yeil yerel ynetim prof. dr.

semih eryldz

algyayn

algyayn 32 ekoloji-ynetim 1 genel yayn koordinatr: mazlum pirhak yeil yerel ynetim:prof.dr. semih Eryldz editr: veli bykahin redaksiyon: helin mutlu mizanpaj & kapak-tasarm: alg tantm basm yayn 1.basm: aralk 2007 1000 adet baslmtr sbn: 978-9944-68-023-3 bask: hrbilek matbaas ( 0312 3944013) alg yayn & semih eryldz kapak resmi:belediye meclis toplants ve halk salonu tasarm demet eryldz & semih eryldz

algyayn bir alg tan.bas.yay.et.bilg.rek.in.taah.tic.ltd.ti. kuruluudur.

adres : hobyar mah. cemal nadir sk. no:13 akamhan kat:2 bro: 306 Caalolu / stanbul bilgi@algiyayin.com 0212 512 87 83

Yerel ynetim kurulular zgr uluslarn gerek gcn oluturur. lkokullarn bilime katks ne ise, yerel meclislerin de zgrle katks odur... Bir ulus zgr bir ynetim kurabilir, ancak yerel ynetim olmadan zgrln ruhuna sahip olamaz. Alexis de Tocqueville

Semih Eryldz; retim yaamnda ODT, YT, A, Baheehir niversitesi Lefke Avrupa niversitesi ve

Mimarlk Vakfnda ders vermi, BU Mimarlk ve evre tasarm Blm Genel Koordinatrl, Mimarlk Enstits Genel Sekreterlii, Uluslararas Yaz Okulu Mdrl ve Anadolu niversitesi Bina Bilgisi Ana Bilim Dal Bakanl yapmtr. Halen Kbrs Bilim Vakf Lefke Avrupa niversitesi Mimarlk Lisans st Programlar yneticisi ve Mimarlk Blm Bakandr. Proje Stdyolar yneticilii, Grafik letiim,Ekolojik Peyzaj, Malzeme, Kentsel Tasarm dersleri vermekte mastr ve doktora programlarnda planlama, tasarm, yntem bilim, dersleri ile birlikte mastr- doktora tezleri yneticilii yapmaktadr. Dnya Mimarlar Birlii Genel Kurullarna, atlye almalarna, seminerlerine katlm, bildiriler sunmu, oday ve lkeyi temsil etmitir. Dnya Mimarlar Birlii UIA/Habitat komisyonu, Trkiye Kesimi yelii, UIA/ Mimarlk ve Enerji Komisyonu Sekreterlii yapm olup, Kresel Eko kyler a GEN (Global Eko-Village Network) Trkiye Kesimi kurucularndandr. Sekizi uluslar aras krk be bilimsel makale, aratrma, deerlendirme ve bildiri ile kamu ynetimi ve siyaset alannda alt, kentleme ve evrebilim alannda be kitap, yazardr. Kamu ve sivil toplum rgtleri ile niversitelerde konferans, eitim almas ve syleiler yapm, radyo, televizyon, dergi ve gazetelerde makaleleri yaynlanmtr Kamu ve zel kesimde mdrlk, daire bakanl, genel mdrlk, ynetim kurulu bakanl, Sivil Toplum ve parti ynelicilii, milletvekillii ve bakan danmanl yapmtr. Eryldz projeci olarak toplu konut, banka, alveri. Merkezi projeleri yapm, yarmalara girmi, dller alm, yklenici olarak kendisi ve irketince retilen iler yannda ulusal ve uluslar aras iler yapan firmalarla ve antiyede almtr. TD skenderun demir-elik tesisleri yerleimi planlama ve proje hizmetleri yapm, Proje ve Ariv sorumlusu. olmutur. Ankara Belediyesinde Batkent Projesinin ilk tasarmcsdr. stanbul Bykehir Belediye Bakanl Toplumsal Dnm Mdrlne Ekolojik Yerleim Planlama ve Tasarm proje almasn tamamlamtr. Halen TC, niversite ve belediye ibirliinde yaptrlan KKTC ile ilgili bir blge planlamas aratrmasn ve eko ky tasarmn ynetmektedir

indekiler nsz almann Kaynaklar Ve Amac

I.BLM YEREL YNETM Yerel Ynetimlerin Tarihesi Yerel Ynetim rgt Birimleri Belediyelerin Yaps Yerindenlik Saydamlk l zel dareleri l Genel Meclisi l Ynetimine Yeni Grevler Yerel Birimler Belediyeler Arasndaki likiler Yerel Ynetimlerde Bte Yerel Ynetimde Bte Tanmlar Bte Kalemleri Belediye Bilnosu Belediye Vakflar Bte Brokrasisi Denetim Yerel Ynetimlerde Planlama Uygulama Planlar Gecekondu Blgeleri Arsa Ofisleri Yap Denetimi Ve Kaak Yaplar

11 13

27 33 34 40 42 42 45 52 54 60 64 66 67 68 68 69 69 72 73 75 76

Trkiyede Yap Denetiminin Yaplamamasnn Nedenleri 76 Toplu Konut 77 Gda Mevzuat Ve Gda-nsan Sal II. BLM EKO KURAM evrebilim-Ekoloji evre Kirlenmesinde Balca Etkenler Atk Sorunu Su Kirlenmesi Hava Kirlenmesi 94 95 95 96 96 5 86

