini belirtmek zere; bilgelik, felsefe, ilk felsefe ve teoloji deyimlerini kullanyordu.14 Aklclk ise her zaman oldu u gibi varl n stn rtyordu. nk akl ancak yaratt eyi tam manasyla kavrar15 ve o yle bir zihinsel sofuluk biimidir ki, bir gerekli i irdeledi inde onu elden geldi ince az miktarda hesaba katmaya zen gsterir.16 Yeni Bilimin yaratcs Vicoya gre sadece kendi yarattklarmz hakknda ak ve kesin bilgiye sahip olabilme gere i bunun en iyi rnekleyicisidir.17 Bylece ancak ait oldu umuz kltr ve medeniyeti biliriz. Aklclk bu zelli ini varl irdelerken de gstermi tir. Aklclk, varlkla ilgili hkmn verirken; onun sessiz a rsn dinleme gere i duymam tr. Bylece di er yaratlarnda izledi i metot gere i, varlk hakknda onu olduka az hesaba katarak konu mu tur. Aklclk nnde tamamen teki olarak varl n durmasn dikkate almam tr. Esasen bilindi inden tr hakknda konu ulmayan her ey, sylemede dile gelir ve bu sebepten dolay, syleme bir ey adna izinsiz konu madan ok farkl ve anlamldr.18 Varl n a rs da aynen byle bir syleme biimidir. Bir an de il her zaman sylem bulan bu kendini aksettirme, zaman marifetiyle gerekle ir. Bylece teki dolaymndan geerek kendine dnen zaman, varl n Aristoteleste grd mz herhangi bir kategorisi de il, onun insana ula mak iin kulland yegne arac ve ortam olur. Zaman meknla tran d nme, srekli yaratc ak zelli i ta yan olaylar serisi denilen Do ayla ba n19 zaman dolaymndan geerek kurabi13 14

Aristoteles, Metafizik, s. 252-253. Aristoteles, a.g.e., s. 9. 15 Veli Urhan, Michel Foucault ve Arkeolojik zmleme, stanbul, Paradigma Yay., 2000, s. 124. 16 Ortega Y Gasset, nsan ve Herkes, s. 134. 17 Gunnar Skirbekk, Nils Gilje, Antik Yunandan Modern Dneme Felsefe Tarihi, ev. Emrullah Akba , ule Mutlu, stanbul, niversite Kitabevi, t.y., s. 257. 18 Ortega Y Gasset, nsan ve Herkes, s. 232-233. 19 Muhammet kbal, slamda Dini D ncenin Yeniden Do u u, ev. N. Ahmet Asrar, stanbul, Bir Yay., 1984, s. 57.

5 lecektir. Kendisini meknda d nme anlay na mahkm eden bir yakla m, hareketin ynn zamann ak yla da kavrayamayacaktr. Bu yzden varl meknsall a indirgememek gerekir. Buraya kadar anlatlanlardan sonra sadede getiren asl sorun; Heideggerin a na katt ayrc de erinin ne oldu udur. Heideggeri farkl ve de erli klan Izutsunun da gsterdi i gibi ontolojinin ana konusunu, varolann zne olarak anlam olan mevcut (das Seiende) olarak de il, bu ifadenin son derece nemsiz bir ksmn olu turuyormu gibi grnen olmak (das Sein) fiili olarak te his etmesidir.20 Dili znenin nesneye hkimiyeti esasna gre kullanan ve insan tanrla tran Bat D nme Tarihi asndan bu bir devrimdir. Artk her eye zn veren varlk, bir eylem ba lantsna dner. Bir nesneye sahip olan olmak de il, bir imknn varl n kabul ederek olmak ya da oldu u gibi olmak ba lants, nemlidir ve varolan episteme asndan kendili inden mutlak bir dn m gerektirmektedir. Buradaki olmak fiili, ikili anlamyla bir aporidir (ksrdngdr) ama reflektif bir dngsellik barndrr. Olmak hem kendini imkna ak tutar hem de oldu u gibi olan akln mengenesinden geirmez. Fenomenin kendisini amasn oldu u gibi kabul eder. Bylece Dasein, nnde kendi kendini aan fenomen iinden kendisine varr. Heideggerle ba layan her i , onun anlama kelimesine kazandrd ierikle bir hesapla may gerekli klar. Heidegger, Anlama kavramn; Philosophia kelimesindeki Sophia lafzndan hareketle aklam tr. Buna gre Anlama (Sophia), ncelikle zanaatkrlar tarafndan kullanma alm tr. Zanaatkra has anlama; potansiyel olarak dnyay, bir btn halinde, bilavasta ve l koyacak ekilde anlamaktr. (Bylece) Sophia lafznda husus ortaya kmaktadr: 1. Bir eyi temelinden anlamak. 2. Bilavasta insiyak.

20

Toshihiko Izutsu, slamda Varlk D ncesi, ev. brahim Kaln, stanbul, nsan Yay., s. 1995, 51.

6 3. Bir eyi rnek olacak ekilde anlamak yani bir eyi tanmak ve yapabilmektir.21 Anlama, birincil olarak bir bakakalma de il, ama tasarlamada kendisini ortaya seren Olabilmede kendinin (farknda olma) demektir.22 Heideggerin verdi i bu tanmlamada Anlamann, insann tasarlama ediminde kendini vastasz gsteren olagelmesinin olabilirli inde bir rnek olan kendi yerini ve katksn m ahede etmek oldu unu ayrt ediyoruz. Olabilme, nceleyici (varolu sal) olarak nasl ortaya serilir? diye kendimize sorabiliriz. Bu Daseinn Kendi iin kendini en son olana asndan a a sermesi(dir). Ama kendini En z Olabilme zerine tasarlamak ise, kendi kendini byle ortaya serilmi varolmak demektir.
23

varolan- eyin varl nda anlayabilmek,

Bir insan iin kendinin en son olana nn lm oldu u-

nu d nrsek; bu imkn asndan kendini, kaygnn kabullenilmi hali olan endi ede ortaya sermektedir. Kendini lme do ru gidi te gzlemlemek demektir, yani lmle varl n anlamak demektir. te Heideggere gre varolu budur. Onun bir nceleme olmas ise gelecekte bir henz de ile yaylmadan ynelmesidir. Gryoruz ki bir imkn anlama, bizi varolma sorumlulu uyla yz yze brakyor. Bu bir asl olabilme sorumlulu udur ve lme do ru varlk olan Dasein iin kaygnn belirsizli ini anlamasna imkn verir. Bilimler, neyin incelenmesi ve bilinmesi gerekti iyle de il, inceleme ve bilmenin naslyla ilgilenirken; davran n temel tarzn bildiren24 Felsefi Etkinlik ise, en derin zn Sophia yani Anlama edimine gre olu turur. Bylece iki bilim olasl ykselir: Olann bilimleri veya ontik bilimler ve Varl n bilimi, ontolojik bilim, felsefe.25

21

Martin Heidegger,, Felsefe Ne Demektir?, Hakikat Nedir? Felsefi Fragmanlar, Der. ve ev. Medeni Beyazta , stanbul, Efkar Yay., 2004, s. 36. 22 Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, ng. ev. Aziz Yardml, stanbul, dea Yay., 2004, s. 376. 23 Martin Heidegger, a.g.e., s. 376. 24 Martin Heidegger, Felsefe Ne Demektir?, Hakikat Nedir? Felsefi Fragmanlar, s. 38. 25 Martin Heidegger, Fenomenoloji ve Teoloji, Heidegger ve Teoloji, Der. ve ev. Ahmet Demirhan, stanbul, nsan Yay., 2002, s. 34.

7 Anla lrl , anlamay veren dildir, Heideggere gre.26 Burada anlatlmak istenen, dilimin snrlar dnyamn snr diyebilece imiz bir anlama evreni midir? Konu an ve bir arada duran, sradan, kamusal Dasein bu evrendedir ve son imknna daha yrmemi tir. Ba langtaki Dasein zmlemesinde bu hissedilir. Dasein bir imkn olarak lme do ru ya arken apayr ve l trlemez bir hili in ku atcl na girer. Heideggerin Daseinn ku atan Hilik, Dasein bir dn me ve ait olu a gtrr. Zaten 1930 sonrasnda Heideggerin Varl anlamasnda da bir Kehre (dn ) olacaktr. Konuulan ve yazy kullanan dil, sessizli in tekinli i kipinde sylenecek ve insan ku atacaktr. Heideggerin bir sje olmayan insanlk durumu olarak Daseinin anlam; olgusall n iine d m l n varolu uyla kar layan bir Kayg (Sorge) halindeki Kendi zatna ihtimam gstermeklik formatndan, kendini bir varl a dn (Kehre, turning) hareketine27 yneltecektir. Burada; Dn , Daiirin Sophias; bylece btnsel, bilavasta olu u ve rneklemeseindan Seine gei in iirsel anlatmdr.28 Bylece Felsefe, iirin nnde dize gelir. siyle anlamann kendisi olur. Dnyann anlam, iirin ufkundan geince yetkinli ine ula acaktr. nk varl n, vicdan kullanarak yapt sessiz a ry, ancak Hlderlin gibi airler hissedecektir. Heideggerin gznde srgn seyyah, lgnlk hacs ve insanl n en yurtta olan Hlderlin, fundamental kayna n farkndadr.29 Hlderlinin ifadesiyle Ama nerede ise tehlike, orada byr kurtarc ve direni te30 anlan atf, artk kyamet airlerine dnme zaman geldi ini gstermektedir. Vicdann a rs, airi iindeki yurda dndrm ve onu asl olmaya gtrm tr. Heideggerin de fark etti i gibi vicdann a rsnn bir dil olup dilden dile dolayma girmesi, a n ve zaman iyi okuyan, tehlikeyi hisseden airler vastasyla olacaktr.

26 27

Kaan H. kten, Heidegger Kitab, s. 88. Kaan H.kten, a.g.e., s. 66. 28 A. Kadir en, Heideggerde Varlk ve Zaman, Bursa, Asa Yay., 2000, s. 202. 29 George Steiner, Heidegger, ev. Sleyman Sahra, Ankara, Hece Yay., 2003, s. 176. 30 George Steiner, a.g.e., s. 174.

8 Varlk ve Zaman (1927) isimli eserinden sonra (1930) Heidegger, artk Dasein ile de il Herakleitos, Parmenides ve Alman airi Hlderlinin tesiriyle varlkla iirsel bir dille ilgilidir. iir, ne var ne de olmayan, ne bilinen ne de bilinmeyen, ne tasdik edilen ne de inkr edilen, aslnda tamda bir imkn gsteren Hayalin31 yolundan yrr. Hayalsiz yol, geleceksiz ve imkn d layan bir yaylma ve kendini tekrardr. Dil ise, varl n oturdu u evdir. Ancak onun kulland dil; Durmakszn kendimizden bahsetmek (ve unutmak iin) konu arak hayatn tm gerekli ine, insan ruhuna dokunmu olma yanlgs Toprak inkrcl .32 de ildir. Esasen byle bir tavr Heideggerin de de indi i gibi; gndelik insan olan Das Manna yara r ve Daseinn sahih olmayan varolu biimidir. O, eyleri kendileri iin de il, kendi hayatnda vehmettiklerine ta r ve tek bir insann etrafnda dnyay toplamaya al r.33 Bu bencilli ine ra men yine de bir herkestir. Heidegger buna Orasnn Gndelik Varl ve Oradaki Varl n D mesi der ve genel olarak belirtileri unlardr: Bo konu ma, merak, ikircim, d me ve frlatlm lk.34 Heideggere gre temel sorun olan varl n anlamnn anla lmas; gndelik insan olma halinden, Daseinn otantik btnl ne ancak dil kav a ndan gei le mmkn olacaktr. Varl n yazgs, hakikatin apansz rnda, varolan zerinde kendi yolunu ap temizler.35 Bu sebeple Hermentik olan; bir Dasein zmlemesi de il, dillenen dilin iindeki Daseinn zmlemesidir ta ki arpaca varl n zne de in varolu unu srdrr. Varl n znde bir suskunluk hali ya amamz da, varl n konu mas ve onu anlamak adna dinlemede kald mz bir ileti im biimidir. Bu sadece kuru vicdandan gelen a r de il farkndalktr ve eyleme geirir. Zaten bir rne ini Herakleitosun

31 32

William Chittick, Varolmann Boyutlar, ev. Turhan Ko, stanbul, nsan Yay., 1997, s. 327. Leyla peki, Ba kas Oldu un Yer, stanbul, Kanat Yay., 2005, s. 7. 33 Ahmet Hamdi Tanpnar, Huzur, y.y., Tercman 1001 Temel Eser, t.y., s. 302. 34 Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 9. 35 Martin Heidegger, Nietzschenin Tanr ld Sz ve Dnya Resimler a , ev. Levent z ar, Bursa, Asa Kitabevi, 2001, s. 12.

9 sznde bulan ifade yledir: Beni de il, anlam/sz (Logosu) i itseniz;

unu sylemek bilgecedir: Her ey Birdir.36 Buraya kadar sylenenlere bize zg bir derkenar koymak gerekirse; bu kltrn z mal olan ve varl dinlemede kalan Suskunluk Meclisleri de konuyu ilerletici ve konu turan bir dil olup, Heideggeri sorgulayc bir a ama olacaktr. Zaten Ama, kltr, iinde bulundu u anda, gemi ini unutmu olmaktan kurtarmak ve kendi yazgs iin uyandrmaktr.37 Bize d en vazife; ile arasndaki meseleyi yeniden gndeme getirmektir. Yalnz; yeni demek, eskiyi reddetmek de il aksine eski problemleri hakiki gelene in muhafazas altnda tekrar ele almaktr.38 Tezi yazan ki i, byle bir imknn kendi kltr iinde olagelme tarihesini zellikle dikkate alm ve Kehre hareketini, kendisi zerinden metafizik bir zmleyici soru sorma olarak yapmaya al m tr. Bilindi i gibi; (Her) Metafizik sorusu, btnl yle ve her defasnda soran varl n hakiki durumu iinden soruya ekilmelidir. Burada ve kendimiz iin soran biziz.39 Heideggerin Kk mazide olan bir atiyim, ben. Sznn nda yolda olma, kendi sahicili ine zg olarak devam ettirilmi tir. Aslnda gemi ten bana do ru yneldi ini grd mz her olu izgisi; imdiki zamann yan sra paralarnda, bu gerekli in gelece ini belirleme etkinli ini gsterebilece imiz kesinli e a r anlamna gelmektedir.40 lm de byledir. Herkesin lmyle bize doru gelen lme do ru ya ad m ve bunun kesinlii bir gelecektir. Tezin al ma plan olan projesinde de arz edildi i gibi; Heideggerin yol i aretleri diyece imiz jargon reten cmleler nemli olmu tur. Bunlardan bir tanesi Tm yorumlama, anlamada temellenir.41 Hakikat adna al an yntemin anlamadan kalkarak yorumlama yapabilece i noktasna varlm tr.
36 37

Kaan H. kten, Heidegger Kitab, s. 81. Stephen Mulhall, Heidegger ve Varlk ve Zaman, ev. Kaan kten, stanbul, Sarmal Yay., 1998, s. 245. 38 Martin Heidegger, Felsefe Ne Demektir?, a.g.e., s. 35. 39 Martin Heidegger, Metafizik Nedir?, s. 33. 40 Ernst Cassirer, Sembolik Formlar Felsefesi III, Bilginin Fenomenolojisi, ev. Milay Kktrk, Ankara, Hece Yay., 2005, s. 261. 41 Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 227.

10 Zaten konu anla lmadan yaplan yorumlama yntemi, bir San olarak kalmaya mahkm olacaktr. Konu ba lklarndan biri olan lm iin, Varlk ve Zaman kitabnda 46 53 maddeleri tezin yoldaki i aretlerden birisi olacaktr. Heideggere gre lmn her an ve her yerden gelebilece inin kabul, bencillikten ileri gelen imdi ve buraya ili kin tembelli i giderir. Bylece lmllk, varl mzn tanmlayc momenti olur. Snrlanm alg dnyalarna irade d nda frlatlm lk, her zaman lme do ru olu tarafndan ynlendirilir. lm kendisini, bilinememezli ini onaylarcasna Daseinn soru sormasnda gndeme getirir. Bu bir metafizik sorma biimidir. nk soruyu sorann kendisindeki kayg halinden yola karak btnnde lme yneli idir. Bu, ylesine bir merakla yuvarlanm bir sorma biimi olmayp; soruyu soran sk tran ve kendisini yneliminde ortaya seren bir anlama biimidir. Sorusuyla yolda olan ve sordu una do ru gidi ini frenleyemeyen bir Daseinn dn mdr. Dolaysyla soru ba langta sorana aitken zamanla soruyu soran soruya ait oldu unu ve ku atld n m ahede eder. Dn budur. Bylece dn le lmn etkisi, beni dosdo ru beklemede olan imdinin iine yerle tirir ve ben denilen artk nceden oldu undan ok daha kk ve ok daha zldr.42 Bu imdi, her eyi iine alrken bir bengi olur. Ama bu yer, ayrmlanmam simsiyah bir evren de il, bir bo luk de il, anlamsz bir hilik hi de il; sadece korkutucu olmakszn tehdit eden bir dnyadr.43 Heideggerin eserlerini soruyla ap soruyla kapamas onun slubunda sormann de erini gsterir: Niin umumiyetle varlk olsun da daha ziyade hilik olmasn?44 ve Zamansall n zamansalla trma kipi nasl varolacaktr? Kkensel zamandan varl n anlamna gtren bir yol var mdr? Zaman kendini varl n evreni olarak a a karr m?45 Bu durumda metnin bir ksr dngye yol at d ncesiyle Heideggerin di er metinlerinin okunmas b-

42

Tem Horwitz, lmm, lm ve Felsefe, Jeff Malpas- R. C. Soloman (Ed.), ev. Nur Kk, stanbul, thaki Yay., 2006, s. 31. 43 Tem Horwitz, lmm, a.g.e., s. 28. 44 Martin Heidegger, Metafizik Nedir?, s. 56. 45 Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 612.

11 raklabilir. Ama bu durumda; ylesine de il amlayc bir soru sormann anlamaya al mak oldu u bilinmelidir. Byle bir sorgulamay biz de yapabiliriz: lme gidi nasl oluyor da ya amn ekillendiricisi olabiliyor? Hi lmeyecekmi gibi imdi ve burada olu um benim bencilli imse, her an ve her yerden gelebilecek bir lme do ru olu um beni kayg iinde aresizce titre tirmez mi? Gelece in imdisinin gelece in gemi ine akm olmas olarak lmm, hayatmn imdisinde benim aslnda zamansall a ait olu um de il midir? Bylece problemin yaps, bir hayret dalgasyla ald ve soruyu sorduumuz andan itibaren sorunun iindeyiz. Bu sorularla yol alrken bir reete beklentisi de il bir temellendirme kaygs iinde olunmaldr. Heideggere gre bir Kapall zmeklik (Entschlossenheit) olarak ora olan d m Daseinn azimle kendine dn (Varolu u) onun imknlar olan Korku, lme gidi ve Vicdan zerinden olacaktr. Heidegger Kitab, Anlamay; Daseinn gerekle tirebilece i (ama belki de henz gerekle tiremedi i ve zamannn ani geli iyle kaygyla titre ti i) imknlar alanna ak olmas46 olarak ifade eder. Sahih imkn olarak var olma niteli ini kazanmak iin, zaman ve zamansallk kavramlarna ba vurmak gerekir. Zaman, Daseinn varlk anlay nn (Felsefesinin/Logosun) ufkudur. Daseinn zamansall , lme gidi tir. Zamansal olan Dasein iin lm, her daim mmkn olandr. Varlk bulma, korkutucu aklk iinde zaman idrak etmek, Dasein zamanlandrmaktr. ( te) arptlp bozulmam sahih otantik Dasein icra sahasna Heidegger Zamansallk demektedir.47 Ksacas; Dasein lece ini, yani bir gn kesinlikle, aracsz bir ekilde bu gere e arpaca n anlar. Tanr lmszdr bekleyebilir ama insan acelesi olan bir nesnedir ve kafasnda olan grmeden lmek istemez. Varl nn derinliklerinde ba ka bir yasa olan kendi yasas

46 47

Kaan H. kten, Heidegger Kitab, s. 65. Kaan H. kten, a.g.e., s. 65.

12 gizlidir ve bu yasa zaman yasasna kar t duran bir yasadr.48 Buradan Daseinn varl nn fundamental nitelikleri ortaya kar: 1. Kendini ncelemek. (Varolu ) 2. Zaten iinde bulunmak (Olgusallk). 3. Varolanda varolmak (D m lk).49 Bu adan Daseinn varl na ait olan lm de yukarda anlan niteliklerden hareketle ele almak gerekecektir. Zaten Daseinn temel konstitsyonu (niteli i) olan htimam Gstermeklikin en bariz numunesi, kendini lme do ru varolmada gsterir. Buras nemli bir krlma noktasdr: Zira Daseinn tml meselesinin problem olu u; htimam gstermeklik ile lme do ru varolmann ayn varolanda bir arada ya amasndan kaynaklanmaktadr. O halde Daseinn tml projesi bir iddiadan m ibarettir? Tez boyunca bu soru aklmzda olacaktr. te burada eksik kalm lk olarak grd mz buzlu cam grnts, aslnda bir aidiyet toparlamas iine girecektir. Bunun gstergesi yorumlama bahsinde verilmeye al lm tr. lmn tam eksistensiyal-ontolojik kavran , Heideggerde yledir: Daseinn sonu olarak lm; onun en zati (ki isel), en ba lantsz, en kesin ve bu yzden en belirsiz, en geride braklamaz imkndr.50 Bu devredilemez ve kesin ama her an olabilecek imknmz, zatmza zgl yle bizi otantik klmaktadr. lm, bu adan; Henz de il (olup), kendi varl nda olu turucu bir ey olarak kapsanmal(dr).51 Bu zellikler, zamansall n zamansalla arak kkten zamana almann da imkndr. Tezde amalanan; varl n karara varlmas yolunda, Dasein ki isinin tml olup bunun sahicili i tart maya alacaktr. Burada zellikle d nmeye ba lamadan nce benimsedi imiz sonular, d ncemizin bitiminde de ne olursa olsun elden brakmama e ilimine girmeyi, hi d nmemek bu48 49

Nikos Kazancakis, Gnaha Son a r, ev. Ender Grol, stanbul, Cem Yay., 1995, s. 282. Kaan kten, Heideggerin Varlk ve Zamandaki lm zmlemesi, Cogito say 40, 2004, s. 139. 50 Kaan kten, Heideggerin Varlk ve Zamandaki lm zmlemesi, s. 147-148. 51 Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 350.

13 na ye dir52 prensibiyle kar layaca z. Bu sebepten tezin ilan edilen projesinde ara ba lklarda de i iklikler olmu tur. Her ara trmann da hayatta oldu u gibi dz bir hat zerinde de il ini li k l bir patikada yol almas ve dei meler geirmesi ola andr. Kierkegaardn bir e it deneysel felsefeyle varolu arasndaki bo lu u doldurmak iin yazmas53 bu sebepten tr onun yazarl takip etmesi de il yazarl n onu kovalamas ve d nen insan, varolu ta diye nitelemesi bizi tetikleyen unsurlar olmu tur. Bu d nme, zamanszlk iinde hayata kar kutupla m ve sevgiye, lme hayr diyerek hayal kuran bir ceset de ildir.54 D nme, salt d nme iken gelene in yenileyicisi de il reddiyetisi iken ya amla kutupla masn hazrlam olur. Byle bir d nmeyi akl, yaratt rnlere ynlendirebilir ancak zaman artk bir apori olarak d nmenin dncesini asl olma farkndal ndan uza a srkler. Bu, ayn zamanda bir zaman anokrononizmidir. Hayat d ncesine konu eden yazar, yazma edimi iinde zaman kendine yneltti i karakterler zerinden izler. Zamann takibi, onun ynelimi olan varlkta kendisini bilmesi oldu undan tam da Heideggerin ifade etti i gibi bir varolu tur. Varl n senaryosunun de il zaman ba lac ile lm zerinden ara trmasnn yapld bu al ma, kendini git gide aan anlatnn e retilemeyle derinle en i a amalanma kaynaklarna ula ma denemesidir. Bu itibarla dille ilgili olan ilk ba ntmz, konu uyor olmak de il dinliyor olmak ve d szlerin tesinde i sz, yani vicdan i itiyor olmamzdr.55 Konunun ele tirel de erlendirmesi ve Heideggerin kelime kklerinden kalkarak yorumlar getirmesi hasebiyle Almanca kelimelere de yer verilmek zorunda kalnm tr. rne in ska kullanlan Dasein kelimesi byledir. Dasein, insan iin ora olmak halidir. Bu manay verecek ve kltrmzn dolaymnda olan bir kelimeyi kavramla trmak mmkn mdr? ayet

52 53

Nermi Uygur, Ya ama Felsefesi, s. 17. Sren Kierkegaard, Kayg Kavram, ev. Vefa Ta delen, Ankara, Hece Yay., 2004, s. 14. 54 Virginia Woolf, Orlando, ev. Seniha Akar, 2. bsk., stanbul, Ayrnt Yay., 1994, s. 177. 55 Poul Ricoeur, Zaman ve Anlat: Bir: Zaman Olayrgs l Mimesis, ev. Mehmet Rifat, Semra Rifat, stanbul YKY, 2007, s. 68.

14 Heidegger eski problemleri hakiki gelene in muhafazas iinde yeniden ele alabiliyorsa; bu kelimenin de, bizim tarafmzdan Trke Felsefe Yapmann ortamnda kar lamamz gerekmektedir. Trke Felsefe Yapmann gere inin hatrda tutulmasna ra men, konunun anlama a amasndan yorumlama safhasna gei e kadar bu lzumlu grlm tr. Daha sonra tezin yorumlama a amasnda bu szck ve bekleri kar layan kltrmze zg kelime grubu, imknlar ve bilgimiz lsnde verilecek ve tart maya alacaktr. Bu giri yazsnn bu kadar ayrntlanarak yazlmas bir problem grlebilir. Ancak burada bizim amacmzn aklanmas adna yapt mz uzatmann z yle ifade edilebilir: Her eye zn veren varl n eylem ba lantsn; kkten zaman ve

zamansallk dolaymndan geerek, lme do ru olu tecrbesiyle grmektir. Bu farkndalk, sahih bir imkn olan asl olu umuzu kmil klacaktr. Bylece lm bir kayg oda de il endi e verici olacak ve zaman, zamansall n zamansalla mas olarak bize ait olacaktr. Artk yaptklar ktlklerin kendilerine grnmedi i ve alay ettikleri varl n onlar ku att n gr(e)meyen aslsz duru lu insanlar, bize kayg veremeyecektir. Zamann onlara saklad kar lk, bize grnecektir. Hep en iyisi iin umut ta yan dnyadan ya alrken; hep en kts iin hazr olan, abucak kecek; ama (imkna tutkuyla) inanan, daimi bir genlik srecektir.56 Byle bir zaman algs, bize lmlyken lmszlk verecektir. Btnle me anlamn, lmszlkte fark edecektir. lmszlk, bir adalet ve sevginin zaman yazgsyla olagelmesinde lme do ru lmden gei le insanda anlama varacaktr. Dolaysyla burada anlayarak yaknla lan tm mevzular, her ynyle tekidir ama bu teki Bir ben vardr ben den ieri anlay nda oldu u gibi durmaktadr.

56

Sren Kierkegaard, Korku ve Titreme, s.18.

