Süreklilik Ve Kopus Teorileri Bağlamında Sosyal Hareketler

SREKLLK VE KOPU TEORLER BALAMINDA TRKYEDE ESK VE YEN TOPLUMSAL HAREKETLER
Dr. Mustafa Kemal Cokun Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi
zet
Bu alma, Trkiyedeki yeni ve eski toplumsal hareketlere ynelik bir sosyolojik zmleme giriimidir. Trkiyede zellikle YTHlerin toplumsal, siyasal ve ideolojik karakteristikleri, toplumsal sorunlar alglaylar, eski tip toplumsal hareketlerle aralarndaki temel ayrm noktalar ve demokratik yntem ve usulleri deneyimleme olanaklar konusundaki bilgiler snrldr. alma, bu konular Ankaradaki yeni ve eski toplumsal hareketlere ynelik bir alan aratrmasnn bulgularndan hareketle incelemeyi ve tartmay amalamaktadr. almann temel amac, Trkiyedeki yeni ve eski toplumsal hareketlerin genel bir sosyolojik-demografik portresini ortaya koymaktr. Bu nedenle, her iki toplumsal hareket katlmclarnn eitim durumu, snfsal yaps, hareketin rgtlenme yaps, amalar ve deerleri asndan karlatrmal olarak ele alnmtr. Buradaki zmlemeler, YTHlere atfedilen sosyolojik karakteristiklerin ne lde geerli olduu sorusunu aydnlatmaya yneliktir. almann bulgular, Trkiyedeki yeni ve eski toplumsal hareketler arasnda bir koputan ok sreklilik olduunu, rgt yaps, amalar ve deerler konusunda nemli bir takm benzerlikler olduunu ortaya koymaktadr. Anahtar Kelimeler: Yeni toplumsal hareketler, eski toplumsal hareketler, kopu ve sreklilik, Ankara, demokrasi.
Old and New Social Movements in Turkey in Terms of Continuity and Break Theories Abstract
This study is a sociological attempt to analyze the new and old social movements in Turkey. The knowledge about the new social movements social, political and ideological characteristics, their perception of social problems, their differences from old social movements, and their possibilities of realization of democratic methods and procedures in Turkey have been very limited. This study aims to examine these issues through the case study of new and old social movements in Ankara. The study first aims to provide a general sociological-demographical portrait of the new and old social movements in Turkey. Therefore, the organizational structure, goals and values of the movements and education levels, class structure of the participants of both new and old social movements have been examined comparatively. The analyses here are all about the clarification of the relevance of the sociological characteristics attributed to new social movements. This study challenges such taken for granted assumptions. The findings of this research show that there is a continuity rather than a break between the new and old social movements in Turkey, and there are some important similarities among them with respect to organizational structure, goals and values. Keywords: New social movements, old social movements, break and continuity, Ankara, democracy.
68
Ankara niversitesi SBF Dergisi
61-1
Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Eski ve Yeni Toplumsal Hareketler
1. GR
Dnyamzn kkl bir alt-st olu srecinde olduu ve zellikle kinci Dnya Sava sonrasnda ortaya kan uluslararas ilikiler sisteminin, ekonomik, politik ve ideolojik dzeylerdeki yaplarn hzla deitii neredeyse btn sosyal bilimciler tarafndan kabul edilmektedir. Bu erevede, zellikle 20. yy.n son eyreine gelindiinde, gerek sol deerlerin gerekse ii snf hareketlerinin bir yenilgisiyle yz yze olduumuz yorumlar yaplmaktayd. Buradaki temel vurgu, ii snfnn tarih ierisinde igal etmi olduu merkezi konumunun ortadan kalkt, ii snfnn artk bir toplumsal aktr/zne olarak dnlmemesi gerektii zerineydi.
..........siyasal aktivizmin, snf mcadelesinin ve devrimci rgtlenmenin kimi biimlerinin zamannn artk getiini ve ie yaramaz hale geldiini belirtelim. Bu biimlerin kimisi taktik ve stratejik hatalar nedeniyle geersiz kalrken kimisi de isyan bastrma hamleleri sonucunda etkisiz hale geldi; ama bunlarn lmnn daha nemli bir nedeni bizzat okluun geirdii dnmdr. Gnmzde toplumsal snflarn kresel bileiminin dnm, maddi olmayan emein hegemonyas ve a yaplarndan kaynaklanan yeni karar alma biimleri, btn devrimci srelerin koullarn kkl bir biimde deitiriyor. .........bugnk ayaklanma deneyiminin okluun barnda tekrar kefedilmesi sz konusudur (HARDT / NEGRI, 2004: 86).
Daha zel olarak ii snfnn yenilgisi, 1848 ayaklanmalarnda ya da Paris Komnnde olduu gibi bir siyasal atma sonucu olarak deil, kapitalist sistemin iinde yeni cretlilik sistemlerinin gelimesi ve teknolojik gelimelere paralel olarak ii snfnn dnda farkl cretli alan kategorilerinin ortaya kmas olarak sunulmaktadr (rnein, GOULDNER, 1978a ve 1978b; GIDDENS, 1999; LASH / URRY, 1987). Ortaya kan bu yeni snf teorileri, genellikle Marxn burjuva ve proleterya arasnda gelien yeni orta snf btn olarak ihmal ettiini (BURRIS, 1986: 320) ve kapitalizmden sonra snfsz bir topluma geileceine ilikin umutlarnn
68
Mustafa Kemal Cokun
Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler
69
geersizletiini ileri srmekteydiler (SZELENYI / MARTIN, 1988: 647). Bu yeni orta snf, ii snfndan sadece ald cret ve yapt i asndan ayrlmyor, buna ek olarak materyalist deerlerden post-materyalist ama ve deerlere de geiin simgesi saylyor ve snf temelli siyasal kutuplamadan deer temelli siyasal kutuplamalara doru bir gidi olduu ileri srlyordu (GOULDNER, 1978A; 1978B; INGLEHART / FLANAGAN, 1987; ROHRSCHNEIDER, 1990; PAKULSKI, 1993). 1 Yeni orta snfn benimsedii deerler en iyi ifadesini ii hareketlerinde ya da herhangi bir snf hareketinde deil, Yeni Toplumsal Hareketler (bundan sonra YTH olarak kullanlacaktr) ya da Kimlik Ynelimli Hareketler ad verilen hareketlerde buluyordu. 2 YTH teorisyenleri, endstriyel toplumun arasal sorunlarndan uzaklaldna ve artk post-endstriyel dnemde yaam sorunlarna geildiine vurgu yaparlar (BUECHLER, 1995; INGLEHART, 1990; PARKIN, 1968). 3 Bu nedenle de bu teorisyenlere gre YTHler ii snf hareketlerinden niteliksel olarak farkldrlar. YTH aktrlerinin karlar, snfsal konumlarndan deil, karlarn kendilerinin belirledikleri siyasal konumlarndan gelmektedir. Bu nedenle de, ada toplumsal hareketlerin, toplumsal deimenin merkezi olarak ii snfn gren teoriler tarafndan yeterince iyi bir biimde aklanamad ileri srlmtr (PICHARDO, 1997; EYERMAN, 1984; OLOFSSON, 1988). Bu alma Trkiyedeki hem eski tip toplumsal hareketlerin (ii ve kamu alanlar hareketleri) hem de YTHlerin (evreci, ecinsel, kadn hareketleri vb. gibi) rgt yaps, katlmclar, ideolojileri, deer ve amalar asndan ne tr farkllklar ve benzerlikler gsterdikleri zerine odaklanmaktadr. Bunu yaparken, bir taraftan snf temelli ve eski toplumsal hareketler olarak adlandrlan, dier taraftan snf temelli olmayan/snflar kesen ve YTH olarak kavramsallatrlan hareketler karlatrmal olarak incelenecektir. Bylece, YTH teorilerinin ileri srdkleri nermelerin snrlar ve sorunlar da tartmaya alacaktr.
2. YEN TOPLUMSAL HAREKET TEORLER