Toprak Kirlenmesi Doal Dengeyi Koruma evreyi Gelitirici Kentlemenin Tarihsel Kkleri evrebilim Ve Yerel Ynetim zeletiri Umut Ve yimserlik Yerel Ynetici Bi-Taraf Deil Her Zaman Yerelden Yana Bir Taraftr Yeiller, Demokrasinin Saflarna Srdrlebilirlik Srdrlebilirlik Tartmalarna Srebilir Bir Giri Siyasal rade Ve Yerel Ynetimler Ne Yapabilir? Sigorta Endstrisi Neler Bekliyor? Eko-Ekonomi zibulma Tam stihdam Yerine Kendine Yaratma Yerel evrede; evreci retim Yeil Ekonominin Yaygnlamas. Kentlemede Yeil Planlamaya Giri Kentlemenin evre zerindeki Etkileri Tam stihdamn Olanakszl Yeil Kent Ynetimi Kentsel Ekoloji Ve Modern Sonras Ekoteknik Teknolojinin ekolojik deiimi Enerji Teknolojileri Politikalar III.BLM YERELLK VE YERELEME Yerel Ynetim Dncesinde Optimum Yre Ve Blge Araylar Kademeli Mekan Planlamas Ve Sra Byklk Kural Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma Trkiye De Balca Ynetim Reform nerilerinde Yerellik Ve Blgesellik rdelemeleri Mehtap 6

96 97 97 103 104 106 109 109 111 113 114 122 122 124 126 126 127 129 130 131 134 136 137 139 139 143

148 149 149 150 153 153

Reform Danma Kurulu Projesi Kaya Yerleme Merkezleri Kademelenmesi Aratrmas; Yre Ve Blge zellikleri Eletiri ve neriler Yre Blge Tanm Yerelliin Geliimi Ve Blge Tanm Yre Ve Blge Planlamas Blge Planlamas Yarar Ve Gerei Ulusal, Blgesel,Yerel Ve Fiziki Plan Tartmas Ulusal Planlarda Blge Dnem (1963 1967) Dnem (1968 1972) Plan (1973 1977) Plan (1978 1983) Plan (1985 1989) Plan (1990 1994) Plan (1995 2000) Plan (2001 2005) AB Srecindeki Oluumlar Ve Trkiye in neriler AB Srecinde Blgesel Programlama Kentsel Eylemlerin Kent Dokusu, Fiziksel Ve Toplumsal Yaps stne Etkileri YerelBlgesel zeksizletirmenin Sorunlar Ekolojik; Doa Ve Eitsizlikle atma Politik; Merkezle atma Pazar Basks (Ekonomik) Krsal Gelime Hedefleri Ulusal Dzeyde Blge Gelime Stratejileri Kent Kimlii - Kentli Bilinci Yeil Yerel Ynetim Planlamasna Dnya rnekleri Belediyenin Srdrlebilirlik Taahht Schiedam IV-BLM EKOLOJK YEREL YNETM Kent Planlamas Ve Mimarlk Alannda

154 155 158 159 161 162 162 163 164 166 167 168 168 169 169 170 170 174 175 176 177 177 178 178 178 179 179 180 183 187 194

Ekolojinin Hakim Paradigma Oluu Eko Paradigma- Deerler Dizini- Tanmlar Ekosistem Gibi Bir Kent Ekolojik Kent iftilii Kentte Yerel iftilik Salkl Planlama Etken Ve Edilgen Gne Enerjisi Etken Yntemler Yeil Kent Planlamasnda Alansal Zonlamaya Kar Dey Zonlama

206 209 211 212 216 220 225 228 232

Su Koruma Havzasnda Bulunan Koruma Alanlar 245 Mutlak Koruma Alanlarndaki Tanmazlara El Koyma Nedenleri 246 Mutlak Koruma Alanlarndaki Tanmazlarda Ortaya kan Sorunlar 246 Mutlak Koruma Alanlar inde Bulunan Tanmazlarn Hukuksal Durumu 247 Mutlak Koruma Alanlarndaki Hukuki Dzenlemelerin Anayasa Ve nsan Haklar Asndan Durumu 249 neriler 252 Srdrlebilir Kentleme 255 Kendine Yeten Kent 257 Ekolojik Yerel Ynetim Planlamas 261 Ekolojik Tarm 263 YereYnetimlerde Ekolojik Tarm 263 Ekolojik Tarm rdelemesi 265 Ev Baheleri Ve Kentsel Alanlarda Ekopeyzaj Ekolojik Bahe Kavram Ev Bahelerinde Eko-Peyzaj Eko-Peyzajn Bahe Planlamas Kentlerde Bahenin Bitkilendirilmesi Deme Malzemeleri Doal Bahe Tasarm Kent Estetii Ve nsan Sal zerindeki Etkileri Ekonomik Etkiler Gletler Ve Dier Su eleri Glet Tasarm Ve Planlamas Yzme Havuzlar Sebze Bahesi 8 268 269 269 270 271 272 274 276 277 278 279 281 283

Kompost Alanlar Sera Bahede Kullanlan Yapsal Malzeme Ve Alanlar Pergola ocuk Oyun Alanlar A- Kentsel Alanlarda Ekoloji B- Toplumsal Srdrlebilirlik C- Doayla Birlikte Yaamak