B R NC BLM

1.1. DASEIN N VARLI I

Alman edebiyat Stefan Andres, Bir Hayaliz adl romanda te menin Hristiyanlarnki tekilerinkinden hibir ekilde farkl de ilse ve daha gzel meyveleri yoksa bu inancn, gere in bir teminat olarak bir sebebin(in) var olmas gerekmez mi?57 sorusuna ynelik rahip, Tanrnn sevgi oldu unu ve sevgide kalabilenin de Tanrda kalabildi ini, ki inin inand dinde en aydnlk erdem meyveleri olu tu u iin de il geleneklerden ve kendine uydu u iin farkl inanlar benimsedi ini ve bylece Tanrnn bir topyaya gitmedi ini58 ifade eder. Andres, hibir zaman tek inanta topyaya gitmeyen Tanrnn mkemmel olmayan dnyaya gelmesini, do u uyla birlikte sulu olan insann onun birer topyas olmasn, olmakta olan olmasna59 ba lar. Burada dikkat ekici olan, topya olmann bir olmakta olan olmasdr. Aslnda Tanr insan yaratmakla rizikoya girmi tir zira insann ne yapaca kestirilemez. nsan, tam bir imkndr, tam bir topyadr. Tanr her eyi insan iin insan da kendisi iin yaratm tr. Bu mana veri onaylar gibidir. Heideggerin Varlk ve Zaman adl eserini ilk kez okuyan bir okuyucu iin en dikkat eken kelime, herhalde Dasein olacaktr. Heidegger insan varl na i aret etmek iin ba vurulan geleneksel Ya ama terimi yerine, insana daha ntr bir kelime olan ama tam da o olan Dasein kelimesiyle yakHeideggerin Dasein kavramn

57

Stefan Andres, Bir Hayaliz, ev. Abdurrahman Cahit, Hece, yl 11, say 126-127-128, 2007, s. 355. 58 Stefan Andres, a.g.e., s. 356. 59 Stefan Andres, a.g.e., s. 356.

16 la r ve bu bir e it benim iinliktir.60 Bu terimle ya ama kendisinden hareketle bir hermentik temel kazandrmak endi esi sezilir. Amalanan, Diltheyde Tarihsel Dnyay Anlama grevinin Heidegger tarafndan ontolojiye verilmesidir. Diltheyden sonra fenomenolojik al malarla Tinsel Dnya iin ki i kavramna yo un bir ekilde ynelinmesine ra men; Antik Grek Dncesinin varl , mevcut bulunmak eklindeki anlay na Daseinin varl na ili kin anlam, fenomenolojik tahliller tarafndan bile katlmam tr.61 Aslnda bu sapma, ki inin ki ili i olan ve onu o yapan varl n stnn rtlmesidir. Heideggerin grd bu eksiklik, Aydnlanma Evreni iin bilinli bir tercihtir. nk varl n anlamnn sorgulanmas, ferdin ba lantl olu unun ve bir teki dolaymndan gese de ayn olu unun habercisidir. Elbette byle bir anlama, temel episteme olan Aydnlanma Evreniyle bir uyumsuzluktur. Dasein kelimesinin iki kelimenin birle iminden olu mas, onu paralarndan hareketle analiz ederek anlama giri imlerine sebep olmu tur. Bunlar Da ve Sein kelimeleridir. Levinas Da kelimesini yle yorumlar: nsan ayn zamanda Da (Oras/orada/ ora/oral) olandr. nk varl byle ykmll e alma, insann soyut de il somut bir zelli idir. Ora (Da) dnyada ora olmann biimidir, bu da varlk zerine sorgulamayla gerekle ir.62 Bu alntnn alnd sayfada evirmen tarafndan ilgin bir dipnot d lm tr: Da szc nde btn bu anlamlar vardr. Heidegger bu terimin varlk anlamna gelen Sein ile birle ince ortaya kan Dasein szc nn Franszcaya Orada olmak olarak evrilmesini ele tirmi ve mknsz bir Franszcayla sylemem gerekirse, ora olmak diyebiliriz diye aklamada bulunmu tur.63 Dann nemini vurgulamak iin denilebilir ki, ahlaksz olma imknnn ortadan kalkt bir toplumda ahlakl olmann da de eri bertaraf edilmi tir.64 Bu sebeple dnya dnyadr ve Dasein dnya iinde ora olandr. Ora olma atlanarak insan bir soyutluk iinde idealle tirilirse yani bir ili ki dolaymndan
60

Georg Misch, Yntem Problemi: Hermeneutik ve Ontoloji, Hermeneutik zerine Yazlar, Der. ve ev. Do an zlem, Ankara, Ark Yay., 1995, s. 191. 61 Georg Misch, Yntem Problemi: Hermeneutik ve Ontoloji, Hermeneutik zerine Yazlar, s. 195. 62 Emmanuel Levinas, lm ve Zaman, ev. Nami Ba er, stanbul, Ayrnt Yay., 2006, s. 32. 63 Emmanuel Levinas, a.g.e., s. 32. 64 Nermi Uygur, Ya ama Felsefesi, s. 63.

17 gemeden yorumlanrsa bylece bir anlamada temellenmemi olur. mkn silinmi ve de eri ya da de ersizli i anla lmam insan, dinin yanl uygulamalarnn veya otoritenin hkm altndaki devletlerin fabrikasyonu olacaktr. Bu asliyetten uzak olu , Heideggerin yurtsuz dedi i gndelik herkes olan insanlardr. Bu ki iler, ora olu larn al kanlkta unutmu olanlardr. Bir yorumcuya gre ise Da, Almancada Hier ve ayn zamanda Dort anlamna gelmektedir. Hier, burada; Dort ise orada demektir. Sein ise varolmak, varlk veya varolu anlamlarna gelir. Dasein, burada veya orada varolan varlk anlamna gelir. Genellikle Heidegger yorumcular Dasein orada varolan varlk olarak evirmektedir.65 Ora(s) yani Da, Dnya-iinde-varlk (In-der-Welt-sein) olma halidir. Burada Dnya ile yeryz arasnda fark vardr. Yeryz diye adlandrd mz dnya gezegeni fiziksel dnyadr. Buna kar lk varl n dnyas, fiziksel art ontolojik dnyadr. Ksaca varl n kendisini iinde buldu u her trl varolma ortamdr.66 Ora(s) iin sylenebilecek di er bir zellik ise udur: Orasnn tam a a serilmi li i, kaygda temellenir.67 Heideggerin itirazlarn da gze alrsak evrilemez kabul edilen68 Dasein belirlemesinin konumuz asndan nemi ne olabilir? Heidegger okuyucularnn da bildi i gibi onun temel sorusu: Varlkn anlam nedir? olmu tur. Varl n anlamna ili kin soruda, daha ok hakknda soru sorulan eyin (Varl n), bir varolan eyin varlk kipi olarak Sorma ediminde dikkate de er bir Geriye, ileriye ba lantlanm lk vardr.69 Sanlann aksine birinci ki i olarak sormak, aslnda en son kandr.70 Soran kimdir ve bu sorunun pe ine d mek ona ne kazandracak ya da ne kaybettirecektir? Acaba kendisi sorarken sorgulanacak mdr? Bu herhangi bir sorma edimi midir yoksa soruyu soran sordu una pi man edip onu baz ykmllkler altna m sokacaktr?
65 66

A. Kadir en, Heideggerde Varlk ve Zaman, s. 22. A. Kadir en, a.g.e., s. 208. 67 Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 496. 68 A. Kadir en, a.g.e., s. 22. 69 Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 28. 70 Ortega Y Gasset, nsan ve Herkes, s. 119.

18 Aslnda Bu sorgulama, varl n kendili ini sorgulayan varl n [Dasein] varolma tarzlarnn do rudan sorgulanmasdr.71 O halde Dasein belirlemesi iin unu rahatlkla syleyebiliriz ki, varl n mahiyeti, kendinin fenomenal incelemesini, onun bir gstergesi olan Dasein zerinden yapacaktr. Daha do rusu Dasein, varl n anlamnn sorguland varlktr.72 O halde Heidegger, varl n mahiyetine ula mak iin, bir Dasein zmlemesi yapmak zorundayd. E er grev varl n anlamnn yorumu olursa, oradaki-varlk (Dasein) yalnzca birincil olarak sorgulanacak varolan- ey olmakla kalmaz, ama ayrca daha imdiden varl nda kendini, hakknda bu sorunun soruldu u ey ile ili kilendiren varolan- ey olur. Ama varlk sorusu o zaman oradaki varl n kendisine ait zsel bir varlk e iliminin, n varlkbilimsel varlk anlay nn kktencile tirilmesinden ba ka bir ey de ildir.73 Heideggere gre esas nemli nokta, Daseinn dnyada-olma olarak bu dnyayla ilgilenmek zorunda oldu udur. Bu manay rnekle kuvvetlendirmek iin bir Latin mitosuna ba vurur. Bir gerekli in nasl varolu kazand n if a eden ne de olsa efsane olmaktadr.74 Oradaki varl n, Kayg (Sorge) olarak z-yorumlamas eski bir masalda saklanm tr: Bir keresinde Kayg bir rma geerken killi toprak grd; d np tanarak ondan bir para ald ve onu biimlendirmeye ba lad. Yaratt ey zerine d nrken, Jpiter oraya geldi. Kayg ondan biimlenmi kile Tin vermesini istedi. Jpiter bunu seve seve yapt. Ama Kayg imdi ekle kendi adnn verilmesini isteyince, Jpiter bunu yasaklad ve ekle kendi adnn verilmesini istedi, ona kendi adnn verilmesinin istedi. Kayg ve Jpiter ad zerine tartrken, Toprak (Tellus) kalkt ve nk ona bedeninden bir para sunmu tu. Tart anlar Satrn (Zaman) hakem setiler. Ve Satrn hakl grnen u karar verdi: Sen, Jpiter, ona Tinini vermi oldu un iin, lmnde Tini alacaksn; Ve sen, Toprak, ona bedenini vermi oldu un iin, bedeni alacaksn.
71 72

A. Kadir en, a.g.e., s. 23. A. Kadir en, Heideggerde Varlk ve Zaman, s. 23. 73 Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 36-37. 74 Mircea Eliade, Kutsal ve Dind , ev. Mehmet Ali Klbay, Gece Yay., 1991, s. 56.

19 Ama Kayg, bu varl ilk Kayg ona iye olacak. Ama imdi ad zerinde tart ma oldu u iin, ona Homo densin, nk Humustan (Toprak) yapld.75 Bu efsane, Heideggerin Daseinn temel ontolojisinin sembolik bir odaklan gibidir.76 Dikkat edildiyse Curann (Kaygnn) eylemlerinin, zaman asndan Jpiter ve Dnyannkilerden (Topraktan) nce gerekle mesi, Daseinn varl nn bir bile im de il bir btn oldu unu ve varlklarn herhangi bir bile im esiyle de il do rudan varlklaryla ilgilendi ini temsil eder. Fakat Daseinn Humus kelimesinden tretilen bir isme sahip olmas, insanlarn varolu tarznn; teki dnyayla ilgili herhangi bir kabiliyetinden de il, dnyasal cisimle mesinden kaynakland n gsterir.77 Humus olmak, Dasein iin ora olmaktr. Ne var ki burada lml adnn verilmesi, herkese hak etti i de eri gstermekte ve bunu ancak zaman okuyabilmektedir. Zamann ilgiyi iye klmas ise her eyi ba latan o ilk hareketin aslnda aidiyeti de belirledi ini gstermektedir. Di er bir ifadeyle do umu ba latan ve lm getiren ne ise o her eye iye olmaktadr. Varl n iye olu unu zaman teyit etmektedir. Efsane ilk olarak; Kaygnn, Daseinn varl nn temeli oldu unu gsterir. Dasein, Kaygya tbidir. O halde bu yaratlm Dasein, onu yapann kipi tarafndan ko ullanacaktr. Dolaysyla Dasein, dnyasall n ilgiyle kurmaya artlanm tr. Bu benliklerle ve nesnelerle ilgilenmeden ya amay seiyorum denemez. Burada ikinci nemli nokta Daseinn yaratcs Kaygnn Satrne ,yani Zaman Tanrasnn hkmne, gre eylemesidir. O halde; Daseinn varl nn en temel nitelendirmesi sadece tasaya (Kaygya) de il, tasann kendisini de her naslsa artlandran veya belirleyen zamana mracaat etmek zorundadr. Tasay artlandran zaman, Heideggere gre, insann varlk biiminin temel artdr.78 Bylece Dasein, Satrn metaforuyla gelece e,
75 76

ekillendiren oldu u iin, ya ad srece

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 288. Stephen Mulhall, Heideggerde Varlk ve Zaman, s. 156. 77 Stephen Mulhall, a.g.e., s. 156. 78 Stephen Mulhall, a.g.e., 157.

20 yani olana a yzn dner. Diyebiliriz ki varl varlk yapan, onu olu turan elerin bile imi olmas de il, asl enin nceli inde onun varl nn ortaya serilmesi btnl dr, yani sahih bir imkn olarak varolu udur. Dasein, ncelikle, bilgi nesnesi de il, kendinde varolann tarzlarn veren varlktr. Bu ise iki yolla verilebilir: ncelikle Dasein, kendi existentiellontik (Kendini tekilli inde, otantik de il bir nesne olarak kavrayan ve varolu suz olarak dnya iinde varlk ol(a)mama hali yani ontik yapdr, yaknmzdadr) yapsn kavrar. Dasein ikinci olarak kendi existential-ontolojik (Kendini dnya iinde bir varlk olarak varolu uyla kavrama hali yani ontolojik yapdr, uza mzdadr) yapsn kavrar. Fakat ama, ontolojik yapsn anlayan Daseinin bunu kendi ontik yaps zerine kurmasdr.79 Da olan ontik verilmi in kendisini, Sein olarak ontolojik in a etmesidir. Bundan Daseinin kazanc ne olacaktr? Her eyden evvel bir imkn olarak Sahih varolma imknna zamanda ak olacak ve en byk sorusunun (Varl n anlam nedir?) iinde bir dn m gerekle tirecektir. Daseinin sahih varolma imknnn ne oldu unu, ona kendi Vicdan sylemektedir. Burada Vicdan teolojik anlamda de ildir. Vicdan, zaten hep biliyor olmakl n bilgisidir.80 Gndelik Dasein, kendi ili kilerinde kaygyla yol alrken ona a r yapan vicdan, lme do ru oldu unu syleyecektir. Zaten bunu bilen insan (Vicdan olan insan), neden henz olmam ve muallkta olu unun gstergesi lme do ru oldu unu hatrlamak istemez ve zaman imdiden ibaret grr? Heideggerin Varlk ve Zamann 53. maddesinde belirtti i gibi Bu (lme do ru) zgrlk; tutkuludur, herkesin/onlarn yanlsamalarndan syrlm tr, olgusaldr, kendinden emindir ve fakat korkulu bir titreyi ledir.81 nsann ya am nvesinde lm, gelece i kesinken imdisi muallkta olandr. yleyse imdiyi elinde tutmak isteyen modern insan iin lmn hi arzu edilmemesi tbidir. lm bir hastalk statsne indirgemek ve kontrolnde tutmak isteyen bilim iin ise felsefeden gelen bu sesler de kaale alnmak is79 80

A. Kadir en, Heideggerde Varlk ve Zaman, s. 23. Kaan H. kten, Muallkta Var Olmak, s. 9. 81 Kaan H. kten, a.g.e., s. 6.

21 tenmemektedir. Vicdann mesaj olan Sahih varolma imkn ise Daseinin yapsal btnl dedi imiz htimam Gstermekli in bir halidir. Dolaysyla Dasein, somut temel niteliklerine (zaten iinde bulundu u olgusall , varolanda varolu un d m l ve kendini nceleyen varolmasna) ra men ve onlarla birlik olarak; soruyu cevaplandramasa bile anlamasyla bir htimam Gstermeli in dikkati iinde farkndalk geli tirecektir. Bylece labilirlik Ufkunu talep eder. Anla labilirlik Ufkunu unu ifade edebiliriz ki Varl n anlamna ili kin soru, ncelikle Dasein olu ta bir Anlayle amlayabiliriz: Tm ontolojilerin bu en temel sorusunun (Varl n anlam nedir?) kkl biimde ele alnabilmesinin mmkn olup olmad , mmknse bunun nasl gerekle tirilebilece i ortaya konmaldr.82 Ska kar trlan bir problem de Daseinn insanla trlmasdr. Hlbuki Dasein, insan-olma hali yani varlk olma halidir.83 Hmanist anlay taki Bat Metafizik Gelene i, Dasein insanla trrken, yani onu epistemolojik dzlemde kavramla trrken varl da insanla trmak ve bylece bir bilgi nesnesi klmak istemi tir. Daseinin somut konstitsyonu olan varolanda varolu denilen d m l iinde kalm ve Daseinn imkn olarak kendi olmasnn nne set olmu tur. Ontolojinin varl a verdi i imknllk eksenini; epistemolojinin yaln, kat ve tek gereklik olma iddiasndaki bilgiye dn trmek, Modern Felsefenin ncs Descartesin Cogitosunun eliyle olmu tur. nk epistemolojik aklama; dolaysz, temelinden btnl nde ve rnek olacak ekilde kullan l bir anlama srecinizi dalist bir tarzda blmektedir. Bu sebeple Heideggerin en byk kar k Modern Felsefenin ncs Kartezyen aklamaya olmu tur. Ama; Epistemoloji temelli dalist varlk anlay n yeniden yorumlayarak tahrip etmek yerine ontoloji temelli varlk kuram geli tirmektir.84 Heidegger bylece, Daseinn kendi olma imknnn ancak lm ufku iinde mmkn oldu unu bulgulamaktadr.85 Ancak Daseinin zamansalla rken
82 83

Kaan H. kten, Muallkta Var Olmak, s. 7. A. Kadir en, Heideggerde Varlk ve Zaman, s.100. 84 A. Kadir en, a.g.e., s. 13. 85 Kaan H. kten, a.g.e., s. 5.

22 lme giderken zamann ufkunda a a kard Varlk, hibir zaman nesne olamaz; nk varlk, ontolojik varolu tur.86 Nesne olmayan ve Daseinn lme giderken zamann perspektifinde a a karp grnr kld varlk, acaba kelami bir zeminde yaplm tart ma mdr? Bu a amada Heideggerin tarihsel ortamna bakmak bize bir ipucu verebilir. Heideggerin hayatn inceledi imizde, kinci Dnya Sava sonrasnda Fransz D n Gelene iyle ili kilerini artrmas sonucu Hmanist a r m ykl sylemlerinin olmasnn; Katolik argmanlarla ztla an yorumlarnn gze arpmasndan ok sonralar oldu unu gzlemleriz. 9 Ocak 1919da arkada Engelbert Krebse Katolik d nce sisteminden d nsel olarak kt n vurgulad mektup onun, yllarca Katolik lahiyatlarn burslaryla okullarn tamamlamasna ra men, fikirlerinde de bu sisteme mesafeli olduunu hatta d lama temayln gsterir. Sava sonras dnemde Heideggerin yeniden toparlanabilmesi asndan Fransz d nr Jean Beaufretnin nemli bir yeri vardr. (19 Ocak 1946da Fransz Asker Hkmetinin kararna binaen 29 Aralk 1946da hkmete emeklilik ve ders verme hakk elinden alnm ve sinirsel bakmdan km olarak Badenweiler Sanatoryumunda tedavi grrken) Heidegger, Beaufret dolaysyla 23 Kasm 1946da Hmanizm zerine Mektubu kaleme alm tr.87 Burada hayatndan kesitler verdi imiz Heidegger, Varl n anlam nedir? sorusunu; ne bir Katolik d nce iinde kalarak ne de hmanizmde snrlanm bir ontolojiyle kar lam tr. Bylece Daseinn fundemental temel/kktenci ontolojik fenomenolojisi, bir insan varolu u dzeyinde kalmam , hedeflenen varl n anlamna do ru felsefeyle yrm tr. nsan a an ama insanla yol olan bu epistemelojik olmayan yntem (Fundemental Ontolojik Fenomenoloji), yine bir insan rn olan Ateistik Varolu u Hmanizm olarak sunulmaktadr. Bu durumda u sorular aklmza gelebilir:
86 87

A. Kadir en, Heideggerde Varlk ve Zaman, s. 100. Kaan H. kten, Heidegger Kitab, s. 17.

23 Heideggeri bir ateist hmanist varolu u filozof olarak grmek mmkn mdr? Ya da o bir teolog mudur? O halde Varlk, bilgi nesnesi olmayan a knlk grntsyle bir Tanr m oldu unu gstermek istemektedir? Bilinmeyen kendini kendisinde gsterirken grntleriyle mi bilinmek istemektedir? Epistemoloji de il ontoloji yapan Heidegger bu mesafeyi merdivenle kmak istemektedir. Traktatusta Wittgensteinn yapt gibi in a edilen bu merdiven ykse e k tamamlannca yklacaktr. O halde herkes varl n bulaca evi in a etmek iin bu merdiveni kurmak zorunda kalacaktr. Metafizik bir soru, soruyu sorann btn sorgulad iin ku atlm lkla veya Kantn sadece neyin umabildi ini sordu u din bir sferle mi insan yz yze brakacaktr? Din bir sfer iinde Teolojik sistemin zirvesi u argmandr: Ebedi hayat ans veren bir tanr olmakszn, lm bizim iin her eyin sonu olur, her ey gelip geici olur ve zamann nne geilemez ak , stlendi imiz her projeyi nihai anlamda beyhude klar.88 Yukardaki argman yeniden ifade edecek olursak; brakn teizmi e er iinde lmden sonra hayat imkn olan herhangi bir dinsel bak asn terk edecek olursak; varolu un gelip geicili i onu gerek de erinden yoksun brakmayacak mdr? lm daha az rktc bir akbet haline getiren farkl bir zaman kavram (mevcut mudur?)89 Kafasnda bu sorular varken bir ki i Heideggerin Dasein zel ki ili i ya da insan olma haline dnd nde bu Aufhebungun ykse e kaldr n nasl cereyan etti ini merak edecektir. Tpk ba lang daha yokken nasl olmak zere olmas gibi, Yokluktan uzakla an varl ierir ya da yoklu u, kendi kar t olarak (ortadan) kaldran (Aufhebt) varl ierir. Ba lang bu iki durumu (Varlk ve yoklu u) ierir, onlarn ayrlmam birli idir.90

88

Robin Le Poidevin, Ateizm: nanma, nanmama zerine Bir Tart ma, stanbul, Ayrnt Yay., 2000, s. 27. 89 Robin Le Poidevin, a.g.e., s. 29. 90 Emmanuel Levinas, lm ve Zaman, s. 90.

24 Varl n anlamna, zamann ufkunda yry n bir ora olan dnyaya d m tarafndan ba latlmas, kendisindeki bir varlk ve yokluk hilik ayr mam l nn ke fi mi olacaktr? Bu ayr mam lk, birlikte birbirine ait olan paralarn birbiriyle tefsiri mi olacaktr? Hegel ve Heideggerde byle bir aray mevcut de il midir? Yoksa Shakespearen Kral Learda belirtti i gibi Hiten gene hi kar.91 fadesi hakikat midir? ayet bu yry otantik sahici olacaksa, bir aba varolu olacaktr. Peki merakl, bo konu an, ikircimli, dnyaya frlatlm san bu yolda yryebilir mi? ncil yazar Havari diyordu ki: Anlama yetisinden yoksun olan at ve katr gibi olmaynz. Kitleler anlamaz, yalnzca kovar.93 O halde kitlelerin isyan bir aydnlanma olmayacaktr, nk soruyu soran gruh, bir metafizik soru sormadan ve anlamadan, bir ta knlk halindedir. Gerek devrimlerin temel zellikleri arasnda iddet en sonuncusudur. Devrim barikat de ildir, bir ruhsal durumdur. Ruhsal durumun art arda ayr merkezde odaklanm oldu unu fark ederiz: Geleneki bir ruh durumundan aklc bir ruh durumuna, oradan da bir mistisizm dzenine geer insan.94 Ortada kaygyla titre en ve bunun iin lmeyi gze alan bir farkndalk felsefe olmaynca, insann ruhsal dzene indeki gei ler zamansallk grlemeyecektir. Zamansallkla ba lant kuramayan gndelik insan, lmemek iin bilim ve teknolojiye sarlmakta ama bu olu u durduramamaktadr. Yoksa bu tarihsel bunalm, aklc evrede sk an insanl n mistisizme gei sanclar mdr? Durulaca mz geleneki evre, hl bir gelecektir. Dasein, gndelik insan olma halindeyken teknolojinin etimolojik kkenin bilinli bir de i ime u ratlp perdelendi inin farknda de il midir?
92

her sradan in-

91 92

Robin Le Poidevin, Ateizm: nanma, nanmama zerine Bir Tart ma, s. 33. Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 9. 93 Ortega Y Gasset, Tarihsel Bunalm ve nsan, s. 151. 94 Ortega Y Gasset, a.g.e., s. 66.

25 Toparlarsak; Heideggerin Dasein belirlemesi bir ki i de il ki iliktir. Buna insann varolma hali demek yerinde olur. Daseinn zmal olan ontikli i ile hedefi ya da gelece i/ kesinli e dn olan otantikli i, vicdann a rsn dikkate alan ontolojiyle mmkndr. Yani Dasein gelece e dnk ama kk mazide kalan bir yap arz eder. Daseinin somut nitelikleri ya da maneviyat diyebilece imiz konstitsyonu yledir: 1. Kendini nceleyerek olageldi i Varolu u. 2. Zaten iinde bulundu u Olgusall . 3. Varolanda varoldu u D m l . Bu nitelikler Daseinn grnmeyen yapsnn anla lmas iin fenomenolojik materyallerdir. Daseinin ontolojisi bu sebeple en iyi Fenomenolojiyle gzlenebilir. Ontoloji, ancak Fenomenoloji olarak olanakldr.95 Burada Fenomenolojinin Yunanl filozoflarn Aleteia dedikleri grnenin arkasnda duran asl hakikat anlamnda, grnenden grnmeyene ula maya al t zellikle hatrlanmaldr. Bu da bir arkeolojik yol almadr. Soru kendisini aslnda belli belirsiz gsterir. Sizler sorunun kendisini sergilemesine izin vermelisiniz. Aslnda bir d nrn doktrini, onun sylediklerinde sylenmemi olarak kalan eydir96 ve bu tamda soru olandr. Sorunun sergileni inden tr yntem, konudan kmaldr. Ancak Heideggerde ana temann Varl n anlam nedir? oldu unu daima hatrlarsak; Dasein zmlemesinin aslnda bir basamak oldu unun farkna varrz. Merdivenimiz byle basamak basamak ykselecektir ama sonunda merdiven yok edilmek zorundadr yoksa bizi a a ekebilir (D rebilir ya da ba ml klabilir). Bylece konunun zaman ve zamansallk ayann varlkla mnasebetinin kurulmasna gelmi oluruz.

95 96

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 65. Martin Heidegger, Platonun Hakikat Doktrini, Metafizik Nedir?, yayna haz. Ahmet Aydo an, stanbul, z Yay., 2001, s. 83.