almann devamnda YTHlere ilikin ileri srlen yaklamlar zerinde durulacak ve bu yaklamlar bir snflandrma yaplarak incelenmeye
1 Deer ve amalarn dnm dncesinin yeni hareketleri aklamada basit ve yetersiz kaldna ilikin bir eletiri iin bkz. (COTGROVE / DUFF, 1981). 2 YTHler ile ilgili snflandrmalara ilikin bir fikir vermesi asndan (MAMAY, tarihsiz) ve (COHEN, 1999)a baklabilir. 3 YTHlerin ileri endstriyel topluma zg olmadna ilikin bir tartma iin, bkz. (DANIERI, vd. 1990; ROSE, 1997).
69
70
61-1
allacaktr. 4 YTH teorileri birok sosyal bilimci tarafndan deiik biim ve ltlerle snflandrlmtr. rnein, Buechlerin YTH teorilerine ilikin yapt snflandrma, bu teorileri kltrel ve siyasal versiyonlar olarak iki biime ayrr (2000: 48). Kltrel versiyon, gemiteki ve imdiki toplumsal tipler ve hareket biimleri arasnda daha radikal bir kopma varsaymaktadr. Bu adan postMarksist bir belirleme yapar. Toplumsal btnl, siyasal versiyonun tersine, semiyotik ya da kltrel koullarla zdeletirir. ktidar ve direnmenin merkezsizlemi doasn vurgular ve gndelik yaama, sivil topluma, devlet ve sivil toplum arasnda zgr alanlarn yaratlmasna odaklanr. YTHlerin toplumsal temelini snfla deil, fakat hareketi tanmlayan farkl deerler ve ideolojilerle zdeletirir (BUECHLER, 2000: 50-51). Bu anlamda YTHler, snf mcadelesinin yerini almakta, dolaysyla da snf politikas almaktadr (SAVRAN, 1992: 9). Savran takip ederek bu versiyonu kopu teorileri biiminde adlandrmak mmkn. Nitekim bu teoriler, eski ve yeni hareketler arasnda bir sreklilikten ok koputan bahsetmektedirler. Bu yaklam zellikle Habermas (1984), Laclau ve Mouffe (1992), Inglehart (1990), Touraine (1988), Melucci (1995), Castells (1996), Pakulski (1993) ve Cohen ve Arato (1992) tarafndan temsil edilmektedir. Post-endstriyel toplum kavramn karlamak zere programlanm toplum kavramn kullanan Touraine, bu toplumu tarihin yeni aamas olarak grmektedir. Programl toplum, kltrel mallarn kitlesel olarak retim ve datmnn merkezi bir konuma yerlemi olduu toplumdur. Bu anlamda maddi mallarn merkezi konumda bulunduu sanayi toplumundan btnyle farkldr. Sanayi toplumunda demir-elik, tekstil gibi sektrlerin ifade ettiini, programlanm toplumda eitim, salk ve kitle iletiimin retimi ve datm ifade etmektedir (TOURAINE, 1995: 272). Programlanm toplum, bireyleri, mallar ve fikirleri, daha nceki toplumlarn yapm olduundan ok daha fazla youn olarak dolama sokar ve yneten ve ynetilen arasndaki mesafeyi artrr (TOURAINE, 1988: 105-107). Gnmzde zel yaamn ve tm kltrel alann siyasetin alanna girdiini ve zel yaamn her zamankinden daha fazla kamusal bir ey olduunu, ortaya kan toplumsal elikilerde merkez bir yer
4 Bu alma sadece YTH teorileri zerine odaklanmaktadr. Ancak, ada toplumsal hareketler konusunda farkl almalar da vardr. Kaynak mobilizasyonu paradigmas, kolektif eylem yaklam bunlardan birka tanesidir. Toplumsal hareketlere ilikin yaklamlar arasndaki benzerliklerden yola klarak yaplan bir sentez denemesi iin Diani (1992)ye baklabilir. Dianinin bu almasnda yapt, YTH teorileri ile kolektif eylem ve kaynak mobilizasyonu gibi yaklamlar arasnda bir senteze ulamaya almaktr.
70
Mustafa Kemal Cokun
71
tuttuunu ve toplumsal hareketlerin belkemiini oluturduunu ileri srer (TOURAINE, 1988: 14). Toplumsal aktrler artk tarih adna deil, kendi adlarna konumakta ve eylerin gidiatn ynetmeyi istemekten ok kendi zgrlklerini; iktidar, iddet ve propaganda aralar tarafndan ezilmeden kendileri olabilme hakkn istemektedirler. Aktrn dn, bu anlamda, bir fetih deil savunma ruhuyla anlalmaldr; bireylerin kendilerinin gl bir kolektif hamlede erimelerini istemez, aksine, kollektiviteye kardr ve ne toplumu ne de devleti tanrlar olarak kabul etmez. Toplumsal yaamn doal ya da tarihsel kanunlar yoluyla dzenlenmediini ama kltrel ynelimleri belirlemek iin mcadele edenlerin eylemlerine dayandn iddia ederek kolektif zgrleimden ok, bireysel zgrlklere inanr. Gnmzn toplumsal aktrlerinin kar k kendi projelerini gerekletirmelerinin, hedeflerini tanmlamalarnn ve istedikleri atmalara, tartmalara ve pazarlklara girmelerinin nnde engel oluturan aralar ve sylemlere yneliktir (1988: 18). Bu anlamda Touraine, programlanm toplumda YTHleri zne konumuna yerletirmekte ve bu hareketleri yeni tarihsel edimciler olarak grmektedir. nk, toplumsal snf kavramnn yerini toplumsal hareket kavram almaktadr. Bu toplumlarda ii hareketi devrimci zne konumunu kaybetmi, yerine, kltrel mallarn retimine ve bu retimin amalarna odaklanan yeni atma zeminlerinin yaratt YTHler gemitir (1995: 274-282). Benzer olarak Melucciye gre, gnmzn toplumsal hareketleri, hem d dnyamzn yani btn yerkrenin- hem de insanlar olarak doamzn radikal dnmler geirdiini gsteren iaretlerdir. inde yaadmz gerekliin tamamyla kltrel bir yap haline geldii ve bu gereklie dair sahip olduumuz temsillerin dnya ile kurduumuz ilikide szgeler gibi iledii bir dnemde, sorunlar ve toplumsal aktrlerden sz ederken kullandmz uluslar tesi boyut, her eyden nce insan eyleminin kltrel olarak kendi uzamn yaratabileceinin gstergesidir. Dnyann kltrel ve simgesel olarak algland bu dnem, ayn zamanda insan eyleminin kltrel boyutunun retim ve tketim srelerinin temel hedefi hline geliinin de zirve noktasdr (MELUCCI, 1999: 8). Laclau ve Mouffea gre bu hareketler, kinci Dnya Savandan sonra gelien yeni hegemonik formasyona karlk olarak ykselmitir. Bu sre geliim aamas izler: Birincisi, ekonomik dzeyde yaygn birikim rejiminden youn birikim rejimine gei ile birlikte ortaya kan toplumsal ilikilerin metalamas olgusudur (1992: 197). Bu birikim rejiminin temeli, kapitalist retim ilikilerinde ileyen mantn tm toplumsal ilikilere yaylmasdr. kincisi, Refah devletinin mdahaleci karakterinin bizzat kendisidir. Toplumsal ilikilerin metalam olmas nedeniyle devlet, olabildiince
71
72
61-1
genilemi ve daha geni alanlara mdahale etmek zorunda kalmtr. Bu artan mdahale, brokratiklemenin de srekli bymesine neden olmu ve bu brokratik biime kar yeni atma biimleri dourmutur (1992: 198-199). Bu srecin sonuncu unsuru, kitle iletiim aralarnn gelimesidir. Kitle iletiim aralarnn gelimesiyle birlikte homojenletirici bir ierie sahip olan kitle kltr ortaya km ve bu da yeni tabiyet biimleri yaratmtr. Dolaysyla yeni hareketler, toplumsal hayatn metalamasna, brokratiklemesine ve homojenletirilmesine kar direniin ifadesi olarak ortaya kmtr (LACLAU / MOUFFE, 1992: 201; BERTRAM, 1995: 89). Bu hareketlerin iktidar ele geirmek gibi bir amalar yoktur. Daha ok, sivil toplumda zerklik ve eitsizliklerin giderilmesi trnden kltrel bir takm talepleri dillendirmektedirler. Bu anlamda YTHler, yukarda bahsettiimiz yeni tabiyet biimlerini sorgulamaktadrlar ve onlara yeni olma zelliini veren ey de budur (LACLAU / MOUFFE, 1992: 196). Ama asl nemlisi, bu hareketlerin herhangi bir ideolojiyle eklemlenme biimleridir. nk bu eklemlenme sayesinde herhangi bir hareket, muhafazakar, otoriteryan, zgrlk, sosyalist vb. bir kimlie brnebilir. Ne var ki, YTHler toplumu bir btn olarak dntrebilme anlamnda ayrcalkl bir konuma sahip deildir. Daha dorusu, toplumda byle bir konuma sahip olan bir hareketten ya da zneden bahsedilemez (LACLAU / MOUFFE, 1992: 206-208). Kopu teorileri erevesinde bahsedilmesi gereken bir baka kii ise Habermasdr. Habermasn bu versiyon iinde deerlendirilmesi bir eliki olarak grlebilir, zira Habermas postmodernizme kar modernizme bir sreklilik atfetmektedir. Ne var ki, yaam dnyas ve sistem dnyas arasnda yapm olduu keskin ayrmdan ve YTHlerin eski hareketlerin tersine yaam dnyasnda bir anlam kazandn ileri srdnden dolay Habermasn teorisi kopu teorileri iinde deerlendirilebilir. Habermas, YTHleri insann zgrlemesi dncesinin tarihsel zneleri olarak deil, ileri kapitalist toplumlardaki meruiyet ve motivasyon sorunlarna iaret eden unsurlar olarak grr. Bu hareketlerin ortaya k yaam dnyalarnn koloniletirilmesi eilimine kar tepkinin bir sonucudur (HABERMAS, 1981: 35). Hareketlerin dikkat ektii brokratik ve ekolojik sorunlarn nemini ve bu hareketlerin simgeletirdii kltrel meydan okumann sisteme ilikin dzenleme gereksinimini ifade ettiini kabul etse de, Habermas, onlarn kar-kurumlar gelitirilmesi ve yaam dnyalarnn ierisinde kurtarlm blgeler yaratlmas nerilerini gereki bulmaz (1981: 34). Gerekli olan eyin kresel lde planlanan ve ynetimsel aralar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik zmler olduunu ileri srer (1981: 35-37). nceleri YTHleri yalnzca savunmac nitelikte gren Habermas, daha sonra Cohen ve Aratoya gndermede bulunarak, bu trden hareketleri, bir yandan programlar sayesinde siyasal sistemi dorudan
72
Mustafa Kemal Cokun
73
etkileyen, dier yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduu kadar, sivil toplumu ve kamusal alan da canlandran ve genileten hareketler olarak grr. Bu hareketler, saldrgan anlamda, btn toplumu ilgilendiren sorunlar otaya koyup, bu sorunlara yaklam iin bir takm yntemler ve olanakl zmler nerirler; yeni bilgileri aa karrken -yani, kamusal dncede bir deiiklie yol aar ve dolaysyla kurumlara bask yapabilirlerken-, savunmac anlamda mevcut rgtlenme ve kamusal etki yaratma kanallarnn yapsn srdrmeye, alt-kltrel kar-kamular ve kurumlar oluturmaya, geniletilmi haklar ve reformdan geirilmi kurumlar gibi yeni alanlar kazanmaya alrlar (1996: 370). Larana, vd.ye gre, bar hareketleri, renci hareketleri, ekolojik hareketler gibi birbirinden ok farkl zellikler tayan ve YTH kavram ats altnda aklanan toplumsal olgular uzun sre boyunca ideoloji, rgt ve rasyonalite kavramlarna dayal olarak ortaya kan toplumsal hareketlere ve bu hareketleri ortaya karan toplumsal yapya odaklanarak aklanmaya alldysa da, hareketlerin kendi gereklikleri geleneksel kavramsal erevelerin yetersizliini ortaya koymutur. Bu hareketleri, gemiin ideolojik hareketleri ya da aklc biimde rgtlenmi kar gruplar erevelerinden yola karak anlamak zor grnmektedir (LARANA, vd. 1994: 5-6). YTHlerin balca zellikleri yle sralanabilir: YTHlerin toplumsal taban snf yapsn aar ve daha ok ya, toplumsal cinsiyet gibi toplumsal stat unsurlarna gndermede bulunur. YTHlerin ideolojik karakteri ii snf hareketinin ve ortak eylem iin birletirici ve btnletirici bir unsur olan Marksist ideoloji anlaynn tam zdd bir noktada durur. YTHler, dnceler ve deerler oulluu sergiler; pragmatik ynelimler ile birlikte katlmclarn karar alma mekanizmalarna katlmn geniletecek olan kurumsal reformlar hedefler. Gndelik yaamn demokratikleme dinamiine ve siyasal boyutlar karsnda toplumsal yaamn sivil toplum boyutunun genilemesine iaret eder. YTHlerde elikiler ve harekete geirici faktrler, kimlik ile ilgili olan kltrel ve sembolik sorunlara ilikindir. YTHler dank ve merkezsizdir. (LARANA, vd., 1994) Kltrel versiyonun tersine siyasal versiyon, neo-Marksist bir yaklamdan yola karak ileri kapitalizmi toplumsal btnlk olarak ele alr ve YTHlerin ortaya k ile ileri kapitalizm arasnda gl balar olduunu vurgular. Bu yaklama gre, snf temelli ve snf temelli olmayan hareketler arasnda uygun ittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse, YTHler ilerici bir deiim iin potansiyel oluturabilir. Ayn zamanda, ada snf yapsn analiz ederek
73
74
61-1
YTHlerin toplumsal temelini snf terimleriyle tanmlarlar (BUECHLER, 2000: 50). Ortaya kan yeni eliki ve antagonizmalarn, emek-sermaye elikisinin karmaklam dolaymlar olduunu iddia ederler (SAVRAN, 1992: 9). Bu siyasal versiyonu Savrann yapt biimde sreklilik teorileri olarak adlandrmak mmkn. Bu yaklam daha ok Offe (1985; 1987), Wallerstein (1993) ve R. Williams (1989)n almalarnda bulunabilir. Nitekim Offeye gre yeni hareketlerin aktrleri, kendilerini yerleik siyasal ve ekonomik kodlarla tanmlayamamaktadrlar. Buna ramen, YTHlerin taban btnyle belirsiz deildir. Bu hareketlerin tabann yeni orta snf, eski orta snfn unsurlar (iftiler, esnaf ve zanaatkarlar) ve dorudan emek piyasasnda bulunmayanlar, yani renciler, isizler ve ev kadnlar oluturmaktadr (1985: 831-832). Dier taraftan, YTHler tarafndan dile getirilen bireysel zgrlk, eitlik, katlm, bar ve dayanmac toplumsal rgtlenme gibi deerler hi de yeni deildir. Bu deerler ve ahlaki normlar, burjuvazi ve ii snfnn ilerlemeci hareketlerinden miras alnmtr. Dolaysyla bu hareketler ne anti-modernist ne de postmateryalist bir zellie sahiptir. Daha ok modernlemenin modern bir eletirisi olarak grlmelidir. Bu anlamda yeni hareketlerin ykselii, hakim ve baz yeni deerlerin atmasndan ok, modern kltrn deerlerinin kendi iindeki i eliki ve tutarszlklarnn sonucu gibi grnmektedir (OFFE, 1985: 835-836; BAGGULEY, 1992: 31). Benzer olarak Wallerstein, kapitalizmin isel mant ile rklk ve cinsiyetilik arasnda, yani retim ile retim d alanlar arasnda balantlar kurmaya abalar (SAVRAN, 1992: 16). Wallersteina gre kapitalizmin iki temel zelliinden birincisi, art deeri artrmak iin cretli emekle alanlarn oalmasdr. Buna bal olarak ikinci zellii ise emek gcnn deerini azaltmak iin cretli emek arasnda yapsal bir takm tabakalamalar yaratmaktr. Bu anlamda cinsiyetilik, rk ayrmcl trnden ayrmlar kapitalizmin lehine olarak tabakalam ve farkllam bir cretli emek yaratr. Dolaysyla kapitalizm, bir taraftan btn insanlarn cretli emee katlmn salarken dier taraftan emek gc arasnda rk, cinsiyeti vb. ayrmlar retir (WALLERSTEIN / BALIBAR; 1993: 47-49). Ne var ki bu ayrmlar kadnlarn ya da etnik aznlklarn cretli emee katlmn engelleyecek kadar ayrmc olamazlar. nk cretli emee onlarn da katlm nemlidir. Dier taraftan, kapitalist sistem cretli emek iindeki bu katmanlamann ortadan kalkmasn salayacak biimde de eitliki deildir. Bu nedenle Wallersteina gre, rnein cinsiyeti ve rk ayrmlara kar mcadele eden toplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir g tamaktadrlar. Dier taraftan Arrighi, vd.ye gre YTHler, henz kendilerine uygun rgtlenme biimleri gelitirememilerdir ve kitleleri bir anlamda apolitiktir (ARRIGHI, vd., 1995). Benzer biimde Williams, son yllarn en
74
Mustafa Kemal Cokun
75
nemli toplumsal hareketlerinin rgtl snfn karlar ve kurumlar dnda gelimeye baladn ileri srer. Ne var ki, bar hareketi, ekoloji hareketi, kadn hareketleri, insan haklar savunucular, nc dnya ile dayanma, kltrel yoksulluk ve bozulmaya kar kampanyalar vb. hareketlerin hepsi de yanl bir biimde snf politikasnn tesine gemek biiminde yorumlanmtr. Williams, belli bal kar gruplarnn snrlarnn dar olduunu kabul etmekle birlikte, evre, bar, insan haklar gibi sorunlarn hepsinin de bizi tekrar sanayi retim tarznn balca sistemlerine ve zellikle de snflar sistemine gtrdn ileri srer. Bu anlamda YTHlerin ortaya kmas ile ileri kapitalizm arasnda ok gl balar bulunmaktadr. Kald ki Williamsa gre, baz sendikalarn yeni toplumsal retim gruplarnn, yeni toplumsal retim biimlerinin oluturulmasna ynelik nerileri, YTHlerle bir takm balant biimlerini olanakl klacak nemli gelimelerdendir (1989: 167). Dolaysyla YTHler kesinlikle snf d saylamazlar. YTHlere ilikin bu iki teoriyi aadaki gibi karlatrmak olanakldr. Tablo 1: Yeni Toplumsal Hareket Teorileri
Kopu Teorileri (Kltrel Versiyon) - YTHler sosyalist ideolojinin, modernleme srecinin ve refah devletinin eletirisini yaparak ortaya kmtr. Bu nedenle eski toplumsal hareketlerden keskin bir ayrma iaret ederler. - YTHler hareketlerdir. orta snf temelli Sreklilik Teorileri (Siyasal Versiyon) - YTHlerin talepleri kapitalizmin snf yapsndan kaynaklanan sorunlara kar bir tepkidir ve ekonomik yapdan zerk deildir. YTHlerin talepleri, bu nedenle, eski toplumsal hareketlerden miras alnm grnmektedir. - YTHler eski ve yeni orta snflardan, isizlerden, rencilerden, ve emeklilerden oluur. Dolaysyla bu hareketler snflar arasndaki bir ittifaka dayanr. - Bu hareketlerin talepleri retim ilikilerinden ayrlamaz. Bu talepler emek-sermaye elikisinin karmak dolaym-lardr. - YTHler rgt iinde yatay ve dikey olarak daha az bir farkllama retir (zellikle Offeye gre).
- Kimlik ynelimli talepler ierirler. Bu nedenle de retim ilikileri gibi kavramlarla aklanamazlar. - YTHler merkezsiz ve hiyerarik olmayan rgtlenme biimleri ortaya koyarlar.
Dier taraftan, zellikle Offe, YTHler ile eski hareketler arasnda, temalar, deerler, etkinlik biimleri ve aktrler olmak zere drt temel farkllk olduunu ileri srer. Buna gre, zerinde durduklar temalar asndan yeni
75
76
61-1
hareketler evrenin korunmas, insan haklar, bar gibi konulara vurgu yaparlar. Eski hareketler ise daha ok ekonomik byme ve paylam konular zerinde durmaktadr. Deerler asndan yeni hareketler kiisel zerklik ve kimlii, eski hareketler ise bireysel tketim zgrln ve maddi tketimi ne karr. Offeye gre eski hareketler resmi ve hiyerarik rgtlenme yaplar gelitirmiken, yeni hareketler gayri resmi ve kendiliinden gelien rgtleri ierir. Son olarak aktrler/katlmclar asndan eski hareketler kar atmas ieren sosyo ekonomik gruplar, yeni hareketler kolektif kara dayanmayan sosyo ekonomik gruplar iine almaktadr. Dier taraftan yukarda belirtildii gibi Offe, bu ayrmlar yaparken eski ve yeni arasnda bir takm sreklilikler bulunduunu, bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da ztt olarak dnlemeyeceini belirtir (1987: 73). 5 almann bundan sonraki blmnde Trkiyedeki yeni ve eski toplumsal hareketler elde edilen veriler erevesinde yukarda ksaca aktarlan kopu ve sreklilik teorileri asndan deerlendirilecektir.
3. YNTEM VE RNEKLEM
YTHler zerinde almakta olan aratrmaclarn birou farkl ltler kullanarak bu hareketleri snflamaya almlardr. rnein, kimileri evre, anti-nkleer ve bar hareketlerini YTH olarak gsterirken, bazlar buna bir de feminist hareketi eklemektedir. Ayn zamanda, Avrupal yazarlar kar kltrel hareketleri, alternatif ekonomi ve ibirlii hareketlerini, gmen hareketlerini yeni toplumsal hareket olarak snflarken, Amerikal yazarlar bunlara ek olarak siyah sivil haklar hareketini, gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsal hareket olarak nitelendirmektedir. Bu almada YTHler, Trkiyedeki hareketleri anlamada daha yeterli olaca dnlerek e ayrlarak snflanm ve alma bu tr toplumsal hareket zerinde yrtlmtr. 6 Bu anlamda Trkiyedeki yeni toplumsal hareketler; (a) kadn hareketleri; (b) evre hareketleri; ve (c) alternatif yaam tarz hareketleri olarak snflandrlabilir. 7 Bu snflama lt alnarak Ankarada faaliyet gsteren 8 kadn dernei, 6 evre hareketi ve 4 alternatif yaam tarz hareketinin katlmclarna daha nceden hazrlanan bir soru formu
Benzer bir ayrm Martell (1994)te yaplmaktadr. Bu snflama, Arrighi, Hopkins ve Wallerstein tarafndan yaplan snflama dikkate alnarak yaplmtr (bkz. ARRIGHI, vd.,1995). 7 Baz almalarda slamc hareketler, Alevi dernekleri ve Krt hareketi de Trkiyedeki yeni toplumsal hareketler olarak deerlendirilmitir (bkz. MEK, 2004).
5 6
76
Mustafa Kemal Cokun
77
uygulanmtr. Ayn soru formu, 2 ii ve 2 memur sendikasnn yelerine de verilmitir. almada eski hareketler ii sendikalar ve memur sendikalar olarak ikiye ayrlmtr. Ayn biimde YTHler kadn hareketleri ve evre ve alternatif yaam tarz hareketleri olarak snflanmtr. Tablolar oluturulurken, evre ve alternatif yaam tarz hareketleri olarak snflanan hareketler bir arada ele alnmtr. Bylece, 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmak zere toplam 414 kiiye soru formu uygulanm, ayrca bu nicel veriler hem eski hem de yeni hareketlerin yneticileri ve baz katlmclaryla derinlemesine grmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye allmtr. Aratrma 2004 ylnda 3 aylk bir srede gerekletirilmitir. rneklemin ya ortalamas yaklak 36dr ve %53.8i kadn, %46.2si erkektir. Grme formu uygulanan katlmclarn %26s ky, %19.3 kasaba ve %54.7si ehir merkezi doumludur.
4. TRKYEDE HAREKETLER
ESK
VE
YEN
TOPLUMSAL
Yukarda bahsedildii gibi YTHlerin, ideoloji ve amalar, yap ve katlmclar asndan eski toplumsal hareketlerden farkllk gsterdii ileri srlmektedir. Buna gre, YTHler ideoloji ve amalar asndan ekonomik yeniden datm meselelerine odaklanmaktan ok yaam kalitesi ve yaam biimleri zerine vurgu yapan, yaps asndan lidersiz ya da dnml bir liderlik anlayn kabul eden ve demokratik bir katlm biimini deneyimleyen, katlmclar asndan ise orta snf bireyleri, genleri ve yksek eitim alm bireyleri kapsayan hareketler olarak deerlendirilir (PICHARDO, 1997; ROBIN COHEN, 1998). 8 lerleyen blmlerde YTHler iin ileri srlen bu zelliklerin Trkiyedeki hareketlerde ne trden biimlere dnt tartlacaktr.
Bu konuda farkl grler bulunmaktadr ancak, genellikle YTHlerde orta snftan bireylerin etkin olduu Kabul edilir. Bu hareketleri snf temelinde aklamayan yaklamlar, YTHlerin farkl toplumsal snflara dayandn ileri srmektedirler (bkz. STEINMETZ, 1994: 184; KRIESI, 1989). Ayn zamanda, YTHlerin, onlarn snfsal konumuyla deil fakat savunduklar ortak deerlerle tanmlanabilecekleri ileri srlmektedir (bkz. PICHARDO, 1997).
77
78
61-1
a. Katlmclarn zellikleri ve Farkl Hareketleri/ Talepleri Destekleme Potansiyelleri Asndan Eski ve Yeni Hareketler Pakulskiye gre YTHler 3 noktada eski hareketlerden farkllk gstermektedir. Bunlardan birincisi kuak (generation) meselesidir. Pakulski, katlmclar asndan bugnk hareketlerin genleri kapsadn ve kuak kavramnn snf kavramna gre daha aklayc olduunu ileri srmektedir. kincisi, stat politikalardr. Burada anlatlmak istenen, eski ii-burjuva atmasnn yerini stat gruplar arasndaki atmann almasdr. nc belirleyici zellik ise sivil toplum kavramdr. Buna gre YTHler, sosyalist bir devrimi amalamayan, devletin deil de sivil toplumun egemen olduu, hareketin odann siyasal deil sosyo-kltrel bir odaa oturduu hareketlerdir (PAKULSKI, 1993: 131). Benzer biimde, yaplan baz aratrmalar bir harekete katlm ya da bir dernee ye olma ile ya, eitim, gelir dzeyi ve medeni durum arasnda, hatta dinsel ynelimler ve dinsel ibadetlere katlm arasnda ok gl ilikiler bulmutur (rn. CURTIS, 1971; CUTLER, 1976; KNOKE, 1986; KNOKE / THOMPSON, 1977). rnein Cutlera gre toplumsal hareketlere katlmda ya olduka nemli bir etkenken, ya ile gelir ve eitim dzeyi arasnda da nemli bir iliki vardr. Buna gre, yallar daha dk gelire sahiptir ve daha dk eitim almlardr. Gelir ve eitim dzeyi arttka da katlm artmaktadr (CUTLER, 1976: 44). Trkiyedeki YTH katlmclarnn yalarna bakldnda eski toplumsal hareketlerden btnyle farkl olarak YTHlerin bir ksmnn bnyesinde daha gen bireyleri bulundurduu sylenebilir. Ne var ki, tablo 2den grlebilecei gibi YTHlerin gen bir nfusa sahip olduu tezi btn hareketler iin geerli deildir. YTHler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farkllamamakta, ayn zamanda kendi aralarnda da nemli farkllklar gstermektedir. Dolaysyla, YTHlerin genlerden olutuuna ilikin Pakulskinin tezinin ancak ksmen desteklenebildiini, Trkiyedeki YTHlerin farkl ya gruplarn ierdiini sylemek daha doru olacaktr.
78
Mustafa Kemal Cokun
79
Tablo 2: Eski ve Yeni Hareket Katlmclarnn Ya Dalm