285 286 287 287 288 289 290 290

V- SONSZ EKO UYGULAMA NERLER Kentli Eletirileri 293 Kent Ve evre almalar rnekler 294 Belediye Ynetmeliklerindeyaplmas Gereken Deiikler 295 Enerji Denetimi 295 Planlama 295 Alt Blgelerle lgili neriler Var Olan Yap Stokunun Korunmas Yeni Gelien Planl Alanlar Sivil Toplum Kurulular Yeil Belediye Rehberi 299 299 300 301 303

10

nsz Artk hibir bilimsel, kapsaml alma tek bana yaplamyor. Hele yerel ynetimlerle ilgili yep yeni bir an balangcn anlatmak tek kiinin yapaca i deildir. Elinizdeki almada yer alan emek ve katknn tamamn saymak iin bu kitaptan daha kapsaml bir baka kitap gerekir. Ancak, 2003 ve 2004 yllarnda CHP stanbul Yerel Ynetimler Merkezi (IYEM) katlmclar, asistanlar ve ou yarm yzyl aan bilgilerini, armzla ortaya koyan, bilim devleri Profesrlerimiz Aydn Aybay. lk Azrak, Mete Tapan, Afife Batur, Zeynep Ahunbay, Celal engr, Yldz Sey, Celal Tokgz, Fikret Toksz gibi dostlar, M. Hacbektaolu, N Mercan gibi asistanlar bize sadece bilgi ve eletiri deil g ve ilham yklediler. Demokratik Sol Parti okuluna benzer bir zenginlikle katlan genler arasnda biri, artk gen bir ODT asistan Siyaset Bilimci olan Emrah Konuralp almay o kadar didikledi ki; nerilerini dzenlemeye mrm yetmeyebilir. Bilim ve zgrlk anlaymzn gerei alma arlarna katlmaktan hem zevk hem onur duyduumuz AKP Beylikdz arama konferans, yannda DEHAPn zenle hazrlad Ekoloji ve Yerel Ynetimler Konferans, ve Barolar birliinin Uluslararas Sempozyumu, gibi almalar yorgunlukla birlikte, aratrma sunumumuz iin olgunluumuzu da arttrd. Ekolojik almalarla ilgili referans dzenlemede her zaman benden bir adm nde olan Demet Eryldz bile kaynakann sonsuzluunu ancak ksmen dzenleyebildi. Son olarak her almada olduu gibi burada da mimarlk ve yerel ynetimcilikte somutlatrmaya yetiemediimiz d ve dn rnlerini paylaan meslektam Vedat Dalokay ile bu dncelerin hi olmazsa bir blmnn uygulanmasna, evresini doldurmularn her engellemesini aarak izin veren Ali Dinerin klar iinde yatmasn; 35 yl sren yerel ynetim uygulamalarmz kuramsallatrmamzda bilgi ile sabr ve sevgi ile yol gsteren Prof Dr. Ruen Kelee daha nice rn dolu salkl yllar dilerim.

11

Bu yaptn vermek istedii mesaj ise aada zetlenmitir Yerel Ynetimler, demokratik devletlerin en nemli temel birimleridir. Demokrasi yerel ynetimlerle ve yerel ynetimlerde kkleir. Katlmc, oulcu yerleme dzeni salanmaldr. Yurttalarn her yerleim biriminde ynetime katlma hakk vardr. Kentler doa ve insan odakl; temiz ve ada meknlara dnmelidir. Hizmet toplum yarar dorultusunda yrtmelidir. Hukuka uygunluk toplum yararyla deerlendirilmelidir, Etkin ve verimli ynetim ilk hedeftir, Her aama ve kademede denetim halkn en doal hakkdr: rgtsel ve ynetsel effaflk gereklemelidir. haleler de dahil ynetimin her ilemi halka ak olmaldr.

12

almann Kaynaklar Ve Amac nsz bu almaya ynelen dncelerin kaynaklarnn ve nceden yaplm almalar ve bu almann iinde nelerin bulunabileceini zetler, neden ve neyi amaladm hangi aralarla amaca yneldiimi anlatr. Eserimizi tantrken almalarmzn gemi ve dayanaklarnn bilinmesi gereklidir. Bylece anlalacaktr ki sunduumuz yaptlarn temelinde bitip tkenmeyen bir aratrma gds ve takm almas bulunmaktadr. Kitab hazrlarken sadece gnmzn inanlmaz hzla gelimekte olan yeni dncesi ve sonularna deil, Anadolu topraklarnda Harran'dan Boaziine kadar enerji ve suyu koruyan, doaya, gnein ynne saygl, ayn zamanda iinde yaayanlara, k, s, konfor ve mutluluk vermekte cmert olmay bilmi yap trleri ve yaplara bakmay ihmal etmedik. Son yllarda dnya bilim evrelerini bir deprem gibi kaplayan yeni aratrma ve yazlar her eitim ylnn banda ilk i olarak, ktphane ve internet taramalaryla derlendi. Ekolojik uygulamalarn nn kesen detay zmleri eksikliklerini aacak cesur, projelendirmeler, detay almalar yapld. Bu dorultuda birka ders ve aratrma kapsamna smayacak bir heyecanla almalarma inanla katkda bulunan yzlerce insann izini almann her noktasnda bulacaksnz. zellikle gri ve siyah sularnn ayrtrlmas, doal olarak temizlenmesi ve yeniden kazanlmas konusunda, almalarn younlatran gen peyzaj mimarlar, evre mhendisleri, rencilerim almalara fazlasyla yardmc oldular. Yldz niversitesi Mimarlk Fakltesi bnyesinde yl enerji kullanm ve denetimi ders bal altnda Kent planlama ve mimarlk rencileriyle birlikte kent dokular ve Toplu Konutlarda Ekolojik Planlama ve Tasarm Uygulamalar stne altk. Bu dersin adn ve kapsamn da zamanla nerdiimiz erevede ekolojik ilkelerin geniliine ve derinliine daha uyumlu hale geldi Dersler13