26

1.2. ZAMAN, ZAMANSALLIK VE VARLIK BA I

Zamanla ilgili sze Augustinele ba layabiliriz: Zaman nedir? Kimse sormad zaman bunun cevabn bilirim; ama soran ki iye aklamak istediim takdirde bilemem.97 Bu ifade zamann anlatlmayp ya anan ve deta akan bir yapda oldu unu vurgular. Augustinus, Zamann yaylmsal ba ntlarn iselle tirilmesini; her eyin ayn anda mevcut oldu u bir ncesizlik-sonraszl a, yani sonsuzlu a gnderir.98 Sonsuzlu a zamanla yakla mak ise ancak huzur iinde bir ruhun kararl nda gerekle ir. Ancak Heidegger asndan zamann bir imdiler dizisi eklinde kavranlp sonsuza uzatlmas bir Kaba Zaman alglamasdr99 ve iinde varl n zamanla grlen zenginli i olarak imlemlili i ve tarihlendirilebilirli i gibi eri ilebilir evrenlerini barndrmad ndan tr, Ekstatik evrensel yaplan ta yol alan asl zaman rter.100 Ekstatik iken kendi d nda varolarak varolan ama ayn zamanda bir ortam olarak orada olan ve snrlama getirerek kkende hareket halinde olan bu zaman alglamas, varlktan varolana bir dolaymdr. Bu bir btnlk zlemesidir yani otantikli idir ki zerinde ta nd nesnenin hem kendisinin varolu unun hem de birli in kendisinin gstergesidir. Amac Dr ekleyerek Biri varl - ok yapmamak olan Parmenides onu sreklilik halinde ama blnmez klmak isterken de, kendi d nda yani ekstatik sreklili ini Aristotelese gre okluk olarak sonsuza blmektedir.101 Sreklilik sorunu bylece Birin devamll nn ekstatik zamanda sonsuza gitse de okla trlmas olmaktadr. Heideggerin Zamann sreklili i adn verdi i zamann sonsuzlu u sorunu; onun zamansall ndan yani ekstatik uzatlm l ndan kavranrsa, kkensel geriye gidi in n dzle tirme ve rtlme ile kesilmemi olur. Zamann kendi d nda varolarak uzatlmas ise ufkunu yani ilerlemesini, varlk-

97 98

Johannes Fabian, Zaman ve teki, ev. Seluk Budak, Ankara, Bilim ve Sanat Yay., 1999, s. 9. Paul Ricoeur, Zaman ve Anlat: Bir Zaman Olayrgs l Mimesis, s. 164. 99 Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s.594. 100 Martin Heidegger, a.g.e., s.592, 593. 101 Aristoteles, Fizik, ev. Saffet Babr, stanbul, Yap Kredi Yay., 1997, s. 13-15.

27 ta (hedefinde) bulur. Dolaysyla i e sonsuzlukla yakla mak; zamann nnn sonsuzluk bilmecesiyle kesilmesi olurdu. Zamann bir sonu olabilece ini d nmek; hem ona ynelerek onu bilme arzusu klmann ko ulu hem de zamanla bilinmesine yakla lan ve sadece akta duran soru soranlara kendini gsteren varl anlamann olana dr. Bu ncelikle her bir imdinin ondan kaynakland daha da erken bir eyden kavranmas hadisesidir.102 Bylece Heidegger zaman dolaymn; tanrsal sonsuzluktan, lme do ru varl n damgasn ta yan sonlulu a ynlendirmi tir. Ama yinede burada varl a yakla ma niyetlili i sezilir ki, bu ise varl yine sonsuzlukla ba lantl klar. Gelene in ba tan sonsuz ve eriilemez kld na, Prometeus gibi kafa tutarcasna bir lmlnn tasarlamas zerinden yakla lr. Yaplmak istenen, insann bu dnyay a an yzne insansz yolculu udur. Kaydedilecek ilerleme, sadece yakla madr. Varlk kendini, varolann yolu zerindeki przleri apanszn gidererek grnr klacaktr. Varl n msadesi altnda ve insann kendisini bu tecrbeye ak klma dirayeti ynnde durum ilerleme kaydecektir. Geleneksel ontoloji varl , mevcut olan bir ideler idesi eklinde tasarlarken ona bir imdiki zaman zamansalla trmas iinde kategorik olarak bakm tr. Dolaysyla ona ifte anlamll olan tarihsellik iinde hem ilke hem de her eyin gelip geici oldu u bir anlat olarak bakamam tr. Ancak Heidegger varl n, ona zamanla baklnca ok e itli imlemleri iin temel olu turan anlam103 oldu u gr ndedir. Bu d nme biimi temelini, Aristotelesin Parmenidesin Biri yaln anlamda kullanmna muhalefet eden varolagelenin ok anlamda kulanld gr nde bulur. Aksine gnmz laikle tirilmi zaman tasavvuru ise zaman kavramla trmak ve dolaysyla snrlamak iin onu ya do alla trr ya da meknla rt trr. Metin okunurken kat edilen sre, insanlk tarafndan yaratlm kro-

102 103

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s.594. Otto Pggeler, B. Allemann, Heidegger zerine ki Yaz, ev. Do an zlem, Ankara, Gndoan Yay., 1994, s. 60.

28 nometrenin alanna girmi tir.104 Byle alglanan bir zaman anlay n savunanlar, tarihin nedenleri de il temel ko ullar ele ald n anlamaz.105 Zaman, tm canllar ku atan bir emberdir ve ancak lmden sz eden bir tek lmeden nce len mistikler, bir an bile yok sayamayaca mz bu emberi krp onun d na kabiliyorlar.106 lmemi ve zamann iindeyken lm deneyiminin ya ants ile zamann d nda durmay ba ararak bir ifte imlemlilik yaratan izofrenik mkn ancak varl n kkende yakalanmasna zemin hazrlayabilirdi. Neyin ne vakit eylenece ini bilmek, yani zamana gre eylemede tez davranmak, zamanna gre olu un kvamn beklemek gerekmektir.107 Ancak zaman zerine sylenenlerin byle oldu u nereden bellidir? Ku kusuz onu snrlayan llerimiz ve kabullerimiz aslnda geleneklerimizdir.108 Zamann nesnel olmamas, insana ba ml oldu u gere i midir? Bu ya anmam zaman, bizim d mzda klar. Thomas Mann iin can sknts konuyu anlamak iin iyi bir frsat sunar.109 Bo luk ve monotonlukla zaman, asll nda skalayan bu zamanlar aslnda ya anmad ndan abuk geer. Heidegger buna asl olmayan varolu demektedir. Olgusal tasavvurlu insan iin Dnya Zaman, kendini zamanla ve onu hesaba katarak ili kilendiren bir davran gsterdi i yani zamansalla trd bir ehemmiyet arz etmedi inden, farknda olunmadan geirilir, ya anr. Do rusu varolanlar zamandadr ama esel olarak Daseinn kendi zamanyla hesap yapmas neden n plandadr? Btn bu sorgulama unu gsterir ki Daseinn tm davran (varl ) byledir ve o varl n bulacaksa zamansall anlamaldr. Bylece grrz ki Daseinn fenomenolojik tahlili, Heideggerde zamansallk asndan yorumlanm tr. Geici anla lmas gereken ey, zamansallkta temellenen Daseinn varolmada zaman ile nasl tasaland ve zamann yorumlayc tasada kendini dnyadaki varlk iin nasl kamu104 105

Fatih Tepeba l, Edebiyat Yazlar, Ankara, Hece Yay., 2005, s. 97. Johannes Fabian, Zaman ve teki, s. 36. 106 Nermi Uygur, Ya ama Felsefesi, s. 171. 107 Nermi Uygur, a.g.e., s. 173. 108 Fatih Tepeba l, a.g.e., s. 100. 109 Fatih Tepeba l, a.g.e., s. 101.

29 la trd dr.110 Burada zamann kamusalla trlmas ise sonradan ve arada bir olmayacaktr.111 Heideggerde varl n manasnn neli ine ili kin sorunun a knsal evreni olarak da Zaman amlanm tr. Burada; evre(n) (Umwelt, environment): Varl n ilgisinin yneldi i yer. Varl n dikkatini eken etraf iinde bulundu u ortam112 olarak zamann yerle kesidir. Ancak, evrenin tm canllar ku atarak, btnlk ve genellik iinde evrensel113 bir biimde A knsal olarak nitelendirilmesi ve sonra ona Zaman denilmesi; onun varl n kendisini sergileme imknna zemin olmasndandr. Onun gelip geiciliini vurgulayarak de erini yok kabul etmek, acele verilmi bir hkm olurdu. nk insana ili kin ne varsa zamanldr ve zamandadr, bu sebepten dolay gelip geici olan sevmemek, ya amdan kamak demektir.114 Heideggerin karsamasyla ifade edilecek olursa: E er varlk kendisini; sadece geicilik tarafndan biimlendirilen do ann de il, yazgnn rn insan dnyalarnda if a ediyorsa, bu durumda varlk zamana da ba l olmaldr. Bu da varl n, geicilikten, eylerin zaman ierisinde almasndan ba ka bir ey olmad anlamna gelmektedir.115 Geici ve ilke olu u burada birlikte birbirine ait klmak gerekmektedir. Bu ateistik anlama, teistik temel argmana rahatszlk verici olsa da, Heidegger asndan durum byle grnmektedir. stelik Heidegger insana zg bir asl olu u buradan kalkarak temellendirmektedir. Geicili in iinden geerek ilke olan bu kavray , varl ekstatik bir evrende anlayarak grn e arz etmektedir. Olmakta olann kendi topyasn tamamlamas, kendi d yla geli tirdi i ili kinin aynal nda kendisine dnmektedir. Bylece geici olu un bitece i ana olagelerek yakla an insan; tamamlanma denilen asliyette varolu una, kaygy zerek yrmektedir. Zamansallkta temellenen yorumlanm kayg, artk varl a gei basama 110 111

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 578. Martin Heidegger, a.g.e., s. 578. 112 A. Kadir en, Heideggerde Varlk ve Zaman, s. 207. 113 Joannes Fabian, Zaman ve teki, s. 22. 114 Nermi Uygur, Ya ama Felsefesi, s. 21. 115 Mark Lilla, lkesiz Deha, ev. Ahmet Ergen, stanbul, Gelenek Yay., 2004, s. 36.

30 dr. Durulmu ve anlamn bulmu kayg; lm korkusunda bir teslimiyetle, hilikle yzle ir. nsann sfrland bu an paras, insana yinelenme iinde kendine bakmay retir. Kaba zamann herkesi kamula trd ve nesne kld ko u turma yerini; Dasein olma yolundaki insann, zaman kendisine ve kendisinin de o zamana birlikte ait klmas tecrb ili kisine brakr. Btnle me bylece tamamlanr. Birey olmann bir ili kide akta durma ile tamamlanmaya do ru zamanda yolculu u, lmeden nce lm ldrm ve kaygy yorumlam tr. Daseinn varl a sorarak yorumlayc sesleni inde kendisi de anlatm bulur. Zaten imdide seslenilen yorumlanm a Zaman denir.116 Bu yaplmazsa; onu anlayacak olann snrl ve imknlar gz ard edilmi olur ve bylece varl n rts kalnla r. Geici olann kaygs, kendisinin tek ba na gidece i ve onu beklemekte olan lme do ru olu la artmaktadr. Bu yazg, Daseinin tarihselli inin ya da bir ba ka ifadeyle zamansall nn sonlulu u olarak gizli temelidir ve onun varlkla kurdu u zel ili kisinin niteli ini ortaya koyar. Her an yinelen bu kararl olgu, zamansall n neden ya am boyu sren bir kayg oldu unu anlamamza yardm eder. Burada yineleme; kendini teslim eden bir kararllk olarak grnrken, onun vastasyla Dasein belirtik bir yolda yazg olarak varolur. Do rusu bir geicilik (Fanilik), bir kararllktan temel almaktadr. Zaman gelince yahut zaman kararla t nda her fani Dasein lecektir. Bu gidi nereyedir? Daseinn kkensel tarihselli ini olu turan yazgs, varolu unun gelece inden kaynaklanan asl tarihsel olaylarnda117 rne in lecek olu u gibi zamanlarda fenomenle ir. Yazgnn ieri i belirsiz olsa da yolu belirli ve kesindir. Bu mu lak duru lu insan iin ertelenmez bir gidi attr. Fenomonolojik yntem gere i; kendini gizleyen ve geride duran varlk, grlen belirti kabul etti imiz Zamann sanki ruhu gibi olagelmektedir. Bu gere in farkna var n ve aidiyetini Korku, vicdan ve lmllkte gren geici insan, varolu unu, artk bir ba ar de il, kader olarak grmektedir.
116 117

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 573. Martin Heidegger, a.g.e., s. 543.

31 De i ik de olsa bu macerada herkes kaderine ko maktadr. Hayret verici olan ise al kanlklarmz nemseyip yan ba mzdakileri umursamadan ya amamz ve hakiki olan, epistemik bir cehaletle uzaklarda aramamzdr. Bu, Zaman ya amyla iyi okumayanlarn, bir zamanszlk iinde gelece e yn verme sanrlardr. Hlbuki bu zamanszlk eri i yerine, yolun kendisini izlemek daha do ru olur.118 Bu lme do ru yol al ; ileti imde ve mcadelede zgrle meyi, yazgnn gcn kabulle var eder. Heideggerin belirtti i gibi: Daseinin kaderci yazgs, Daseinn tm otantik tarihe geli ini tam yapmaya gider.119 Varl n olagelen ortaya kmas, tarihte bir yazgdr. Olagelen tarihtir ama sahiplenen Daseindr. Sonunda Dasein olageleni grr. Bu an, gelecek kaygsnn imdiyi kirletmedi i andr: Bir kez birey varl nn sonlu oldu unu anlad nda, bireye en yakn olarak nerilen sonsuz olanak oklu undan rahatlk, kaytarma ve olaylar hafife almayla ilgili olanlar srt evirir ve Dasein kendi kaderinin basitli ine ta r.120 Daseinn kaderi, ait oldu u ortamnn yazgsnda ona imkn alan yaratacaktr. eri i belirsiz bu yol aslnda bellidir. Dikkat edilmesi gereken di er bir husus; Heideggerin Zaman ve Zamansallk arasnda hem bir ayrm hem de bir ba lant (zde lik, aynlk) kurma abasdr. Bu diyalektik kavram kullanmna Hegelde de rastlarz. Ancak bu okanlamll bir kez olsun tanmadan hibir yazar ve filozof konuyu ya da sorunu tm boyutlaryla kavrayamaz.121 Sorunun varl nn kabul ki iye bir perspektif yaratrken, sorunun inkr ise onu kesin yarglarn hayata uyumsuzluklaryla ba ba a brakmaktadr. Hegelin Aufhebung yntemi, bir eyin ztlklarnn muhafaza edilerek a lmasdr. Aufhebung, l bir sarmal yapdr: ncelikle gerekli in ksmi grnts olan bir tikel olumsuzlanr, ardndan onun temel varlkta korunma-

118 119

Martin Heidegger, zde lik ve Ayrm, s. 11. A. Kadir en, Heideggerde Varlk ve Zaman, s. 180. 120 A. Kadir en, a.g.e., s. 179. 121 Hermann Hess, ldrmeyeceksin!, ev. Kamural ipal, stanbul, Afa Yay., 1993, s. 174.

32 s gerekle tirilir ve son olarak bu tikelin, gerekli in btnndeki daha yksek bir a amasnda a lmas beklenir.122 Belki de bu Heideggerin kendisinin de belirtti i gibi Hegelle d nsel bir syleyi e giri ti inizde ancak ayn mesele hakknda ayn tarzda konu ma zorunlulu udur.123 Mesele elbette ki Hegel tarafndan varl n speklatif ve tarihsel zeminde d nlmesidir. Zaten dikkatli bir gzlemci Heideggerin de Varlk ve Zaman kitabnn son blmnde bu olguyu fark eder. Burada; Ayrmda kapsanan; kategorik de i iklerin dizgesel olarak bilinmesi ve kavrama ykseltilmesidir.124 Hegel gibi byk bir filozofu dahi zorlayan Dolaymsz Belirsizlik dedi i Varlkn; kategorik oklu a ya da ayrmlarn oklu una ra men, biricikli idir yani kendi kendine zde li idir. Hegel der ki: Mutlak varlk, mutlak yoklukla zde tir.125 O halde varl d nmeyi hili i d nmekle ayn klmak mmkndr. Fakat sorunumuzda yolu; Ayrmn ne dereceye kadar zde li in znden kaynakland n, [zde li i, ayny] z-leme ile [Ayrmda] uzla ma arasnda hkm sren ahengi dinleyerek, okuyucunun kendisi bulsun.126 Burada asl d nlmesi gereken: zde lik ve Ayrmn, [birbirlerine] birlikte-ait-olu u[dur].127 Bylece zde lik, geride Ayrm tarafndan belirlenen Metafizi e gz atarken; ileride eylerin anlatld blgeye uzanr. O halde zde lik a rs; leriye a ran geri a rdr.128 Her zaman yaplacaktr ancak o bir yinelemenin yapt vicdan a rsdr. Belirsizlik formunun yatay ilerlemesi bir grnt iken; yol dikey derinli ini, belirli bir geri admda yinelenerek kendisini grnr klacaktr. Bu kendini insanda yitmi likte d halinde tutan kabahatli Dasein, Hilik temelinde varl n olana n grmeye davettir. Bylece Metafizikle st kapatlsa da Varlk iin bir imkn olan Hilik; Daseinin varolu unu gelecekte stlenme olana na yn verir.
122

Martin Heidegger, Metafizi in Onto-Teo-Lojik n as, Heidegger ve Teoloji, Der. ve ev. Ahmet Demirhan, stanbul, nsan yay., 2002, s. 69. 123 Martin Heidegger, Metafizi in Onto-Teo-Lojik n as, a.g.e., s. 51. 124 Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 350. 125 Sarp Erk Ula , Felsefe Szl , Ankara, Bilim ve Sanat, 2002, s. 662. 126 Martin Heidegger, zde lik ve Ayrm, s. 9. 127 Martin Heidegger, a.g.e., s. 9. 128 Martin Heidegger, a.g.e., s. 408.

33 zde lik yol alrken Metafizi i koldan Nietzschenin tarih snflamas ile sarsar: Metafizi in, imdi ve gelece e ilham olan sorunlar Antsaldr. Dasein bu sorunlarla yz yzedir. Ancak dnyaya frlatlm Dasein, kendi hesabna bu gemi le Antik bir ba lant kurar ve varl nn saygnl nda miras muhafaza eder. Ya da Dasein bu miras problemleri, kritik bir sansrle biime kavu turur. Bu ayn zamanda Daseinn gndelik onlar iinde birlikte varl n da ele tirel bir gzle de erlendirdi i bir ak madr. Bu yollarn hibiri tek ba na do ru ve yeterli de ildir. zde lik kendisini ayn olarak gsterirken bir ile zerinden dolayma girer. Ayn, neden bir teki ile zerinden dolaymdan gemektedir? Ayn bir ynelme halini mi ya amaktadr? Heideggerin Ynelme halini; her kendisi olan ey, kendisine geri verilmi tir129 eklinde tanmlad n hatrlarsak; Ayn, ayrmda kendisini kaybetmesini (unutmasn) zleme ve uzla m arasndaki uyumu sa layarak, kendisine kendisinin geri verilmesinin imknn m yaratmak istemektedir? O halde Aynda bir farkllk ikindir ve o zde deildir. Bu sebeple Ayn, zde li ini istemekte ve ona ynelmektedir. Her Zamansaln unuttu u Zamanda varl ona kendi otantikli inin (Sahici varolu unun bir imkn olarak) geri verilmesidir. Bylece Zaman, sonla alakal olarak anlamak yerine, Levinasn belirtti i ekilde anlama imknna kavu uruz: Zaman, tekiyle ili ki olarak anla lr.130 Dasein, tekiyle bir ile yaarsa bu bir yabancla ma de il farkndalk olu turur. Farkll n farknda olarak ve onu muhafaza ederek a mak, zaman yaamak ve onun ortamnda olmakta olmak, ki iyi asl olma topyasna ynlendirir. Burada insann eksik bir varolan oldu u sav da ikindir. Eksiklik, btn olamama ve ait olamama i sknts, yani bir kaygdr. Kaygnn bulank duru u ve ki iyi sk trmas grnts, ardnda fenomenolojik bir veri

129 130

Martin Heidegger, zde lik ve Ayrm, s. 12. Emmanuel Levinas, lm ve Zaman, s. 129.

34 alan brakr. nsann ruhsal durumundan onu anlamaya gei , Heideggerin nerede psikoloji ve psikiyatriden ayrld sorununu gndeme getirir. Eksik ve sonlu olu , Dasein derin bir anlk anlay deneyimi olan ac ve korku iinde ku atlma srpriziyle lme hazrlar. lmn provas korkuyla yaplr. Heidegger ki inin srekli korku iinde salnmasn elbette nermez. Buradaki korku deneyleri anlk gkgrltleri gibidir ama ardndan gelen ya mur, ki iyi skn iinde vicdann dinlemeye brakr. Korku perdesi ku atcl n brakt nda Dasein saran varlktr. Bylece Varl n Dolaym, korku zerinden gelen Hilik olur. phesiz ki snr Hilik olan bir deneyim, psikoloji ve psikiyatriyi a ar. Bu a amada da Heideggerin bir teoloji yapp yapmad sorusu akla gelir. Gelinen bu a amada Heideggerde kararl bir k grlmez. Konu ma baznda kendisinin teoloji yapmad n felsefe yapt nn sinyallerini verir. Byle bir tavrda belki de kendisinin ortamsal kaderinin etkisi grlebilir. Ancak 1945 sonras bunalml ya amyla Hmanist ve Ateist Fransz D n Gelene i ile mecburi yaknla malar durumuna netlik kazandrabilir. Zamansal veya geici (Temporal, Temporalitat): Daseinn varl nn anlamn verendir. Sonlu ve geici olandr. Varl anlaml klan sonluluk anlamyla varolurken; Zaman (Zeit, time): Varl n kendini gerekle tirdi i sonlu sretir ve Varl n ontolojik anlam olarak kar lanm tr.131 Heideggerin ifadesiyle Zamansallk, kaygnn varlk anlamdr. Oradaki varl n (Daseinn) yaplan ve olma olanaklar, varlkbilimsel olarak zamansallk temelinde olanakldr.132 Yani Dasein kendisini zamansalla trd lde bir Dada (ora olmak-dnyasallk) vardr. Dnyann olana nn varolu sal zamansal ko ulu, ekstatik birlik olarak zamansall n bir evren gibi bir ey tamasnda yatar.133 Bylece sanki zamandan mnezzeh ama ona hkmedici Tanr anlay , bu Zaman ve Zamansallk belirlemesiyle bertaraf edilmek istenmi ya da byle mmkn olabilece i vurgulanm tr. Burada Heideggerin kavramn ifte anlamll dedi i paradoksu ve dil oyununu grmek mmkndr. ki durumda da varolan ontoloji tarihi yok edilmek istenmi tir.
131 132

A. Kadir en, Heideggerde Varlk ve Zaman, s. 213. Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 518. 133 Martin Heidegger, a.g.e., s. 515.

35 Ara trd mz Zaman (Zeit) ve Zamansallk (Zeitlichkeit)134 kavramlarnn, Heidegger tarafndan soru formatnda kullanlm oldu unu gzlemleriz. Kitabn en son cmleleri olarak askda braklmalar, aslnda hep varolduklarnn, bizi ku attklarnn ve tketilemeyeceklerinin onay gibidir: Zamansall n (Fnili in) zamansalla trma kipi nasl yorumlanacaktr? Kkensel zamandan, varl n anlamna gtren bir yol var mdr? Zaman kendini, varl n evreni olarak a a karr m?135 Grld gibi ana kaygya gre (Varl n manasna gre) zaman ve zamansallk kavramlar konumlandrlm tr. Bu yerle tirmede Zamansallk ile Dasein bir ba lantya sokulurken, Zaman ile de Varlk bir ikili olu turmaktadr. O halde Zamansallktan Zamana bir gidi sz konusudur. Bu tpk Daseindan Varl a do ru olagelme (Kehre, dn ) gibidir. Bir tmevarm vardr demek aklmza gelebilir. Unutuldu u iin ayrmla an hatrlayarak kavrayp btne gtrme ve her eyin ardnda durann zaten bilindi i iin susularak kabul edilmesi vardr. Dolaysyla tmevarm, tmden geldi inin farknda olur. Bylece tmevarm kendi rzasyla ortadan kalkar. Bu kavramlar, tekilli inde birbirine ait olduklar de erlendirdikten sonra, bir de ift olu turduklar tamlamalarda grmek de aydnlatcdr: Zamann Zamansall ya da Zamansall n Zaman var mdr? Zaman, Levinasn anlad anlamda Sonsuz olana sayg136 olarak anlarsak; lm denen skandala yryen eksik varlk olarak Dasein ancak sorarak ve umut ederek bekleyi ini zamanda gsterecektir. Zamann Zamansall , iimizde sonsuzlu a duydu umuz zleme ra men fnili imizin bize vicdanla hatrlatld kayg iinde olmamzdr. Bylece sabrn iinden sabrszlk kar. Ayn olann sonsuza duydu u zlem, onun kendi kendine bir yalnzl (sorunu) olmaktan kar ve sorumlulu u (cevab) olur. Kaygyla ka rken aslnda bu ka n manaszl n fark etti imiz anda, sorunun dua (Nesnesiz isteme sabr gstererek ynelme) ile birle ip aranan kabul gerekle ir. Bylece Zamann
134 135

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 640. Martin Heidegger, a.g.e., s. 612. 136 Emmanuel Levinas, lm ve Zaman, s. 137.

36 Zamansall bir olma imkn olarak kendini Sabrda Sabrszlkta (Kaygda) biz izin verirsek teslimiyetle gsterir. Bu anlk bir sredir. Bu adan durdurup inceleyeyim denirse kontrol edilemeyece i fark edilir. Byle bir tecrbede anlayarak yakla ma, temellendirmeye msaade brakmaz. Te bihte hata olmazsa; ncelikli duygular, kendini adama yolu aracl yla do al bir ekilde kontrol altna alnr.137 Huzursuz, alkantl ama dik ba l ve gcn kontrolsz kullanan zihin, Zamann Zamansall nda ancak kendi tkeni ini grecektir. Zamansall n Zaman zerine bir d nme ise Zamansallkla ba lamak durumundadr. Heideggerin ne tz ne de zne olarak grd Kendiye kendine dnmesi adna yneltilecek olanakl ontolojik sorularn saptanmas, kendiyi kayg asndan sorgulamaktan geecektir. te bu, Daseinn fenomonolojik analizinin, asl btn olmak iin, en son temellerinde kavranmasdr. Bylece Heideggere gre, Zamansallk kendini, kaygnn varlk anlam olarak a a sermi tir.138 Bylece Zamansallk, kayg halinde kendini gsterirken, aslnda ardnda varl n anlam gizlidir. Bu kayg manasz, temelsiz ve ynsz de ildir. Do rusu bir aracdr ama bazen insan onda asl kalabilir. nsanda kesin olana bu mu lk gidi , sanki hili in admlarnn sesleridir. Yoksa hilik hepimizi ku atacaktr. Zamansaln Zamana kar mas, an meselesidir, srekli bir tehdittir. Bu sk ma acaba bir a ry m ummaktadr? Nietzsche gibi a na Kyamet airi Filozoflu u yapacak vicdanlara gerek vardr. O halde nsanlk iin ekilecek aclar varsa bunun tek nedeni insanl n belirli bir tarihsel anda, yani d evresinde olan veya sonuna yakla an bir kozmik devrede bulunmasdr.139 lme do ru olu un yaratt kayg, Daseinn ontolojik yapsn, temelde bir zamansal (geici) olarak belirler. Bu geicilik aslnda bir eyin kalclnn gstergesidir. Ama bu kalclktaki ak kanl a, insann iine varl ndan bir zlem d er. Eksik varolann, sahici bir imkn olarak btnl e mey-

137 138

Swami Budhananda, Zihin Kontrol, ev. Nur Yener, stanbul, Okyanus Yay., 2002, s. 120. Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 610. 139 Mircea Eliade, Ebedi Dn Mitosu, ev. mit Altu , Ankara, mge Yay., 1994, s. 127.