ESK HAREKETLER
Memur Sendikalar i Sendikalar
YEN HAREKETLER
Kadn Hareketleri evre ve Alternatif Yaam Tarz Hareketleri
TOPLAM
Ya Dalm 18-25 ya 26-35 ya 36-45 ya 46 ve yukars TOPLAM
% 47.9 43.8 8.3 100
% 3.7 22.2 61.1 13 100
% 23.3 27.4 42.5 6.8 100
% 33.3 30 20 16.7 100
% 14.1 31.2 44.4 10.3 100
Trkiyedeki YTHlere ilikin bir baka sorun, katlmclarn snfsal yapsyla ilgili olarak ortaya kmaktadr. Pichardonun katlmclarn orta snflardan geldii tezine karlk Kriesi, katlm ile ilgili olarak orta snflarn bu hareketlerin yapsal takipisi olarak grlmemesi gerektiini ileri srer. Orta snflar YTHlere destek verir fakat, Kriesiye gre bu hareketlerin baka bir takm zellikleri de dikkate alnmaldr. rnein, bu hareketlere katlm iin eitim ve ya nemli bir etkendir, ancak renci ve isizler btnyle YTH destekisi olarak gsterilemez, ama iiler YTHler iin bir potansiyel oluturmaktadr (KRIESI, 1989). Dalton vd. (1990) ise YTHlerin snf temeliyle aklanamayacan, ancak onlarn temel niteliklerini politik kurumlardan zerkliin, merkezsiz ve demokratik bir yapnn belirlediini, kltrel ve yaam niteliine ilikin sorunlarla ilgilendiklerini ileri srerler. YTHler, birinin kendi yaam ile ilgili kararlara kendisinin katlmn savunmaktadrlar ve bu amalar onlar emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON, vd., 1990: 10-16). 9
9 Burada deinilmesi gereken nemli bir nokta, YTHlerin emek hareketleriyle rekabete girdiine ilikin bu deerlendirmenin btnyle doru kabul edilemeyeceine ilikindir. Basite sylenirse eski ve yeni hareketler arasna konulan ayrm, bireyin kendi yaamna ilikin kararlara katlma talebine dayanlarak yaplamaz. Nitekim, bu sorunu Trkiye asndan tartanlar, genellikle 1980 sonrasn balang olarak kabul ederler ve ileri srdkleri demokratik/katlmc idealleri 1980 ncesi emek rgtlerinde, yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar. Oysa baz aratrmalarn da gsterdii gibi Trkiyede 1980 ncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarnda yaanan bir takm zynetim rnekleri vardr. 1968 ylnda Alpagut maden ocanda ynetime el koyan maden iileri tm iilerin katld ii genel kurullar
79
80
61-1
Aksine Klandermans, YTHlerin geleneksel rgtlenme biimlerinden ayr olarak ele alnmasnn ar basitletirme anlamna geldiini ileri srerek, bu hareketlerin eski hareketler tarafndan salanan frsat ve kaynaklar kullandn ileri srer. Bu anlamda Klandermansa gre eski ve yeni arasnda yaplan ayrm tamamen bulanktr (1990: 125-135). Benzer olarak Duyvendak (1995: 17), orta snflarn eski emek hareketlerinde, orta snf dndaki dier snflarn ise YTHlerde bulunmad dncesinin btnyle doru olmadn ileri srer. Bu konuyla ilgili olarak bu almada elde edilen verilerin iaret ettii iki nemli noktadan bahsetmek olanakldr. Bunlardan birincisi, YTHlerin eski hareketlerle karlatrldnda katlmclarn snfsal konumu bakmndan daha heterojen bir yap sergiliyor olmalardr. Eski hareketler snf temelli hareketler olduuna gre bu durum elbetteki normaldir. Ancak burada nemli olan, YTH destekilerinin farkl snf konumlarna sahip olmasdr. Kald ki her toplumsal hareketin katlmclar da farkl snfsal konumlara sahiptir, yani YTHler kendi iinde bile nemli farkllklar tamaktadr. Bu almada elde edilen verilere gre, kadn hareketlerinin katlmclarnn daha ok isizler (%29.3), beyaz yakal cretliler (%22.7) ve ev kadnlarndan (%17.3) olutuu grlmektedir. evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinde ise en yksek oranlarn srasyla renciler (%22.6), beyaz yakal cretliler (%19.4) ve yksek nitelikli cretliler (%19.4) arasnda paylald sylenebilir. Dolaysyla Kriesinin aratrmasnn tersine, Trkiyede renciler ve isizler YTHler iin nemli bir potansiyel oluturmaktadr. Bu durumda, Offenin YTHlerin katlmclarna ilikin gzlemlerinin desteklendiini sylemek olanakldr: Trkiyedeki YTHler dorudan doruya katlmclarnn snfsal konumuyla aklanamazlar. nk, sadece orta snflardan deil fakat dier snflarla bir ittifak iinde olumulardr. Fuentes ve Frankn belirttii gibi, YTHlerin Batda orta snftan, Gneyde popler ii snfndan ve Douda ise her ikisinden oluan snf bileimlerinin ayrt edilmesi nemlidir (1990: 29). Bu noktann nemi,
oluturmu ve bu uygulama katlmc karar alma srelerini uygulayan bir zynetim rnei olmutur. Ayn zamanda 1970de Gnterm Kazan Fabrikasnda, 1977 ylnda ise Akale maden ocanda benzer zynetim deneyimleri yaanmtr. Kald ki, iyerlerinde iiler tarafndan pratie aktarlan zynetim rnekleri sadece Trkiyede deil, ayn zamanda Endonezya ve Cezayir gibi lkelerde de grlmtr (YARAIR, 2002: 39-42, 307-312, 547-558, 607-608). Bu rnekler emek rgtlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisinin katlmna hi de yabanc olmadn gsterdii gibi, bu anlamda YTHlerle bir rekabet iinde olamayacan da gstermektedir. Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasndaki ayrm, bireylerin bu rgtlenme trlerinde kararlara katlm biimi zerinden kurulamaz. Kald ki, ileride grlecei gibi bu almada elde edilen veriler bu tr bir ayrm da desteklememektedir.
80
Mustafa Kemal Cokun
81
YTHlere ilikin ileri srlen kopu teorilerinin tersine sreklilik teorilerinde vurguland gibi, snflar aras bir ittifak imkann olas klmasdr. Nitekim YTHler, snflardan ve snf mcadelesinden tamamen ayr olarak incelendiinde yeterince anlalamazlar. YTHlerin farkl snf bileimlerinden oluan yapsndan dolay, snf hareketinin ykselen ya da azalan ivmesine gre snf hareketinin destekisi olabilirler ya da snf hareketinden uzaklaabilirler. Dier taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)n belirttii gibi, YTHlere katlmda eitim dzeyi nemli bir ayrm noktasn oluturmaktadr. Tablo 3: Katlmclarn Eitim Durumu
ESK HAREKETLER
Memur Sendikalar i Sendikalar
YEN HAREKETLER
TOPLAM
Eitim Durumu Okuryazar lk okul Ort okul Lise Yksek okul TOPLAM
% 100 100
% 2.7 41.1 12.5 37.5 3.6 100
% 4 1.3 20 74.7 100
% 3.2 25.8 71 100
% 1.4 12.7 3.8 20.5 61.6 100
Eitim durumu asndan ii sendikalar dier hareketlerden belirgin bir farkllk gstermektedir. YTHlere katlanlarn eitim durumunun yksek oranda niversite mezunu olduu gz nne alnrsa, bu hareketlerin ncln aydn kesimin yaptna ilikin nermenin hakl olduu sylenebilir. Dier taraftan bu durum, eitimin YTHlere katlmda nemli bir etken olduunu da gstermektedir (benzer bir sonu iin bkz. KRIESI, 1989). Trkiyedeki btn STK trlerini kapsayan bir aratrmada da buna benzer bir
81
82
61-1
sonu ortaya kmtr (AKT, vd., 2002). 10 Ayn zamanda baz aratrmalar, dernek yeliinin istee bal olduu durumlarda, yani, YTHler gibi gnllle dayal rgtlenmelerde eitimin daha nemli olduunu gstermektedir (SCHOFER / GOURINCHAS, 2001: 822). Dier taraftan, aratrma srasnda bir kadn derneinin iki yneticisiyle yaplan bir grmede dernek yneticileri niversite eitimi almam kadnlar derneklerine ye yapmadklarn belirtmilerdir. Bu uygulamay ise lise ya da daha dk eitim alm kadnlarn kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yetenee sahip olmadklarn gereke gstererek aklamlardr. Bylesi durumlar, YTH katlmclarnn eitim dzeyinin eski hareketlere, zellikle ii hareketlerine oranla daha yksek kmasna neden olabilmektedir (benzer sonular iin bkz. BUTTOM / MATTSON, 1999). Ayn zamanda bu durum, bir konu hakknda sahip olunan bilgi ve eitim dzeyinin, brakn herhangi bir mzakereye katlmay, bir rgte katlm bile zorlatrdn gstermektedir. Dolaysyla bir rgtlenme iinde en azndan sadece bilgi ve yetenee sahip olup olmamaya bal olarak bir takm dlama mekanizmalar gelitirilebilmektedir. Dier taraftan, yukarda sunulan verilerin iaret ettii nemli gstergelerden bir dieri, YTHlerin btnnn ayn biimde deerlendirilmesinin olanaksz olmasdr. nk katlmclarn snfsal konumu her harekette farkl bir takm zellikler gstermektedir. Kald ki YTHlerin katlmclar ve destekiler asndan lkeden lkeye bile nemli farkllklar ierdikleri sylenebilir. rnein, daha nce bahsedildii gibi Kriesinin almasndan elde edilen sonulara gre orta snftan bireyler, yksek eitim alm olanlar ve genler YTHlerin belirgin destekileridir. Buna karlk renci ve isizlerin YTHleri destekledikleri sylenemez. Oysa bu almada elde edilen veriler, kuak asndan gen ve orta yallarn; snfsal olarak isizlerin, beyaz yakal alanlarn, ev kadnlarnn, yksek nitelikli cretlilerin ve rencilerin; eitimsel olarak yksek eitim alm bireylerin Trkiyedeki YTHlerin en nemli destekileri olduunu gstermektedir. Dolaysyla, YTHlerin katlmclar her lkede farkl zellikler gsterebilmekte ve bu hareketler farkl toplumsal kesimlerden destek alabilmektedir. Bu durumun YTHlerin kendilerine ikin zelliklerinden deil, fakat olaslkla o lkenin kendine zg ekonomik, sosyal ve siyasal koullarndan kaynakland dnlebilir. Nitekim yaplan baz aratrmalar, herhangi bir lkenin siyasal ynetim anlaynn devleti ya da korporatist olup olmamasnn eski ve yeni hareketlere katlm etkilediini gstermitir (SCHOFER / GOURINCHAS, 2001). Benzer olarak
10 Bu alma sadece YTHleri deil, bu tanmn dnda kalan STKlar, rnein meslek odalarn da kapsamaktadr.
82
Mustafa Kemal Cokun
83
Duyvendak (1995: 53, zellikle tablo 3.1), zayf ve gl devletlerde toplumsal hareketlerin baar anslarnn farkllatn, gl bir devlet yapsnn toplumsal hareketlerin oluumu ve gelimesine olumsuz etkileri olduunu gstermeye almtr. Bu erevede dnld zaman, eski ve yeni hareketler arasna keskin ayrmlar konulmamasna ilikin gerek Kriesi ve Klandermansn gerekse de DAnieri ve arkadalarnn tezlerinin desteklendii sylenebilir. Bu durumu destekleyen bir baka veri, gerekten de Kriesinin (1989) belirttii gibi, eski hareket katlmclarnn YTHlere katlmna/desteine ilikin nemli bir potansiyel olarak ortaya km olmalardr. Dolaysyla DAnieri vd.nin (1990) deyiiyle, eski hareketlerde yeni, yeni hareketlerde eski bir ok zellii bulmak mmkndr. Bu almada eski ve yeni hareket katlmclarnn farkl hareketlere katlma eilimlerine ilikin Kriesi tarafndan yaplan aratrmada sorulan sorular Trkiyede var olan hareketlere uygun olarak dntrlm ve sendika yelerine ve YTH katlmclarna sorulmutur. Tablo 4, herhangi bir harekete hali hazrda katlmakta olanlarn, iinde bulunmu olduu hareket dnda hangi hareketlere de katlmak istediklerine ilikin eilimlerini gstermektedir. Tablo 4: Baka Hareketlere Katlma Eilimi
Memur Sendikalar
*
ESK HAREKETLER
i Sendikalar
YEN HAREKETLER
Katlmak stenen Hareketler evreci hareketler Kadn hareketleri Kreselleme kart hareketler Bar hareketleri Anti-nkleer hareketler i hareketleri Ecinsel hareketler
% 70 30 50 64 44.5 4
% 61.5 46.2 42.3 73.1 30.8 7.7
% 61.6 28.8 34.2 32.5 11 6.8
% 21.4 39.3 46 10.7 28.6 -
83
84
*
61-1
Tablodaki deerler, birden fazla yant verilebilecek bir biimde sorulmutur. Bu nedenle toplamlar %100 deildir. Tabloda verilen yzdeler, bir hareketin katlmcsnn kendisinin iinde bulunduu harekete benzer hareketlere ilikin verdii yantlar iermemektedir. rnein, kadn hareketleri katlmclarnn kadn hareketlerine katlmak isteyip istemedikleri konusundaki yantlar tabloya alnmamtr.
Kriesinin Hollandadaki YTHler zerine yapt almalardan elde ettii verilere gre, Hollandada bu hareketler nfusun geni bir kesimi tarafndan desteklenmektedir. Ayn zamanda Kriesiye gre iiler de YTHler iin nemli bir potansiyel oluturmaktadr (1989: 1103-1105). Yukardaki tablo incelendiinde, Trkiyede herhangi bir sendikal harekete katlanlarn YTHlere katlma eilimi asndan nemli bir potansiyel oluturduu grlecektir. Hatta, zellikle kreselleme kart hareketlerin, bar hareketlerinin, anti-nkleer hareketlerin ve kadn hareketlerinin YTHlere nazaran dier toplumsal hareket katlmclar tarafndan daha fazla desteklendii ve bu hareketlere katlma eilimlerinin daha fazla olduu bile sylenebilir. Bu sonular, almann/iin sadece arasal akla bal olarak aklanamayacan (HELLER, 1982), nitekim eski hareket katlmclarnn evre, bar, kreselleme kart hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluturduunu ksmen de olsa desteklemektedir. Bu anlamda, ii/emeki snfnn snf mcadelesi olarak siyaset anlay ile YTHlerin kimlik-kltr temelli siyaset anlay sylenildii gibi her durumda birbirini dlamamaktadr. b. rgt Yaps Asndan Eski ve Yeni Hareketler YTHlerin rgt yaps ve rgtlenme biimleri konusunda hem kopu hem de sreklilik teorilerinin savunucular arasnda genel bir anlama olduundan sz edilebilir. Nitekim, her iki yaklam tarafndan genel olarak kabul edilen aklamaya gre, YTHler merkezsiz, ak, yaplamam ve hiyerarik olmayan bir zellie sahiptirler. nk toplumun brokratiklemesine kardrlar ve toplumsal kurumlarn liberter yollarla dntrlmesi arayndadrlar (ADAM, 1993; PICHARDO, 1997; OFFE, 1985; KITSCHELT, 1986; ZIMMERMAN, 1987; TOURAINE, 1985; DALTON, VD., 2001; MARTELL, 1994; NORRIS, 2001). rnein Tourainee gre YTHler, tarihin anlam yerine zynetimden, iktidar ele geirmek yerine i demokrasiden sz etmektedirler (1995: 275-276). Benzer biimde Offeye gre geleneksel siyasal rgtlerin aksine YTHler rgtsel farkllamaya sahip deildirler. Bu hareketler ierisinde liderler ve sradan yeler arasnda farkllamaya izin verilmemektedir. Bu nedenle de liderlerin rolleri geicidir ve liderler ile yelerin rgt ii rollerine ilikin snrlar olduka zayftr (OFFE, 1985: 830). Bylece, YTHlerin kk, merkezsiz ve demokratik yaplar,