de ekolojik planlamann temel ilkeleriyle ilgili Trke yeterli dokman retildii gibi zellikle stanbul, evresi ve Marmara blgesi iin yaratc devler retildi. Gazi niversitesi Mhendislik ve Mimarlk Fakltesinde bilgimize gerek duyulan her frsatta nerdiimiz konferanslarda, planlama rencilerine nc snfta; kalabalk bir retim yesi takm ile verdiimiz derslerde gen dimalarn evreye saygsn ekolojik bir anlayla meslek kazanma yolundaki isteklerini ilgilerinden, davranlarndan ve sorularndan okumak mmknd. evre almalarnn temelinde yerellik, zgn, yreye zel tama ve ulam en aza indiren gereksinimleri kendi toplumsal ve bio blgelerinde salayan doal dngler yaamsal nem tar. Bu dncelere bal olarak ynetim yaplarnn reformu ekolojinin ynetime etkisinin ana aksdr. Kuramsal almalarn bir blmnde, insan yerleimlerinin doal dnglere bal olarak, yeniden dzenlenmesi, mahalle, ky, semt birimlerinin ekolojik ilkelere gre yeniden tanmlanmas iin yerel ynetimlerin yeniden yaplanmas ve bu yeniden yaplanan birimlerin anlaml btnlklerini salayacak blge anlay ve ynetimlerinin oluumu salkl bir lke ve salkl devlet varoluunun temelidir. TSES Vakfnn tand aratrma imknlaryla iki yla yakn srdrdkten sonra TSES aratrmalar arasnda baslan yerel ynetimlerin yeniden yaplanmas aratrmas tamamland. Ortadou Teknik niversitesinde Sosyal Bilimler Enstits Kentsel Politika Planlamas Ve Yerel Ynetimler Ana Bilim Dal erevesinde mimar, kent plancs, evre mhendisi, peyzaj mimari ve kamu yneticisi genlerle birlikte mastr ve doktora eitimi ile ilgili semeli ders kapsamnda benzer konular altk. Ekolojik olarak tasarlanan birimlerden oluan yaplarn komuluk birimi mahalle, semt ve kent paras oluturmasnn olanak ve sorunlarn tarttk, bunu tartmaya devam ediyoruz.

14

Yeil Yerel Ynetimci Modellerin hazrlanmas konusunda yl st ste deiik model rettik, bunlar her yl ayr bir alana uyguladk. Tek yap leinden balayarak, toplu konut, ok katl yda dk younluklu yaplarn ekolojik bir ulam ve yerleim ana nasl yerleeceini irdeleyip modeller hazrladlar. 9495 retim ylnda rnlerimizin Glba evresinde bir ekolojik mahalle gereklemesi lksne younlat. 9596 retim ylnda gelien bilgilerin derlenmesi ve almalarn bilgisayar destekli olarak tamamen elektronik ortama tanmas gerekleti. Eko Ev ve Eko Toplu Konut giderek eko yerleim ve mahalle olarak, bir semt leini oluturacak almalara dnt. Bu alanda ODT'de aratrma grevlisi olarak alm olan Mehlika nanc ve zzet zkeresteci almalar incelenmelidir. Yaplan almalarn Ankara varolarnda var olan dokunun paras olarak, mrahor vadisinde nasl uygulanabileceini ett ettik. Her yl ortaya kan ve her iterasyonda biraz daha derlenip toplanan bilgi ynn bir sonraki yln almasnda taban aldk. 9697 ders ylnda gelitirdiimiz modelleri ve topladmz bilgilerin sonularn darboazlarn almas iin daha derin detay ve nokta almalar hazrlanmasnda kullandk. Bilimsel ve eletirel gzle bakldnda, gnnde iyi saylan uygulamalarn inanlmaz sorunlarn ve bu sorunlarn zmlerinin nasl gelitirileceini aratrdk. Bu konuda bir takm almasn baaranlara zel teekkr borluyum. Gnmz evre sorunlar, sregelen retim ve tketim ilikilerinin bir sonucu olarak yorumlanabilir. Gelimilik dzeylerine gre tm dnya lkelerinde farkl boyutlarda yaanan bu sorunlar, son yllarda kitleleri somut nlemler almaya itmitir. znde birer tepki niteliinde doan ve biimlenen Yeil Yerel Ynetimci Akmlar, genellikle daha iyi bir yaamn mmkn olduu inancndan yola kar