37 lidir. Onu kayglandran lme gidi , aslnda sahici bir imkn olamama sanclardr. Zamann kkensel (Ursprnglich, birincil) olu u, kkensel olmayanna gre nemsenmi ve varl n anlam sorunsalna ba lant bu gzerghtan aktlm tr. Heidegger, kitaptaki amacn Varl n anlam sorusunun somut olarak geli tirmesi olarak kabul ederken, Zamann genel olarak her varlkanlay iin olanakl evren olarak yorumu bu incelemenin geici hedefidir140 diye belirtmektedir. Burada ilgin olan geici hedef kabul edilen Zamann, sanki ele geirilemez duru uyla kitabn sonunda da bir soru olarak kalmasdr. Tabii Heideggerde bir konunun hl bir soru zelli inde kalmas ve soruyu soran olayn iinde sorgulamas d ncesini unutmamak gerekir. Bu manada sormak ve sorgulamaya ak olmak, anlay sahibi her Daseinn kendine dnk refleksif bir varolma tarzdr, kaygsdr. Kaygnn kayna nn belirsiz olu u ve Dasein ku atarak sk trmas, Daseinin bir sje olarak epistemolojik bilgilenmesini nemsizle tirir. Ama burada; merakn ve dedikodunun kendine i lemeyen etraf yarglamas eklindeki niteliklerin yneltti i bir sorma edimi yoktur. Sormamz her eyden nce anlamak iindir ve bu karakteriyle konuyu ele geirici tketmeyi amalamaz. O halde Heidegger, Zaman bir soru konusu klarken anlamak istemi olabilir. Heideggerde her yorumlamann iinde temellendi i Anlamann; btnn, aracsz ve kullanmda bir rnek olmas ve ki iyi en son olana na do ru tetiklemesi eklinde olmas, derinlikli bir rnt oldu unu hatrlamamz gerektirir. Peki, Zamann anla lmasnn Heidegger asndan nemi nedir? Soruyu amlarsak; Varl n anla lmas neden ve nasl Zamana ba ldr? Heidegger, kitabn varlk sorusunun geli tirildi i ikinci ana blmnde yle bir yol izler: Zaman-ilgililik sorunsalnn ipucu zerinde varlkbilim tarihinin fenomenolojik bir yokedili inin temel izgileri [tasarlanacaktr].141 Varlkbilim tarihi iinde ncelik, Kantn ematizm ve zaman retisi yer alrken, ikinci
140 141

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 19. Martin Heidegger, a.g.e., s. 70.

38 srada Descartesta Cogito Sum ve Ortaa ontolojisinin Res Cogitas sorunsaln stleni i yer almaktadr. Bu bahiste Aristotelesin varlk anlay zerinden Antika a baklma d ncesi de sona saklanm tr. Bilindi i gibi; Geleneksel Felsefede Zaman, Do a Felsefesi ba l nda, Yer ve Devim ile birlikte durur. (Antika da) lk rnek Aristotelesin Fizikas[yd].142 Bu belirleme, Hegelin Zaman kavramnn analiti ini gelene e saygya binaen Felsefi Bilimler Ansiklopedisinin Do a Felsefesi ba l n ta yan ikinci blmnde143 grlr. Bilintekinin (Zamansaln) iindeki Soyut (Zamansz) Ar Usla ilgilenen Hegelle hesapla mann kkleri buraya kadar uzanr. Ne yazk ki kitapta bu blmler amlanmam ve ba ka kitaplara braklm tr. Sanyoruz ki 1925te Marburg niversitesinde Heideggerin Nicolai Hartmanndan (1882-1950) bo alan krsye talip oldu u iin, kitap aceleyle basma gnderilmi tir. Kitabn Erich Rothackere (1888-1965) verilen Zaman Kavram konulu makale szyle 1924te ba lama serveni bylece, Heideggerin 25.11.1926da ikinci kez krs ba kanl a ba vurusunun reddedilmesi zerine tamamlanmam olarak 1927nin Nisan sonuna do ru basya verilir. Kitabn tamamlanmama nedeni, bir iddiaya gre Heideggerin Kehre ile bir sarsnt ya anmasdr: nk Sein und Zeitta izlenecek fundamental ontoloji ynteminin, varlk sorusuna ili kin izlenecek yolda onu bir kmaza gtrd n fark edecektir.144 Buradan unu reniyoruz ki Varlk ve Zaman isimli eserin k noktas, zaman kavramdr. Onun, Varl n manas nedir? temel sorusuyla ba kurma denemesi, Heideggerin dnem ii alkantlarndan nasibini alm tr. Heideggerin bir jargon reticisi oldu u Adorno tarafndan iddia edilse de, onun eserlerini bu grngnn tesinde kullanp yorumlamak mmkndr; nk eser, sadece yazarn mlk de ildir; yazar, dil, kltr, ilham, okuyucu unsurlarnn girift bir bile iminden olu ur. Bu yzden eseri kullanldka,

142 143

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 601. Martin Heidegger, a.g.e., s. 601. 144 Kaan H. kten, Heidegger Kitab, s. 15.

39 yorumlandka u noktaya varrz: Eser, sahibinin mlk de ildir; hatta eser yoktur, yol vardr. Zaman-ilgililik asndan sralamann Kant, Descartes, Aristoteles eklinde byle yaplmasnn bir nemi var mdr? Varlk sorusunun sorulmasn engelleyen, retiler ve filozoflar binas olan felsefe tarihinin in a edilmesidir. Oysa bu binann malzemesi Varlk de il Varolanlardr.145 Herhalde bunda Varl n manasn bulgulamada en fazla krlmann ya and Descartesin zamansz varlk anlay oldu unu syleyebiliriz. Aristotelese gelince, onun gr lerinde de Zaman Varl n Kategorisi olsa bile, varl n tz iinde varolan olarak d rlmesi tehlikesini gzlemleriz. O halde diyebiliriz ki varl n bir kategorisi olarak Zaman, ilk kez Kantn ematizm d ncesinde hatrlanm tr. Bu sebeple varlkbilim tarihinin zaman-ilgililik asndan yok edili i, Heideggere gre, Kantn Zaman Anlay yla ba lamak zorundadr. Bylece Heidegger, Felsefe tarihinin tarih bilimsel bir yok edili i146 grevini bunu yaparak yerine getirecektir. Kant, Varlk ve Zaman ba n hatrlam olsa bile, Zamann Varl n evreni olarak mihver olu unu neden hakkyla de erlendirememi tir? Burada prz, Kantn Cogito gelene inin bir devam olarak yapt epistemolojiden mi kaynaklanmaktadr? Dahas Heidegger neden varlkbilim tarihini yok ederek zaman nceleyen varolu a geiren varl n manasna ula abilece ini d nmektedir? Yoksa varlk sorusunun geli tirilmesi bu filozoflarn d nceleriyle perdelenmi midir? Heidegger, gemi i nemli grse de asl meseleyi gelecekte grr. Gelece e uzanan, kendini zamana aan insan varl 147 onun asl meselesidir. Henz ya anmam gelecek, vicdann sessiz a rsna kulak verecektir. nsann lme do ru olu unu haber verecektir. Bu benden ve gene benim

145 146

Kaan H. kten, Heidegger Kitab, s. xiii. Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 551. 147 Kaan H. kten, a.g.e., s. xiv.

40 temden gelen bu a ryla Kendiye kendi olabilmesi iin ba vurulur.148 Bu ba vuru, yukarda belirtti imiz gibi Kendinin kendiye geri verilmesi, yani ynelmedir. Zamansallkta Daseinn olabilmesine yaplan bu sessiz a r, Olay anlatmaz, bir bildirim olmakszn sessizli in tekinlik kipinde konu ur. [Peki] a rda bulunann, ba vurulana ula masna e lik eden, tekinsiz ama kendili inden ak, o so uk gvenlik ne zerine temellenir?149 Modern dnyann bireyselle tirdi i u insanck, mutlak bir biimde ba kasnn yerine geemeyece i bir lm m beklememektedir? Kendine kendinin geri verilmesini talep eden vicdan, artk d nceyi zamanszlk alameti olan soyutluklardan karr ve onu bir Kehreye yneltir. Ama d nce bu yolda byle bir kaderle kar la aca n hi bilmez. Zaman tasarlayarak kontrol altnda tutmak isteyen modern insan iin bilinemezlik, olmayacak bir eydir. O, birlikte neye ait oldu unu sorgulamaz. nk sama, d nce konusu yaplrsa felsefenin bilimselli i baltalanm olur. Artk unu sylemek mmkndr: Daseina kendisi, fenomonolojik ontolojiye gre Kayg zmlemesinde gsterilir. Kaygya kendisi, Zamansalln zamansalla trlmas kipinde gsterilir. Zamansall n zamansalla trmas ynelimsel bir ara ba lantdr. Bylece iki ba lant grlmeden Varlk anlamn serimlemeyecektir: Dasein ile Zamansallk ba ve Varlk ile Zaman ba . lk kurulan ba lantyla grlecek olan, Kaygda belirsiz ve sk trc ama yakla an tekinsizli in lm olmasdr. Yani Daseinn Zamansall , lme do ru olu udur. Bu tecrbe, Daseinn en ki isel, en ba lantsz, en kesin ama her an her yerden gelebilece i iin en belirsiz ve devredilemez biricik imkndr. Bu korkutucu skandalda geici olu unun farknda olmak, Dasein zamansalla trmak, nereye gtrecektir? Nereye gitmek, bir ynelimsellik alametidir. te bu, Dasein, kurulacak ikinci ba lant olan ana konuyla yz yze brakacaktr. Varlk ve Zaman denilen birlikte birbirine ait olu bir anlamaya,
148 149

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 391. Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 395.

41 bir anlay a gtrecektir. Dasein iin bu anlay n tesinde bir duru yoktur. Varlk, kendinin kendine verilmesi iin bir aklkta durmak zorundayd. te Zaman, btn kategorik ayrmlarn temsilcisi ve dnyasall n mevcut yapsnn ere i olarak, Varlka k merdiveni oldu. (Onun) lgililik btnl olarak mek iin, ona-do ru, buna-do ru ve onun u runa150 denilen dnyasallk, Daseinn varolu u iin hangi yolda olmaldr? Btn bu Aufhebunglar, zamann erekselli ini hilikle rayndan karr. Dnyaya ait olan ne varsa ayaklarmn altndan gider. Hilik, beni ku atr. zerimden zamann kaygs silinir. Her ey aynya dn r. Her ey, Varlk anlamndadr. Dasein bylece Sahih imkn olarak var olma niteli ine dn r.

150

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 514.

K NC BLM

2.1. LMN B R MKN OLARAK DASEIN N NEM

Mathew Arnoldsa gre, kendimizi en iyi biimde bilgilendirmemiz dnya zerinde bilinen ve sylenmi olandan gemektedir.151 Bu insann fnili i zerine bilinen ve sylenenler iin de geerlidir. Kadim Hint D ncesi iin insan mrndeki azalmaya, her zaman detlerde bir gev eme ve akln gevemesi e lik etmi tir.152 Bu gerilemeyi durdurma ancak gerek tarih kavrayyla mmkndr. Bir yerli iin bu, her varl n ve her kozmik olayn hakiki kayna olan efsanevi byk zaman if a etmektedir.153 Dolaysyla fninin mrnde kaliteli uzama, Byk Zaman Hatrlama Ayiniyle fniyi yeniden do uma gtrr. Psikoterapiyle ilgili drt Nihai Kayg vardr: lm, Yalnzlk ve Kopu , Hayatn Anlam, zgrlk.154 Bu kayglardan en temelli olan lmdr. Akln kayna n bilmek istedi i kaygsna yant, ya anm ve hatrlanan ili kiler btn olarak gelenekten gelir. Hlbuki gnmzde gelene i kmseyen ve akln ziyan eden bir ki iye lm konusunda ne d nyorsun? diye sorsak, sanrz ki Eskimo Hals kadar kaln bir sessizlik ortaya yaylrd.155 Ancak bu konuda konu maktan vazgemeyen iki grup vardr: Bunlar Edebiyatlar ve Filozoflardr. Elias Canettiye gre lm, de erli olmann, yani insan olmann yok oluudur156 ve bu yzden lme hiddetlenmemiz gerekir.157 Bu lme kar ne deh et ne rza ne zlem, ne korkudur.
151

ok de il, inkr de il yalnzca onunla

Abraham H. Maslow, Dinler, De erler, Doruk Deneyimler, ev. H. Koray Snmez, stanbul, Kurald Yay., 1996, s. 30. 152 Mircae Eliade, mgeler ve Simgeler, s. 53. 153 Mircae Eliade, a.g.e., s. 50. 154 Irvn D. Yalom, Din ve Psikiyatri, ev. zden Arkan, stanbul, Merkez Kitaplar, 2007, s. s. 29. 155 Tom Robins, Parfmn Dans, ev. Belks orak Di budak, stanbul, Ayrnt Yay., 1997, s. 296. 156 Jeff Malpas, Robert C. Soloman, lm ve Felsefe: Giri , lm ve Felsefe, ed. Jeff Malpas ve Robert C. Soloman, ev. Nur Kk, stanbul, thaki Yay., 2006, s. 18. 157 Malpas ve Soloman, lm ve Felsefe: Giri , a.g.e., s. 17.

43 sava halinde olan kontroll bir fkedir.158 Teslim alnmaya niyeti yoktur, belki bir lmszlk iste idir. Martin Heidegger ise lmle, onu kabul ederek me gul olmann en iyi rne i olan bir filozoftur.159 lmn tam anlamyla hmanistik bir yakla m iin niin zorunlu olabilece ini akl a kavu turma giri imi filozoflarda ve yazarlarda olmu tur. Byle bir gelenek, Ivan Sollun belirtti i manada karanl n eri mesinden nce bo yere alnan bir slktan te bir ey de il midir?160 Varolu u olarak bilinen filozoflarn o unda grd mz durum, insan varolu unda merkez ve tanmlayc bir sorun olarak lm bahsinin zihinlerini me gul etmesidir. Aslnda felsefenin asl me guliyetinin lm olmas gerektiine inanan kadim bir gelenekte mevcuttur. Ne de olsa lme bar ve dinginlik iinde gitmek iin kadnlar gnderen161 Sokratesin belirtti i gibi felsefe, lmeyi bilmektir. Bir zaman e risi izecek olursak; felsefede lm, asl mesele olmaktan, varolu u filozoflarn ilgisi olmaya do ru snrlanrken, gnmzde bioetikte beyin lm noktasna kadar daraltlm ve zeri rtlm tr. Bylece felsefede lm konusu, konu ulmayacak ve kalacak bir konu olarak gmlm tr. Aslnda her eyin gelip geicilikten ba ka nihai bir amac olmad n ortaya koyan ve varolanlar kendi kendisinin d na koyan biri iin, akla aykr bir ey yoktur; ancak her varolan kendi kendinin iinde ya ayan, ac eken, arzu duyan birisi iin Unamunonun belirtti i gibi bu, bir lm kalm162 dmdr ve zlmelidir. Hegelin insan lm kabul eden ve isteyen olarak hayvandan nitelike ayrmas olgusu, Camusye gre l ve ol mant yla giden sava arak tannma arzudur.163 Ancak varolmak iin tekinin lmn istemek, dinmez bir tragedya olsa da, samalktr. Bylece lm hem bir nihai d m hem de insan insan klan ba nitelik olmaktadr. Bu, Heideggerin Dasein aktr iin de hemen hemen byle olmu tur. Bir farkla ki Dasein iin
158 159

Tom Robins, Parfmn Dans, s. 271. Malpas ve Soloman, lm ve Felsefe: Giri , lm ve Felsefe, s. 19. 160 Malpas ve Soloman, a.g.m., s. 18. 161 Platon, Phaidon, ev. Ahmet Cevizci, Ankara, Gndo an Yay., 1995, s. 120. 162 Turan Ko, lmszlk D ncesi, stanbul, z Yay., 2005, s. 184. 163 Albert Camus, Ba kaldran nsan, ev. Tahsin Ycel, Ankara, Kuzey Yay., 1985, s. 132.

44

varl nn sona ermesi olan lm, varl n zamanla anla lmasnda nihailik arz etmez. Dasein bir asl olma varolu unu yakalam sa, lm artk ona kayg vermez. Heideggerin sahih bir imkn olabilme yahut asl olabilme olarak lm hatrlamas ve ona merkez bir yer tahsis etmesi, modern dnya filozof ve edebiyatlar asndan a rtc ve yadrgatc olmu tur. Ku kusuz burada lmn konu ulmas, kendisini anlattka insana al tran ya da kanlmaz geli ine kendimizin hazrland bir tketicilikle ele alnmaz. Totolojik nermeleri zne-yklem yarlmasn aynlkta a t iin seven Heideggere gre, yine de lm lmdr. Ancak lm lmse Wittgenstein gibi ya amn iindeki bir olay olmad ndan lm ya anmaz diyebilir miyiz?164 Neden ya anmayan bir olay, ya amn ekillendiricisi olsun? te Heidegger bu soruyu kendisine sordu. airlerin hisleriyle lm aktar larn bir filozof anlamak istedi. lm ba ucumuzda asl ama rtlerin altndayken, bizleri yalnz yaplacak bir tren yolculu una a rr. Bu, lmek zere olan bir airin dilinden yle yansr: atom kararyor, ay nda mezar Lambay yak anne, d parmaklarm Gidiyoruz azar azar.165 Her madde ktr, hepimiz ktan geldik ve lmde de a gidiyorsak yahut a hasret gidiyorsak bunda a lacak ne var diyerek bunu kar lamak166 dnyaya ok serte bir geri ekili olurdu. lmn ya ants bu yzden airlerin dilinde kalm tr. Felsefenin bu i i edebiyata brakmas ve susmas, ortada bir problem olarak durmaktadr. Elbette Stefan Andresin anlayndan hareketle insan, olmakta olan oldu u iin bir topya ise, iir kendi namna topyann en bilinmez noktas olan lmll e dokunmu tur. Felsefenin insan bir topya olarak grememesi ve onu tanmlarken snrlamas,
164 165

Malpas ve Soloman, lm ve Felsefe: Giri , lm ve Felsefe, s. 13. Cahit Zarifo lu, Cahit Zarifo lunun Son iiri/Ocak 1987, Hece, yl 11, say 126/127/128, 2007, s. 427. 166 Tom Robins, Parfmn Dans, s. 309.

45

diyebiliriz ki: insan, lm ve zaman konularn etkilemi tir. Heidegger, insan Dasein halinde anlarken onu zamansallkta bir olmakta-olan-imkn, topya olarak akta tutmu tur. Olmakta olan bir imkn, tarihselliktir. Bu sebeple Heidegger iin insan, ne denli eksik ve yar bilinli olsa da varl n tarihsel olarak anlayan ve anlamas gereken bir varlktr.167 lm konusunda susmak m konu mak m yerinde olacaktr? lm, Dasein iin bir imkn mdr yoksa kanlmaz son mudur? Bu sorular bizi bir tercihe srklerse, phesiz ki konu kendisinin btn przleriyle oldu u gibi almasna izin vermemi olacaktr. O zaman ikisini de beraber d necek olursak, her imkn bir kesinli in iindedir ya da her kesinlik bir imknn iindedir. Yahut lm nereye kadar bir imkn nereye kadar bir kesinliktir? Bu meseleyi, Heideggerin belirtti i anlamda zmlemek istersek: Aa karma yolu, yalnzca ikisini anlayarak ayrt etmede ve birinden yana karar vermede kazanlr.168 Bylece salt tercih, di er ucu anlamadan yok sayyorsa kkendeki gerekli i rten perdedir. Neden yanl anla ld nn ya da sorunun bulankla t nn farkna varmak zorundayz. Sorunu anlama ngrmz, ona ait btn olanakl te ekkl hareketlerini kar layacak apta olmaldr ki sorun bize alabilsin ve perdelenmeler kalksn. lm gibi bir byk muammann insann Varl anlamasnda bir son nokta olmamas iin Zamann lmle perdelenmemesi gerekmektedir. Bu lm irdelemeyi kltmez ama Zaman iindeki daha do rusu Varlk iindeki yerini grmemizi sa lar. Varl unutmalarndan tr, Varl n da kendilerine kendilerini zamanda unutturdu u asl olma yolundan kan insanlar, kbalin Uykuyu hafif bir lm, lm de a r bir uyku bil hatrlatmasndaki imknll a daha uyanamam lardr. lmn Zaman Ufkunda Varl grnr klan tecrbe olu una kendini akta brakmak ve Zaman byle kkeninde bilincine ta mak, Daseinn btn olabilmesine, yani asl olabilmesine ula ma olur. Ama Heideggerde Bir asl olabilmenin tankl n duyuncun [vicda-

167 168

William Barrett, rrasyonel nsan, ev. Salih zer, Ankara, Hece Yay., 2003, s. 231. Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 321.

46 nn] verdi ini169 unutmadan bu noktaya ula mak durumundayz. Asl varolu un zamansall nn ayrt edici yan; onun kararlkta hibir zaman, Zaman yitirmemesi ve her zaman, zamannn olmasdr.170 Asl olmay tersinden okursak unu sorabiliriz: Bir aslsz varolmann kararszl kendisini nasl zamansalla trr? Bu sre, beklemede olmayan ve unutan bir imdikile tirmede171 ilerler. O halde Asl olma; beklemede olan ama uyuklamayan, imdide ilerleyen ve hedefi olan Varl n manas nedir? sorusunda kendini bilen, kararl bir hatrlamadr. Bu yzden gelene i yanna alr ama orada kalmaz ve gelece e ynelir. mkn olu unu insanda test ve teyit eder. lm tecrbesi, nndeki ya am mcadelesini kendisine yneltiyorsa ba lca ama mdr? Bizler lmek iin mi ya yoruz? O halde Ya asn lm! demek zorunda kalrz. lmn, varl na ra men, gere inin kabullenilmesi neden zor olmaktadr? nk bilgimizle gcmz arasndaki at madan ac do makta ve insan iin en zntl ac, yani ok eyler yapmay arzu edip lme gidi te bir ey yapamamak kar mzda durmaktadr.172 lmn terminal dnem hastalarda grd mz lece i gere iyle yzle me, kendine ynelik fke ve kabul, Tanr ile pazarlk, gemi te yitirdiklerinin yasyla depresyona girme, hzn ve kabullenme173 a amalar psikiyatrlara gre lm anksiyetisini azaltr. Yukarda verilen sorular, bizi lm anlamaya gtrr ya da yle bir zorunlulukla ba ba a brakr. lm kanlmaz son olarak grrsek her ey lmle noktalanm olur. Ancak lm bir imkn olarak grrsek bu bizi neyin imkn oldu u sorusuyla kar la traca ndan, lmn tesine gemi oluruz. Bu imknn ak ululu u, onun arzulanmas lmle sona erse bile bu arzunun tatmini sona ermez174, bir lmszlk ya da te dnya beklentisi gibi

169 170

Martin Heidegger, a.g.e., s. 336. Martin Heidegger, a.g.e., s. 577. 171 Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 576. 172 Miguel De Unamuno, Ya amn Trajik Duygusu, ev. Osman Derinsu, stanbul, nklap Yay., 1986, s. 140. 173 Elizabeth Kbler-Ross, Ya amn Son Gnleri, Terminal Dnemde Hasta, ev. Hlya Uar, 2. bsk., Ankara, Aydo du Ofset, 1995, s. 1. 174 Robert C. Soloman, lm Feti izmi, Marazi Tekbencilik, lm ve Felsefe, Jeff Malpas, R. C. Soloman (ed.), ev. Nur Kk, stanbul, thaki Yay., 2006, s. 338.

47

zamann bekler. Bu durum, Nietzschenin Zerd tnn dilinden btn sevinlerin istedi i, derin sonraszlktr.175 Varlk ve Zaman kitabnda lm bahsi, kitabn 46-53 maddelerini kapsar. Heideggere gre lme gidi , Kapall zmeklik olarak Daseinn imknndan birisidir. Hatrlanaca zere Daseinn di er imknlar, Korku ve Vicdan idi. Dikkat edildiyse burada bir imkndan bahsediyoruz. lmn tam eksistensiyal-ontolojik kavran , Heideggerde bu yzden en belirsiz, en geride braklamaz imkndr.176 lmn niteliklerinin altnn izildi i bu cmlede, hem bir son hem de bir imkn olu yan yana durmaktadr. Bu imkna bu ko ullarda sahip olmak, insan iin bir ayrcalktr. nk Heideggere gre hayvan telef olurken insan vefat etmektedir. Bu cmlenin di er bir zelli i udur: lmde, en ki isel olu la en ba lantsz olu birlikteli i, en kesin ama bu yzden belirsiz olu ve son olarak en geride braklmazl yla imkn olu u birlikte birbirine aidiyet ierir. Sanki lmn bir muamma olu u bu ztlarn birli iyle verilmek istenir. Ancak Heidegger lmle de il lme do ru gidi le ilgilenir. nk lmm bilemem, sadece lme do ru oldu umu bilebilirim. Bu ilgilenme ancak bir dnyas olann i idir. lece imi biliyor olmam, onunla ilgilenmem iin yeterdir ve kayg vericidir. D nmekten dahi kanmam gereken bir konuya btn varl mla ynelmem neyin gstergesidir? Kaygya ra men devam eden sorgulama, basit bir merak de il, kkten ve ku atc bir kendiye ynelmenin ve tamamlanma arzusunun ta kendisidir. Tamamlanma, bir aidiyette kendisinin ne oldu unun farkna varabilir. Zira umutsuzluk iinde yersiz yurtsuzluk, tamamlanmamann gstergesidir. Heideggerin asl olmama dedi i bu durumda ki i, Zaman kararsz bir askda ya ar. Bylece lme do ru gidi , ki iyi bir savunma refleksi
175

yledir:

Daseinn sonu olarak lm; onun en zati [ki isel], en ba lantsz, en kesin ve

Friedrich Nietzsche, Byle Buyurdu Zerd t, ev. Turan Oflazo lu, stanbul, M.E.B. Yay., 1989, s. 265. 176 Kaan H. kten, Heideggerin Varlk ve Zamandaki lm zmlemesi, s. 147-148.

48

olarak unutma iinde brakr ve ki i iin zaman znt ve kayg iinde salnr. Hlbuki tamamlanma niyetlili inin amelle adm adm ilerlemesi, hedefe aidiyette kendisini bilir. Bu noktada bir yayvanla ma de il, hedefe kararl ynelme sz konusudur. Yani asl olma sz konusudur ve bu yzden zamann yitirilmesi sz konusu de ildir. Bunu gerekle tirecek olanda kabahatli ve d m bir varolann hatalarnn reticili inde, hatada srarl olmadan, Heideggerin sessiz a r yapt n syledi i vicdana ynelmesidir. Vicdana yry yapan, dikkat edilirse eylemleriyle ve sahip olduklaryla varolu un r tn ispat eden bir ma rur insan ya da kahraman de ildir. Ama sradan insan da de ildir. Gndelikli inin iinde kendine ynelen ve bu sayede kendinin dnyasal, kaygl ve zamansal olu unu fark eden bir insandr. Buna Dnyasal ve Kaygl Varlk anlamna gelen Dasein diye hitap edilmesi ve sonrada ilgiye (Curaya) ait olu unu dili kullanarak ortama tekabliyetle gstermesi onun ayrc vasflardr. Byle byk bir ara trmann iinde olu um, benim lmm erteleyecek midir? Yani bir lmszlk beklentim mi var? Ku kusuz Heideggerin bir lmszlk beklentisini, olsa bile, dnyasallktan tr d nmeye ihtiyac olmad. O, zamann lmle ili kisinin farkndayd. Ancak, Levinasn d nd nn aksine Heideggerde grd mz, lmden yola karak Zaman tasarlamak ve onu en iyi ekilde kendine ait klmak olmu tur. Zamandan karak lm d nmek yerine lmden yola karak Zaman d nmek arasnda nasl bir fark vardr? Ksacas Heidegger ve Levinasn d nsel gerilimi neden kaynaklanr? Levinasn Zaman aracl yla lm d nmesi, lm Zamann manasnn iine kaydetmek iindir ve aklcl a p lmle sonulanr. Bylece Zaman artk Varl n ufku de il znelli in tekiyle ili kisindeki d mdr. Levinasta Zaman, Ayn iinde tekinin yrek at 177 olacaktr. Bu, ayn iindeki teki zerinden aynya dn tr ve bengili e alr. Ayn, teki dolaymndan geerken ya ad belirsizlikte

177

Emmanuel Levinas, lm ve Zaman, s. 154.