84
Mustafa Kemal Cokun
85
kurumsallam sistemi ve gnlk yaam alan arasnda kpr oluturan geleneksel rgtlere bir alternatif ve bunlarn bir reddi olarak yorumlanmtr. Ayrca, YTHlerin bu pratikleri katlmc bir iletiimin gelimesine ynelik bir katk saylmtr (HUESCA, 2001: 421). Ne var ki, bu almada incelenen hareketlerin btn ierisinde sadece alternatif yaam tarz hareketleri ile tek bir evre hareketi dnda dier rgtlenmelerin hemen hemen hepsi de ounlukla lider odakl bir yapya sahiptirler. zellikle kadn rgtlerinde bu durum ok daha belirgin olarak ortaya kmaktadr. Elbette ki, sendikalar da bu yapdan muaf deildir. Nitekim, hem eski hem de yeni hareketler iinde grlen ye ve gnll katlmclarn ortalama olarak %50.9u bir rgt ierisinde liderin rolnn ok nemli olduunu dnmektedir. Bu oran kadn derneklerinde %43.7, evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinde ise %33.3 olarak ortalamann altna dmektedir. Buna ramen ortaya kan oranlar hareketlerin lider odakl olmadklarn ve katlmclarn lider odakl bir rgt desteklemeyeceklerini syleyebilmek iin ok yksek oranlardr. Kald ki hareketin en nemli zellii olarak hiyerarik bir yapda olmamay gsterenler, kadn derneklerinde %38.7, evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinde %25.8dir. Dier taraftan, hiyerarik bir yapya sahip olmayan ve biim olarak merkezsiz bir zellik gsteren bir takm hareketler de mevcuttur. Bu almada incelenen alternatif yaam tarz hareketlerinden biri, btnyle gayri resmi ve yaplamam bir zellik gstermekte, gnlllk esas ile almalarn yrtmektedir. Ne var ki, hareketin almalarn organize eden ve faaliyetlerde sorumluluk stlenen bireylerin says 10 ile 15 arasnda deimektedir. Dardan bakldnda hiyerarik olmad sylenebilse de, bu hareketin faaliyetleri izlendiinde bir takm sorunlar gze arpmaktadr. rnein, bu hareket iinde yer alan iki kii, isiz olmalar nedeniyle sosyal hayatlarnn hemen hemen btnn kapsayacak bir biimde rgt ierisinde almaktadrlar. Biri hareketin kurucusu ve bandan beri hareketi temsil eden, dieri grupla zdelemi olan bu iki birey, hareket iinde etkin ve baskn konumdadrlar. Toplantlarda konuulacak konularda, gndemi belirlemede, yaplacak faaliyetlerin neler olaca konusunda ve hareketle ilgili dier nerilerde de belirleyicidirler. Kald ki, bu hareketin oklu liderlik gibi bir zellie sahip olduunu sylemek olduka zordur. nk, yaklak on yl nce kurulmu olmasna ramen harekete nderlik eden bireyler ayn kiilerdir. Hareketin katlmclarndan biri bu durumdan rahatszln yle ifade etmektedir:
Bu hareket iindeki bireyler herkesin kendisi gibi olmas gerektiini dnyor...... Hepimiz gnll alyoruz ama daha ok i yapanlarn daha az i yapanlara kar tahammlszlkleri var. Nasl zleceini bilmiyorum. Hakikaten zaman zaman neden buradayz diye kendimize sorduumuz oluyor.
85
86
61-1
[Hareket iinde] farkl politikalara tahamml olduunu, gerekten farklln ortaya koyan birisinin ok anlalabilir olduunu zannetmiyorum. Hareket iinde liderlerle ztlklar olduunu dnyorum. Biraz farklln ortaya koymaya balad m insanlar hemen kopu yaanyor, genellikle kaybediyoruz o insanlar.
Ayn hareketin bir baka yesi ise, hareket iinde iktidar olduunu belirtmesine ramen, bundan rahatsz olmamak gerektiini sylemektedir. nk ona gre, eer birileri bu iler iin uramazsa iler ortada kalmakta ve bir ok i yaplamamaktadr. Bu nedenle de bu katlmcya gre btn ilerle bir ka kiinin uramas normaldir. Bir bakana ve ynetim kuruluna sahip olan bir kadn derneinin yneticisi ise, kararlar nasl aldklarn u cmlelerle anlatmaktadr:
Ynetim kurulu toplantlar dnda ye toplantlar filan yapmyoruz zaten. Ama bu toplantlara gelmek isteyen yemiz olursa tabi ki gelir katlr. Kararlar ynetim kurulu alyor, yeler katlmyor. Her yerde byledir zaten. Tzklere gre ynetim kurulu yetkilidir karar alma iin. tiraz eden olmaz, itiraz etse ne olacak, tekrar incelenir, tekrar ona gre karar verilir.
Bir baka kadn derneinin yneticisi ise, yelerinin ok fazla katlmamasndan duyduklar rahatszl yle dile getirmektedir:
Kararlar genellikle ynetim kuruluyla alyoruz. Fakat byle olunca yeler de giderek uzaklayor. Bizim yelerimizin bir ksm zaman zaman toplantlarmza katlrlar. Ancak bu yeterli olmuyor.
Dier taraftan, yaplamam ve hiyerarik olmayan bir rgtlenmeye sahip bir evre hareketi karar alma srelerinde yukarda bahsedilen kadn derneinden farkl bir takm yntemler uygulamaktadr. Bu hareketin katlmclarndan birinin ifadeleri unlardr:
Ankarada birlikte faaliyet yrttmz 40-45 arkadamz var. Fakat bu almalar genelde esnek almalar olduu iin toplantlara dzenli olarak katlan 20-25 kiiyi hi bir zaman gemez. Zaten her hafta toplant alyoruz, gememesi de normal, yani insanlarn ii filan......... Karar alrken genel olarak dnemsel yrtmeler oluturuyoruz. Her kampanyann sorumlusu var, onlar kendi inisiyatiflerini kullanyorlar, inisiyatiflerini kullanrken de genel alma esaslarna [uygun], acil durumlarda inisiyatiflerini kullandktan sonra topluluu bilgilendirme eklinde bir mekanizma kurduk. Toplantlarda bir divan oluturuyoruz. Divan toplanty ynetiyor. Acil durumlarda yrtme karar alyor, tm topluluu ilgilendirecek, alma tarzyla ilgili srelerde de hep birlikte karar alyoruz. Zaten bir bakan ve ynetim kurulumuz yok.
86
Mustafa Kemal Cokun
87
Bu durumda, Trkiyedeki YTHlerin yaps hakknda iki zellik nem kazanmaktadr. Birincisi, bir ka hareket tr dnda Trkiyedeki YTHler lider odakl bir yapya sahiptir. Btn iler ounlukla bir ka kii tarafndan yaplmakta, ou ynetici uzun yllardr yneticilik yapmakta, hatta dernek kurulduundan beri bakanlk yapan yneticiler bulunmaktadr. rnein, 1994 ylnda kurulan ve bir bakan ve ynetim kurulu olmayan bir alternatif yaam tarz hareketinin bile hali hazrda btn ilerini yerine getirenler on yl nce bu hareketin kurucusu olan iki kiidir. On yldr baka bireylerin hareketin nderi olmas salanamamtr. Kald ki, zellikle baz kadn hareketlerindeki bir ka ynetici, dernek kurulduundan beri yneticilie devam etmekte, zaman zaman sadece bir ka ynetici deimektedir. Bir rgt iindeki liderlerin hareketin stratejileri, yaps, ileyii, amalar, katlmclar, rgtler ve eylem biimleri arasndaki ilikiler vb. zerinde nemli etkilere sahip olduuna ilikin bir ok almadan bahsedilebilir (MICHELS, 1962; EICHLER, 1977; BARKER, 2001). Ne var ki, liderlerin bir ok konuda etkili olduu bir yap, rgt ii demokrasinin gelimesini de engelleyici bir etken olabilmektedir. 11 kinci nemli nokta, rgt yaps konusunda YTHler arasnda nemli farkllklar grlmesidir. Bir ksm hareketler hiyerarik olmayan ve yaplamam bir zellik gstermesine ramen kendi ilerinde doal liderler ortaya kmaktadr. Bu durum aslnda olduka normal saylabilir. Ne var ki yukardaki bir ka rnek gz nne alnrsa, ortaya kan bu doal liderlerin dier katlmclar zerinde bir otorite oluturmaya balad, hatta bir takm dlama mekanizmalar gelitirdikleri gzlenmektedir. Dier taraftan, YTHlerin ok az
11
Bu durumu, sivil toplumun dar boaz olarak adlandrmak mmkn. Nitekim Friedmana gre kreselleme denge zerine oturmaktadr: Sper piyasalar, sper gler ve sper bireyler (aktaran, TZM, 2004: 158). Amerikadaki ikiz kuleleri ykan Bin Ladin, kara maynlarn yasaklatan Jody Williams, evreci Jose Bovi gibi aktivistler sper bireyler olarak yorumlanabilir. Trkiyedeki YTHlerde de sper bireylerin nemli olmaya baladn sylemek olanakldr. Nitekim harekete katlanlarn says olduka snrlyken ve kararlara katlmda nemli sorunlar yaanrken, bu hareketlere liderlik eden bireyler, neredeyse hareketin kuruluuyla birlikte vardr ve bu liderlik vasfn hala devam ettirmektedirler. Dolaysyla, sper birey olma yolunda nemli admlar kat etmilerdir. Ancak bu durum, geni halk ynlarnn toplumsal hareketlere katlm asndan dnldnde, gerekten de bir dar boazdr: nk sper bireyler, pei sra demokratik bir yapnn oluumunu getirmemekte, tersine, zaman zaman toplum katlmn engelleyici olabilmektedir. Nitekim demokrasi, sradan ve her zaman hata yapabilir insanlarn olduu, katlmc bireyleri gerektiren bir toplumsal birey anlay gerektirir ve bireysel kahramanlklarn olmad bir birey-toplum ilikisi ngrr.
87
88
61-1
da olsa bir ksm tamamen hiyerarik, yaplam ve biimsel zellikler gstermektedirler. Dolaysyla, hiyerarik olmayan, informel, merkezsiz bir rgtlenme biiminin Trkiyedeki YTHlerin en nemli zellikleri arasnda saylmas en azndan imdilik olanakl deildir. 12 Dorusu, Trkiyede her iki rgtlenme yapsna sahip YTHlerin var olduudur. c. Deerlerin Hareketler Deiimi Asndan Eski ve Yeni
YTHlerin dillendirdii deerler konusunda Larana vd. u zellikleri sralamaktadrlar: (a) YTHler, kimliklerin yeni ve daha nce nemli olmayan boyutlarnn ortaya kn gsterir. elikiler ve harekete geirici faktrler, ekonomik yaknmalardan ziyade, kimlik ile ilgili olan kltrel ve sembolik sorunlara ilikindir; (b) YTHlerin ideolojik karakteri ii snf hareketinin ve ortak eylem iin birletirici ve btnletirici bir unsur olan Marksist ideoloji anlaynn tam zdd bir noktada durur (1994: 5-6). Benzer olarak Inglehart, YTHlere katlmn btnyle deerlerin deimesiyle ilgili olduunu ileri srerek, postmateryalist deerlerin gelimesiyle birlikte bu hareketlere katlmn arttn ileri srer (1990: 52). Bu erevede toplumsal hareketlerin oda, snf, rk ya da dier geleneksel siyasal sorunlardan ok, kltrel olana doru ynelmitir (MELUCCI, 1999). 13 Bunun yannda, YTHlerin eylemlerinde sorun temelli davrandklar ve dolaysyla ideolojik toplumsal yaklamlar benimsemedikleri ileri srlmektedir (KEYMAN / DUYGU, 2003: 228229). rnein Cohen, YTHleri incelerken, yalnzca bu hareketlerde yer alan kolektif znelerin kimliklerini nasl ifade ettiklerine ya da hangi stratejik hedeflerin peinde kotuklarna baklmamas gerektiini vurgular. nemli olan, bu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerin toplumsal yaratmnda iktidar ilikilerinin neminin farkna varm olan aktrler iermesidir. Bir baka deyile bu aktrlerin kimlik oluturma srecinin, normlarn yeniden yorumlanmas, yeni anlamlar yaratlmas, kamusal, zel ve siyasal alanlar arasndaki snrlarn oluturulmasnda gzlemlenebilecek olan toplumsal elikiler ierdiinin ayrdnda olmalardr. Bu balamda, kolektif
12 Ne var ki, bunun aksini savunanlar da vardr. rnein, imek (2004)e gre Trkiyedeki Krt hareketi, Alevi hareketi, feminist ve slamc hareketler postmateryalist deerlere sahiptir, orta snflara dayanmaktadr ve merkezsiz rgtlenmeler retmilerdir. 13 YTHlerin, onlarn snfsal konumuyla deil fakat asl olarak savunduklar ortak deerlerle tanmlanabileceklerini ileri sren bir yaklam iin bkz. (PICHARDO, 1997).
88
Mustafa Kemal Cokun
89
aktrlerin, yorumlann tarttklar bir genel toplumsal kimlik ierisinde yeni grup kimlikleri yaratmaya altklar sylenebilir (COHEN / ARATO, 1992: 511). Ancak, bu kimlik mcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefler yaratamayaca iin, asl gerekli olan elikilerin siyasal ynlerini inceleyen ve kimliin bugn neden temel bir odak noktas haline geldiini aklayan bir yaklamdr (1992: 512). Dolaysyla YTH teorisyenlerine gre bu hareketlerin savunduu deerler gemiin eski hareketlerinden farkl olarak, (1) dorudan emek sermaye atmas temelinde deil fakat post-materyalist referanslara dayal yeni siyasetin gelimesine ve (2) ekonomik yeniden datm ya da siyasal iktidarla ilgili sorunlara deil, hayatn niteliine ilikin sorunlara vurgu yapmaktadr. Bu anlamda, lkedeki ya da dnyadaki btnsel sorunlarla deil, yaam kalitesine ilikin daha spesifik sorunlarla urarlar. Bu almada eski ve YTH katlmclarnn savunduklar deerlere ilikin bir ka soru yneltilmitir. Bunlardan biri, Trkiyede var olan sivil toplum kurulularnn lkedeki sorunlarn hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarndaki sorunlarla m ilgilenmeleri gerektiine ilikindir. Buna gre, memur sendikalar katlmclarnn %89.6s, ii sendikalarnn %90.2si, kadn hareketlerinin %83.3 ve evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinin %63.3 STKlarn Trkiyedeki btn sorunlarla ya da her nemli sorunla ilgilenmesi gerektiini dnmektedir. Bu anlamda, Trkiyedeki YTHlerin sadece yaam niteliine ilikin sorunlara vurgu yaptn sylemek btnyle doru olmayacaktr. Nitekim, eitsizlik temelli farkllklardan hangisinin daha nemli olduuna ilikin sorulan bir soruya verilen yantlar ilgintir. Tablo 5: Eitsizlik Temelli Farkllklarn nem Derecesi
ESK HAREKETLER Memur i Sendikalar Sendikalar
*
Eitsizlikler Eitimsel eitsizlikler Snfsal eitsizlikler Cinsiyete dayal eitsizlikler Siyasal grten kaynaklanan eitsizlikler
% 57.1 66.7 20.4 51
% 67.3 54.2 10.2 33.3
YEN HAREKETLER Kadn evre ve Hareketleri Alternatif Yaam Tarz Hareketleri % % 54.8 54.8 37 68.5 41.1 53.3 41.9 22.1
89
90
61-1
Stat eitsizlikleri Mlkiyete dayal eitsizlikler Etnik temelli eitsizlikler