15

Sz konusu akmlar kimi zaman tkenmekte olan kaynaklardan gelecekte mahrum kalnaca korkusundan, kimi zaman da var olan sistem dnda, kkten bir deiim yaratma arzusundan kaynaklanmaktadr. Kentlerde yaayan nfusun toplam nfus iindeki paynn artyor almas, yerleim alanlarndaki kentsel standartlarn ykseldii ve yaam kalitesinin artt anlamna gelmemektedir. Var olan durumda, kentli olmay seen nfusun barnma ihtiyacn karlamak amacyla yeni yerleim alanlar alrken, doal kaynaklar giderek azalmaktadr. Kuramsal olarak, yerletirilen nfusun ihtiya duyaca ticari, kltrel, ynetsel ve toplumsal hizmet alanlar ile ak yeil alanlarn hazrlanan kent planlar yoluyla kente kazandrldn belirtmek gerekir. Ancak, bilinmektedir ki planlarn uygulayclar olan yerel ynetimlerin karlatklar yetki ve finansman sorunlar, sz konusu neri alanlarn istenilen nicelik ve nitelikte hayata geirilmesini nlemektedir. Doann bir paras olduu halde insan, ikamesi mmkn olmadan doal kaynaklar srekli olarak tketerek doa ile kar karya gelmektedir. Yaanan bu doa-insan ekimesi, gemi dnemlerde grlen var olma savamndan olduka farkl, tehdit edici, duyarsz ve bilinsiz bir mcadele halini almtr. Sz konusu kayglarla, Ortadou Teknik niversitesi Kentsel Politika Planlamas Ana Bilim Dal, evresel Kentleme Politikalar yksek lisans dersi kapsamnda, 1995 Bahar Dneminde Glba Blgesi zelinde kuramsal bir alma yrtlmtr. Glba Blgesi iin gelitirilen Kendine Yetebilen Komuluk Birimleri almas ile amalanan, yeni yerleim alanlarnda izlenebilecek, Yerinde kullanarak koruma esasna dayanan farkl bir kentleme modeli oluturmaktr. Ulalmas beklenen sonu, kirlenme ve dnya kaynaklarn kullanmada en dk miktar hedefleyen tasarm, planlama ve yasal dzenleme iin ilkeler elde etmektir. almada Eryldz ile birlikte, ODT Mimarlk, Kent ve Blge Planlama, letme ve Kamu Ynetimi disiplinlerinden gelenler yannda Ankara niversitesi Peyzaj Mi16

marl yksek lisans rencileri grev alm, gelitirilen yaklam Planlama Modeli, letme Modeli ve Ynetim Modeli olmak zere ana balk altnda toplanmtr. evre Duyarl Yerleimler Yaklamnda 1000 birimlik yeni bir konut alan dnlerek tasarlanmtr. Yapsal ilkelerin geerlilii iin, alann evresel verilere dayanan tasarm esaslarna bal kalnarak gelitirilecektir. Alanda yaayan nfusun evrebilim hakknda yeterli bilgi sahibi olaca, nerilen komuluk birimi ierisinde belli sorumluluklarn halk ve yneticiler arasnda paylalaca ve yerel ynetimin sz konusu yaklam destekledii varsaylmtr. Tketim toplumuna ynelim, kaynak kullanm konusundaki hassasiyeti kreltirken, deerin salt rne verilmesi nedeniyle, yaanlan alanlara yabanclamay da beraberinde getirmektedir. evre Duyarl Kentleme Yaklamnn temelinde, yerleim alanlarndaki sorunlarn zmlerini alan iinde bulma aray vardr. Yerel zelliklere ncelik veren, genellemelerden arnm bu yeni yaklam, zlenen deiim i yaamak iin ciddi bir frsat olarak tanmlanmaktadr. Aada sistemli olarak gsterildii gibi, Planlama Modeli ile yaplaacak alanlar iin planlama stratejileri ve mimari esaslar, ak alanlar iin peyzaj esaslar, ulam ve altyap politikalar tanmlanmtr. Alann tama kapasitesi dikkate alnarak belli bir kentsel younlukta gelitirilecek komuluk biriminde ngrlen mimari esaslara gre, evre duyarl bir yerleim alannda ina edilecek binalarn i ve d tasarm blgenin doal verilerine dayanacaktr. Glba Alt Blgesi iin tanmlanan tasarm ilkelerinde de eim, hakim rzgr yn ve gne enerjisinden en fazla yararlanabilme olanaklar gz nne alnmtr. Konutlar iin iklim artlarna dayankl yaltm ve d cephe malzemelerinin kullanlmas nerilmitir. Ulam hizmetleri iin ise, yerel ynetimce salanacak toplu tam sisteminden faydalanlmas dnlmtr. Bununla beraber, komuluk birimi iinde enerji tketimini en aza indirmek amacyla, evre dostu enerji kulla-