49

hedefinin kendi oldu unu bilecektir. Ben olan lm srasnn kendine gelmesiyle teki kar sndaki sorumlulu unun kar lksz olmasnn farkndal na varr, aslnda bu samalktr.178 tekinin yzndeki fnilikle birlikte ona olan sorumlulu umun gnll bir vericili e dn mesi, tekinin deneyiminden deil ki inin tekiyle ilgili deneyimine ba lanmay gerektirecektir. Bu kendine tekiyle ili kide yakndan bakma, bakana bir derinlik kazandracaktr. Zaman aracl yla lm, insana aldatmayan ili kiler buyurmaktadr. Hesaplayc zihniyle karlar iin ya ayan insanlara gre bu samalk, sadece bir zel durumda kesintiye u ratlabilir. Bu da lmdr. Her duruma kar ba aryla uygulanan bu kar merkezli akl oyunu, lme gidi in nnde aresizce durmaktadr. Bylece Levinas iin Zaman, Varl n ufku olmay brakr ve lme gidi e araclk eder. Yukarda belirtti imiz d nceye zt olarak konumlanan di er d nce, lme gidi aracl yla Varl n ufku olan Zamana ak tr. Bu d nce de Heideggere aittir. Daha nce imkn olmay, bir eyin imkn yani ynelimi olarak belirtmi tik ve bylece Heideggerde lme gidi zerinden lm, Zamann bir imkn olmu olmaktadr. lme do ru gidi te korku emberinde Hilikle ku atlan kaygl ykl Dasein, Varl n sessiz a rs vicdanla ilgisini Zaman zerinden kurar. Uzun zaman boyunca Daseinl nda asl olmak isteyen insandan, varl nn anlamn bulmas her zaman vicdan vastasyla istenmi tir. Vicdan a rsn sessizlik iinde ve kaygda sallanan insandan neden istemi tir? a r neden tekinden de il de vicdandan gelmektedir? Vicdan tetikleyen tekinin yapt olumsuzluklar de il midir? Vicdan bu i leri olumsuzluk olarak nitelerken hangi kaynaktan beslenmektedir? Kabahatli olu , vicdann tetikleyicisi midir? Ancak teki, vicdansz, kaygsz ve en nemlisi lm unutan zamansz biriyse yani gndelik somut olan Dasein ve bundan rahatszlk duymuyorsa sylenenler do ru olacaktr. Fakat unutmamamz gereken, Zaman tekerle ini byle dndren ve Hermann Hessin Sidartasnda nehri dinlerken dinlemenin renilmesi gibi dngnn mahiyetini renmek yani onun ardnda gizlenen motor gc grmektir.
178

Emmanuel Levinas, a.g.e., s. 154.

50

Zamann Varlk iin ak bylece Hegelde grd mz bir ilerlemeyi an trr: lerleme, hedefinde kendini bilir.179 Zaman kendini, Varlkta bilir. Zamann ilerlemesi, Zamansaln imdiyi yorumlamas, bir olumsuzluk dolaymndan gei le mmkndr. Belirli Olumsuz Dolaymllk,olumsuzlanmaldr. Hedef olan Belirsiz Dolaymszlk, olumsuzlu un olumsuzlanmas olacaktr. Olumsuzlu un olumsuzlanmas temaylne en uygun numune olan Nietzschedir. Ciorann yanlsamalar hkmszle tirirken onlar daha iyi tahrik etmesi180 gibi Nietzschede a nda ya anan nihilist olumsuzlu un olumsuzlamas iin, olumsuzluklar sonuna kadar takip eder. Nietzschenin hayatnda zamann ilerlemesi, kendisi zerindeki geli meyi de yanna alarak insanlarla ve a yla ilgilenir. Olumsuzlamann kendisi bir durumken tekrar olumsuzlanr ve hep Aynnn Bengi Dn zere gelinir. Btn olumsuzluk ieren ayrmlar, bir hedefe ynelir ve onun dn hareketi iinde kendili inden silinir. Hayat, zaman iinde lme akar ve tm mcadele ya am ve lmle ilgilidir, lakin ya amdaki tm sava lar lmledir. Do ay a arak ailelerin oraya dnmesini engelleyen ve dolaysyla insan insana kul eden sava , yaln bir olumsuzluktur. Sava , bir d nce operasyonu olmayan Tanr yasasnn ldrmeme emrine bir kar geli tir. Bu i ; bar ta al tran, harpte at an ve insan (Erkek) yasas ile i leyen devlet organizasyonun i idir. Oysa insan yasasnn kendisinden ayrld Tanrnn kadn yz olarak aile, oca n koruyucusu olarak topra n altyla da ilgilidir ve bizzat grevi budur.181 Ancak insanlk, kadnn stn oldu u halde mutlu olamad gnlere182 gelmi tir. Ailenin de toplumda stn grld ama i levsel olmasna izin verilmedi i iin mutsuz oldu u modern a dr. Modern dnyada bir episteme altndaki herkes yzleri olmayan ama birey olduklar i irilen niteliksiz insanlara dn trlmeye al lmaktadr. Herkesin zelli i, yaknda ya llk ve lme zm bulaca na inanlan teknolojiyle Dasein olma hassasiyetlerinin ellerinden aln-

179 180

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 608. E. M. Cioran, rmenin Kitab, ev. Haldun Bayr, stanbul, Metis Yay., 2003, s. 166. 181 Emmanuel Levinas, lm ve Zaman, s. 101. 182 Sezai Karako, Hzrla Krk Saat, stanbul, Dirili Yay., 1989, s. 9.

51

masdr. Herkesin hayatnda lm, ad anlmayan ama her k e ba ndan birden kabilecek bir hayalettir. Ama lmek ve ldrmek, her ne kadar bir gc isteme olsa da, lmszlk ve tamamlanm lk arzusunu tatmin etmez. Bylece Zamann ilerlemesinde tesadfn de il ynelimselli in oldu unu ve Tinin ya da Daseinn bunu kendini yneliminde bilmek iin yapt n grrz. Dasein olma tercihi, onu bir kadere gnderir. Kendini bilmek, yazgnn bilinmezli inde Hilikle kurulan ili kiyle olur. Aslnda kendini bilmedi inin farkna varma, bir bilin a amasdr. Bilmedi ini bilme pozisyonu, bilmek istedi ine ynelimde bir basamaktr. Bu Kantn Neyi umabilirim? sorusudur ve bilmek istedi im iin arzumun tatmin olmasn istedi im konulardr: Zaman, fninin varl nda lmszlk iin bir sonsuzlukla kavu acak mdr? Kendinizi bilmek ya da bir Dasein analiti i yapmak adna btn ben de ilimlerle ilgi iinde sava m, artk yle bir noktaya gelir ki ya kendinizi ortadan kaldracaksnz ya da yzle ecek ve aidiyetinizi greceksinizdir. Bu krlma noktasnda intiharlar ya da aidiyetler ya anm tr. lme dnen yzler ya lmde yok olmu ya da lmn imkn olu uyla zamanda teye ilerleyerek, yani imdiyi yorumlayarak kendine ynelmi tir. Bylece ya Zaman lme gtrm ya da lm Zamana gtrm tr, diyebiliriz. Ku kusuz Heideggere gre lmde yoklu a gtren, Kkensel Zamana yani Zamansall a ait olu u grmeyen olgusal olan Daseinn kaba zaman ve zaman iindeli idir. Zamann bir varl olup olmad n, ayet varsa nasl ve niin, hangi anlamda oldu unu183 de erlendirememe sorunsaldr. Zamanla hesaplama davran nn, varolanlarn Zamanda oldu u anlatmna nsel olu u ya da bu tekabliyet aydnlatlmam tr. Burada Daseinn kendi nnde olarak, yani varolarak, kendini olabilmeye tasarlamad 184 gzlemlenmi olur. Dasein frlatlarak dnyaya terk edilmi li ini, d m l n, yani ora olu unun ve varolanlarn arasnda Kayg olarak ortaya serili inin sebeplerine vasl olamam tr. Daseinn tasa olarak duru u, Zamansallkta temel183 184

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 570. Martin Heidegger, a.g.e., s. 571.

52 lenir ve beklemede olan, sakl tutan imdikile tirme kipinde konu ur.185

nce u sonra olacak diye planlayan, nlem alan ve kardklarn imdiye havale eden tasa iinde olu , hep tetikte durur. Kayg, henz de ili imler ve onu sakl tutar. lme do ru olu unun kaygs, zamansaln imdikile tirme kipinde gizlenir. Kanlmaz ve tekinsizli iyle her lmde kendini gsteren lmlere ra men, Kayg unutmu u oynar. Hatrlayanlarn yolu ise ikiye ayrlr: lki intihar ile umuda ra men samaya ba kaldrma ve ikincisi varolma. Ba kaldrma Felsefesi adna sylem, Camusnn sama dedi ine verilen cevapla kendini bulacaktr. kinci alternatif olarak varolma veya varolu ise Heideggerin Dasein halinin bir niteli idir. Sama, Paul Foulquienin felsefe szl nde Akln ve sa duyunun kanunlarna zt olan186 olarak tanmlanm tr. Sama, herhalde Hegelin gerein yapsyla akln yapsn birbirine uygunla tran btncl sisteminin her eyi aklama iddiasna gre aslnda samalktr. Ama Hegelin de aklamada zorland iin, gnah konusu gibi, mant nn sonuna edimsellik ba l n koymas ve de i ken do al olan de i mez mantkla i lemekten vazgemesi de d ndrcdr.187 Kantn Mantkla ilgili tavr, bu alann bilginin ieri i zerine hibir ey retmedi i iin bilgiyi geni letmek adna onu bir ara olarak kullanamayaca mz uyars olmu tur ve burada yol gstericidir.188 Kald ki Kierkegaard, burada hem hareketsiz ve bulunmayla ilgili Mant a bir hareket katma hem de kt olan bir konuyu yani gnah ele ald iin Hegelin ne Mant a ne de Eti e uygun bir sz syledi ini ifade eder. Zira E er Etik ba ka hibir a knl a sahip de ilse, temel olarak Mantktr. E er Mantk, Eti in gereksinim duydu u kadar a knl a gereksinim duymak zorunda ise, o zaman Mantk de ildir.189 O halde hayat samaysa ona akln kanunlaryla yakla mak daha byk bir samalk olmayacak mdr?

185 186

Martin Heidegger, a.g.e., s. 571. Ali Osman Gndo an, Albert Camus ve Ba kaldrma Felsefesi, stanbul, Birey Yay., 1997, s. 55. 187 Sren Kierkegaard, Kayg Kavram, eviri nsz, ev. Vefa Ta delen, Ankara, Hece Yay., 2004, s. 17. 188 Immanuel Kant, Ar Usun Ele tirisi, ev. Aziz Yardml, stanbul, dea Yay., 1993, s. 70. 189 Sren Kierkegaard, a.g.e., s. 17.

53

Aslnda Samada bir de er at mas, yani trajik olma hali vardr. Trajik burada, yksek olumlu de er ta yclar denilen insann de erleriyle dnyann ona sundu u de erler arasnda hkm sren bir at madr.190 Ancak d sel bir konu mada Samay kabullenerek Sensiz naparm, Tanrm; sensiz naparm insanm191 deriz. Ya amda Tanrnn ve onun topyas zel insanlarn yksek olumlu de er ta yclar ve insann ktl icrasnda dnyaya dayatt de er yarglar ve g oyunlarn sava la yrrl e koymas ayn alanda, dnyada, beraber olma ya da mcadele halindedir. Camusnn trajik insan, Avrupada din adna sava lar olurken kyne giden ve oradaki gven ortamna btn bar severli iyle di erlerini davet edendir. Lakin davete babalarnn evine girer gibi giren eteciler uyar ve onu katlederler. Burada olumlu de erler de katledilmi tir ve trajik budur. Sama da buradan do ar. Samadan intihar ve belki yoktur denilen bir umutla kamadan zme ula ma Camusye gre ba kaldrmadr. Camusnn anlad manada kutsaln ve salt de erlerin tesinde bir de er arama olarak ba kaldrma, ne kendini ortadan kaldrmadan ne de dnyay ete sava laryla ortadan kaldrmadan samayla yan yana ve ona bakarak ya ama becerisidir. Bu lme ve samaya ba kaldryoruz varz diyen bir toplu meydan okumadr.192 Camusnn seilmi toplumunun aksine, Nietzscheye gre en yce deerler kendisini de ersizle tirdi inde yani Hristiyan Tanrs ld nde yeni de erlerin yaratcs olmak ve a na k olmak bermenschin grevidir. Nietzschenin Do ruluk kavram, varlklarn apakl ndan bak n do ruluuna do ru bir geli me gsterdi inden onun stninsan olan bermeschi hakikatin en iyi rne i saylr.193 Bylece gn ortasnda, glgenin en ksa oldu u anda insanlk Zerd tle en uzun hatasna, en yce de erlerin de ersizle tirilmesine, son vererek gne ba layacaktr.194 Kierkegaardn belirtti i zere bir ku ak iinde bir frtna kopmas yakla t m onun gibi bireyler kendi190 191

Ali Osman Gndo an, Albert Camus ve Ba kaldrma Felsefesi, s. 94. Nermi Uygur, Ya ama Felsefesi, s. 187. 192 Ali Osman Gndo an, Albert Camus ve Ba kaldrma Felsefesi, s. 111. 193 Martin Heidegger, Platonun Hakikat Doktrini, s. 111. 194 John Peacocke, Heidegger ve Onto-Teoloji Sorusu, Heidegger ve Teoloji, der. ve ev. Ahmet Demirhan, stanbul, nsan Yay., 2002, s. 153.

54 ni gsterecektir.195 Heideggerin Dasein ise herkes olmaktan syrlp asl olma varolu una yryerek varl n anlamn bulacaktr ama gndeli e tekrar nfuz etmesi onun toplumunu d lamad nn da gstergesidir. Yani burada gerek toplumsal olarak gerekse bireysel bir hal iinde kalarak nihai hedefe gidi sz konusudur. Ancak u var ki toplumun, herkesin yani kamunun doas gere i illetli, yetersiz bir gereklik oldu u kansna kkten almalyz ki varl n her annda onun aslnda gerekten toplumsal nitelikli eler ve davran larla, paralaycc ve anti sosyal eler arasnda bir sava oldu unu grebilelim.196 Bu sebepten toplum asla bir toplu ya am olmayp hatta diyebiliriz ki bir toplanmazlk neticesinde bireylerin birbirini srekli itmesidir. Grld gibi Camusnn ba kaldrs, sava a yani ldrmeye, insann koydu u de erlerle kar koymadr. lm, ldrme eklinde ise kabul edilmez. Bu sebeple insanl n bugnk durumundan sorumlu iki manevi illet vardr ki, bunlardan birisi teknoloji di eri ise ovenizmin megolaman hezeyandr.197 ldrmeyeceksin! sz burada yalnzca ba kalarnn cann yakma anlamnda de il kendini ba kalarndan, sevenlerinden hatta d manlarndan mahrum brakarak kendine zarar vermemelisin198 anlamn da ku atr. Ba kaldran insan da kendini nceleyerek kendi de erlerini ortaya koyarak bir varolma sreci sergiler. Ancak ba kaldran insan, olguyu, yarglamak iin de erlendirir. Yarglanan her olgu, kendini ortaya koyamayarak de i ime u ratlm tr. Yani yorumlamadan sonra anlamaya geilmi tir. Kaygy rtmeden hatrlamann ikinci alternatifi olarak Varolma ise, Heideggerin kendini nceleme dedi i varolu tur. Bir ba ka anlatmn Hermann Hesste bulur. Us, ilkin bir al kanl n iinde gndelik iinde szlr. Sonra irdelemeleri artka us yolun atalland n grr: Hayat, samadr ve ya anmaya de mez, yani her ey mubahtr ve ldrmek haktr ya da hayat anlamldr ve msaadesi lsnde ldrmeden ya anmaldr.

195 196

Sren Kierkegaard, Kayg Kavram, s. 16. Ortega Y Gasset, nsan ve Herkes, s. 257. 197 Hermann Hess, ldrmeyeceksin!, s. 198. 198 Hermann Hess, a.g.e., s. 19.

55 Soyut zgrlk efsanesinin filozofu199 olarak adlandrlan Camusnn Sisifos Syleninin miras brakt antsal problem hl gncelli ini srdrmektedir: Sadece tek bir ciddi felsefi sorun vardr, o da intihardr; di er problemlerse sadece oyundur.200 Felsefenin ilgilenmesi gereken en nemli soru, hayatn, ya anmaya de er olup olmad , yani Samada grlen tekrarn anlamll dr. ntihar hem lm d ndrtr hem de hayatn anlam probleminin ortaya serilmesine imkn verir. Bylece intihar ve lm anahtar kavram olur. ntiharda hayatn monotonlu u lmle yarlmak istenir. Kaygnn srarla stn rtt lm, neden intiharda yan ba mza getirilip cezay kendi ellerimizle veririz? nk intihar, kendini ve dnyay ba layamamaktr. Ama dnyann ya ama iradesi Schopenhauerun da belirtti i gibi devam edecek ve sizin intiharnz ideal bir ahlak olmayp manasz bir k olarak kalacaktr. Burada u problem ortaya kmaktadr: lm, hayatn anlamll iin olmazsa olmaz bir parametre midir? Aklnza lm getirmeden, yani stn rterek, unutarak veya zamanszla trarak hayat imdide ya amann ne sakncas vardr? Bylece Heideggerin aslsz varolma parametresine gelmi olmaktayz. Kararszca oradan oraya imdide srklenmeye razyz. Bunu bilinli bir tercih olarak ya ama iddias, yani lme kulak asmayan ve acdan kaan bir ya am duru u btn zek oyunlarna ra men lmle burun buruna kalyorsa burada oyunu kurallarna uymadan oynayan zihin aslnda kendine bir oyun oynam olur. Kayg burada maskelenmi yani zamanszla trlarak yorumlanmam ve lme do ru olu sanki de i tirilebilecekmi gibi zamanszlk evreni yaratlmak istenmi tir. Kayg aslnda rkek olanda de il, cesur olanda ve kendini tehlikeye atanda gsterir ve burada asl anlatlmak istenen lm kaygsdr.201 Kierkegaard Hegelin Gerek olan aklc, aklc olan da gerektir202 gr ne muhalefet etmi tir. Kierkegaard Kaygy, kaltsal gnah sorunu sonucunun tekil bireydeki varl olarak anlam ve bu mesele zerine ynelmeyi,
199 200

Ali Osman Gndo an, Albert Camus ve Ba kaldrma Felsefesi, s. 160. Ali Osman Gndo an, a.g.e., s. 58. 201 Hoimar von Ditfurth, Korku ve Kayg, ev. Nasuh Barn, Metis Yay., 1991, s. 15. 202 Hoimar von Ditfurth, a.g.e., s. 10.

56

tmyle basit gibi grnen eyler zerine bir psikolojik tart ma olarak grm tr.203 Hayat temelden ynlendiren Kayg, Kierkegaarda gre ki inin kendisini yabanc bir gizli el halinde ku atarak korkutan eyi Duyguda Kart Do allk (Sympathetic Antipathy)204 halinde onu gsz brakmasna ra men iddetle arzulamasdr. Kaygs sebebiyle sulu hale gelen suun Kaygdan kaynakland n sezdi i iin kendisinin masum oldu unu bilir. Ne var ki ki i kendisinden korkmasna mukabil yine de sevdi i bu duygusal halin iine gml oldu u iin suludur. Bylece Kierkegaard, bundan daha belirsiz ve paradoks bir eyin olamayaca n d nd Kaygy Gnahla sk ba lantsnda anlama denemesinde bulunur. Benim d ndan bir korku dalgasyla gelenin vicdanma brakt hep merak etti im varl mn neli ine ili kin mesaj aslnda severek benimsememe ra men ona cevap vermemeyi tercih etmem ve onu iime gmmem ksacas Kaygm yorumlamamam beni, benim iinlik olan Zamanda herkes gibi zamanszl tercih ederek bu sorumlulu u stme almad m iin, sulu yani Gnahkar klmaktadr. Kaygnn Zamanda bir zamansal tarafndan yorumlanmas sorumlulu u, Sahih bir imkn olarak varolu un gerekle tirilmesidir. Kayg, dnya iinde varolu un temel gvensizli ine katlanmak ve kitle iinde zlm l n yenerek lm gz ard etmemektir. Kendini ruhsal hallerle anlayan oldu unun ve ileti imlerle kendini ortaya seren bir varolan oldu unun yadsnmas bir dnyaszlk de il midir? Da olmadan ya da byle oldu unu kabul etmeden bir Sein olmak nasl mmkndr? Ontik evren bir vaka olarak kabul edilmeden onun zerine bir ontoloji bina edilemez. Da evreni, insann bir kaderidir, yani snrll dr. Kader kabul edilmeden de iim ve geli im olmaz. Modern insann de i im yaparken skalad en byk handikab bu olsa gerektir. Bu sebepten dolay hmanizm de insan haklar u ra lar da hedefinde kendini bilememektedir. Heidegger temel hakikat olan Varl n manasn anlamak istedi inde, onu insanla ba lamak iin Zamana mracaat etti. Zaman, bylece bu kkten
203 204

Sren Kierkegaard, Kayg Kavram, s. 22. Sren Kierkegaard, a.g.e., s. 22.

57

soruyu soran varolann zel hali olan kaygsna cevab; bir deneyim, bir duygu, yani bir anlay zerinden geerek verecekti. Bu deneyim bir son olarak alglansa da ki iye zel olu u, ba lantszl , kesinli i ama ne zaman gelece i belirsiz olu u ve kayg parametresini korkuya ta yan bir ku atlm lk arz ediyordu. Heideggerin bildi i zere bu deneyimi gemi klp anlatacak bir ki i yoktur. Zaten deneyimin gelecekten seslenmesi ve kendini oraya ait klmas, ba l ba na bir muammayd. Bu belki de kendi lmm beklemem ve onun imdi olmasn istemememle zaman zamanszla trmam sebebiyleydi. Gelece i gelecekte brakmak ve imdiyi gelece i beklemeksizin ya amak gerekti. lme do ru giden bir varl n sa duyulu bir ekilde lm gere iyle yzle mesi acyla ili kisine ba ldr. Scheler duyumlamann en basit bir refleksiyonla varolan her trl bilincin temelini ac ekmede bulur.205 Bu bilincin btn yksek basamaklarnn temellerini gittike artan bir acda fark etmesidir. Acnn varl nn kabul, onun bir vesileye ba l oldu u ve bir sonunun olaca yla zgrce yzle ememe gstermektedir ki lm sizin onu alglamanza ve davran nza gre ekil alacaktr, dolaysyla Kayg da byle olacaktr. Hintli Bilge Shantivedann belirtti i gibi: E er strab alt etmenin bir yolu varsa, o zaman kayglanmaya gerek yoktur; e er strab alt etmenin yolu yoksa o zaman kayglanmann faydas yoktur.206 Bu tr bir aklc yakla mn faydas oldu una inananlar vardr. Bir ba ka rne i Cioranda grlen uygulama da, korkuyu ve inat endi eyi alt etmek iin kendi cenaze trenini hayal etmenin en iyisi olaca dr.207 Papa IX. Innocentiusun sa lklyken lm de inde hayal bir resim izdirmi tir ve nemli bir karar vermek zorunlulu u ya ad her durumda da bu resme bakm tr. Ancak hl iinizde lme hazrlanamam tatminsizli i varsa, siz bir eyi yani lmszl istiyorsunuz ve onun eksikli ini hissediyorsunuzdur. Dinler bunu, elveri li bir varolu yani asl olma ve yeniden do u la yaplan her kt205 206

Max Scheler, nsann Kosmostaki Yeri, ev. Harun Tepe, Ankara, Ayra Yay., 1998, s. 42. Dalai Lama, efkatin Gc, s. 40. 207 Tomislav Suni, Cioran ve lm Kltr, Hili in Doruklarnda, Der. ve ev. Kenan Saralio lu, Sadk Erol Er, Ankara, Bilim ve Sanat Yay., 2006, s. 154.

58

l n kar l n bulaca bir adalet gnnn zamannn gelece ini haber vererek yapm lardr. Bylece onlar insann neyi umabilirim sorusunu gelenek formatnda cevaplam ve tatminsizli e bir cevap sunmu tur. Burada ilgin olan insanl n tutumunu srekli dine ba l olarak de i tirmesinin dinin en temel zgnl olmasdr.208 Bu insanlk bir herkestir deyip kitlenin dinle yetinebilece ini Kant gibi ifade edebilirsiniz. lm olgusuna yakla mda sergilenen davran n ve eylemin perspektif olarak farkll , ki iyi ya hsrana ya da herkes gibi kendinin de bir fni oldu u gere iyle yzle ip ya amla bar k olmasna vesile olmaktadr. Ancak bir d man ya da tehlike bize sabr gstermemiz ya da iimizden kahramanlar karmamz iin frsat sunacaktr. Yani lm herkes olarak kabul edenler ya da lmszlk iin kollar svayan tekil kahramanlar olacaktr.

2. 2. DASEININ KORKU, V CDAN VE LM BA I

lm kavram Heidegger iin bize zamann gelecek parametresi zerinden bir vakay gsterir. lm d nme, bizi meselenin zne gtren bir yola sokar. Bu aslnda Hegelin d nmeyi meselenin z olan varl a getirmesi metodudur ve belki de Heideggerin Hegelle tart mas, syle mesidir. Meselenin z Heideggere gre, Hegelin iddia etti i gibi d nmenin a kn Varl karara ba layabilir olup olmamas sorunsaldr. Heideggerin u ifadeleri bir zamanlar kyasya d nsel mcadele etti i Cassirerin kitabnda hakll kabul edilerek dipnotta yer alr Sadece gerekten yani asl olarak varolan, kendi varl iinde gelecekte olandr, yle ki varolan kendi lm iin varlkta paralanarak, kendini bilfiil kendi orasna [Dnyasna] yanstabilir. Yani gelecekteki ayn-aslilikte var olarak var olan, bir anda Kendi zaman iin var olabilir. Ayn zamanda gerek bitimlilik olan gerek zamansallk, kader gibi bir eyi, yani gerek tarihselli i mmkn klar.209 Bu bir Rus atasznde dile gelir: Gemi i okumak, gelece i grmek208

Alfred North Whitehead, A kna lmszlk, ev. A. Baki Gl, Ankara, Ark Yay., 1993, s. 89. 209 Ernst Cassirer, Sembolik Formlar Felsefesi III, Bilginin Fenomenolojisi, s. 261-262.