*
34.7 34.7 18.8
46.9 28.6 10.2
24.7 26 23.3
48.4 38.7 22.6
Tablodaki deerler, her katlmcnn eitsizlie en fazla neden olduunu dnd yantnn toplamn gstermektedir. Bu nedenle toplamlar %100 deildir.
Memur sendikalarnda snfsal, eitimsel ve siyasal gr farkllndan doan eitsizlikler, ii sendikalarnda ise eitimsel, snfsal ve stat farkllklarndan doan eitsizlikler ilk sray alrken, kadn hareketlerinde cinsiyet, eitimsel ve snfsal, evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinde eitimsel, snfsal ve stat farkllklarndan doan eitsizlikler ilk sray almaktadr. Dikkat edilirse, ii hareketleri ile evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinin katlmclarnn ncelikle vurguladklar eitsizlikler birbirleriyle birebir rtmektedir. Memur sendikalar siyasal gr farkllklarna, kadn hareketleri ise cinsiyet temelli farkllklara yaptklar vurgu asndan farkllamaktadr. Her drt hareket tipi de snfsal ve eitimsel eitsizliklere vurgu yapma asndan birbirlerine olduka benzemektedir. Bu sonular bir baka soruyla, Trkiyede acilen zlmesi gereken temel problemin ne olduu sorusuyla karlatrlnca daha anlaml olmaktadr. Tablo 6: Trkiyenin Temel Problemleri
*
ESK HAREKETLER Memur i Sendikalar Sendikalar
Temel Problem Ekonomik sorunlar Eitim sorunu sizlik Demokrasi Gelir dengesizlii Siyasetin ileyii Kltrel/sosyal haklar
% 63 52 32 24 24 15 11
% 53.6 44.6 46.4 7.1 17.9 16.1 12.5
YEN HAREKETLER Kadn evre ve Hareketleri Alternatif Yaam Tarz Hareketleri % % 52 29.3 32 32 14.7 13.3 13.3 54.8 32.3 22.6 12.9 16.1 12.9 9.7
90
Mustafa Kemal Cokun
91
nsan haklar Yoksulluk Salk hizmetleri

