Aznlklar nasl aznlk oldu?

Makale/Sylei Aye Hr 1913-1914 Yrtlen bask ve yldrma operasyonu sayesinde, Celal Bayara gre 200 bin, Tekilat- Mahsusa efi Kuuba Erefe gre 1,5 milyon Rum nfus Adalara ve Yunanistana kartld. 24 Nisan 1915te stanbulda Ermeni cemaatinin tm nde gelenleri evlerinden toplanarak ankr ve Ayaa doru yola karldlar. lke apndaki tehcir ise resmen 27 Mays 1915te balad. 1918de sava sularn soruturmak zere kurulan Mustafa Arif (Deymer) bakanlnda kurulan Osmanl Dahiliye Nezareti Komisyonunun raporuna gre Birinci Cihan Harbinde len Ermeni says 800.000di. 22 Ocak 1921de Mdafaa-i Milliye Vekili (Savunma Bakan Fevzi (akmak) Bey, Meclisteki gizli oturumunda, lkede halen ou Karadeniz blgesinde olmak zere 800 bin kadar Hristiyan bulunduunu syleyerek, gayrmslimlerin ekonomik hayattaki yerlerini korumasndan duyduu rahatszl belirtti. Generale gre Hristiyanlardan askerlik iin bedel nakdi alnmas ve bunlarn imalathanelerde, yol, kpr, tnel gibi bayndrlk ilerinde altrlmas gerekmekteydi. Fevzi Paann bu nerisi karsnda, Malatya Mebusu Fevzi Efendi yaa! sesleri arasnda Efendiler, Ermenilerin denaat (ktl), ihaneti malumdur demi, Ermeni, Rum ve Yahudilerden 500 Lira bedeli nakdi alnmasn, hem de bunlarn Erzuruma, Sivasa yollanp yollarda altrlmasn istemiti. Ardndan da; Maksadm onlarn ezilmesidir. diye eklemiti. Ocak 1923 ve sonras Lozan Bar Anlamasnn bir paras olarak ondan 6 ay nce imzalanan Trk ve Rum Nfus Deiimine likin Szleme ve Protokol tarihin grd en byk nfus deiimine hukuki ereve oluturdu. Sonuta, aslnda ttihatlarn 1913te balad kartma operasyonundan beri aralksz sren halklarn ayrmas srecine hukuki ereve oluturan Lozan Bar Anlamasnn 1. maddesi uyarnca 355 bin kadar Mslman Trk Yunanistan, 192 bin civarnda Ortodoks Rum da Trkiyeyi terk ederken, 2. maddeye gre etablis olarak adlandrlan 130 bin Mslman Bat Trakyada, 110 bin civarnda Rum da stanbulda kald. 16 Mart 1923 Mustafa Kemal Adanada esnafa yapt konumada Memleket en sonunda yine gerek sahiplerinin elinde karar kld. Ermeniler ve dierlerinin burada hibir hakk yoktur. Bu bereketli yerler koyu ve z Trk memleketidir. dedi. Haziran 1923 Yahudi, Rum ve Ermeni memurlar ilerinden kartlarak yerlerine Mslmanlar alnmaya balad. Gayrimslim aznlklarn Anadoluda serbeste dolamlar kstland.

Eyll 1923de Kilikya (Adana havalisi) ve Dou Anadoludan sava srasnda g eden Ermenilerin geri dnn yasaklayan bir kararname karld. Aralk 1923 orluda yaayan birka yz kiilik Yahudi cemaatine ehri 48 saat iinde terk etmesi emredildi. Hahambaln mracaat zerine karar ertelendi ancak benzer bir karar atalca iin alnd ve hemen uyguland. 1924te Mahsub-i Umumi Kanununun 2. maddesinde deiiklik yaplarak, Birinci Dnya Sava iin mallarna el konmu gayrimslimlere deme yaplmamas saland. 1924te 40 kadar Fransz ve talyan okulu kapatldktan sonra sra aznlk okullarnn binalarnn onarmnda, geniletilmelerinde, yeni binalar yapmalarnda kstlamalara geldi. Okul programlar ve snavlar MEB tarafndan denetlenmeye balad. Trk retmenler ve mdr yannda bulunmas art tutulan Trk mdr yardmcs MEB tarafndan atanm, Trke, tarih ve corafya ile yurt bilgisi derslerinin Trke olarak Trk retmenler tarafndan okutulmas mecburiyeti getirilmiti. 1924te Avukatlk Kanunu uyarnca 960 avukat iyi ahlakl olup olmad asndan deerlendirildi ve sonuta 460 avukatn alma izni iptal edildi. Bylece Yahudi avukatlarn yzde 57si, Rum avukatlarn te biri isiz kalmt. (Ermeni avukat says belli deil.) 1 Austos 1926da, devletin, Lozann yrrle girdii Austos 1924den nce gayrmslimlerce edinilmi tm mallar msadere etme hakkna sahip olduu ilan edildi. Yahudilere ynelik sadakatsizlik, nankrlk gibi ithamlardan bunalan cemaat nderleri Lozan Antlamasnn 42. maddesinden feragat ettiklerini beyan eden mazbatay Baveklete gnderdiler. 1926 ylnda ticari yazmalarda sadece Trke kullanlmasn dzenleyen ynetmelikten sonra idari kadrolarda alan ve Trke yaz diline hkim olmayan gayrimslimler iten karlmaya balad. Yabanc banka ve firmalarda alan Trklerin oran yzde 75 olarak belirlenmiti. Bu ynetmelik uyarnca iten karlan Rumlar says 5 bindi. Devlet Demiryollar letmesinin tm gayrimslim personeli iten karlmt. Mays 1927de, Lozandan sonra lke dnda olanlarn Trk vatandalndan karlacana dair kararname ilan edildi. 20 ubat 1928 rejimin gzne girmek isteyen bir grup stanbul niversitesi rencisinin vapur, tramvay gibi toplu tama aralarna Vatanda Trke Konu! yazl pankartlarn asmasyla balayan dnemin gazetelerinde Trke Konu! hitabna tahamml edemeyen szde vatandalardan sz edilmiti. Bu tarihten