59

ten gtr. Gemi in okunmas, nasl olursa gelece i gsterir? O halde gemi olup bitmi de il, henz de ile gebedir. Cassirer, Heideggerin dncesinde bunun do rulu unu onaylar. Yukardaki atfta d ndrc olan di er unsur, gelecekte olmann kendi varl mz iinde gerekle mesidir. Byle bir kaderi iimizde ta mak, ynelimin kararl olu unu, yani Zaman Daseinn ontik btnnde, ora olarak, gerekle tirmektedir. Bu imkn sadece zaman gelince yalnz gidece im lm deneyimi sa lam tr. Varlk neden yalnz oldu um bir deneyim esnasnda anla lr olmaktadr? nsan, yalnzl nda korku tarafndan sarlr. Alacakaranlkta eli aya na dola arak bir k arayan210 ki iyi ku atan Korku, Kaygnn artk lm ya da lecekmi gibi varl nn raydan kp salland o anda insan susturur. nsan sustu unda ya tam dinleme halindedir ya da hitir. Ancak o anda bile zaman akmaktadr. Bu zaman o zel durumun zel ki isine ynelmi tir ve vicdan a rsn yapmaktadr. Vicdan bir bilineni sessizce hatrlatr. a rnn sessiz olu u, onu manasz yapmaz. ayet a r sesli yaplsayd, deneyimin asli art Korku, ona duyulan gnll sayg olarak teslimiyet gerekle mezdi. nk Korkunun ku atcl n sadece kelime bler. Bu anlan Dasein nitelikleri grld gibi kapall zen, onu ortaya seren hallerdir. Korku, vicdan ve lme gidi olarak ifade edilen d mdr. Ancak yine de Kantn belirtti i bir ey var ki, bu pratik akl kendisini bir anlama yetisi dnyasnda d nmekle snrlarn a m olmaz ama do rudan do ruya kendini kavramak, yani kendi kapall n zmek isterse i te o vakit a m olur.211 Elbette ki bu grn lerin d nda ya da onlarn arkasnda bir perspektifli bak tr. Heidegger bylece kendisine ve insan olu una dair bir kapall a mak deneyimine girmi tir. Bu, hayatn zaman iinde srekli bir hareket oldu u kavramn iyice anlamaktr.212 Ya am hamlesidir. Kendinizi, kendinizin iinden geerek a mak, o korku annda tecelli edene boyun e -

210

Ernesto Sabato, Kahramanlar ve Mezarlar, ev. Pnar Sava , stanbul, Ayrnt Yay., 1981, s. 316. 211 Immanuel Kant, Ahlak Metafizi inin Temellendirmesi, ev. oanna Kuuradi, Ankara, Trkiye Felsefe Kurumu, 1995, s. 77. 212 Muhammed kbal, slamda Dini D ncenin Yeniden Do u u, s. 192.

60 mektir.213 Bu Heideggerin deyimiyle Hilik denilenin bizi ku atmasdr. Her ne kadar Hegelin belirtti i gibi mutlak yoklukla varl n birbirleriyle ayn oldu u vurgusu olsa da Heideggere gre Hilikte Hile meli ve kendisini Varl a teslim etmelidir. Bu mutlak yoklu u reddeden Bat dnyas iin tam da bir jargondur. nk bu konuda kendiniz d nda konu acak kimseyi bulamazsnz. Burada gerekle en, bir Korku Deneyimi ya ayarak hile en Daseinn bir anlay a ula mas ve kendi asl varolu unu vicdanla hatrlamas, yani bir dn m ya amasdr. Ama bu mr boyu hep korku deneyimiyle onun kasrgasnda sallanacaksnz anlamna gelmez. Zaten insann buna takati yetmezdi ve korkudan lebilirdi. Ancak bu tip hatrlatma ve hatrlamalarn btn rahatl nzla oturdu unuz masa ba felsefesine nemli bir alm getirece i de ku ku gtrmezdir. Ya am, tarihi olan deneyimlerle bir yn bulabilmektedir. Burada ilgin olan bir noktada imdiye kadar mant n bir eyi yarglamada kulland de ilin sanki daha byk ve ku atc bir de ile ait olmasdr. Ku atc de il, Hiliktir. Hilik bu Korku Deneyimiyle bize, Sen akln ve hayalini ne kadar zorlasan da d nd nden ibaret de ilsin demektedir. Bu u manaya da gelmektedir: Hegel, Heideggere gre yanlyordu. Haddi zatnda yani As such anlamnda bir d nce214 bile Varl karara ba lama cretinde bulunamaz. Ancak unu inkr etmemek gerekir ki haddi zatnda bir d nce ancak Hilik sayesinde gerekle en Korku Deneyiminden sonra olanlar ya amna yn vermek adna organon olarak kullanlabilir. Ya anan tecrbe peki nasl ve ne zaman olmaktadr? Ksacas ben onu d ncemle a rabilir miyim ya da zcesi bana olan ben belirleyebilir miyim? Bu d ncemin bir oyunu olsayd elbette ki bu suallere evet denilebilirdi. Ancak benim katkm ona arzumun tatmin olmas bakmndan ynelmek d nda hibir ey olacaktr. Zaman o belirleyecektir. Elimde bunun bir cevab olsa umut d nda hibir ey kalmaz. Sanki bana olanlar, kutsal kitaplardaki kyamet sahnesi gibidir. nce her ey, bir hibir ey olmakta ve ardndan
213

mam Gazali, Filozoflarn Tutarszl , Tehaft El-Felasife, ev. Bekir Sadak, stanbul, Ahsen Yay., 2002, s. 14. 214 Martin Heidegger, Metafizi in Onto-Teo-Lojik n as, Heidegger ve Teoloji, s. 68.

61

hibir eyi atlamayan bir mahkemede bana ait oldu unu sand m her eyin aleyhime ya da lehime ahitlik ederek benden ayrl larn sadece izlemekteyimdir. Kalan ve konu ulan sadece eylemler olmaktadr. Byle bir deneyimden sonra hayata dn m nasl olacaktr? Bir gn kesinlikle tek ba na bir yere gidece imin, yani lece imin farkndaym. Aslnda bu gere imi bildi imi sanyordum ancak Zaman kullanma biimin bunun byle olmad n gsteriyor. Ben Zaman Heideggerin de belirtti i gibi bana ait bir asl olma frsat olarak kullanmad mn farkna varm olmaktaym. Artk imdilerimde bir beklemekte oldu um henz de ilimin kaygs var. Zaman ak tan dn e geti. Hayat; hazf, ziyade ve de i tirmek bakmndan, biraz daha gzelle tirme ve dzeltmenin yaplmasna ihtiya vardr.215 Hegel der ki: Derler ki, deneyim bu dnyada ahlakl birey iin i lerin ou kez ktye gitti ini, ama ahlaksz birey iin ise o u kez yolunda gitmekte oldu unu gstermektedir.216 Ancak Hegel ahlakta bir ara trll n olmad mantksal gerekesinden hareket ederek salt bir dev ve salt bir ahlak olduunu217 ve ona itaat edildi i surete ahlak ile mutluluk arasnda bir uyumsuzluk olmayaca n d nr. Hegel son gerekli i ya da Varlk-Yokluk bilgisini bylece ilk kez sradan insan usunun sa elle sol elin kullanmn al lm bir ayrmla kullanm218 olarak uydu u dinde bulurken daha sonra btnn sonucu olarak bilimde bulur. Ancak tm bilgiler nasl ki birbirine ba lanrsa, tm yok bilgiler de ayn ekilde birbirine ba lanr.219 Aslnda ahlak sahasnda her yerde en temel konumda duran ve bu sebeple en evrensel sorun, Halk etmek yani Yarat ana szc nde kristalle mekte ve o da bir mddet sonra man ve Kfr kelimeleriyle irtibatlandrlmaktadr.220 Konuyu Felsefeye terimlerle ta rsak, insan eylemlerinin yaratcs mdr ya da evrenin bir yaratc215

mam Gazali, D nmede Do ru Yntem, ev. Ahmet Kayack, stanbul, Ahsen Yay., 2002, s. 175. 216 Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Tinin Grngbilimi, ev. Aziz Yardml, stanbul, dea Yay., 1986, s. 379. 217 Georg Wilhelm Friedrich Hegel, a.g.e., s. 379. 218 Immanuel Kant, Pratik Usun Ele tirisi, ev. smet Zeki Eyubo lu, stanbul, Say Yay., 1994, s. 233. 219 Gaston Bachelard, Yok Felsefesi, ev. Alp Tmertekin, stanbul, YKY, 1995, s. 102. 220 Toshihiko Izutsu, slam D ncesinde man Kavram, ev. Selahaddin Ayaz, stanbul, Pnar Yay., 2005, s. 284.

62

s m vardr yoksa ncesiz midir? Akl bu sorular sordu u anda eylemde iman ya da inkr kulvarnda yrmektedir. man, bir korku tecrbesinin gstergesi olurken; inkr, eylemlerinin yaratcs olarak kendisini gren ve kimseye verilecek hesab olmayan modern insann duru udur. Ancak modern insann inkr iinde sallanmas yine de zaman kendi namna kulland n gstermez. Kamuda bir rutinlik, i koliklik vardr fakat kendiyle ba ba a kalmak isteyene gre bu, can sknts vermekten ba ka i e yaramamaktadr. lm intiharla ok d nrseniz psikiyatri servisleri olarak bilinen tmarhanelerde ya da hakszl a u rad nz d np iddet iinde ldrme drtsyle zarar verecek olursanz hapishanelerde mevcut epistemenin iste iyle normalle meye sevk edilirsiniz. Foucaultnun eserleri bu rtl gere in tabakalarn tek tek ap sergilemektedir. Ancak yine de Nietzschenin imdiye kadar ki filozoflara atfen geerli olmu kr inanlar olarak belirtti i konular mevcuttur: Zahirili e, de i meye, acya, lme, cismani olana, duyulara, yazgya ve tutsakl a, amasz olana kar filozoflar inkra gitmi lerdir.221 Ama her gn olann inkrna ra men ya da bilimsellik adna bu meselelerin temellendirilemeyece inden Edebiyata braklmas endi esine ra men, insanlk ya am alannda bu meseleler tarafndan ku atlm tr. te Heidegger, Nietzschenin bu uyarsna uygun olarak konularn semi tir. Nietzschenin gelece i grmesini gemi i iyi okumasna ba lamak gerekir. Gidi at kaos olsa bile ona gre belli bir ynde akar ve kendi kendini yok edece i noktaya gelir. Ancak yinede Nietzsche u soruyu sormadan edemez: Acaba ne denli Ahlakn kendini yok edi i onun kendi gcnn bir parasdr?222 Bu belki de rm olann d mesi ve ihtiya olduka yenile erek tamamlanmasdr. Gcn ald deniz onu btn gne lerin batt bir yere gtrrken yeni dnyalar alaca karanlkta olsa bile ke fedilecektir. nsann Tanr olmas, ona ke ifler yaptracaktr ama onu ksz brakabilir.

221

Friedrich Nietzsche, G stenci Btn De erlerin De i tirilmesi, ev. Sedat Umran, stanbul, Birey Yay., 2002, s. 213. 222 Friedrich Nietzsche, a.g.e., s. 212.

63

Tanr ile insan arasndaki bu sonsuz yap fark, hibir eyin olabilirli ini bertaraf edemeyece i skandaldr.223 Tanr, Kierkegaardn da vurgulad gibi merhametle ve alakgnllkle yaratt na e ilirken224 insan, tanrl a adaletin i lemedi i ve zulmn kol gezdi i bir ortamda gle gelmek istemektedir. Byle bir gc isteme, hem iyinin hem de ktnn tesinde yeni de erler elde edebilir ve ancak tek kanun olan glnn zayflayan eski gly yemesine sahne olur. Bu durumun hayvani boyutlara varmasn modern toplumlarda insan kanunu engellemeye al m tr. Byle bir d ardan mdahale, glnn kanunu benimsememesine ra men, ortak karlar adna devletler tarafndan topluma dikte edilmi tir. Ne var ki politika ve hitabet sanatyla kitlelerin oyunu alan ve kanunu kendi lehine yontan glerle birey ba a kamamaktadr. Thomas J.J. Altizer der ki: Tanrdan sz etmeksizin tekilikten/ Ba kalktan veya tekili in temelinden ve nihai temelinden sz edemeyiz. Tanrdan sz ederek biz, tekili in kesinli inden, kendisinden btnyle ba ka olacak bir tekinden sz ederiz.225 O halde insan, Tanrdan sz etmeksizin hep kendinden sz etmi ve teki zerine in a edilen ahlak sfrlam tr. Byle bir insan iin Levinasn belirtti i manada ne sorumluluk ne de zaman vardr. nk Ayn Olan ba tan a a daima tekine dnktr. Kavrama, anlama, gelece e atlma hep tekiyle deneyimden szlenlerdir. Bir ey varsa o da Levinasa gre Zamann tekiyle ili kinin ta kendisi oldu udur.226 Ancak modern toplum, tekiye aldatan ve gc kendi isteklerine kullanan oldu u iin gvenmemektedir. Gvenin olmad bir yerde dolaysyla sorumlulukta bulunmamaktadr. Sadece kanun tarafndan yakalannca denen ceza gibi sorumluluklar bulunmaktadr.

223

Sren Kierkegaard, lmcl Hastalk Umutsuzluk, ev. Mehmet Mukadder Yakupo lu, stanbul, Ayrnt Yay., 1996, s. 146. 224 Sren Kierkegaard, a.g.e., s. 146. 225 Thomas J.J. Altizer, The Self-Embodiment of Gad (New York: Harper and Row, 1977), s. 31, zikreden David E. Klemm, Teolojik Tart mann Retori i, Retorik, Hermeneutik ve Sosyal Bilimler: nsan Bilimlerinde Retori e Dn , Der. ve ev. Hsamettin Arslan, Paradigma Yay., 2002, s. 363. 226 Emmanuel Levinas, lm ve Zaman, s. 146.

64

Ancak btn bu problemleri yorumlayaca d nlen modern toplumun entelektellerinde son zamanlardaki Hermeneuti e Dn , Heideggerle gelen ilk beklentilerinin aksine paradigmatik bir btnle me/birlik gerekle tirememi tir.227 Bu durumu, ilk Hermeneutik al malarn din metinlerin yap skme u ratld metinler olarak tekiyi anlama zerinden kendine dn al malar grlmesinin artk bir arptlmaya u ramasna ba lamak yerinde olur. Gnmz bunalmn ifade etmede kullanlan insandan insana, yani bir aynlkta farkllk meydana getiren postmodern ortam oldu una ba lamakta mmkndr. Artk Hakikat yoktur ve dolaysyla paradigmatik btnle menin yerini ilkesizli in ilke oldu u ve eylemin yapcsnn kaosta anla lamad bir gizli znenin elinden kma tehlikeyle insanlk mcadele halindedir. lm kapy alncaya kadar insanlk oyalanma halindedir. Ama bir yerlerden gelen zayflatlm bir lk, Heidegger ona vicdan diyordu, bize lece imizi ve Zamann bize dnemeden ve bizi savurarak yol ald n vurgulamaktadr. imizdeki suni grltleri susturabilirsek her zaman orada olan ve bizi asl olmaya davet eden o sessiz sesi i itebiliriz. Bizler yazgy hep znt verecek kadar kt ya da iyi yazlm diye d np onun trevsel anlamlarna taklrz. Ama onun znde bir hazrlama, dzenleme, gnderme yatar. Yazg, her bir eyi ait oldu u yere getirme ve sonu olarak donatma ve kabul etme demektir.228 Tpk yurt edindi iniz bir evi derleyip toplayp ya anr klmak gibidir. Heidegger, Yazgyla Varl n bizi selamlamasn ve kendisini aydnlatmasn ve a karmasn ifade etmek istedi ini vurgular.229 Ksaca Yazg (Geschick), Varl n grlebilece i geici oyun alann donatr. Tarihin z, Varl n Yazgsnn geri ekilmede bize kendisini arz eder bir ekilde olan bir eyin z temelinde belirler.230 Bu arz etme ve geri ekilme, aslnda birlikte birbirine ait olan bir sretir ve tarihi varlk asndan varlk ve z olarak dnlen tarihin znn sorular arasnda bir soru olmaya devam etmi tir. Vicdann Yazgya a rmas temeli, bir ratio temelinde durmaz; ona kaynaklk
227

Fred Dalmayr, Hermeneutik Dkonstrksiyon: Gadamer-Derida Diyalo u, Hermeneutik ve Hmaniter Disiplinler, Der. ve ev. Hsamettin Arslan, Paradigma Yay., 2002, s. 343. 228 Martin Heidegger, Metafizi in Onto-Teo-Lojik n as, Heidegger ve Teoloji, s. 69. 229 Martin Heidegger, a.g.m., s. 70. 230 Martin Heidegger, a.g.m., s. 70.

65

eden bir ba langta durur. Yazg, bir gelecektir ama hep burada ve imdi olann lme do ru yol al nda ya anan imkn alandr. Grld gibi Heidegger, Nietzschenin ilgilenmesini buyurdu u konularla ilgilenmi tir. Yazg, lm, zaman, korku, kayg bunlarn en belirgin olanlardr. Heidegger iin vicdan, korku ve lme do ru gidi ve lm, Daseinin analiti inde onun kapall nn zlerek ortaya serildi i zellikleridir. Heidegger, bu konularla ilgisini Varl n manas dedi i temel problem adna yapar. Bylece Hegelle d nsel bir tart maya giri mi olur. Hegelin gr lerini seyreltmede onun kar tlarndan birisi olarak Kierkegaardla konuya Kayg ve Korku temelinde girmek gerekmi tir. Bu konular mantkla kontrol altna almak mmkn olmad ndan konuyu bir deneyime ba lamak zarureti hsl olmu tur. Deneyimin ortaya konulmasyla felsefe deneysel bir hviyete brnm olmaktadr. Bylece Heideggeri anlamann Ontolojik Hermeneutik ile irdelenebilece i noktasna geliriz. Ancak onun ortamsal kaderinde ya ad skntlar hl Heideggerin gznden ele alnm problemlerin shhatini zedelemekte ve deneyselli ine glge d rmektedir. Sanki sylenen ile ya anan uyumsuzlu u inandrcl etkilemektedir.

NC BLM 3.1- LM VE ZAMAN L K S N ANLAMANIN NEM

Buraya kadar i lenenler Heideggerin lm ve Zaman-sallk problemati ine getirdi i d nsel yakla m kendi eserleri ve tezi yazan ki inin kaynaklar lsnde anlamaya giri ti. Bu a amadan sonra bir anlamann nda yorumlama yaplacaktr. lm, Daseinn en z olana dr.231 zn tesinde bir En zarf ile nitelenmesi phesiz bir karga a yapabilir. Bu ifade bireyselli inde ili kisizli i yanstan en u deneyim olan ve kimsenin hakknda bir bilgi getirmeye g yetiremedi i lme kelime ile Heideggerin yakla ma denemesidir. Heidegger daha da ileri giderek Daseinn kendini byle bir olabilirlik zerine tasarlamasna geecektir. Bu sebeple En z ( Eigenste Mglichkeit des Daseins ), ili kisiz ve arkada braklmaz olanak olan lm; insan bireyselle tirir.232 Olgusall n bir asllk iinde ierden a ld en belirleyici durum lme do ru iken ona bak tarzmzda gerekle ir. Asll iinde bir lme do ru varl n varlkbilimsel olana Nesnel olarak nasl betimlenecektir?233 Kendini kendi sonuna asll iinde ta mak iin hibir vakit byle bir davran ortaya koymay ba kalarndan gizli kalarak tam bireyselli inde ba aramam birisine gre bu buyruk uydurmalarn kurgusunun tesinde bir d lemsel te ebbstr. Heidegger buna Olabilmenin varolu sal olana nn tasar demektedir.234 Dasein a a serilmi li ini, ruhsal durum e li inde yol alan bir anlamadan edinir. Asl lme do ru varlk bu en z ve ili kisiz olana ndan kaamaz onu maskeleyemez ve onu insanlk bir sa duyu geli tirsin diye yeniden ak-

231 232

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 376. Martin Heidegger, a.g.e., s.357,378. 233 Martin Heidegger, a.g.e., s.372. 234 Martin Heidegger, a.g.e., s.372.

67 layamaz.235 O halde lmden kamadan ve rtmeden anla lmas olarak onu olu turan kplar ortaya konabilir mi? Olgusallk iinde eri ilebilir, elde edilebilir imknlarn zdd bir durum lmle nmze getirilir. lmle bir olana a do ru daha do rusu olanakl bir eye do ru varlk; o eyin edimselle mesi ise, ancak tasa olarak o ey iin d arda varl n imleyebilir. lmeden lme do ru bir imknn d nda varlk olmak ve ba na gelebilecekler adna tasalanmak, onun imknn elde edilebilir klma yoluyla yok etme ynelimini barndrr. Bu ise, ona btnl nde ynelen insan iin bir uzakla madr. Ancak Heidegger iin nemli olan olanakl olan lme do ru yalnzca tasal d arda varl n, tasal olu una ra men tasas d nda nasl davranaca nn yine lme bakarak okunmasdr. O zaman da tasal d arda varlk karakteri kkten bir dn me maruz kalmaldr. Zira lme do ru varlk nitelemesi Daseinn bir imkndr. Onun nasl elimizin altna alnp edimselle ebile i zerine hesaplamalar, onun olana n olana olarak kullanmn zayflatr. Onu varl n olana olarak byle anlayarak geli iminde a a sermek gerekmektedir. Anlayarak yaknla mada, olanakl olann olana yalnzca daha byk olur.
236

Olanakl olarak lme do ru varl a en yakn yaknlk, edimsel bir

eyden olanakl oldu u lde uzaktr.237 lme do ru olu ne denli byle bir yaknla ma ile akta grnr braklrsa, o nispette anlama imknnn iine Genel olarak varolu un olanakszl nn olana olarak238 safa erime iinde girer. mknn varlk yokluk iinde basamak olu u, zaman kamusallktan syran ve onu kendine ait klan Daseinn i idir. Artk bu a amada Daseinn kendisinin yazgs da i indeki kararl admlarna ba ldr. Bylece lm, her eye do ru her trl davranmann, her varolmann olanakszl nn imkndr ama varolu un lsz olanakszl nn olana n gsterir ki nceleme olarak her eyden nce bu olana olanak olarak Dasein iin zgrle tirir.239

235 236

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s.373. Martin Heidegger, a.g.e., s. 375. 237 Martin Heidegger, a.g.e., s. 375. 238 Martin Heidegger, a.g.e., s. 375. 239 Martin Heidegger, a.g.e., s. 375.

68 Bylece lme do ru varlk olarak olana a do ru varlk, bir nceleme performans ortaya koyarak varolu un lsz olanakszl nn olana n yani olabilmesini zgrle tirir. te kendini bu en son imkn perspektifinde sererek varl nda anlamak Asl varolu un olana olarak varolmaktr.240 nceleyici a a sermenin bu olana a ait olmas gereken nitelikleri ise en z, ili kisiz, arkada braklamaz, pekin ama byle olarak belirsiz olarak grlmelidir. Ancak byle bir tasarlamada ortaya gelen kendini anlama Olabilmedir. En z imknda, ayrt edici olarak insandan kopma mndemitir. Bu aslnda gndelik olgusal yitmi likte fark edilir. En z imkn yle bir ili kisizliktir ki olabilmesini yalnzca Daseinn kendisinin stlenmesi gereken bir halde brakr. ncelemede anla lan bu ili kisizlik Dasein kendine dek bireyselle tirir241 onu bir ahsiyet klar. Bu ahsiyetle ancak orasnn kendini gstermesi mmkn olabilmektedir. Bylece kaygnn emsiyesi altnda ba kalar ile durma, en z imknn ncelenerek nemsendi i bir yerde ikincil kalacaktr. Varl n Daseinn kendisi iin kendili inden olanakl klnmas olarak asl olu temeldir. Kendi kendisinden bu son imkn iin vazgeen olana a yakla ma, arkada braklamaz. Bir ahsiyetin kendi lm iin nceleme yoluyla zgrle mesi, artk rastlant sonucu nne gelen ve kendisini dayatan imknlarda yitmi likten onu zgrle tirir. Bu olgusal olanaklarn yok edildi i de il aslna irca edildi i bir anlama ve seim yapma zgrl dr. Varolu sal katla mann eri ilebilirli i, kendini en son imknn ortaya kmas iin kendinden vazgeerek ncelemek tarafndan bir bozmaya tabi tutulur. Bunun en gzel rne i; ncelemede kendisini, kendi kendisinin ve anla lan olabilmenin gerisine d meye kar uyank tutan, ayn zamanda utkular iin fazla ya l olmaya kar direnen Nietzschedir. Bu ili kisiz bireyselle me, Dasein tekilerin onu arkada brakan ve zorlamayla kendi en z imknndan mahrum eden yanl anlay ndan uzakla trr. lme do ru olu un farkndal nda ili kisiz bireyselle en ve sonra bu performansn gncel ya amnda di erlerinin iinde icra eden Dasein, olabilme imknlarn varolu uyla ya ar.
240 241

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 376. Martin Heidegger, a.g.e., s. 377.

69 Birlikte varlk olarak ba kalarnn olabilmesinin anla lr klnmas, btn olabilme imknlarnn da grlmesi demektir. Varolan eyle yalnzca ona ihlasla ynelerek onunla kendinde oldu u gibi kar la lmasna izin vermek onu a a serilmi li inde en saf haliyle gzlemektir.242 Bu mesafeye, ki inin kendisini zorlamayla veya ba kalaryla birlikteli inde sokmas anlamay mmkn klmaz. Her eyden nce i lerin durumunda yitirilmi bir ilgisizlikte gelen pekin veri lzumludur. Her pekinlikten ve dnyadaki varlktan daha kkensel olu ; Dasein tam asll iinde ister, zira o ona yle grnm t. Bir yalan ya da nankr duru la ona yakla ma a a serilmeyi temelden engelleyecektir. Bu sebeple ya antlarn, Benin ve bilincin dolaysz bir verilmi li inin kant; zorunlu olarak ncelemede kapsanan pekinli in gerisinde kalmaldr.243 nk temelde orada iye olunmak istenen benim kendim olan ve olabilme olarak aslnda ancak nceleme yoluyla olabilece im Daseinn varl , bu kalplara gre gerekle emeyecekler kategorisinde grlr. yle bir olabilmedir ki her zaman olanakldr lakin ne zaman diye sorsanz belirsizdir. Kyamet kopacaktr ama ne zaman derseniz orada bir suskunluk yerini alacaktr. Zamannn izah zerine speklasyonlar i in bir hayat boyu ekillendirici olmasnn nne geer ve o belli zamanda olu uyla geici olurdu. O halde her eyi bir saate gre yapp syrlan olgusal insan iin bu son derece kayg verici olur. O, varolu un mutlak imknszl nn onda imkn dhilinde oldu u bir zamana gredir. Ne zamann cevabnn insann tasarlayc ve hesap zihninden uzak tutulmas ama bir gn mutlaka bir pekinlikle onu ku atacak olmas, bir ihtar ve sahibinin ki i olmad bir katiyettir. Belirsiz olarak lme pekin gidi te nceleme, orasnn kendisinden kaynaklanan bir srekli gzda na Dasein endi e iinde am olur. Bylece ruhsal durum e li inde tm anlama gerekle ir. Daseina endi e ile retilen, varolu unun olanakl olanakszl nn hili i nnde frlatlm olmasdr.244 yle belirlenmi Daseinn varolu u hakkndaki endi esi, korkaka korkuya saptlrlp e242 243

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 378. Martin Heidegger, a.g.e., s. 379. 244 Martin Heidegger, a.g.e., s. 380.