*
11 2 17
5.4 19.6 12.5
14.7 8 2.7
6.5 9.7 12.9
Tablodaki deerler, her grmecinin Trkiyenin temel sorunlarnn ne olduuna ilikin verdii yantn toplamn gstermektedir. Bu nedenle toplamlar %100 deildir.
Btn hareket trleri iinde Trkiyedeki temel problemlerin en nemlisi olarak ekonomik sorunlar gsterilmitir. Dier taraftan memur sendikalarnda ve evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinde eitim ikinci sradayken, ii sendikalar ikinci nemli sorun olarak isizlie vurgu yapm, kadn hareketlerinde ise isizliin yannda demokrasi de temel sorun olarak grlmtr. Siyasetin ileyiine, insan haklar ihlaline, gelir dengesizliine ve kltrel ve sosyal haklarn engellenmesine ilikin sorunlara yaplan vurgu hemen hemen btn hareketlerde ayn oranlardadr. Bu noktada belki vurgulanabilecek en nemli sonu udur: Bir rgt ve hareket olarak ekonomik yeniden datm sorunlar YTHlerin odak noktalar deildir, ancak bu hareketlerin katlmclar yine de bu sorunlarn farkndadr ve zlmesi gereken bir problem olarak grmektedirler. Dolaysyla Duyvendakn belirttii gibi, gnmzn yeni hareketlerinin amalarnn yenilii greli bir durumdur (1995: 14). Bu anlamda Cohen ve Aratonun YTHleri sistem/yaam dnyalar ayrmnn her iki tarafnda da etkili olmas gereken, yani bir yandan yaam dnyasnn iletiimsel altyapsn korumak ve gelitirmek iin aba gsterirken, dier yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal deiiklikleri de hedeflemesi gereken sreler olarak grmelerinde nemli bir hakllk pay olduu sylenebilir (1992: 531). Tablo 5 ve 6daki verilere gre, sorunlara yaplan vurgularda eski ve yeni hareketler arasnda ok byk farklarn ortaya ktn sylemek zordur. Bu durum, her iki hareketin birbirine olduka benzer yanlar olduunu gsterdii gibi, bu benzerlikten yola klarak aralarnda bir takm ortaklklar kurulabileceinin de gstergesi saylabilir. Dolaysyla eski ve yeni hareketler karlatrldnda, savunduklar deerler konusunda bu iki hareket biimi arasnda btnyle ztlk olduu sylenemez. Bu yargy destekleyen bir baka veri, gnmzde snf elikilerinden ok kltrel farkllklarn daha nemli olduu yargsna katlanlarn oranlarnda grlmektedir. Bu yargya, memur sendikalarnda %30.4, ii sendikalarnda %42, kadn hareketlerinde %36.4, evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinde %48.3 dzeyinde bir katlm sz konusudur. Bu oranlarn, YTHlerin sadece kimlik ve kltr temelli farkllklara vurgu yaptn syleyebilmek iin yeterli olmadn belirtmek gerekir. Dolaysyla, Trkiyedeki YTHlerin deerler
91
92
61-1
bakmndan eski toplumsal hareketlerle benzerlik tad ve sadece spesifik deil, fakat btnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri sylenebilir. Dier taraftan, toplumsal hareketlerin genel amalar asndan nemli farkllklar olduunu da gz ard etmemek gerekir. rnein bir alternatif yaam tarz hareketinin yneticisi amalar hakknda unlar sylemektedir:
Salkl bir yaam evresinin oluturulmas iin bir felsefe gelitirmek zere almalar yapyoruz. Bizim imdi ama ve faaliyetlerimizi, salkl bir yaam evresi derken, hem kiinin bilin dzeyinde bireysel anlamda bir salk, bilincinin ve mantk deerlerinin byle salam bir zemine oturmas, bireyin yaam evresiyle kurduu mantk zincirinin doru bir mantk olarak ortaya kmas. Ve burada bireyin geliimine nem ortaya kyor. Trkiye feodal bir kltrden yeni sanayi toplumuna geiyor, kapitalist topluma, byk ehirde yaama balyor ve o deerlerde anma oluyor, kimlik bunalm balyor. Bu kimlik bunalmnda kiinin kendisi ve yaam evresini yeniden tanmlamas ve bu tanm doru bir mantk sisteminin zerine kurmas gerekiyor. Bu anlamda biz bireysel bilin dzeyinin nemini ortaya koyuyoruz. Ve kiiye yatrmn, bireye yatrmn ve bunun renen bir organizasyon olarak, kendi bilinciyle setii bir organizasyonda deerler gelitirmesi, buna zemin hazrlamak zere kurulduk dernek olarak. Herhangi bir retiyi kimseye nceden dayatmyoruz.
Dernek yneticisinin ortaya koyduu amalarn, YTH teorisyenlerinin vurgulad gibi post-materyal, daha ok kimlie, kimliin geliimine, yaam niteliine ilikin sorunlarla ilgili olduu grlmektedir. Buna benzer bir biimde bir ecinsel hareketin katlmcs kendi hareketlerinin amalarn aklarken tamamen kimlie vurgu yapmaktadr.
Bizim zgrlk bir perspektifimiz var. Yani, tamamen merkezi bir iktidar hedeflemeyen, tahakkm kart, militarizm kart ve cinsiyetilik kart bir kanal amaya alyoruz bu toplumda. Bunun getirecei zgrlk alannn da ille de bir parti rgtlenmesi zerinden olmas gerektiini dnmyoruz. Bir toplumsal hareket rgtlenmesiyle bunun mmkn olabileceini dnyoruz.
Dier taraftan bir evre hareketinin katlmcs, daha evrensel, kimlikten ok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amalar erevesi izmektedir:
almaya baladmz zaman tek bir temel ilkemiz vard aslnda, antikapitalist olacak alma demitik........ Yani bir sistem sorunu, toplumsal bir sorun olarak ortaya koyduk evre sorununu. Trkiyenin uluslar aras pazara entegrasyonunu hzlandracak, bu srete ihracata dayal bymeyi perinleyecek politikalar iselletirildike, ey tarafndan, oligari diyelim ya da egemen snflarn ittifak tarafndan iselletirildike bunun yarataca evresel kriz aa kt... Ve biz [hareketimizi] ina ederken, unu grmeye baladk: bir, Trkiyede bunun dnsel alt yapsnn olmas lazm, tek bir ekoloji
92
Mustafa Kemal Cokun
93
hareketinden bahsedemeyiz. Tarihsel ve toplumsal referanslar itibariyle ekoloji hareketi bir yerden beslenmek zorundadr. kincisi, tarihsel dinamiklerden beslenmek zorundadr. , bu tarihsel dinamiklerle balantl olarak ekoloji krizinin muhataplarnn belirlenmesi lazmdr. 1980 sonras ve dnyada genel eilim artk herkesin her eyden sorumlu olduu ve her eyin herkesin sorunu olduu genellemeler zerinden sorun mulaklatrld. Neyin kimin rgt olduu, kimin neyi rgtledii, neyin neyle ilikili olduu post srele birlikte belirsizleti. Bunu netletirebilmek adna [hareketimiz] bu soruya cevap verme ihtiyac duydu.
Bu uzun alntnn vurgulad temel noktann post-materyal zellikler, kimlie dayal bir siyaset ya da kltrel zellikler olduunu sylemek pek fazla olanakl deildir. Tersine, imdilerde srekli dillendirilen post srelerin yaratt belirsizlie muhalefet etmektedir. Geri evre sorunuyla ilgilenmenin kendisinin bal bana bir post-materyalist deer olduu ileri srlebilir. Ancak burada asl nemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi yeni yapan zellik, o hareketin evre sorununu nasl aklad ve nasl zmeye alt ile ilgilidir. Nitekim, kadn hareketi kadn sorununa vurgu yapmak asndan hi de yeni deildir. Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa, imdiki kadn hareketlerinin bu sorunu nasl grdklerine, soruna nasl yaklatklarna ve nasl zmeye altklarna, buna bal olarak da eski kadn hareketlerinden hangi noktalarda farkllatklarna baklmaldr. Yukarda bahsettiimiz evre hareketinin katlmcs ile yaplan grmenin daha ileriki bir blmnde evre sorununu nasl algladklar konusunda unlar ifade etmitir:
Sorunu kavrama biimimiz bu konuda temel kriter... Bugn kapitalizm bizim canl varlklar olarak varlmz devam ettirmemizin nnde ciddi bir tehdit. Dier canl varlklarla bir birlik iinde yaamamz gerekiyor. Bunun iin toplumsal retme biimimizin deitirilmesi gerektiini dnyoruz. Bugn bu toplumsal retme tarzmz kapitalizmdir........ Peki, insan ve doa arasndaki birlii ne salayacak? Toplumsal retim ilikilerimizdeki dnm salayacak. Bu nasl olacak? Emek dolaymyla olacak. Yani insanla doa arasndaki birlii salayacak yegane g emektir. Yegane proje bugn iin insanla doa birliini salayabilecek toplumsallam bir emein yaratlmasdr....... yani, retim tarznn sorgulanmas gerekir. Sadece evre sorunlaryla [ilgilenen] bir politika deil. evre sorunlar dediimiz ey, en basit anlamyla, u balklar ekolojik kriz balklar olarak deerlendiriyoruz: kentsel sorun alanlar, krsal sorun alanlar, bunun iinde nemli olarak enerji sorunu, tarm sorunu, kentleme sorunu ciddi tartma balklar. Sorunu emek dolaymyla kurulacak bir birlik olarak tarif ettikten sonra, doal olarak tarihsel zneyi de belirliyorsunuz. Bu da emeki snflardr........ekoloji hareketi kendi toplumsal projesini, emeki snflardan doru ina edecektir........ [Hareketimiz] bunun projesidir.
93
94
61-1
Bu sylemin gsterdii gibi, evre sorunu yerel ve spesifik bir sorun olmaktan ok daha evrensel ve stelik snfsal bir aklamaya dayal bir sistem sorunu olarak grlmektedir. Dolaysyla YTH aktrlerinin kendilerini yerleik siyasal kodlarla, yani sa-sol, liberal, muhafazakar, sosyalist, komnist gibi tutumlarla tanmlamadklarna ilikin YTH teorisyenleri tarafndan (rn. zellikle Melucci, Touraine, Offe) ileri srlen tezin dorulandn sylemek gtr. Daha dorusu, en azndan kendisini bu deerler asndan tanmlayan YTHlerin de varlndan bahsetmek daha anlamldr. Yukardaki rnee benzer olarak, spesifik sorunlarla deil ama insanlar daha evrensel ve politik sorunlar etrafnda rgtlemeyi amalayan, fakat yukardaki yaklamn tersine daha muhafazakar/sa bir yaklam gelitiren bir kadn dernei bakan, kendi hareketlerinin amalar hakknda unlar sylemektedir:
1966 ylnda kurulduk. Kamu yararna alan bir dernektir. Trk devletinin milli varlk ve btnlnn korunmasnda, Trk kadnnn byk sorumluluu olduuna inanan dernein gayesi budur. Trk kadnnn yuvasn ve yurdunu koruyabilmesi iin ar ve ykc cereyanlara, eitli ideolojilere kar bilgilendirilmesi, deerlerinin yaatlmas ve ocuklarmza retilmesinde onlara fikren yardmc olmaktadr. Anneler ideolojik cereyanlardan haberdar olmazsa, bu lkenin nelerle karlaacandan haberdar olmazsa, ocuklarn ikaz edemezler. lkemize ynelik btn ykc faaliyetler. Derneimiz kurulduu zaman 1966da, ldrmeler, cinayetler balamt. Kurulma amalarndan biri budur. Ar cereyanlarn Trkiye zerinde oynadklar oyunlar. zellikle de komnizmin. O srada komnizm geldi geliyor, korkusu, endiesi........ kurulma amac bunlara kar mcadeledir. Ve bu amac imdi biz devam ettiriyoruz.
Bu kadn derneinin anti-Marksist olduu sylenebilir, ancak kesinlikle post-Marksist deildir. Ayrca kimlik, yaam nitelii gibi post-materyalist deerlere de vurgu yapmamaktadr. Bu noktada nemli olabilecek gstergelerden biri, herhangi bir harekete katlan eski ve yeni hareket katlmclarnn, kendi katldklar hareket dnda hali hazrda baka hangi hareketlere katldna ilikindir. Nitekim, daha nce bahsedildii gibi Inglehart (1990: 52), YTHlerin geliiminde deerlerin materyalist/post-materyalist ynnn olduka nemli olduunu ileri srmektedir. Ona gre yeni hareketlere katlm post-materyalist deerlere sahip olup olmamayla gl bir biimde ilikilidir (Dalton, vd., 200: 44). Ne var ki bu almada elde edilen veriler hareketlere katlma eilimiyle post-materyalist deerlerin benimsenmesi arasnda direk balant kurmay zorlatrmaktadr (bkz. tablo 4). Benzer biimde, katld hareket dnda baka bir harekete de dorudan doruya katlan eski ve YTHlerin yeleri arasnda nemli benzerlikler kurulabilir.
94
Mustafa Kemal Cokun
95
Tablo 7: Dier Hareketlere Katlm
ESK HAREKETLER Memur i Sendikala Sendikalar r Katlnan Hareketler evreci hareketler Kadn hareketleri Kreselleme kart hareketler Bar hareketleri Anti-nkleer hareketler i hareketleri
*
% 17 12.2 14 38 6 -
% 11.1 1.9 14.8 20.7 -
YEN HAREKETLER Kadn evre ve Hareketleri Alternatif Yaam Tarz Hareketleri % % 9.5 14.9 28.4 6.8 25.7 13.3 19.5 19.5 13.3 23.8
Tablodaki deerler, her grmecinin halihazrda katlmakta olduu toplumsal hareketlere ilikin verdii yantlarn toplamn gstermektedir. Bu nedenle toplamlar %100 deildir. Tabloda verilen yzdeler, bir hareketin katlmcsnn kendisinin iinde bulunduu harekete benzer hareketlere ilikin verdii yantlar iermemektedir. rnein, kadn hareketleri katlmclarnn kadn hareketlerine katlp katlmad konusundaki yantlar tabloya alnmamtr.
i ve memur sendikalar yeleri ile kadn dernekleri yelerinin, rnein evreci hareketlere, kreselleme kart hareketlere, bar hareketlerine ve antinkleer hareketlere katlmlar arasnda byk farklar olmad grlmektedir. Ayn benzerlik, evre ve alternatif yaam tarz hareketleriyle de kurulabilir. yleyse, eski ve yeni hareket katlmclarndan hangileri post-materyalist deerlere sahiptir? Ya da eski hareket katlmclar da yeni hareketlere katlanlar gibi bir takm post-materyalist deerler mi tamaktadr? Ne var ki genel olarak deerlendirildiinde herhangi baka bir harekete katlma oranlar hem eski hem de yeni hareketlerde olduka dktr. En yksek oran memur sendikalar yelerinin bar hareketlerine katlmnda ortaya kmaktadr (%38). Kald ki gerek eski gerekse yeni hareketler ierisindeki aktrlerin baka bir dernee ye olma oranlar da pek yksek deildir. Baka bir dernee ye olanlarn oran, memur sendikalarnda %14.9, ii sendikalarnda %30.2, evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinde %39.3 ve kadn derneklerinde %32dir. Memur sendikalarndaki oranlarn dierlerinden daha dk olmasnn, materyalist ya da postmateryalist deerlere sahip olup olmamayla aklanabileceini sylemek gerei yanstmayacaktr. Nitekim, tablo 7de grld gibi memur sendikalar katlmclarnn baka bir harekete katlm eilimine ilikin oranlar
95
96
61-1
dier hareketlerle hemen hemen ayndr. Ama sz konusu olan yelik olunca, memur sendikalarnn katlmclarnn baka herhangi bir dernee ye olabilmesinde ortaya kabilecek yasal sorunlarla karlaabilecei dnlrse, memurlarn baka tr bir dernee yelik oranlarnn dk olmasnn nedenini burada aramak daha gereki olacaktr. Dier taraftan, ii sendikalar ile dier iki hareketin baka bir dernee yelikleri arasnda ok byk farklar olmad sylenebilir. Belki de bu sonular karsnda sylenebilecek en nemli ey, gerek eski gerekse yeni hareket katlmclarnn kendi katldklar hareket dnda herhangi bir baka harekete katlmlarnn post-materyalist deerleri benimsemi olmakla ilintili deil, fakat baka ltlerle ilgili olabileceidir. Nitekim, belki devletin baskc yaps, eit ve adil koullarda katlm salayan bir kamusal alann yokluu, lkenin ekonomik ve siyasal koullar, rgtlerin anti-demokratik yaps vb. trnden zellikler, bir toplumsal harekete katlm, herhangi bir deeri benimsemi olup olmama ltnden daha fazla etkileyen bir lt olabilmektedir. Kald ki, yaplan baz aratrmalar YTHlerin etkilerinin ve aktivitelerinin yksek oranlarda post-materyalist deerlere sahip lkelerde bile nemli deiikliklere sahip olduunu gstermitir. rnein, gl hareketlere ve postmateryalist deerlere sahip Hollanda ve Almanya, sivil itaatsizlik eylemlerine katlmada en dk oranlara sahiptir. Bunun tersine, daha materyalist deerlere sahip olan Fransada sivil itaatsizlik eylemlerine katlm Avrupa lkeleri arasnda en yksek dzeydedir (KOOPMANS, 1996).
5. TARTIMA VE SONU
Bilindii gibi imdilerde tm dnyada ii snfnn bittii, dolaysyla ii hareketinin bittii, snfa dayanmayan toplumsal hareketlerin gelitii, yeni bir hizmet snfnn ortaya kt, bunlarn da sosyalizm ile deil, postMarksistlerin deyiiyle "radikal bir demokrasi" anlayyla ilgisinin olduu telkin ediliyor. Dier taraftan ideolojik bir projenin yansmas ya da halihazrda oluum halinde bir proje olabilecek bylesi bir iddia, bir gereklikmi gibi hemen benimsenip iselletiriliyor. Yurtta olma bilinci snf bilincinin, kimlik ynelimli talepler retim ilikisine dayanan taleplerin yerine geiriliyor. Bu nedenle de snf rgtleri ve snf hareketleri deil fakat yeni toplumsal hareketler ve sivil toplum rgtleri demokrasinin gelitirilmesinin balca aralar olarak grlyor. nk, dnyada uygulanmak istenen egemen sosyoekonomik anlaya ve neo-liberal politikalara da btnyle uygun olarak, temel atma ve elikinin artk snflar arasnda deil devlet ve sivil toplum arasnda olduu ileri srlyor. Aada da tartlaca gibi, bu almada elde edilen sonular en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azndan imdilik ne demokratik bir toplum gelitirmenin aralar, ne demokrasinin deneyimlendii
96
Mustafa Kemal Cokun
97