itibaren kampanyann gereklerine uymadklar gerekesiyle pek ok kii hakknda Trkl tahkir davas ald. 1928de Sivastaki Ermenilerin ehir dna kmalar yasakland. Eyll 1929 Defterdarlk, Yahudi okullarn, Or Ahayim Hastanesini, Ortaky Yetimhanesini ve sinagoglar ticari messese sayarak bunlara yaplan balar ve intikalleri vergilendirmeye karar verdi. Uygulama geriye doru, 1925 ylndan balatld. Bu yksek vergileri deyemeyen Hahambala haciz geldi. 1928-1929 yllarnda Diyarbakr ve Harputtaki Ermenilere yerel yneticiler tarafndan Trkiyeden gitmelerinin kendi hayrlarna olacan telkin edildi. 1929-1930 arasndaki 18 ay iinde Trkiyeli Ermenilerden 6.373 kii Suriyeye g etmek zorunda kald. 11 Haziran 1932de yrrle konan Trk Vatandalarna Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler Hakkndaki Kanunla yabanclarn baz mesleklerde almalar yasakland. Bu durum zellikle Yunan uyruklu serbest meslek erbabn, kk esnaf ve sokak satclarn etkiledi. Kasm 1932 zmirli her Yahudiye Trk kltrn benimsemeye ve Trk diliyle konumaya sz veren birer taahhtname imzalatld. zmir Yahudilerini Bursa, Krklareli, Edirne, Adana, Diyarbakr, Ankara Yahudileri izledi. 25 ubat 1933 gn aralarnda yazar Peyami Safa, matematiki Cahit Arf gibi tannm isimlerin de bulunduu Darlfnun ve Milli Trk Talebe Birlii rencileri, ceplerine irili ufakl talar doldurarak Osmanl dneminden beri yatakl trenleri ileten La Compagnie des Wagons-Lits (ksaca Vagon Li denirdi) adl bir Fransz/Belika irketinin Beyolundaki eski Tokatlyan Oteli binasndaki brosu nnde toplandlar ve byk bir protesto gsterisi yaptlar. Ardndan yeni bir Vatanda Trke Konu kampanyas patlak verdi ve hzla yaygnlat. 1933 Mardindeki Sryani Patriklii Merkezini, gizli ve ak basklara dayanamayarak cemaatin arzusu dorultusunda, grlen lzum zerine, muvakkaten (geici olarak) Mardinden Humusa tand. Ancak o gnden beri geri dnmek mmkn olmad. Haziran 1934te yrrle giren ve lkeyi Trk kltrnden olan ve Trke konuanlar (has Trkler), Trk kltrnden olan ve Trke konumayanlar (Krtler) ve Trk kltrnden olmayan ve Trke konumayanlar (gayrimslimler ve dierleri) olarak e blen skan Kanunundan sonra Anadolunun eitli yerlerindeki Rumlar ve Ermeniler, kendileri iin uygun grlen blgelere srldler.