17

nan sistemler ile yaygn bisiklet kullanm tercih edilmektedir. Sz konusu amaca hizmet etmesi asndan, alan iin hazrlanan planlarda da gl yaya akslarna yer verilmitir. Ak alanlar sistem ierisinde yalnzca grsel adan ele alnmam, yenebilir peyzaj elerinin kullanlaca sel retim alanlar olarak tasarlanmtr. Bu neri ile komuluk biriminin yeil alan ihtiyacnn karlanmas ile birlikte, alanda yeni i imknlar yaratlmtr. Ayn zamanda, ngrlen Ak Alan Politikas, alandaki nfusun besin ihtiyacnn bir blmnn, blgenin elverdii koullar ierisinde alandan karlanmasn hedeflemektedir. Bu amala, Eko Peyzaj Esaslar dahilinde, d meknlar iek, sebze ve meyve baheleri olarak snflandrlm, iklime uygun trlerin yetitirilmesi nerilmitir.(Eryldz 2002) alma btnnde vurgulanan isel retim ilkesi yalnzca ak alanlar iin geerli olmayp, atlar, teraslar, balkonlar ve i meknlarda da uygulanabilecektir. Ak Alan Politikasnn bir dier bilekesini sulak alanlar oluturmaktadr. alma iin seilen alann snrlar ierisinde, blgesel eko sistemin en nemli paras olan Eymir ve Mogan Glleri ile baz bataklk alanlar yer almaktadr. Farkl bir yaam aray yaklamna sulak alanlarn deerlendirilmesi ilkesi dahil edilmi, var olan sorunlar eldeki imknlar kullanarak zme mant ile blgedeki bataklklarn uygun bitkilendirme teknikleri kullanlarak geri kazanm amalanmtr. Fiziksel alana ynelik politikalarn yan sra, gelitirilen rgtlenme modeli letme ve Ynetim balklar altnda ele alnmtr. letme Modeli ile oluturulacak komuluk biriminden elde edilecek rnlerin pazarlanmas yoluyla gelir elde edilmesine ynelik politikalar ne srlmtr. Bu model erevesinde yerleim alannda kurulacak bir iletme isel retimin srdrlebilmesi iin gerekli olan tohum, fide, gbre, tarmsal ila alm, datm, rnlerin toplanmas, nakliyesi ve son etapta sat ile ilgilenecektir.
18

irketin hedefledii alc kitlesi hem neri yerleim alanndaki nfus, hem de Ankara kent btn iinde ulam maliyetleri dnlerek ankaya ilesi olarak belirlenmitir. retim srecinde alandan elde edilecek organik atklarn ve atk suyun gbreleme ve sulamada kullanlaca rnlerin, pazar bulmadaki en byk avantaj yksek kalite ve tazelikte tketiciye sunumu olacaktr. irket ksa vadede evre Dostu Gda slogan ile orta ve st gelir gruplarna ulamay beklemekte, uzun vadede Ankara gda pazarndan artan bir pay almay hedeflemektedir. Yeni yerleim alannn bal olaca ynetsel yap Ynetim Modelinde ele alnm, alan iin var olan sistemdeki kademelenme kabul edilmitir. Yerel zelliklerin n plana karld evre Duyarl Yerleimler yaklam iin toplumsal boyutun nem kazand, yeni bir sistem ii rgtlenme dnlmtr. Yre Blge likilerinin kuramsal temelini Trkiyede bu alanda yaplan ama bir trl tamamlanamayan reform giriimlerinin yksn ve bu konuda son yllarn en baarl hamlesini Trkiye'ye benzeyen koullarna karn hzla baaran spanya ile yerinde mukayesesini ieren kitab ise Yre ve blge aratrmalarnda Trkiye spanya mukayesesi adl aratrmada tamamladk. Bu alma toplumsal dnm yaynlarndan baslarak mevcudu tkendi. Avrasya Megapol stanbul olarak Kltr Bakanl tarafndan baslan alma grubunun iinde yer alan menerjizi ynetimin dzenleme yntemleri aratrmalarn ieren blmlerle birlikte ele alnd zaman modeli tamamlar, modeli kavrayan bir uygulama eksersizi olarak stanbul ynetimi yeniden yaplanmas rneklenmitir. Mimarlk dergisi 256. saysnda Trkiyede toplu konut zet halinde verildi. Habitat II nedeniyle hazrlanan Yeil Yerel Ynetimci Mimarlk ve Planlama dosyas mimarlk dergisinin 261. saysnda yaynland. Bu sayda hazrlanan editr yazs, bir rencimizin niversitede yaplan almalarmz zetleyen sunuu, Demet Irklnn Nur Demirbilek ile birlikte srdrlebilir bir gelecee Mimarlarn katks yazs eklendi.
19

Odann enerji komisyonu yeleri Bayar imen ve hsan Duygulu tarafndan hazrlanan iklimle dengeli mimarlk, i meknlarda yap malzemelerine bal hava kirlilii yazlar Mimarlk dergisinde yaynland. Trkiyede eitim alannda yaplm ekoloji ve eitim almalarnn bir bibliyografyas verildi. evreyi gelitirici kentleme bal altnda alt yla yakn sren ve Ruen Kele danmalndaki doktora almas tezi zerinde, iki yl allarak Ekokent adyla Gece Yaynlarndan kitap olarak basld. Batkent kitab 30. ylnda Batkent projesini eko dncelerle ve eletirel bir gzle irdelemektedir; 30 yllk bilgi ve deney birikimimizden sonra Batkent benzeri projeleri 30 yl ncesinin aralaryla retemeyiz. Artk hakim dnce evreci, doal, yeil evreler ve yerlemeler retimini zorunlu klmtr. Enerjinin temel ynlendiricidir. Ancak usumuz sadece bu deikenle ynlenemez. Yerleimlerin iinde yaayanlar hasta etmemesi, afetlerle ldrmemesi de temel deikenlerimizden biridir. Yerleimlerimiz iinde yaayanlar kadar doay ve dnyay da korumak zorundadr. Ekolojik planlama ve tasarm bu nedenle hem gelecek iin alrken hem de gemii ileriye ynelik olarak yeniden dnrken temel rehberimizdir. Bu nedenle Batkent almasnn yars yeni yerlemelerin Ekolojik olarak nasl planlanacana ayrlmtr. Kitapta Batkent yenileme d ve dnceleri bile yukardaki etkin dnceye gre irdelenmitir. Dnyann kent saylabilecek ilk yerleimlerinin Anadolu da Kzlrmak kylarnda Ankaraya 100 mil uzaklkta kurulduu bilinmektedir. Anadolunun bin yllk yeni efendileri Trkler; kervansaraylarla, klliyelerle, medrese ve rasathanelerle, geldiler. Konya, Bursa, Edirne ve stanbuldan sonra Ankara dahil be bakentlerini ve btn byk kentlerini binlerce yllk yerleimlerin stnde kurdular. Bu tercihi kolayclk kadar yerleik ve gemi uygarlklarla btnleme zlemiyle de aklayabiliriz.
20