birlikler, ne de ii snf hareketine alternatif rgtler olarak ele alnamayacan gstermektedir. Nitekim elde edilen veriler gz nne alndnda Trkiyedeki YTHlere ilikin bir ka nokta nem kazanmaktadr. Bunlardan birincisi, YTHlerin kendi aralarnda yap, katlmclar, ideoloji ve amalar asndan nemli farkllklar tayor olmasdr. Bu nedenle YTHleri yeni yapan temel zelliklerin bu ltlerden yola klarak anlalabileceini sylemek tamamen olanakl deildir (benzer sonular iin bkz. PICHARDO, 1997; KITSCHELT, 1986; ROCHON, 1990). kincisi, bu yeni hareketlerin bir ou, katlmclar, yap ve amalar asndan eski hareketler olarak adlandrlan ii ve emeki hareketleriyle nemli benzerlikler gsterirken, bir ksm ise farkl niteliklere sahiptir. Bu iki zellie bal olarak sylendiinde nc bir zellik daha ortaya kmaktadr ki, o da, Trkiyedeki YTHlerin baka toplumlardaki (zellikle Bat ve Dou Avrupadaki) hareketlerden nemli farkllklar iermesidir. Bu anlamda, YTHlerin konjonktrel olduundan ve her toplumda kendilerine zg biimlerle ortaya ktndan bahsetmek olanakldr. Bu noktada ortaya kan nemli bir sorun, her lkenin kendi koullarna baklarak deerlendirildiinde YTHlerin her zaman biriciklikler, yani hep ait olduu topluma zg olan zellikleri tayaca meselesidir. Elbette ki bu sorun sadece Trkiyedeki YTHler iin deil, dier toplumlardaki hareketler iin de geerlidir. Bu durumda YTHlere ilikin her eyi bir zgnlk/yenilik/farkllk olarak srekli yeniden kefetmek gibi bir problem ortaya kar. Ne var ki aslolan, YTHleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlam bir grup/hareket tarz/rgtlenme biimi olarak kavramak/anlamak gerektiidir. Nitekim Marx, somut olan anlatrken somut, birok belirlenimin younlamas, dolaysyla eitliliin birlii olduu iin somuttur (MARX, 1979: 37) demektedir. Trkiyedeki YTHler sz konusu olduunda bu belirlenimler, azgelimilik ve ge kapitalistlemi olmak, srekli olarak yaanan ekonomik krizler, yar feodal nitelikler tamak, azgelimi bir demokrasi, sivil toplum ve siyasal yapya sahip olmak, devleti-sekinciler eliyle kurulmu bir modernizm, bu modernizmin Kemalizm dolaymyla kurulmu olmas, nfusunun Mslman olmas vb. zellikler balamnda ortaya kar. 14 Trkiyedeki YTHleri bylesi
14
Nitekim, Latin Amerika ve Avrupadaki toplumsal hareketler zerine yaplan baz aratrmalar, bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasnda bu toplumlarn kendi zgl koullarndan kaynaklanan ok nemli farkllklar ortaya karmtr. rnein Slatera gre, devlet iktidarnn merkezilemesinin derecesi, devletin sosyal gvenlie ilikin ilevleri, devletin sivil topluma nfuz etme derecesi gibi farkllklar, Latin Amerika ve Avrupadaki YTHlerin geliiminin neden farkl
97
98
61-1
belirlenimler etrafnda somutlatrarak anlamaya altmz zaman, bir taraftan kendisine zg zellikleri, dier taraftan ise bu belirlenimlerin benzerini yaam/yayor olan dier toplumlardaki YTHlerle arasndaki benzerlikleri saptamak olanakl olabilir. Bu durumda, YTHlerin neden her toplumda farkl bir takm zelliklere sahip olduunu anlamak kolaylaacaktr. YTHler ile emek hareketleri arasndaki balant da bu somutlatrmadan yola klarak ortaya konulabilir. yleyse bu almada YTHlerin farkllklarna/ eitliliklerine vurgu yaparak onlar yerelletirmek deil, tarihsel olarak somutlam bir hareket ve rgtlenme biimi olarak kavrayabilmek amalanmaktadr. Bu adan dnldnde, Trkiyede modernlemenin yukardan, ou zaman devlet eliyle gerekletirilmi olmas, ge kapitalistlemi olmak ve dolaysyla post-endstriyel toplum nitelii tamyor olmak, Trkiyedeki YTHlerin dier toplumlardan neden farkllatn ve Trkiyedeki eski ve yeni hareketler arasndaki benzerlikleri aklayabilirken, slamc, Kemalist, sosyalist, milliyeti vb. siyasal yaklamlarn birbirleriyle gerilimli ilikisi, YTHlerin kendi aralarndaki farkllklar aklayabilmektedir. Her ne kadar baz teorisyenler tarafndan bir hareketin rgt yaps, katlmclarnn ya ve snf yaps, amalar ve deerleri onlar eski snf temelli hareketlerden ve partilerden ayran temel zellik olarak grlyor olsa da bu ayrmlar, Trkiyedeki YTHler iin dnldnde, onlar eski snf temelli hareketlerden ayran temel ayrm noktalar olarak gsterilemez (benzer sonular iin bkz. HELLMAN, 1994; HILGERS, 2003). Bu etkenler daha ok ikincil dzeyde belirleyici ve farkllatrc olabilmektedir. Yukarda yeni ve eski hareketler arasnda nemli benzerlikler olduuna deinilmiti. Bu, bir kez daha tekrar etmi olmak pahasna da olsa sylenmesi gereken nemli bir noktay oluturmaktadr: Trkiyede eski ve yeni hareketler arasna keskin ayrmlar konulamamaktadr. Bu zellik ise sadece Trkiyedeki YTHlere zg olarak dnlemez. Nitekim, baz Gney ve Latin Amerika lkelerinde yaplan aratrmalarda benzer sonulara ulalmtr (HELLMAN, 1994; HILGERS, 2003). Nitekim bu lkeler, zellikle lkedeki ekonomik sorunlar, devlet iktidarnn merkezilemesi, devletin sivil toplum alanna nfuz etme derecesi gibi zellikler sz konusu olduunda Trkiyedekine benzer sorunlar deneyimlemitir. 15 rnein, Hellman (1994)n Meksikadaki yeni ve
olduunu aklar (akt. Hellman, 1992). YTHler, Latin Amerikada bu belirlenimler etrafnda somutlamaktadr. 15 Aslnda bu yaklama benzer olarak, yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriyle farkllklar da aklanmaya allmtr. rnein Cotgrove ve Duff (2003: 77-78)a gre, her iki hareket trnn sahip olduu deerler ve inanlar arasndaki
98
Mustafa Kemal Cokun
99
eski toplumsal hareketleri karlatrmal olarak alt aratrmasnda ulat sonular bu almada elde edilen sonularla uyumaktadr.
Meksika hareketlerine ilikin almamda, gemile koputan ok bir sreklilikle karlatm. Krsal hareketlerin ne temel amalarnn ne de taktik ve stratejilerinin ok belirgin olarak deimediini fark ettim. Bu sreklilik, Meksika politik sistemindeki yava deiimi yanstr. Eski rgtlerin stratejisi, tpk yeni olanlar gibi, kendilerini nce yerel sonra ulusal dzeyde gvenilecek bir g olarak oluturmak, ve eninde sonunda devletten tavizler koparmakt. 1968den nce kullanlan teknikler bugnk hareketler tarafndan kullanlan bask ve seferberlik taktiklerinden ok farkl deildi. Gsteriler, oturma eylemleri, protesto yryleri, dileke vermeler ve mektup yazma kampanyalar eski hareketlerin kulland taktiklerdi (HELLMAN, 1994: 130).
Btn bu sonulardan yola karak, Trkiyedeki YTHlerin eski snf temelli hareketlerden tam bir kopu yaamad, dorusu, aralarnda bir sreklilik kurulabilecei sylenebilir. nk, Trkiyedeki YTHler kopu teorisyenlerinin vurguladklarnn aksine ne sadece orta snfa dayanmaktadrlar, ne sadece kimlik ynelimli talepler iermektedirler, ne de merkezsiz ve hiyerarik olmayan rgtlenme biimleri gelitirmilerdir. Bu anlamda Offe, Wallerstein ve Williamsn YTHlere ilikin ileri srdkleri yaklam ve gzlemlerin Trkiyedeki YTHleri daha iyi aklayabildiini sylemek olanakldr. Bu hareketler arasnda kurulabilen benzerlik ve farkllklarn, onlarn farkl kimliklere yaklamlarn, devlet kurumlaryla ve birbirleriyle ilikilerini de biimlendireceini sylemek yanl olmayacaktr.
Kaynaka
ADAM, B. D. (1993), Post-Marxism and the New Social Movement, The Canadian Review of Sociology and Anthropology, 30/3: 316-337. AKT, B/ TABAKOLU, B. / SERDAR, A. (2002), Ulus-Devlet ve Cemaati Kltr Arasnda Skan/Gelien Sivil Toplum: Trkiyede Sivil Toplum Kurulular, DKMEN, A.A. (Der.), Cumhuriyet Dneminde Siyasal Dnce ve Modernleme iinde, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi (Ankara: maj Yaynclk). ARRGHI, G. / HOPKINS, T. / WALLERSTEIN, I. (1995), Sistem Kart Hareketler (ev.: C. Kanat/B. Somay/S. Skmen) (stanbul: Metis Yaynlar). BAGGULEY, P. (1992), Social Change, the Middle Class and the Emergence of New Social Movements: A Critical Analysis, The Sociological Review, 38: 1-48. BARKER, R. A. (2001), The Nature of Leadership, Human Relations, 54/4. BERTRAM, B. (1995), New Reflections on the Revolutionary Politics of Ernesto Laclau and Chantal Mouffe, Boundary 2, 22/3: 81-110.
farkllklarn nedeni, ksmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomik kurumlarla ilikilerinin farkllnda aranabilir.
99
100
61-1
BUECHLER, M. (1995), "New Social Movement Theories," Sociological Quarterly, 36: 441-464. BUECHLER, S. M. (2000), Social Movements in Advanced Capitalism (New York; Oxford: Oxford University Press). BURRIS, V. (1986), The Discovery of the New Middle Class, Theory and Society, 15/3: 317-349. BUTTOM, M./MATTSON, K. (1999), Deliberative Democracy in Practice: Challenges and Prospects for Civic Deliberation, Polity, 31/4: 609-627. CASTELLS, M. (1996), The Information Age: Economy, Society and Culture: The Rise of Network Society (Oxford: Blackwell). COHEN J./ARATO, A. (1992), Civil Society and Political Theory (Cambridge: MIT Press). COHEN, Jean (1999), Strateji ya da Kimlik: Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal Hareketler, AYIR, K. (Der.), Yeni Sosyal Hareketler (stanbul: Kakns Yaynlar). COHEN, Robin (1998), Transnational Social Movements: An Assessment, Paper to the Transnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography (University of Oxford). COTGROVE, S. / DUFF, A. (2003), Midle-Class Radicalism and Environmentalism, GOODWIN, J. / JASPER, J.M. (Der.), The Social Movements Reader (Cornwall: Blackwell Publishing). COTGROVE, S./DUFF, A. (1981), Environmentalism, Values and Social Change, The British Journal of Sociology, 32/1: 92-110. CURTIS, J. (1971), Voluntary Association Joining: A Cross-National Comparative Note, American Sociological Review, 36/5. CUTLER, S. J. (1976), Age Differences in Voluntary Association Memberships, Social Forces, 55/1. DANIERI, P. / ERNST, C. / KIER, E. (1990), New Social Movements in Historical Perspective, Comparative Politics, 22/4: 445-458. DALTON, R. J. / KUECHLER, M. / BURKLIN, W. (1990), The Challange of New Movements, DALTON, R.J. / KUECHLER, M. (Der.), Challenging the Political Order: New Social and Political Movements in Western Democracies (New York: Oxford University Press). DALTON, R. / BURKLIN, W. / DRUMMOND, A. (2001), Public Opinion and Direct Democracy, Journal of Democracy, 12/4: 141-153. DIANI, M. (1992), The Concept of Social Movement, The Sociological Review, 92. DUYVENDAK, J. W. (1995), The Power of Politics: New Social Movements in France (San Francisco: Westview Press). EICHLER, M. (1977), "Leadership in Social Movements," Sociological Inquiry, 47/2. EYERMAN, R. (1984), Social Movements and Social Theory, Sociology, 18: 71-82. FUENTES, M. / FRANK, A. G. (1990), Toplumsal Hareketler zerine On Tez, Birikim, 16. GIDDENS, A. (1999), leri Toplumlarn snf Yaps (stanbul: Birey Yaynclk). GOULDNER, A. (1978a), New Class Project, I., Theory and Society, 6/2: 153-203. GOULDNER, A. (1978b), New Class Project, II., Theory and Society, 6/3,: 343-389. HABERMAS, J. (1981), "New Social Movements," Telos. 33 HABERMAS, J. (1984), Theory of Communicative Action (Boston: Beacon Press). HABERMAS, J. (1996), Between Facts and Norms: Contributions to a Discursive Theory of Law and Democracy (Cambridge: MA). HARDT, M. / NEGRI, A. (2004), okluk: mparatorluk anda Sava ve Demokrasi (ev.: B. Yldrm) (stanbul: Ayrnt Yaynlar). HELLER, A. (1982), Habermas and Marxism, HELD, D. / THOMPSON, J.B. (eds.), Habermas: Critical Debates (Hong Kong: Macmillian Press).
100
Mustafa Kemal Cokun
101
HELLMAN, J. A. (1992), The Study of New Social Movements in Latin America and the Question of Autonomy, ESCOBAR, A. / ALVAREZ, S.E. (Der.), New Social Movements in Latin America: Identity, Strategy and Democracy. Boulder (CO: Westview Press). HELLMAN, J. A. (1994), Mexican Popular Movements, Clientelism, and the Process of Democratization, Latin American Perspectives, 21/2. HILGERS, T. (2003), Latin American Political Parties, Social Movements, and Democratic Administration-the Case of the Brazilian Workers Party, Critique: A Worldwide Student Journal of Politics. HUESCA, R. (2001), Conceptual Contributions of New Social Movements to Development Communication Research, Communication Theory, 11/4. INGLEHART, R. (1990), Values, Ideology, and Cognitive Mobilization in New Social Movements, DALTON, R.J. / KUECHLER, M. (Der.), Challenging the Political Order: New Social and Political Movements in Western Democracies (New York: Oxford University Press). INGLEHART, R. / FLANAGAN, S. C. (1987), Value Change in Industrial Societies, American Political Science Review, 81/4: 1289-1319. KEYMAN, F. / DUYGU, A. (2003), Globalization, Civil Society and Citizenship in Turkey: Actors, Boundaries and Discourses, Citizenship Studies, 7/2: 219-234. KITSCHELT, H. (1986), Political Opportunitty Structures and Political Protest: Anti-Nuclear Movements in Four Democracies, British Journal of Political Sciences, 16/1: 57-85. KLANDERMANS, P. B. (1990), Linking the Old and New: Movement Networks in the Netherlands, DALTON, R.J. / KUECHLER, M. (Der.), Challenging the Political Order: New Social and Political Movements in Western Democracies (New York: Oxford University Press). KNOKE, D. / THOMPSON, R. (1977), Voluntary Association Membership Trends and the Family Life Cycle, Social Forces, 56/1. KNOKE, D. (1986), Associations and Interest Groups, Annual Review of Sociology, 12. KOOPMANS, R. (1996) New Social Movements and Changes in Political Participation in Western Europe, West European Politics, 19/1. KRIESI, H. (1989), New Social Movements and the New Class in the Netherlands, The American Journal of Sociology, 94/5: 1078-1116. LACLAU, E. / MOUFFE, C. (1992), Hegemonya ve Sosyalist Strateji, (ev.: A. Kardam / D. ahiner) (stanbul: Birikim Yaynlar). LARANA, E. / JOHNSTON, H. / GUSFIELD, G. (Der.) (1994), Introduction, New Social Movements: From Ideology To Identity (Philadelphia: Temple University Press). LASH, S. / URRY, J. (1987), The End of Organized Capitalism (Wisconsin: The Unversity of Wisconsin Press). MAMAY, S. (tarihsiz), Theories of Social Movements and Their Current Development in Soviet Society, ucy.ukc.ac.uk/csacpub/russian/contents MARTELL, L. (1994), Ecology and Society (Oxford: Polity Press). MARX, K. (1979), Grundrisse (ev.: S. Nianyan) (stanbul: Birikim Yaynlar). MELUCCI, A. (1995), Challenging Codes: Collective Action in Information Age (Cambridge: Cambridge University Press). MELUCCI, A. (1999), ada Hareketlerin Sembolik Meydan Okumas, AYIR, K. (Der.), Yeni Sosyal Hareketler (stanbul: Kakns Yaynlar). MICHELS, R. (1962), Political Parties (New York: Collier Books). NORRIS, P. (2001), Democratic Phoenix: Political Activism Wordwide, www.web.uct.ac.za/ depts/cssr/ seminars/norisbio.pdf. OFFE, C. (1985), New Social Movements: Challenging the Boundaries of Institutional Politics, Social Research, 52/4.
101
102
61-1
OFFE, C. (1987), Challenging the Boundaries of Institutional Politics: Social Movements since the 1960s, MARIER, C.S. (Der.), Changing Boundaries of the Political (Cambridge: Cambridge University Press). OLOFSSON, G. (1988), After the Working-Class Movement? An Essay on What's 'New' and What's 'Social' in the New Social Movements, Acta, 31: 15-34. PAKULSK, J. (1993), The Dying of Class or Marxist Class Theory?, International Sociology, 8/3: 279-292. PARKIN, F. (1968) Middle Class Radicalism (New York: Praeger). PICHARDO, N. A. (1997), New Social Movements: A Critical Review, Annual Review of Sociology, 23: 411-431. ROCHON, T. R. (1990), The West European Peace Movement and the Theory of New Social Movements, DALTON, R.J. / KUECHLER, M. (Der.), Challenging the Political Order: New Social and Political Movements in Western Democracies (New York: Oxford University Press). ROHRSCHNEIDER, R. (1990), The Roots of Public Opinion toward New Social Movements: An Emprical Test of Competing Explanations, American Journal of Political Science, 34/1: 130. ROSE, F. (1997) Toward a Class-Cultural Theory of Social Movements: Reinterpreting New Social Movements, Sociological Forum, 12/3: 461-494. SAVRAN, G. (1992), Marksizm ve Yeni Toplumsal Hareketler Tartmas, Snf Bilinci, 11: 6-27. SCHOFER, E. / GOURINCHAS, M. F. (2001), The Sructural Contexts of Civic Engagement: Voluntary Association Membership in Comparative Perspective, American Sociological Review, 66/6. MEK, S. (2004), New Social Movements in Turkey Since 1980, Turkish Studies, 5/2. STEINMETZ, G. (1994), Regulation Theory, Post-Marxism and the New Social Movements, Comparative Studies in Society and History, 36/1: 176-212. SZELENYI, I. / MARTIN, B. (1988), The Three Waves of New Class Theories, Theory and Society, 17/5: 645-667. TOURAINE, A. (1985), An Introduction to the Study of Social Movements, Social Research. 52/4. TOURAINE, A. (1988), Return of The Actor (University of Minnesota Press). TOURAINE, A. (1995), Modernliin Eletirisi (stanbul: YKY). TZM, H. (2004), Kreselleme: Gerek mi, Seenek mi?, Dou-Bat, 18 : 147-167. WALLERSTEIN, I. / BALIBAR, E. (1993), Irk, Ulus, Snf (stanbul: Metis Yaynlar). WILLIAMS, R. (1989), 2000e Doru (stanbul: Ayrnt Yaynlar). YARAIR, V. (2002), Sokakta Politika (stanbul: Genda Yaynlar). ZIMMERMAN, M. (1976), Polarities and Contradictions: Theoretical Basis of the MarxistStructuralist Encounter, New German Critique, 7: 69-90.
102