70 dimle tirilince, olabilme temelinden kendini anlama imkn bertaraf edilmi olur. Varolu sal tasarmla asl lme do ru varl n nitelenmesi yle zle tirilebilir: nceleme ile insann kendinde yitmi li i Daseina gsterilir. Bu farkndalk Dasein birincil olarak; kendi tasal yanlsamalarndan zlm , tutkulu bir kendi olmay tesis etmi , anlama ve seme iinde olgusal bir davran ruhsal durumunda ortaya koymu , kendi kendisinden pe in ve endi eli lme do ru zgrlk iinde kendi olma olana nn nne getirir.245 lmn beni varolu sal yalnzl mda bir gelecekte yakalayacak olmas benim imdimi etkiler. imdim gemi znts ve gelecek kaygs ile zaman alglamak isterken; ona lm skandaln vicdanla hatrlatmak, gndelik zamann iinden kp onun tesine ileriye dnk geriye admdr. Zaman artk unutmann iinde hesap vermeden ileriye gitmemekte ve kamusall ndan syrlarak merkezinde benim oldu um bir dngsellik iinde varl n aracs konumuna gelmektedir. lmeyen kimse yoktur. O halde lm; gemi in, imdinin ve gelece in hepsini iine alan bir kaygdr. Hep bu n bekleriz. Ama bir taraftan ya am btn grltsyle devam eder. Geici olu umuzun bir katiyetle noktalanmas olgusunun farkndal zaman kullanma biimimizi etkiler. Her eyi zamanlandrarak ili kilerini dzenleyen insan iin lm skandal ile yzle memek adna zaman kamusalla trlarak dzle tirilir ya da st rtlr. Zamann byle olmad halde insan tarafndan arptlarak alglanmas, onun geriye bir admla kkenini grmemizi ve aslnda bir insan olarak kendimizi de erlendirmemizi engeller. te Heidegger olan durumun iinde olmayan bu gerek imkn bizlere sunmu tur. Zaten bir filozoftan beklenen de grntnn okunmasyla onun ruhu diyebilece imiz kkene inmek ve orada da kalmayp onu gelece e ta yabilmektir. al malar geride bir arkeolojik anlama yaparken bile ileriye dnktr. Bu imknlar grmek iin de kaderiniz olan ortamnzn gelene ini yorumlama faaliyeti gereklidir.

245

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 380.

71 lm ya amn iinde bekleyen bir dnyal olarak, ruhsall mzda bir endi eyle tamamlanamam lk, bir aslsz varolu hzn iimizden ykselir. Bu sessiz ama hep orada olan vicdann sesidir. Ne yaplrsa bu ses susturulacaktr? Duymazlktan gelinirse acaba ses kendi kendine susacak m ya da onu grltye bo arsanz iinizde oldu unu haykracak iddet bulamasa daha iyi olmaz m? Gndelik, herkes anlamnda bir insan iin ilki arzular pe inde kaygszca dolanmay; ikincisi ise baz bilinli manevralarla, rne in gndelik dinsel formatn birtakm ekil ynyle ilgilenirmi gibi grnp kendini ierden aldatmay gndemimize getirir. Ancak bo luk her iki halde de devam etti inden, Kaygya vicdan seslenecektir. Vicdann grd nde kaymad ve hedefinde kendini bildi i iin a mad bu zamansallk annda, aslnda Dasein dikkat etmeyi yani d nmeyi gerekle tirirken kendisine ait bir nitelii fark eder. Grlmeyeni gz ard etti i halde grlmeyen Dasein tarafndan grlr gibi olmaya ba lanm tr yahut saklanan Daseinn grld nn bilinci a ikrdr. Grlmeyeni ben grmeme srarnda iken bir problem yoktu ama imdi ben akta durmaktaym. Bu sese kar lk verildike gnlk hayatn iimizi doldurdu u ve al kanlkla her gn kkle tirdi imiz suni seslerin sis perdesi aralanr. Genellikle Daseinn kabullenmedi inden tr zaman d ilan etti i ve kaygsn kaarken artrd bu de erli anlar, bertaraf edilmek istenmi ti. ok k eli bu me galeli hayatta byle bir dngselli in sk trc merkezine ki i kendini koymak istememi ve ardna bakmadan hep ileriye gitmi ti. Kaygya vicdan ne syler? Aslnda ona bildi i bir eyi, yani lece ini ve bir asllk iinde varolursa Varl na ve Zamana kendi adna kavu aca n vurgular. O zaman lm, bir kayg ve korku nesnesi olmayacaktr. Bu lm alt edemeyecektir ama lm bir son nokta olarak da brakmayacaktr. nk Zaman kendine dndren Dasein asl olmak adna yapt i lerle gelecek iin bir numune olacaktr. Bylece ki i de il yapt i leri sonsuza ait olacaktr. yi evlat m yeti tirdi, insanlarn faydasna bir icat m yapt ya da yle bir sanat eseri brakt ki insanlk onu kaynak bildi. Bu anlamann getirdi i seimler, grn te bitmi bir edim gibi grnebilir ancak aslyette lme do ru

72 Zaman kendine ait ncelemenin imknlardr. Yaplan i in ki inin tasal dnyasndan ayrlp bireyselle erek btn olabilme adna karlarnn stnde tm varolu uyla bir ba lant kurmas nemlidir. Fakat bu i lerin daha tesinde de kar lk grecekleri bir gn dinler tarafndan vaat edilmi tir. nk ortada asl olma iin yaplan i leri alt eden byk ktlkler olmu tur. Ktl n sava la getirdi i gten bir gn hesap soracak bir bulu ma gn yok mudur? Bu varolu sal soru, filozoflar tarafndan askda braklm tr. Byle bir zamann beklendi i gere i, grmezlikten gelinmi tir. Oysa son fiile zel bir yer veren iman kuramdr.246 Byle bir konuda endi eye cevap verilmesi ve vicdana seslenilmesi dikkate alnmas gereken bir durumdur. Sorunun akl a an boyutlarnn Samada braklmad ve endi enin yerinde oldu unun kabul, yolu kutsaln nne getirmi tir. Sorun kutsaln elinde nasl ekillenecektir? Kutsaln anlama biimine gre sorun, ncelikle btnyle farkl olan yani insana yabanc bir durumdadr ve insan ku atm tr. O halde endi e veren tekiyle ili ki nasl kurulacaktr? Kutsaln tezahr, tam olarak ba ka bir ey olan nmene ait bir Ganz Andere nesneye sayg gstererek onu a a kartmaktr.247 Kutsaln tezahr, dnyay ontolojik olarak kurmaktadr.
248

Arad mz ey gene oradadr: Dindar

insann varolmay, gere e katlmay, g bakmndan doygun hale gelmeyi derin bir ekilde arzu etmesi do aldr.249 a da dind insann ise btnsel deneyini zellikle kutsallktan arndrarak karakterize etti ini fark etmek yeterlidir.250 Burada kutsal ve dind tarih boyunca stlenilmi iki varolu sal durumu meydana getirir.251 Hind ve Yunan Ebedi Geri Dn felsefelerinde oldu u gibi a da felsefeler de kutsallktan arndrlm zaman kanlmaz ekilde lme gtren geici ve olay dourucu bir sre olarak ortaya karak; yaratl n yeniden gncelle tirildi i, fa-

246 247

Toshihiko Izutsu, slam D ncesinde man Kavram, s.242. Mircea Eliade, Kutsal ve Dind , s. X. 248 Mircea Eliade, a.g.e., s. 2. 249 Mircea Eliade, a.g.e., s. XI. 250 Mircea Eliade, a.g.e., s. XI. 251 Mircea Eliade, a.g.e., s. XII.

73 slalaryla trde li e hayr diyen, dnyann ve hakikatin kayna nda duran insann kendi varolu una ba l kutsal zaman algsna kar konumlanmaktadr. Modern insan, dindar insann in a iin verdi i kanl kurbanla ruh aktarm simgesel ayininin bedel deyerek ve sorumluluk alarak hakikinin iinde ya ama arzusunu anlamndan arndrarak zaman kamusallkta ya amaktadr. brahimin o lunu kurban verecekken; btn tutkularn irkinden Tanrya ihlasla yneli inin korku ve titremesindeki saygnn da artk ortalama bir dindar tarafndan anla lr olmad ortadr. Pekin olan udur ki ilgin olmak ya da ilgin bir ya am srmek bir teknik yetenek i i de il, kanlmaz bir ayrcalktr.252 Ancak u nemlidir ki ki iyi kahraman klan, ba na gelen iinde ne yapt dr. Yaplan i , kanlmaz ayrcalkl klandr. brahimin byle bir durumda kendini ortaya koyu tarzndaki samimiyet bir ili ki do uracaksa oda yle olmalyd ya da brahim yle oldu unu zaten bildi inden nne imknlar ald. Bu btnle me ili kisi, dind insann mant n zorlad ndan yok kategorisinde sfrlanm tr. Beklenti yoktur nk zaman trde tir. Oysa Kkensel Zaman kendi iin kendini koymakla, kendi d nda varlk alann gsterir. Bu Hegelin olumsuzlamann olumsuzlamas yoluyla kendini kendi iin ortaya koyan ile de bir uyumluluktur. Hegelin Zaman olarak grd uzay, do ann birbiri d nda varl nn dolayllk kapsamayan ilgisizli idir.253 Ayrt edilerek olumsuzlanan yine de uzayn iindedir. Byle kendi iinde ortaya konulan olumsuzluk zamandr.254 Varken yok, yokken varolan imknlar aras gei , sezilen olu olan Zamanla olmaktadr. Ancak Hegelde Zaman ile Tin arasnda imdi zerinden bir gei klar. Tin her eyden nce Zamanla kar tlk iken, ncelikle olumsuzlamann olumsuzlamas olarak yazgs ve zorunlulu u Zamana d melidir. Tin ilerlemesini kendi iinde bir d la ma ilkesi ta yarak kavramla Zaman yok etmi oldu u lde Zamanda varl n gtrecektir.255 Bylece zbilinlili in varslla mas sayesinde Tinde Kendindenin Dolayszl n harekete geirmi olacaktr.
252 253

Sren Kierkegaard, Korku ve Titreme, s. 73. Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s. 602. 254 Martin Heidegger, a.g.e., s. 602. 255 Martin Heidegger, a.g.e., s. 608.

74 Ancak Heideggere gre Hegel Tinin olumsuzlamann olumsuzlamas olarak zsel yaplan nn Kkensel Zamansallk temeli zerinde olmann d nda genel olarak olanakl olup olmad problemini btnyle ortada brakm tr.256 Genel olarak olanakl varolu un kendisinin d nmede kalmayan somutla masna gre Tin ilkin zamana d mez ama zamansall n kkensel zamansalla trmas olarak varolur.257 nk olgusal varolu , Kkensel Zamandan d erken Zamana d me sz konusudur. Varolu u temelde imknl klan Zamansall n a a serilmesi bu somutla ma ile mmkndr. lmn tesinde konulara lme do ru gidi ve Eylem ile Zaman ili kisi bize yol gsterici ve Varl n Ufku olmu tur. lmn tesine gei , ancak Kkensel Zamanla mmkndr. Denilebilir ki Zamann gndelik kronometrik grnts mevcuttur, bir de Zamann da Varl a ait bir grnt oldu unu vurgulayan kkensel alglanmas mmkndr. Kkensel Zaman telakkisi felsefenin hayal etti i konularn cereyan etti i zemindir. Zamann n oldu u ama insann ne ya ad ne de ld bu askdaki durumda yzle me ve hesap verme olmas, Varl n kendini karara ba lad ndr.

3.2. D NCEN N VARLI I KARARA BA LAMA DD ASI

Felsefe tarihinde Hangi d nce Varl karara ba lamak istemi ve hangisi buna niin kar km tr? bu bir merak konusudur. Aslnda bu meselenin zdr. Bu, Hegel, Heidegger gibi filozoflarn temel sorunsal olmu tur. Hegelin temel sav, kar mzda duran, haddi zatnda bir d nmenin en yce zgrl ne dek geli tirilmi olan mutlak idea olarak varl karara ba lamakt. nk ancak byle bir d nme, meselenin zn yola getirecekti. Mutlak dea olarak Varlk, Hegelin gznde zail olmaz bir hayattr ve o tamamen kendini bilen bir hakikattir. Heidegger her ne kadar Hegelin yntemini ele tirse de d nmenin meselesinin Varlk oldu u konusunda onunla hemfikirdir. Heidegger, i inin ba nda duran bir d nmenin, ayet bu i Varlk ise, Varl n karara ba lanmasna giri mesini gerekli grd n ifade et256 257

Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, s.609. Martin Heidegger, a.g.e., s. 610.

75 mektedir. Ancak Heidegger Hegelle syleyi inin niteli i konusunda uyu madklarn vurgular. Heideggere gre d nce tarihiyle syleyi inin niteli i, Hegelde oldu u gibi Aufhebung (muhafaza ederek a ma) de ildir; ancak geriye admdr. Geriye adm, imdiye kadar atlanm olan alana i aret eder ki bu alandan hakikatin z, d ncenin btn de erinin ilki olur.258 Geriye admda d ncenin hareket tarz mevcuttur ve bu uzun bir yoldur. Hegelde grlen di er bir zellik; yeni a n dininin zelli ini, Tanrnn lmesiyle ba lamasdr. Dinin yan ba mzda olmas, bizim iin ne anlam ifade etmekteydi? Aslnda d nmeye d nmesi iin verilen, derinlere saklanm bir art anlam de il, yan ba mzda duran bir ey olup zaten srekli etrafndan gelip getiklerimizdir.259 Nietzschenin en Biliminin kak adamnn fke duydu u aramadklarndan dolay inanma olasl ndan el ekmi ve artk d nemeyenler iin, d nmenin meselenin zne ini inin bir manas yoktur. Bu d nme aslnda dikkat etmeyi renmedir. Ama ncelikle her gn nmzden gelip geen saysz eyden hangisi bizim iin nemlidir? Ortada felsefe tarihiyle gelen bir varl n tarihi durmakta ve bu varl varl n unutulmasyla ba latmaktadr. D nlmemi olan ya da unutulmu olan, d nlm olandaki yetersizliklerin te his edilmesinden derinli ini kazanr. Burada henz d nlmemi olann lt, geleneksel d ncenin hl muhafaza edildi i temel gemi inden zgrle mesini ister. nk temel gemi , gelenekten nce gelip asli olarak ak bir biimde d nlmemi olandr. Temel gemi d nlmemi oldu undan, d nlm olan gelenekten zgrle meyle yeni kaplar aabilir. Geriye adm, i te haddi zatnda d nlmemi olan farkllktan, bize d nce veren eye geer. Farkll a ait olan unutu , Varl genelleme ve yarglama iinde konuan gelenekten kaynaklanmaktadr. Ancak varolma yklemi imdilerde teknolojinin kontrolne girmi tir. Btn i levselle tirmeler, sistematik geli tirmeler, otomatikle tirmeler, brokratikle tirmeler, ayarlanm ileti imlerde teknoloji

258 259

Martin Heidegger, Metafizi in Onto-Teo-Lojik n as, Heidegger ve Teoloji, s. 53. Martin Heidegger, Nietzschenin Tanr ld Sz ve Dnya Resimler a , s. 60.

76 ben varm demektedir. Bylece Heidegger, btn varlklara tahakkm eden ve onlar eklemleyip temsilleyen olarak teknolojiyi anlamaktadr.260 Her eye mhrn basan teknoloji, Varlk konusunu bir jargon noktasna indirgemi hatta grmezlikten gelinmesini, hileme noktasna vardrm tr. Bylece Varlk, afak ve insanla ba olmayan bir belirsiz genellik olarak kalm tr. Varl n d nceyle karara ba lanmas ise sama bir grnm alm tr. nk teknoloji tarafndan Kayg silinirken yerine modern insann tatminsiz can sknts miras olmu tur. Modern ya am deneyimi, Varl n kendisini rtt nden, onun d nceyle karara ba lanmasn da manasz bulmaktadr. O halde Hegelin ya da Heideggerin d nceyle Varl a karara ba lamalar anlamsz bir mdahale midir? Bizim temel gemi imizde d nlmemi olarak kalan konular, sanyorum ki eylem, d nce birli i tarzna gre bertaraf edilmi tir. Faydasz ilimden saknma olarak yaplan uyar, d nlmemi olann, ayet siz ona akln snrlar iinde ula amyorsanz ve o da gerekliyse size verilmelidir, dsturuna gre ayarlanm tr. Ksaca adna din denilen sosyolojik kurum, ya am kaygsnda gndelik insan iin byk bir rahatlama sa lam tr. Kltrmzde dnlmemi olan d nen suskunluk meclisleri de olmu tur. Mecliste her ne kadar seilmi zatlar olsa da toplum bu insanlar, toplumun skntlaryla gnlden ilgilenmeleri sebebiyle scak kar lam tr. Batda devlet organizasyonuna yakn kalarak halka uzak kalan entelektel kesim ya ama d nlm olmayan anlatamam tr. Ama halkn iinde dola an ve onlarn sorunlar zerinde felsefe yapma tarzn gsteren bir Do ulu lim halkn hissesini almasn sa lam tr. i Do ulu, Batl diye ayrmak sama gelebilir ama bu, temel epistemelerimizin farkl oldu unu gstermektedir. Heideggerin fark fark ederek anlay geli tirmesi ve Hegeli yorumlamak iin onunla ncelikle anlama temelli syleyi e giri mesi, bizce bir rastlant de il bilinli bir tercihtir. nk Varl anlamak iin asl olma varolu una

260

Martin Heidegger, Metafizi in Onto-Teo-Lojik n as, s. 55.

77 giren her Dasein kendisinin hangi episteme yazgsna ait oldu unu grerek i e ba lamaldr. Epistemeye aidiyet kendi iinde farkllklar olu turabilir. Hegel ve Heideggerin d ncesinde bunu grebiliriz. Bu ko ullarn anla lmas zerine in a edilecek bir yorumlama, bize ufuk aacaktr. Aslnda farkllk, yaratl temasndan kaynaklanr.261 Yaratl tan gelen farkllklar olanaklarmzdr. Olanaklarmz ise ya bize birbirimizi ili kilerde tantr ya da g mcadeleleri olarak edimselle ip ona yakla mamz engeller. Bu yaradl temasndan geici kozmos, zamansal dn m ve tarihsel bir din ne vnema bulur. Farkllktaki aynlk, kutsaln tezahrleridir. Bu manada ilk endi e verici rnek udur: Btn iyilikleri alt eden, geli mi silahlarla donanm ve her gn teknoloji ile varl mz olan evlere zum yapan organize glerden bir gn hesap sorulacak mdr? Btn farkl insanlarn bu ortak beklentisi televizyonlardaki mehdi kahramanlarla kar lanmaya al lmaktadr. Di er bir farkllktaki aynlk olarak kutsal tezahrn ise Heideggerin d ncesinde grebiliriz. Heidegger gibi dind nda olsanz bile lmn byle bir imkn oldu unu gzlemleyebilirsiniz. O halde Heideggerde grd mz farkll n farknda olmak, yaratl n farknda olmak olabilir mi? Zaman iin ncesizlik ve Sonraszlk nasl snr kavram ise; yaratl ta, farkllk iin yle i lev grr. lmenin llmezin iinden snrlanarak kt bu mnasebet, Rnesansn resim sanatnn bir yenilik slubuna benzer. zleyicinin d ardan bak la imgeyle yetinmesi ve olan erevede incelemeye mecbur klnmasn; ressamn resme bir pencere koyarak engellemesi ve pencerenin aynal bylece bak n zorbal ndan ba msz bir alan yaratarak odak noktas262 grevini grr. nsann Zamann d na karak lme zorbal na ba e meyen tutumu sayesinde Zamann iindeki odak noktas olarak yaratl ve ncesizlik ile sonraszlk d ncesi, ki iyi kendi eylemlerine dikkat etme endi esine ynlendirir. Ki i eylemlerini zamanlandrr ve sorumluluk alannda teki ile kar la t nn bilincinde olur. tekinin bir uyaran oldu u bu sahnede, Zaman iindeki
261 262

Ricoueur, Zaman ve Anlat: Bir Zaman Olayrgs l Mimesis, s. 58. Gabriel Josipovici, Dokunma, ev. Kemal Atakay, stanbul, Ayrnt Yay., 1997, s. 43.

78 ncesizlik ve sonraszlk onu snrlayan bir odak noktas olur. Zamann kamusall d ardan gdml etkisini, herkes tabir edilen gndelik insanda gsterirken; Asl olma becerisi gsteren Dasein iin Zaman ki inin kendisi ve yine insan olan teki ile ili kisi olur. Ba nt ve Zamann kategori olarak Varlk anlam bylece gerekle ir. Artk Varlk, d nceyle karara ba lanmaz; bilakis d nce, Varlkla asl olma yolunda terbiye edilir. D nce, olabilmeye katlmak iin zamansall na (Geicili ine) ra men eyleme ait olmas gerekti ini anlar. Yazl metin analizinin silah d nce, kendisindeki eksikli i fark eder. Bazen bu farkndal n i sk trmas yllar alabilir. sknts aslnda kararl eyleme dnk tavrla kendisini da tabilir ya da bir basamak klabilir. Sonu olarak d nce, eylem diline tercme edilmelidir ve tecrbe edilmelidir ki yneldi i olabilme onu kabul edebilsin. Grld zere eylem diline tercme, Daseinn a a serilmi li ini netle tiren ruhsal durum e li inde yol alan anlama ile olmal ancak orada kalmamaldr. Kendi etrafnda dn onu benzersiz bamba ka tekiyle ileti ime sokacaktr. Felsefenin insan znelli inde biricik klmas, nemli bir admd. nsan farkl idi. O, bir birey idi. Fakat bu mkemmel varlk do ay akl ile kontrol ederken birden kendisinin lm denen bir kesintiyle her an her yerde kar lar buldu. Her eyin yapcs insan lme do ru olu unu fark ettike kendisini bir nesne olarak kendi d na karak grd. lm, tam da ben olmayann dikey ekseniydi. Bu olu ve yok olu nereye akmakta ve insan bu gidi at ne yaparsa yapsn durduramamaktayd. O halde bsbtn farkl ben olmayanla ileti ime gemek gerekti. Bu zm belirir belirmez bir tehlike ve delilik olarak gsterildi. nk varolu un ondan geldi i, yine ona dnd ve her eyin nihai bir zamanda O oldu unu dolaysz bir sezgiyle tecrbe etmek ki iyi Kul yapyordu. nsanlar iin kula kulluk ya da kendine kulluk daha ekici ve kolay gsterilerek bu imknn nne geilmek istendi. Hakikatin tezahrlerindeki farkllk, btnle tirilmemeliydi. Kendi ili kisiz ve kanlmaz tekilli i olarak lme do ru olu , varolu un lsz olanakszl nn olana n gsterir. Zaman artk bu imkna kendisini

79 ak tutan iin btn amelleri aslna rcu ettirir. Yatay eksende ben olmayanlarla ili kilerim kar lksz vericilik sabr zere temellenir. nk onlarn yznde lmll grmekteyimdir. Ancak adaletsizlerle mcadelem yok edilmi de ildir. Bir ksm hemen kar lklarn benden grr; kar larnda gszle tirildiklerim ise bir imkn olarak sadece benim yakla t m anlamaya gre ertelenmi tir. nk varolu un lsz olanakszl her an olagelme halinde her yer ve zamanda i ba ndadr. Ksacas dnya sahipsiz de ildir. Artk bir gelip geici olan benim i lerim zamann manasz ak nda de ersiz grlemez. Ku kusuz isteklerinin kullu unu yapp doygunlu a ula amayan bir kitle vardr ve onlarn kskanl grdklerinin stn rten bir sabit fikirlilikle imkna ak olu u perdeleyecektir. Dolaysyla iki tr varolu vardr. Heidegger, kutsaln tezahr olan bir imknn ieri ini bo altp yolunu izleyerek dind na ta m tr. Ancak ieriksizle tirilen bir konudan sadece problem kar. Bu problemi grmenizi sa lar fakat Her zmn ierikli, iyice anla lm konudan kaca gere ini bertaraf edemez. Sorudan her zaman sorunun kmas ise, ku kusuz bir aporidir. Varolu un lsz olanakszl her zaman olageliyorsa bana kendisini anlatmaldr. Onun bir ben olmayan oldu unu ama beni ku att n seziyorsam bu dikey syleyi ide endi elerim durula trlmaldr. Dind insan imknn elinden kayarak ku atc gizli zneye ait olu unu elbette hazmedemeyecektir. Te bihte hata olmazsa ba aktr seyirciden gelen olumlu szleri sadece kendi zerine almakta ve kamera arkasndaki ynetmeni de, filmdeki btn emekleri de bilinli olarak grmezlikten gelmektedir. Artk bir gn ba rol oynayamayacak zamana do ru ak onun imdisini ekillendirememektedir. Ancak bir gerek var ki film onsuzda olamamaktadr sadece ondan ibarette olamamaktadr. Filmin btn zeminde imknlar kullanlarak onu ba kahraman olarak gstermekte olu u, aktr martm tr. Benin ben olmayanla bu gei ken ili kileri o u zaman gz ard edilir. Ama olagelme varolu un lsz olanakszl nda yaratl olarak her an yenilenerek yine tezahr edecektir. Bu gidi at tutkuyla gzleyen zel in-

80 sanlarda anlamak ve bir asllkta eylemek iin kendilerini ona akta tutacaktr.