Ankarann yan banda BATIKENT; gnmzde ekleri ile birlikte yarm milyon yurttamzn yaamaya hazrland, dnsel rn saylan Eryamanla birlikte oluturmaya balad bir milyonluk yeni Ankara Merkezidir. Batkent Trklerin dnya yznde sfrdan gerekletirdii en byk ve tek kentsel yerleimdir. Batkent sadece Trkiyenin deil Dnyann bir seferde planlanm ve kendisine zgn rgtlenme mant iersinde gereklemi en byk yeni yerleim projesidir. Batkent kamusal diye tariflenen ve kamu tarafndan yaratld sylenen Ankarada kamuya ramen kooperatifler sendikalar ve yerel ynetim nderleri tarafndan 30 ylda yaplm bir baka Ankaradr. Batkent; Toplumsal Demokrasi ve retici yerel ynetim dncelerini benimsemi olan seimden baaryla km sol hareket Dalokay nderliinde Ankara Belediyesi tarafndan 1973 ylnda ilk kez dncenin ortaya atlmas ile balatlmtr. Batkenti gerekletirildii zamana kadar dnyada rneine rastlanmam yerel ynetim destekli zel bir kooperatifler birlii rgtlenme modeli gerekletirmitir. Bu yaplanma aralarnda zmir ve Antalyann da bulunduu 22 ilde 240.000 konutun yapmn gerekletiren benzerlerini yaratm, stanbulda var olan daha eski rgtlenme ekirdeklerini etkileyerek kkl dnmler yaratmtr. Kent- Koop, yeni gelimelerin nda bilimsel irdelenmeye muhta bir modeldir. Gnmzde de hatalar ve sevaplaryla tekrarlanmaktadr. Kentler insan ve topluma bal olarak durmakszn deien oluumlardr. Gemiin ve bugnn kentlerinden yola klarak gelecein kentleri kurulur. Kent planlamasnda gemii ve bugn bilmek, gelecei biimlendirmek iin gereklidir; ancak hi bir zaman tek bana yeterli olamaz. Kentlerin gelecei ye da gelecein kentlerinin ne olacan tam olarak bilemeyiz.

21

nk kentleri oluturan toplumsal yap ve ilevleri kestirmek ye da tahmin etmek olas ise de bu konuda kesin bir bilgiye ulamak zordur. Bir baka deyile, kentleri bugnk ve gemi toplumsal oluumlar hakkndaki bilgilerimiz kadar, olmasn istediklerimiz yani amalarmz, ufkumuz ve hatta ryalarmz, korkularmzda etkileyebilmektedir. Bu balamda Batkent ve Kent- Koop giriimi tarihimiz iinde inanlmas zor bir srama gibi grnmekle birlikte nemli nc ve kklere sahiptir; Bu bakmdan Yeni Kentler kavram ierisinde Batkent rneine ulaana kadar kent planlamasnda ve kentlerin biimlenmesinde temel oluturabilecek topyalardan aratrmamza baladk. Zaman ierisinde topya kavramndan koparak kentlerin gerekleri olarak ortaya kan Yeni Kent modellerini, dnya leinde deerlendirildikten sonra, Trkiyedeki Yeni Kent yaklamlarn ve bunlarn ierisinde nemli bir yeri olan Batkent deneyimi incelenmitir. Toplu konut akmlarn glenmesi ok etkin olmas hi kukusuz, Trkiye'de 70'li yllarn Demokrat ve Solcu sylemlerinin yurtd imar hareketlerinden esinlenmesiyle ve halk-retici belediyecilik ad altnda Kent-Koop, Batkent deneyiyle balar. Bu deneyin embriyon aamasndan balayarak adnn akkondudan Batkente dnmne kadar her aamasna katk koymu biri olarak bu otuz yllk almalar bir aratrma ve yayna dnt. Gnmzde BATIKENT adyla piyasaya sunulmu olan bu kitabn hem gemiteki Ankara dleri hem de gelecein ekolojik Ankaras ile ilgili blmler iermektedir: Diyarbakrn iki stanbulun on, Dnyann bin Batkente gereksinimi olur ise? sorusu nemlidir. nk model olarak Batkent ve benzeri bir modele yeniden gereksinim olmas halinde gnmzdeki dnsel hazrlmzn ne durumda olduunu irdelemek durumundayz. Tarihimizde yaplm bu en byk yerleim projesinin zellikle balatclar tarafndan gemiin nda gelecee ynelik olarak yeniden dnlmesi iki temel aksta byk nem arz etmektedir.