Süreklilik Ve Kopus Teorileri Bağlamında Sosyal Hareketler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Süreklilik Ve Kopus Teorileri Bağlamında Sosyal Hareketler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SREKLLK VE KOPU TEORLER BALAMINDA TRKYEDE ESK VE YEN TOPLUMSAL HAREKETLER

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Eski ve Yeni Toplumsal Hareketler

Mustafa Kemal Cokun

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler

2. YEN TOPLUMSAL HAREKET TEORLER

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Mustafa Kemal Cokun

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Mustafa Kemal Cokun

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Mustafa Kemal Cokun

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Mustafa Kemal Cokun

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Mustafa Kemal Cokun

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler

Tablo 2: Eski ve Yeni Hareket Katlmclarnn Ya Dalm

Ya Dalm 18-25 ya 26-35 ya 36-45 ya 46 ve yukars TOPLAM

% 47.9 43.8 8.3 100

% 3.7 22.2 61.1 13 100

% 23.3 27.4 42.5 6.8 100

% 33.3 30 20 16.7 100

% 14.1 31.2 44.4 10.3 100

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Mustafa Kemal Cokun

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler

% 2.7 41.1 12.5 37.5 3.6 100

% 4 1.3 20 74.7 100

% 3.2 25.8 71 100

% 1.4 12.7 3.8 20.5 61.6 100

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Mustafa Kemal Cokun

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler

% 61.5 46.2 42.3 73.1 30.8 7.7

% 61.6 28.8 34.2 32.5 11 6.8

% 21.4 39.3 46 10.7 28.6 -

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Mustafa Kemal Cokun

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Mustafa Kemal Cokun

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Mustafa Kemal Cokun

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler

% 57.1 66.7 20.4 51

% 67.3 54.2 10.2 33.3

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Stat eitsizlikleri Mlkiyete dayal eitsizlikler Etnik temelli eitsizlikler

34.7 34.7 18.8

46.9 28.6 10.2

48.4 38.7 22.6

ESK HAREKETLER Memur i Sendikalar Sendikalar

% 53.6 44.6 46.4 7.1 17.9 16.1 12.5

Mustafa Kemal Cokun

Sreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler

nsan haklar Yoksulluk Salk hizmetleri

5.4 19.6 12.5