SONU
Kierkegaardn da Korku ve Titreme eserinde fark etti i gibi Sonsuzluk hareketi, d nceyle de il ancak iman tutkusuyla gerekle ir. Byle bir varolu ta, devinimi aklayan srekli atlay tr. Kierkegaard bu sebeple lm en harika atlay lardan biri olarak grr ve sevinli bir atlay sonsuzlu unun a mzda olmay n, tutkunun yoksunlu u dedi i imann kamusalla m gndelik zamandan kovulmasna ba lar. O, bu duru uyla a m dedi i Moden Bat Felsefi Gelene ine kkten bir ele tiri yapm olur. Byle bir konumlan , iman hareketi gibi lme bir imkn olarak bak n da paradoksal igrsdr. Paradoks olu , bir ifte anlamll n gstergesidir. nk lm gelene kadar al ma ve lm yazgnn hazrlaycl nda kar lama, sonucun kesinli ine ra men i ba ndadr. Daha kendini gemi klarak sylememi olan lmn hayat kendisine do ru yneltmesi a rtcdr. Hayat bu elastikiyetini, lmn yazg oldu una dokunmakszn zaman algsn de i tirerek yapar. lm sessizli in tekinli inde kabulleni ama tam bireyselli inde mutlak olanla ili ki, ki inin kaypta olu u olan aslsz kaba zaman algsnn nne geer. Ya amn tm anlam bir gn herkesin lece i ise, teslim olarak sonsuzluk hareketini yapann bu harici eyleme kar bir sz yoktur. Deh et ve kedere ra men o her an ya am hamlesini yapar. Daha hayatn ba langcndan beri a rtlm ve paradoksun iine sokulmu kendi bireyselli inde lml olu una kapanma hareketi yapan bu zel ki i, samal n inayetinde sezgisel olarak srekli varolu a atlamaktadr. Bu hareket, elbette ki Kierkegardn gnah ile imann sezgiselli ini feshetti inden tr tanmad n syledi i ve mkemmel bir bo ilim olarak a r meraklardan biri tarznda de erlendirdi i felsefe d nme gelene inden teye, tutkuyla gider. mkn olana sezginin kavraycl nda kararl gidi , d ardan bakan ve anlamakta glk ekti i iin sama bulan ki iler iin, tam bir paradokstur. Edimselle mi davran kodlarnn d nceyle iine girilmeden yorumland bir anlama tarz, tecr-

82 benin nasl bir pratik akl kulland nn farknda olamayacaktr. mkna imknszlk olarak bak , daha ba langta kayptr. mknn perde perde nmze almas ise, bizim ona yneli tarzmzdaki kararl duru a gre vaziyet alacaktr. Yneli tarzndaki kararl duru , zamann kamusall ndan tam bireyselli inde syrlma ama oradan tekrar zaman kamusall nda ya ayanlarn arasna dnme devinimini tekrarlamadr. Dn m ve yinelenme, ki i zerinden bylece srekli olagelmektedir. Bu Zamann kkten alglanmasna her gn tecrbeyle anlayarak yakla ma ama bir imkn oldu u iin yakalayamamadr. Do ann bunu do all nda insana gre abasz tekrarlamas olgusu da, bu ki i tarafndan fark edildi i iin; sonsuzluk hareketini her an yapan ki i kendisini aykr grmez ancak herkes olan ki ilerden farkl oldu unu bilir. lm varl n anlamna zaman ufkundan geerek bir imkn olu turan olarak gren Heidegger ise, bunu sadece d nmek zorunda kalm tr. Bat modern yerle kesinde ehirlerin d nda konu landrlan ve belli gnler iin ziyaret edilen mezarlklar, uyaran de il unutulan olmu tur. Ancak hl eski ehirlerimizde gelene imize uygun olarak mezarlklarn ehirlerin iinde olmas ve gndelik ya antnn ana arterinde durmas bize lmn unutulu unu mmkn klmamaktadr. lmn bir kavram olmann tesinde bir ya ant olarak iimizde kkle mesi ve hayat alglama modumuzu, ili kilerimizi ayarlamas belki de onu sadece d nerek kendimizi avutma yoluna bizi srklememi tir. Sadece d nmede kalp bir ya am tarz haline getiremediklerimiz, aslnda iselle tiremedi imiz aykrlklarmzdr. Belki bu yzden toplum, felsefecilere uyumsuz ki iler olarak bakyor. Tolstoyun Anna Karanina eserindeki Levin karakterinin iki yl felsefe kitab okuyarak hayatn anlamna ula amamas ve gittike kendine gvensiz ve eylem becerisi azalm biri olarak ortalkta dolandktan sonra kye inmesi ve iyilik yapanlarla konu mas manidardr. Ayn kitapta di er kahraman Annann ise hayatn rutinini krp anlamn bulmak adna, toplumun gnah grd bir edimi ya am tarz haline getirdikten sonra, ortam ve ocu unu

83 terk etme gerilimiyle ba a kamayarak intihar etmesi de ayn oranda d ndrcdr. Annann son szlerinde dnyay ve kendimi artk ba lyorum fikri mevcuttur. Ba lama, intiharn zmleyemedi i iin kendini cezalandrd ve nnde gszlk gsterdi i bir a amadr. Dnyay ve kendini ba layan birisi, herhalde toplumdan kamazd. Bylece lm istemli hale getirilmezdi. Bu sebeple ne intihar ne de katliam lm Heideggerin insana zgl anlamnda ait kld vefat olmaktadr. Bunlar lmn ldrlmesi adna bilinli insan mdahaleleridir. aresizlik ve zorbalk ma duru olarak zamanla ba edemeyen insann, evrenin dengesini bozma giri imleridir. Akas lmden nce ve hatta lm kullanarak zaman durdurma giri imleridir. Ancak ne olursa olsun ister sizin denetiminizde size ait olsun ister olmasn Zaman yoluna devam etmekte ve bir yne akmaktadr. nsan snrlarn geni letti i kadar, snrll n da grmek durumundadr. Snrllk, snrszl snrl klmak ve kontrol etmek iin; bilimi, eti e aykr kullanabilir. Ancak, btn ba arlara ra men gszln grmek ve eksik oldu unun yeniden farkna varmak ne anlama gelmektedir? zcesi bilimin lme are bulamamas bilim adna ne anlamna gelmelidir? Samann kabulszl , bizi yine intihar ya da katliam d ncesine getirmektedir. Hayata devam etmek iin, iradenin, kabuln rehberli ine ve ki inin umut ettiklerinin bir gn gerekle ece i bir zamana ihtiyac vardr. Tezde lm ve zaman ile zamansallk kavramlar ba lantlaryla kullanlarak; kendisini her gn gsteren varl n olagelmesi, insan kendisini ona akta tutarsa, onun kendini sunaca bir deneyim anla lmaya ve elden geldi ince yorumlanmaya al lm tr. Her yorumlamann anlamada temellenece i hatrlanm tr. Bu bizce zor olandr, d nmedir. nk daha tam olarak ve cemaat olarak, yazl metin analizi eylem analizine tecrbe olarak aktarlamam tr. En z yksek imknn anla lmas, anlayan bir deneyimi yorumlamada ba lamaldr ve bu da ora olmay, gndelik ya amda aykr tutmamaldr. Zaman asll nda kendisine ait klarak zamansalla tran insanlarnda birbirini

84 aldatmadan anlayan ortak bir dili olmaldr. nk ortada insann asll na her gn kasteden ve teknolojisiyle stmze gelen gizli bir znenin bizimle mcadelesi vardr. Her gn yan ba mzda geli enleri ya am iinde fark etmek ve birbirimize yardmc olmak, Dasein olmann tamamlayc momenti olmaldr. Yardm, insan olmann bir gere idir ve intihar ile katliamn nleyicisidir. Kltrmzde ki i, Dasein olmay asliyette gerekle tirirken, lme do ru olu unun kendisine verdi i farkndal , sadece kendi iin bir eyler aramasndan tr yksek olaslklar kaybetmesinden ibaret de ildir. Yksek olaslklara yakla may her defasnda denemek ve deneyenlerle gr mek hatta onlarla o yolda beraber yrmek gerekmektedir. nk bu hedeflerde ki inin olana a yakla mas, sembollerin ardndaki mesajn amacn kendisini ayraca almas ile mmkndr. Bu bir e it insann hilenmesidir ancak yok olmas ve intihara yrmesi de ildir. Ora olurken bu mazideki kkten tekrar ya amna ve di er insanlara do ru bir adm atmas gerekir. Kltrmzde cemaatle namaz klan bir kimse varl kabul etti ine ynelik dikey ileti imini, zamansall nda yatay ileti im ortamna sokarak yapabilmektedir. Anlama kabiliyetini duygularndan arndrarak masa ba nda dnen bir filozof aday iin eylemin yineleyerek yaplmas bir otomasyon olarak sama grnr. Ancak byle bir yineleme, bir szle me ve kararl olmann ta ycsdr. Sizin bir kere imknsz deyip atlad nz bir yksek olasl a, her defasnda tutkuyla yryerek yayvanla madan yakla an ve kim olduklarn hedeflediklerinde bilen zl bir toplulukla kar la rsnz. Burada bizce yaplanda davran n temel tarzn anlama ediminde gsteren felsefi etkinli in metafizik bir soru sormann zelli ine uygun yorumlanmasdr. Namaz edimi ortamnda dua denilen metafizik soru iletmenin yakla trcl nda, Zamana gnn be vaktinde asl olma adna mdahale yaparak onu kendine ait klma sz konusudur. Bu kltrn insan, en z imkna yakla mak iin kendi katksn abartmadan onu ver. mkn imknszlk eklinde alaltan ki ilerden nitelike farkn ortaya serer. mkna yakla ma azminde zaman kullanan bu insanlardan

85 her zaman aldatmayan ili kiler beklenir. nk aldatmayan ili kiler varl n Antik Yunan D ncesindeki anlamna gre de erlendirilir. Kendi kendisini bir tez olarak vcuda getiren ve oldu u gibi grnen ili kiler olmallardr ki, kar tez olanlar onlara muhalif kalabilsinler. nk imknn varl na inanmayann bir varlk motor d ncesi yoktur. O halde diyebiliriz ki en z yksek olaslklara yakla mak bir varlk dncesini ve kendisini ona tabi klan, sorumlu eyleme halinde ki ileri gerekli klar. Bu ahsiyetleri bir tek kendileri de il, imkna inanan inanmayan herkes yaptklar i lerden sorumlu tutar. Bu, kamusall n hukuk zerinden hesap sormasnn tesinde bir vicdana seslenen ve rktc olabilen bir durumdur. Gemi inde szl kltr olmann mirasdr ve bir alnganlk getirmez. Bilakis hazrlayc ve tertipli klar. Goethenin belirtti i gibi; insan kendini, yalnzca insanda tanr. Yksek olaslklara birlikte yryen insanlarn birbirini tanmas ise lme do ru olu , korku ve bir tek vicdann fayda buldu u snrda olaylarda ya anr. Davran larnda birbirini gemenin kskanlk yar artk silinmi tir. O zaman bu ki ilerin olumsuzda olsa insani zelliklerini kaybettiklerini d nebiliriz ya da anlama kabiliyetlerinde ktlk imknn d ladklarn d nebiliriz. Ktlk yapma imkn belki silinmi tir ya da buna abalanmaktadr ama Zamana d me maceramz bir ktl e borluysak; ktlk Zamanda ebedi olmamak ko uluyla var olmak mecburiyetindedir. Ktlkte sonsuzluktan gelen birok ba gibidir ve bu durumdan tr onun da sonucu, nedeninden nce olu acaktr. Ktlk srekli iyilikle mcadele halinde olsa da bir eli ki olarak varl n iyili e borludur ve ona hizmet eder. Ktlk, mkemmele eri emedi i srece vardr ve e er onun gc tam olursa kendi kendini dahi yok edece inden tr, eli kisiz iyili in daimi duru una eri emez. yili in ieri i tarihsel bir materyal olsa bile gidece i yol bellidir. yi ve kt olmann tesinde bir duru ise de er yaratma ve ktl n tam olgunla ma denemesidir. yi olma hali, lme do ru hayatn zaman ekillendirdi i ve ki iyi kendisinin son nefesine kadar izleyecek bir ya ama ve olma biimidir. Ki i ld anda ve sonrasnda bile, iyi olma hali nedeniyle her daim ya amda tutulacak-

86 tr. Kt olma hali ise, crm kadar anlacak ve en fazla hukuk kurallarnn dogmala masnda veri olacaktr. Bu sonularn gsterilmesi hibir zaman bir yarglama de il, anlamada temellenen kendi adna yorumlamalardr. Daha ziyade daha nce Sahih bir imkn olarak aslyetinde varolmann, kltrmzde kutsal ve iyi olma ile kar lanmasdr. Mukabilinde Daseinn oraya olgusall nda d m l nn de, dind ve kt olma hali eklinde bir di er varolu tarz olarak kltrmzde yerinin gsterilmesinin anla lmas denemesidir. Aydnlk iinde farkndal n kaybeden lmllerin Zaman kavramn hi anlayamam olmalarnn garipli inin altnda; nihai ortamda herkesin her eyi ancak kendi kendine bireyselli inde anlamak zorunda oldu unu ve nihai cevaplarn sunulamayaca n ancak alnabilece ini fark edememeleri gere i yatmaktadr. Tezin sahibi bireyselli inde bu refleksiyonu, kendi iin tetiklemek istemi tir. nk lm, Zaman ve Zamansall n Varlk ile ba nihai sorulardr. Burada verilen kar lklarda tezin sahibinin ald kar lklardr. Kavramlarn kendi kltrne tercmesi, ncelikle bir oldu u gibi anlama ve bunun nda onu bir dn me tabi tutarak kendine ait ve i ler klma denemesidir. Tercme ile, anlama gerekle irken; dn me tabi tutma ile, bu anlamann temel olu unda yorumlama yaplm ve konu tart maya elveri li klnm tr. Bylece burada ortaya konan tez al mas; Varlk, zaman, lm ve bunlara hakiki bir varolu la ynelen insanlk durumu gibi eski problemleri, kendi gelene inin hakiki muhafazasnda kendi kaderi olan gncelliine ta m ve hedefinde kendisini bilmi olmaktadr.

KAYNAKA

ANDRES, Stefan; Bir Hayaliz, ev. Abdurrahman Cahit, Hece, yl 11, say 126-127-128, 2007. ARISTOTELES; Metafizik, ev. Ahmet Arslan, stanbul, Sosyal Yaynlar, 1996. ARISTOTELES; Fizik, ev. Saffet Babr, stanbul, YKy , 1997. BACHELARD, Gaston; Yok Felsefesi, ev. Alp Tmertekin, stanbul, YKY, 1995. BARRETT, William; rrasyonel nsan, ev. Salih zer, Ankara, Hece Yay., 2003. BUDHANANDA, Swami; Zihin Kontrol, ev. Nur Yener, stanbul, Okyanus Yay., 2002. CAMUS, Albert; Ba kaldran nsan, ev. Tahsin Ycel, Ankara, Kuzey Yay., 1985. CASSIRER, Ernst. Sembolik Formlar Felsefesi III, Bilginin Fenomenolojisi, ev. Milay Kktrk, Ankara, Hece Yay., 2005. CHITTICK, William, Varolmann Boyutlar, ev. Turhan Ko, stanbul, nsan Yay., 1997. C ORAN, E.M.; rmenin Kitab, ev. Haldun Bayr, stanbul, Metis Yay., 2003. EN, A. Kadir; Heideggerde Varlk ve Zaman, Bursa, Asa Yay., 2000. DALMAYR, Fred. Hermeneutik Dkonstrksiyon: Gadamer-Derida Diyalou, Hermeneutik ve Hmaniter Disiplinler, Der. ve ev. Hsamettin Arslan, stanbul, Paradigma Yay., 2002. DITFURT, Hoimar von (Tart may dzenleyen); Korku ve Kayg, ev. Nasuh Barn, Metis Yay., 1991.

88 ELIADE, Mircae; mgeler ve Simgeler, ev. Mehmet Ali Klbay, Ankara, Gece Yay., 1992. ---------; Ebedi Dn Mitosu, ev. mit Altu , Ankara, mge Yay., 1994. ---------; Kutsal ve Dind , ev. Mehmet Ali Klbay, Ankara, Gece Yay., 1991. ENDE, Michael; Dilek urubu, ev. Leman al kan, stanbul, Kabalc Yay., 2006. FABIAN, Johannes; Zaman ve teki, ev. Seluk Budak, Ankara, Bilim ve Sanat Yay., 1999. FOUCAULT, Michel; Kelimeler ve ra, mge Yay., 1994. GASSET, Ortega Y.; nsan ve Herkes, ev. Neyire Gl I k, stanbul, Metis Yay., 1995. ----------; Tarihsel Bunalm ve nsan, ev. Neyire Gl I k, stanbul, Metis Yay., 1992. GAZAL ; D nmede Do ru Yntem, ev. Ahmet Kayack, stanbul, Ahsen Yay., 2002. ---------; Filozoflarn Tutarszl , Tehaft El-Felasife, ev. Bekir Sadak, stanbul, Ahsen Yay., 2002. GNDO AN, Ali Osman; Albert Camus ve Ba kaldrma Felsefesi, stanbul, Birey Yay., 1997. HEGEL, Georg Wilhelm Friedrich; Tinin Grngbilimi, ev. Aziz Yardml, stanbul, dea Yay., 1986. HEIDEGGER, Martin; Felsefe Ne Demektir?, Hakikat Nedir? Felsefi Fragmanlar, Der. ve ev. Medeni Beyazta , stanbul, Efkar Yay., 2004. ---------; Fenomenoloji ve Teoloji, Heidegger ve Teoloji, Der. ve ev. Ahmet Demirhan, stanbul, nsan Yay., 2002. ---------; Metafizik Nedir?, ev. Mazhar evket p iro lu, Suut Kemal Yetkin, stanbul, Kakns Yay., 1998. ---------; Platonun Hakikat Doktrini, Metafizik Nedir?, Der. ve ev. Ahmet Aydo an, stanbul, z Yay., 2001. eyler, ev. Mehmet Ali Klbay, Anka-

89 ---------; Nietzschenin Tanr ld Sz ve Dnya Resimler a , ev. Levent z ar, Bursa, Asa Kitabevi, 2001. ---------; Metafizi in Onto-Teo-Lojik n as, Heidegger ve Teoloji, Der. ve ev. Ahmet Demirhan, stanbul, nsan Yay., 2002. ---------; zde lik ve Ayrm, ev. Necati Aa, Ankara, Bilim ve Sanat Yay., 1997. ---------; Varlk ve Zaman, ng. ev. Aziz Yardml, stanbul, dea Yay., 2004. HEKMAN, Susan; Bilgi Sosyolojisi ve Hermeneutik, ev. Hsamettin Arslan, Bekir Balkz, stanbul, Paradigma Yay., 1999. HESS, Hermann; ldrmeyeceksin!, ev. Kamuran Yay., 1993. HORWITZ, Tem; lmm, lm ve Felsefe, ed. Jeff Malpas, Robert C. Soloman, ev. Nur Kk, stanbul, thaki Yay., 2006. IZUTSU, Toshihiko; slam D ncesinde man Kavram, ev. Selahaddin Ayaz, stanbul, Pnar Yay., 2005. ---------; slamda Varlk D ncesi, ev. brahim Kaln, stanbul, nsan Yay., 1995. KBAL, Muhammed; slamda Dini D ncenin Yeniden Do u u, ev. N. Ahmet Asrar, stanbul, Bir Yay., 1984. PEK , Leyla; Ba kas Oldu un Yer, Kanat Yay., 2005. JOSIPOVICI, Gabriel; Dokunma, ev. Kemal Atakay, stanbul, Ayrnt Yay., 1997. KANT, Immanuel; Ahlak Metafizi inin Temellendirmesi, ev. Kuuradi, Ankara, Trkiye Felsefe Kurumu, 1995. ---------; Ar Usun Ele tirisi, ev. Aziz Yardml, stanbul, dea Yay., 1993. ---------; Pratik Usun Ele tirisi, ev. smet Zeki Eyubo lu, stanbul, Say Yay., 1994. KARAKO, Sezai; Hzrla Krk Saat, stanbul, Dirili Yay., 1989. KAZANCAKIS, Nikos; Gnaha Son a r, ev. Ender Grol, stanbul, Cem Yay., 1995. KIERKEGAARD, Sren; Kayg Kavram, ev. Vefa Ta delen, Ankara, Hece Yay., 2004. oanna ipal, stanbul, Afa

90 ---------; lmcl Hastalk Umutsuzluk, ev. Mehmet Mukadder Yakupo lu, stanbul, Ayrnt Yay., 1996. KLEMM, David E.; Teolojik Tart mann Retori i, Retorik, Hermeneutik ve Sosyal Bilimler: nsan Bilimlerinde Retori e Dn , Der. ve ev. Hsamettin Arslan, Paradigma Yay., 2002. KO, Turan; lmszlk D ncesi, stanbul, z Yay., 2005. KBLER-ROSS, Elizabeth; Ya amn Son Gnleri, Terminal Dnemde Hasta, ev. Hlya Uar, 2. bsk., Ankara, Aydo du Ofset, 1995. LAFOLLETTE, Hugh; Ki isel li kiler, ev. Ferma Lekesizaln, stanbul, Ayrnt Yay., 1996. LAMA, Dalai; efkatin Gc, ev. Nur Yener, stanbul, Okyanus Yay., 2002. LEVINAS, Emmanuel; lm ve Zaman, ev. Nami Ba er, stanbul, Ayrnt Yay., 2006. LILLA, Mark; lkesiz Deha, ev. Ahmet Ergen, stanbul, Gelenek Yay., 2004. MALPAS, Jeff, SOLOMAN, Robert C.; lm ve Felsefe: Giri , lm ve Felsefe, ed. Jeff Malpas- Robert C. Soloman, ev. Nur Kk, stanbul, thaki Yay., 2006. MASLOW, Abraham H.; Dinler, De erler, Doruk Deneyimler, ev. H. Koray Snmez, stanbul, Kurald Yay., 1996. MISCH, Georg; Yntem Problemi: Hermeneutik ve Ontoloji, Hermeneutik zerine Yazlar, Der. ve ev. Do an zlem, Ankara, Ark Yay., 1995. MULHALL, Stephen; Heidegger ve Varlk ve Zaman, ev. Kaan kten, stanbul, Sarmal Yay., 1998. NIETZSCHE, Friedrich; G stenci Btn De erlerin De i tirilmesi, ev. Sedat Umran, stanbul, Birey Yay., 2002. ---------; Byle Buyurdu Zerd t, ev. Turan Oflazo lu, stanbul, M.E.B. Yay., 1989. KTEN, Kaan H.; Heidegger Kitab, stanbul, Agora Kitapl , 2004. ---------; Muallkta Var Olmak nsann Halleri zerine, stanbul, Agora Kitapl , 2006.

91 ---------; Heideggerin Varlk ve Zamandaki lm zmlemesi, Cogito, say 40, 2004, s. 122-155. PEACOCKE, John; Heidegger ve Onto-Teoloji Sorusu, Heidegger ve Teoloji, Der. ve ev. Ahmet Demirhan, stanbul, nsan Yay., 2002, 153. PLATON; Phaidon, ev. Ahmet Cevizci, Ankara, Gndo an Yay., 1995. POIDEVIN, Robin Le; Ateizm: nanma, nanmama zerine Bir Tart ma, ev. Abdullah Ylmaz, stanbul, Ayrnt Yay., 2000. PGGELER. Otto, ALLEMANN, B.; Heidegger zerine ki Yaz, ev. Doan zlem, Ankara, Gndo an Yay., 1994. RICOEUR, Paul; Zaman ve Anlat: Bir Zaman Olayrgs l Mimesis, ev. Mehmet Rifat-Sema Rifat, stanbul, YKY, 2007. ROBINS, Tom; Parfmn Dans, ev. Belks orak Di budak, stanbul, Ayrnt Yay., 1997. SABATO, Ernesto; Kahramanlar ve Mezarlar, ev. Pnar Sava , stanbul, Ayrnt Yay., 1981. SARP ERK ULA ; Felsefe Szl , Ankara, Bilim ve Sanat Yaynlar, 2002. SCHELER, Max: nsann Kosmostaki Yeri, ev. Harun Tepe, Ankara: Ayra Yay., 1998. SKIRBEKK, Gunnar, GILJE, Nils; Antik Yunandan Modern Dneme Felsefe Tarihi, ev. Emrullah Akba , Kitabevi, t.y. SOLOMON, Robert C.; lm Feti izmi, Marazi Tekbencilik, lm ve Felsefe, ed. Jeff Malpas- R. C. Soloman, ev. Nur Kk, stanbul, thaki Yay., 2006. STEINER, George; Heidegger, ev. Sleyman Sahra, Ankara, Hece Yay., 2003. SUNI, Tomislav: Cioran ve lm Kltr, Hili in Doruklarnda Cioran, der. Kenan Saralio lu, Sadk Erol Er, Ankara, Bilim ve Sanat Yay., 2006. TANPINAR, Ahmet Hamdi; Huzur, y.y., Tercman 1001 Temel Eser, t.y. TEPEBA ILI, Fatih; Edebiyat Yazlar, Ankara, Hece Yay., 2005. ule Mutlu, stanbul, niversite

92 UNAMUNO, Miguel De; Ya amn Trajik Duygusu, ev. Osman Derinsu, stanbul, nklap Yay., 1986. URHAN, Veli; Michel Foucault ve Arkeolojik zmleme, stanbul, Paradigma Yay., 2000. UYGUR, Nermi; Ya ama Felsefesi, stanbul, Kabalc Yay., 1993. WOOLF, Virginia; Orlando, ev. Seniha Akar, 2. bsk., stanbul, Ayrnt Yay., 1994. WHITEHEAD, Alfred North; A kna lmszlk, ev. A. Baki Gl, Ankara, Ark Yay., 1993. YALOM, Irvin D.; Din ve Psikiyatri, ev. zden Arkan, stanbul, Merkez Kitaplar, 2006. ZAR FO LU, Cahit; Cahit Zarifo lunun Son say 126-127-128, s. 427. iiri/Ocak 1987, Hece, yl 11,

ZET
MIZRAK GEZEN, Seyhan. Martin Heideggerde lm ve Zamansallk, Felsefe-Yksek Lisans, Ankara, 2008. Heideggerin Varlk ve Zaman isimli eserinden hareket edilerek lm ve Zaman ile Zamansallk kavramlar ba lantlar iinde kalnarak d ncenin Varl karara ba lama iddiasnn geerlili i bu tezin ama ve kapsamn olu turmaktadr. Tezin yntemi konunun zelli inden dolay ncelikle Heideggerin meseleyi ortaya koyu tarzn anlamak olmu tur. Filozofun Varlk ve Zaman eserinin ncl nde di er Trke eserleri de elden geldi ince tetkik edilerek bu safha tamamlanm tr. Tezin ynteminde ikinci basamak yorumlamadr. Burada Yorumlamann Anlama da temellenmesi amalanm tr. Tezin nc blmn olu turan Yorumlama aslnda sonuca hazrlanma denemesidir. Tezi yazan asndan sonu bir metafizik sorular sorma ve yaplanma tecrbesi olmu tur. Her gn nnden kaygy savu turmak adna al kanlkla geilen lm, Zaman ile Zamansallk ve Varlk belirlemeleridir. Hayret edilmesi ve zerine d nmeyle dikkat edilmesi gereken bu durum, ki inin Asl olma tecrbesini baltalamaktadr. Ancak soru soran ve kaygsn a a vuran zel bir insanlk hali olarak Dasein, durumun iindeki aksakl n farkna varabilir. Bu farkndalk ona iinde eridi ini sand Zamann aslnda Varl n kendini if a etti i bir ortam oldu u gere ini gzler nne serer. Gzn kalple fark etti i bu hal, her ne kadar akl m kl bir durumda braksa bile, Daseinda bir asl olma dn m ba latr. Bu temel durum her yerde ayndr. Ancak her aynnn iinde yaratl yznden gelen farkllk, bazen insanl yanltmaktadr. nsan lme do ru giderken unu sorar: Btn bu beni a an ktlklerden hesap sorulacak bir zaman gelecek mi ve her eyin gelip geici oldu u evrende zamansal olan ben lmsz olmak istedi im halde neden olamyorum? Byle bir metafizik soru zinciri sormana akl adna izin vermiyorum di-

94 yebilirsiniz ama sorumun ardna d memi engelleyemezsiniz. Byle bir soru sorma biimi, kar ya da haz elde etmenin gdledi i bir yaylma de ildir apak bir ynlenmedir. Bylece sorunun srkledi i ynde gidilen yola ait olmu olursunuz. Byle bir yol, ancak airin hissiyatyla dokundu u hayal gibi bir imkn yanna alarak yrnebilir.

Anahtar Szckler: 1. 2. 3. 4. 5. Dasein Zamansallk lm Zaman Varlk

ABSTRACT
Mzrak Gezen, Seyhan, Death and Time-liness in Martin Heidegger, M.A. Thesis, Ankara, 2007. Taking Heideggers book, Being and Time, into consideration, and remaining within the framework of the relationship between Time, Death and Timeliness, the validity of judging the Being by the mind makes the central theme and object of this study. The methodology of the thesis, owing to its theme, in the first place, is based on how Heidegger has exploited the topic. Firstly his work, Being and Time, and secondly his other works in English have been studied thoroughly and the first part of the thesis has been completed. The methodology of the thesis is a step-by-step commentary. What is aimed here is to analyse Commentary in Understanding. The third chapter, Commentary, actually renders service to the Conclusion. For the writer of this thesis, it has served as an experience for asking metaphysical questions and restructuring. Ignoring or underestimating the terms, Death, Time, Timeliness and Being as the mayhem of life, I, the writer, have arrived at certain conclusions. Though requiring profound contemplation in awe, this situation, unfortunately, destroys ones experience as being the Actual Being. However, as a person questioning and worrying for her self Being, Dasein can realise how grave her situation is indeed in this havoc. With the impact of this realisation, it is revealed that Time, in which - she thinks - she fades away, is actually a new opening-up for the Being to a deeper understanding of the Self. No matter how thorny it is for the mind, which realises its weaknesses with its very eyes and heart, it triggers a sort of self journeying into being the Actual. This goes the same everywhere. Yet, within this sameness, the difference stemming from their creation, may mislead the humanity.

96 Man questions himself in his path to death; Will there be time when all these evils beyond my power would be punished, and how come I, as a timeliness being, cannot become immortal in this temporary universe though I have been craving for this? You may claim that I cannot let you question this with a chain of metaphysical questions for certain logical reasons or fallacies, but you cannot stop my quest for the answers to my questions. This sort of questioning is nothing induced by a spread of hedonism or interest but a clear search for yourself. You have become a part of this path directed by this question. We can walk on this path, just as touched upon by the poet, as a means of an opportunity, like dreaming. Key Words: 1. Dasein 2. Timeliness 3. Death 4. Time 5. Being