22

Tarihe intikal etmekte olan bir giriimin irdelenmesi, yarm milyon nfusa varmakta olan yaayan bir organizmann sorunlarnn zmlenmesi yannda ve bunlardan ok daha nemli drt, Batkent benzeri trlere duyulaca sanlan gereksinimdir. Bu gereksinim olasl gerek olsa da, olmasa da zmlemeleri 30 yl ncesinin balang dayanaklarna gre yapamayz. Planlama ve tasarm dncelerimdeki gelimelerin benzer almalar stndeki olas etkilerini tartmadan sadece gelecein bin batkentini deil gnmzde yaayan Batkentin sorunlarn da tartamayz. Batkent otuzuncu ylnda halen belediye, hasta hane yksek okul i zekleri gibi kamusal yaplara kavumamtr. Bu durum Bat kentlileri huzursuz etmekte, Hak ettii konfor koullarnn salanmasn geciktirmekte, evreye ve planlanmam alanlarda ylma ve tmrleme yaratmaktadr Dier blgelerdeki olas doal ykm sorunlar stanbul depremi kadar nemli ve zm daha zor sorunlarla ykl grlmektedir. Ancak tartma rnei olarak stanbulun verilmesinin tek yarar daha dikkat ekici grlmesidir. Gelecei kesin olan depreme kadar bir eyler yaplmamas halinde deprem sonras ortaya kacak Dzinelerce Batkent gereksiniminin skalanmas halinde ortaya kacak kargaa ve yeni yaplama sorunlardr. Batkent byklnde projelere gelecekte gereksinim kmas olaslna dayanaklardan ilki, korkun ve acil grneni stanbul depremi ncesi ve sonras yaplmas gerekenlerin zmlenmesinde ortaya kmaktadr. Yirmi yllk yakn gelecek srelerde doal ykmlardan saysal olarak en az yz misli olaca kestirilen gereksinim kentlere g, doumlar, yeni aileler gereksinimi arttrmaktadr. Kanlmaz hale gelecek yenileme projeleri nedeniyle ortaya kaca dnlen bir milyar konut gereksinimidir ki bunun en az yarsnn Batkent benzeri yeni yerleim
23

projeleri eliyle yaplmamas halinde kaos ve zmszlk kanlmaz grlmektedir. Bu gereksinim olasl gerek olsa da, hayal olsa da zmlemeleri 30 yl ncesinin balang dayanaklarna gre yapamayz. Planlama ve tasarm dncelerimizdeki gelimelerin benzer almalar stndeki olas etkilerini tartmadan sadece gelecein bin Batkentini deil gnmzde yaayan Batkentin sorunlarn da tartamayz nk planclar olarak dnk ve bugnk dncelerimizin rnlerini gelecekte grmek gibi bir ansszlkla yaral olsak bile eski rnlerimizi gnmzn d ve dnceleri ile yarglama ansna sahibiz. Ve bizi ilerletecek tek ve temel bilimsel aracmz da budur; 30 ylllk bilgi ve deney birimimizden sonra Batkent benzeri projeleri 30 yl ncesinin aralaryla retemeyiz. Artk hakim dnce evreci, doal, yeil evreler ve yerlemeler retimini zorunlu klmtr. Enerjinin temel ynlendiricidir. Ancak usumuz sadece bu deikenle ynlenemez. Yerleimlerin iinde yaayanlar hasta etmemesi, afetlerle ldrmemesi de temel deikenlerimizden biridir. Yerleimlerimiz iinde yaayanlar kadar doay ve dnyay da korumak zorundadr. Ekolojik planlama ve tasarm bu nedenle hem gelecek iin alrken hem de gemii ileriye ynelik olarak yeniden dnrken temel rehberimizdir. Bu nedenle Batkent almasnn yars yeni yerlemelerin ekolojik olarak nasl planlanacana ayrlmtr. Batkent yenileme d ve dnceleri de yukardaki hakim dnceye gre irdelenmitir. Sonu olarak unlar syleyebiliriz; 1970li yllarn ba Trkiyede frtnalarn, boralarn ve tufanlarn st ste gelip gittii zamanlardr. Gnein zaptnn yakn olduunu ilk kez 1961 anayasas ile duyanlar, 1971de bir avu gkyznn ne kadar uzak olabileceini, Tufan sonras akgnlerin resminin yaplabileceini, 1973te ise umuda elle dokunulabilirlii yaadlar.

24

Yz yl sonra belki ulalabilir sanlan d ve dnceler, uygulama kaplar ardna kadar ak iine girecekleri bekliyordu. 1971 darbesi bu dnce frtnasnn bir ncekinin getirdiklerini yz yl iin geri gtrdn dnyorduk ama alaca karanln en youn olduu zamann afan ilk klarna en yakn an olduuna yaayarak ahit olduk. Dleri, dnceleri trmalayan tartma, insanlarn daha mutlu, daha zgr, daha salkl bir ortam karrsa anlaml olabilir. Batkent ve sonraki saysz benzeri, bu bitip tkenmeyen tartmalarn rndr. Bu rnekler henz ne en iyi ne doru nede gzel olmayabilir ancak tartmay ylmadan ve yorulmadan, hrsla, hevesle, azimle zevkle, evkle ve ehvetle srdrebilirsek, bir gn mutlaka en iyileri, en gzelleri karacaz. imdi artk doadan kp, doaya dnen yeni kentler yapma zamandr.

25