21 Haziran-4 Temmuz 1934 (Trakya Olaylar) Irk Cevat Rfat Atilhann Milli nklap dergisindeki, Nihal Atszn Orhun dergisindeki Yahudi aleyhtar ve rk yazlarla galeyana gelen kitleler, anakkale, Gelibolu, Edirne, Krklareli, Lleburgaz, Babaeskide Yahudilere saldrdlar. Olaylarda Yahudilere ait evler ve maazalar yamaland, kadnlara tecavz edildi, bir haham ldrld. CHF Trakya tekilatnn rgtledii anlalan olaylar sonucu 15 bin Yahudi, mal ve mlklerini geride brakp can havliyle baka ehirlere, lkelere kamak zorunda kald. Ocak 1937 Kayseri, Sivas gibi yerlerdeki Ermeni ve Yahudilerin gvenlik gerekesiyle ehir merkezlerine gmesi emredildi. 24 Temmuz 1937 tarihli Cumhuriyet gazetesinde kan bir ilana baklrsa, Ankara Askeri Baytar Mektebine alnacak rencilerde aranan zelliklerden biri Trk rkndan olmaktr. 6 Eyll 1938 tarihli Cumhuriyet gazetesinde kan Trk Kuu Direktrlne alnacak tayyare retmenlerine dair bir baka ilanda ise ifade biraz daha rafine hale gelmi ve Trk soyundan olmak haline dnmtr. 1939da Hatayn Trkiyeye katlmas srasnda blgedeki Ermeniler basklar sonucu Suriyeye g ettiler. Gle ilgili Yunus Nadinin Cumhuriyet Gazetesinin 20 Temmuz 1939 sayl nshasndaki yazsnda yle deniyordu: Neden korkuyorlar? Ne var? Kendilerini yiyeceimizi mi vehmediyorlar 8 Austos 1939 Avrupann eitli yerlerinden toplad 860 Yahudi mlteciyi Filistine tarken, yolda karlat baz sorunlar yznden zmire snmak zorunda kalan Parita gemisi, yolcularn Bizi ldrn ama geri gndermeyin haykrlarna ramen 14 Austosta iki polis motorunun refakatinde limandan karld. 12 Aralk 1940 Romanyann Kstence limanndan ald 342 Yahudi mlteci ile stanbula varan yzen tabut naml Salvadorun (aslnda 40 kiilik bir tekneydi) bir mil bile gidecek hali olmad ak olduu halde Trk makamlar, gemiyi yoluna devam etmesi iin zorlad. Sonu hazindi: 13 Aralk gn Silivri aklarna iddetli frtnaya yakalanan Salvadorun paralarndan tam 219 l topland. 22 Nisan 1941 Bir gn kaplarnda beliren jandarmalar tarafndan 12 bin gayrimslim erkek, sivrisinek kaynayan ve stma yayan batakln, rutubet, amur ve ar scan bunaltt, su darl ekilen altyapsz kamplara gnderildiler. 20 Kura htiyatlar denilen bu askerler, Zonguldakta tnel inaatlarnda, Ankarada Genlik Parknn yapmnda, Afyon, Karabk, Konya, Ktahya illerinde ta krma, yol yapma gibi ar ilerde altrldlar. 27 Temmuz 1942 gn terhis edildiler.

15 Aralk 1941 Kstence limanndan ald 769 Romen Yahudisini Nazi zulmnden karp Filistine gtrmek isteyen Struma gemisine, Trkiyenin izin vermemesi yznden 2,5 ay Sarayburnu aklarnda hastalkla ve lmle peneletikten sonra Karadenize karld. Struma, 23 mil akta, motorsuz, yaktsz, yiyeceksiz, susuz, ilasz kaderine terk edildi. 24 ubat 1942 gn, saat 02.00de kimlii bilinmeyen denizaltlarca batrld. Faciadan sadece bir kii kurtuldu. 11 Kasm 1942 Sava srasnda ortaya kan mali sorunlar amak gerekesiyle Varlk Vergisi karld. Vergi mkelleflerinin yzde 87si gayrimslimdi. Ermeni tccarlar kapital glerinin yzde 232si, Yahudi tccarlar, yzde 179u, Rum tccarlar yzde 156s, Mslman-Trk tccarlarn ise sadece yzde 4,94 orannda vergilendirilmilerdi. Vergilerini deyemeyenler Akale, Sivrihisar, Karanlkdere kamplarna gnderildiler. Kimi maln, kimi cann, kimi onurunu, kimi Trkiyeye inancn yitirdi. 6-7 Eyll stanbulda arlkl olarak Rumlara ynelik byk bir yama harekat rgtlendi. Olaylarn bilanosu ksa srede ortaya kar. Trk basnna gre 11 kii lmt ancak sadece kiinin adlar verilmiti. Baz Yunan kaynaklarna gre 15 l vardr ancak, daha sonra ld iddia edilen baz kiilerin Yunanistanda yaad anlalmtr. Yaral says resm rakamlara gre 30, gayri resm rakamlara gre 300d. Sadece Balkl Hastanesinde 60 kadn tecavz nedeniyle tedavi grmt. Tecavze urayanlarn 200 at sanlr. Olaylar srasnda, resm rakamlara gre 5.300 akn, gayri resm rakamlara gre 7 bine yakn bina saldrya urad. Hasarn mali portresi konusundaki en dk tahmin o gnn deerleriyle 150 milyon lira, en yksek tahmin 1 milyar lirayd. 1956da kurulan Ad Deitirme htisas Komisyonu almalar, 1959da l daresi Kanununun 2. Maddesinde yaplan deiiklikle uygulamaya konuldu. Bu kurulca, 1978e kadar yaklak 75 bin yerleme ad incelendi ve bunlardan 28 bin kadar deitirildi. 1983ten sonra da ufak apl deiiklik hamleleri yapld. 1964 Kararnamesi Atatrk ve Venizelos arasnda 1930 ylnda imzalanan Dostluk Antlamas bir hkmet genelgesiyle, Trk hkmetince tek tarafl olarak iptal edilmiti. Hkmet, nce Trkiyedeki Yunan uyruklularn tapu mdrlklerindeki ilemlerini durdurdu, ardndan da bankalardaki paralarn bloke karar ald. Trkiyede doup bym, burada ticaret yapan, esnaflk yapan, emekilik yapan Yunanistan vatanda Rumlar snr d edildiler. 26 Ocak 1970 1967deki Alt Gn Savann Araplarn hezimetiyle sonulanmas ve 1969da Mslmanlarca kutsal saylan Mescid-i Aksann fanatik bir Yahudi tarafndan kundaklanmasnn trmandrd anti semitik atmosferde, Necmettin Erbakan Milli Nizam Partisini kurdu. Partiye masonlarn ve Siyonistlerin alnmayacan ilan eden Erbakan ve arkadalar beynelmilel Yahudilik, beynelmilel

Siyonizm, Nilden Frata Byk srail, Ortak Pazar Siyonizmin bir oyunudur Ortak Pazara girmek Trkiyenin sraile bir vilayet olmasyla sonulanabilir, srail Gney Amerikaya nakledilmelidir gibi fikirlerin mucidi olarak, antisemitizm tarihemize nemli katklar yaptlar. 1974te stanbuldaki Balkl Rum Hastanesi Vakf Ynetim Kurulu ile Hazine arasnda 1971de grlmeye balanan bir dava sonunda, 1936 Beyannamesi uyarnca mal edinilemeyecei hkm uygulanmaya balad. Yargtay Hukuk Genel Kurulu, verdii kararda Trkiyedeki aznlklar Trk olmayanlar olarak deerlendirmiti. 1974 tarihli UNESCO Raporuna gre yzyln banda Ermeni cemaatine ait 2.538 kilise ve 451 manastr varken, geriye sadece 913 kilise ve manastr kalmt. Tehcirden sonra Ermeni ky ve ehirlerine yerletirilen Mslman ahalinin ilk ii, merkezi ve gzel kiliseleri camiye evirmek olmutu. Gerisi ambar, depo ve tavla olarak kullanld. Meclisin Trk-rk kanadndan Dr. Rza Nur, Dou Cephesi Komutan Kazm Karabekire yollad 25 Mays 1921 tarihli mektupta, Ani ehrine ait izlerin yeryznden temizlenmesi baarlrsa bunun Trkiyeye byk bir hizmet olacan sylemiti, neyse ki Karabekir byle bir giriimin gerek dnyadan gerekse Trkiyedeki Ermeni toplumundan byk tepki greceini syleyerek reddetmiti. Geriye kalan 913 kilise ve manastrdan 464 tamamen ykld. 252si yklmaya terk edildi, 197si ise ciddi restorasyon gerektiriyor. 6 Eyll 1986 stanbul Galatadaki Neve alom Sinagoguna Filistinli Abu Nidal rgtne bal terristler tarafndan yaplan bombal ve makineli tfekli saldrsnda 22 kii ld ancak olay byk tepki yaratmad, nk Filistin davasna kamuoyunda byk sempati vard. 1985-1990 arasnda PKKya kar korucu olmay reddettikleri iin topraklarna el konularak yerlerinden edilen Yezidiler kitlesel olarak Bat lkelerine g etmek zorunda kaldlar. 15 Kasm 2003 ilideki Beth srail Sinagogu ile Galatadaki Neve alom Sinagoguna Mslman Trk terristleri tarafndan intihar saldrs yapld, 23 kii ld, 70den fazla kii yaraland. 5 ubat 2006 Trabzondaki Santa Maria Katolik Kilisesi Rahibi Andrea Santoro 16 yanda bir gen tarafndan baklanarak ldrld. 19 Ocak 2007de Agosun genel yayn ynetmeni Hrant Dink ldrld. 18 Nisan 2007 Malatyada yedi gen Hristiyanlkla ilgili yayn yapan Zirve Yaynevini basarak bro alann ldrdler.

* Aye Hrn 16 Nisan 2011de Uluslararas Nefret Sylemi Konferansnda yapt konumadan zetlenmitir.