You are on page 1of 32

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), [2009], say: 23, ss. 425-456.

MODERN DNYADA EZEL HKMET GELENENN YENDEN CANLANII: BATIDA BNL-ARABYE YNELK LGNN TARH SEYR

M. Mustafa AKMAKLIOLU

zet
Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnlArabye Ynelik lginin Tarih Seyri Bu makalede Batda bnl-Arabye gsterilen ilginin tarih seyrini genel olarak ele almaya altk. Dolaysyla bu almada bnl-Arabnin eserleri ve retilerinin Bat dnyasna olan etkisini ve zellikle bu erevede gelien ezel hikmet geleneini ortaya koymay amaladk. Bu dorultuda burada, bnl-Arab ile ilgili olarak; tercme, tahkk ya da mstakil aratrmalar vs. eklinde batl ilim adamlar tarafndan ortaya konulan eserleri genel olarak inceleyip tahlil etmeye alacaz. Bu alma, bu konuda daha detayl aratrmalar yapmak isteyenlere yol gsterecek giri mahiyetinde bir bibliyografik alma olarak grlmelidir. Anahtar kelimeler: bnl-Arab, Batda bnl-Arab, Bat dillerinde bnl-Arabinin eserleri, Ezel Hikmet Gelenei. Abstract The Reconstruction of The Tradition of Eternal Wisdom in The Modern World: The Historical Process of Interest in Ibn al Arab in The West In this article, we made an attempt at dwelling on the interest in Ibn al Arab in the West from historical perspective in general. Therefore, in this study we intend to discuss the influence which Ibn al Arabs works and teachings have exercised in the Western world, especially the tradition of eternal wisdom which developed in this framework. Accordingly, we will research and analyze herein the Ibn al Arab-related studies performed by western scholars such as translations, editions and studies etc. in general. This study is must considered as a bibliographical introduction that will guide the researchers who are willing to make further studies in this subject. Key words: Ibn al Arab, Ibn al Arab in the West, Ibn al Arabs Works in the Western Languages, The Tradition of Eternal Wisdom.

Yrd. Do. Dr., Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesi.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

426 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

Giri Genelde tasavvufun zelde bnl-Arabnin Batda tannmas farkl kanallardan olmaktadr. Tarih arka plana baktmzda ncelikle bnl-Arabnin doum yeri olan Endlsn genel olarak slam kltr ve medeniyeti zelde de tasavvuf ile Batnn karlama noktas olduunun altn izmek gerek. Bir dier adan, slamn hzla yaylmasna kar bir refleks olarak bu yeni dinin Hristiyanla nispetle ne kadar geri ve aada olduunu ispatlamak amacyla gerekletirilen ilk oryantalist almalar, hayli erken bir dnemde, Mslmanlarla Hristiyanlarn yan yana yaadklar Endls/spanyada ortaya konulmutur.1 Dier taraftan XV. ve zellikle de XVI. yzyllarda slam lkelerine giden tccar, seyyah ve din adamlar vastasyla tasavvufun ve sf imajnn, daha sonraki yzyllarda ortaya kan arkiyat aratrmalarna nispetle amatrce, dahas hayli maniple edilmi ve bozulmu bir ekilde Batya tandn da sylemeliyiz.2 yle ki ilk oryantalistlerin amatrce yrttkleri bu almalarnda dou doktrinleri adeta karikatrize edilmi ve bizzat doulular tarafndan tannamayacak derecede tahrif edilerek takdim edilmitir.3 Arberryin ifade ettiine gre bu dnemde Douya dair yaymlanan seyahatnameler arasnda tasavvuf ve sflik hakknda ilk malmata, Nicholayn, The Navigations into Turkie (Trkiyeye Deniz Seyahatleri) ad altnda ngilizceye evrilen Voyages adl Franszca eserinde rastlanmaktadr. Belki de Nicholay, ngilizcede daha sonra kullanlacak olan sufism kelimesini zikreden ilk Avrupal yazardr.4 Daha sonra zerinde durulaca gibi elbette ki bu, sflerin eserlerinin ve tasavvuf dncelerinin erken dnemlerde Hristiyan Bat dnyasnda hi bilinmedii anlamna gelmemektedir. Arberry, Miguel Asin Palaciosun, slam eskatolojisi ve bnl-Arabnin hiret lemine ilikin dnceleriyle Dantenin grleri arasndaki benzerlikleri gstermek zere kaleme ald Islam and Divine Comedy isimli eserinde toplad hayli etkileyici delilleri bu dncesinin kant olarak ileri srer.5 XVII. ve XVIII. yzyllara gelindiinde ise, daha ok diplomat ve aka1 2 3 4 5 Bk. Salih ift, Tasavvuf Aratrmalarnda Alman Ekol: Tarihsel Boyut, Tasavvuf, yl: 8, say: 18, ocak-haziran 2007, s. 178. Bk. Sleyman Derin, ngiliz Oryantalizmi ve Tasavvuf, Kre Yay., stanbul 2006, s. 41 vd. Bk. Mustafa Tahral, Batdaki htid Hadiselerinde Tasavvufun Rol, Uluslararas Birinci slam Aratrmalar Sempozyumu, Dokuz Eyll niversitesi Yay., zmir 1985, s. 152. Bk. Arthur J. Arberry, An Introduction to The History of Sufism, Oxford University Press, Oxford 1942, s. 6. Ayrca bk. Derin, ngiliz Oryantalizmi ve Tasavvuf, s. 42. Bk. Arberry, An Introduction, s. 6

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 427

demisyenlerce yrtlen ve nceki yzyllardaki almalara nispetle daha profesyonel fakat nyarglardan hl olmayan oryantal aratrmalar semeresini vermi ve nihayet XVII. yzylda Oxford ve Cambridge niversitelerinde Arap ve slam aratrmalar krsleri kurulmutur.6 Mslman dnyasnn k ve zlme dnemi yaad XIX. yzylda ise arkiyt aratrmalarnn hedefleri asndan kkl deiiklikler meydana gelmi, dou toplumlarn tanma ameliyesi ile smrgeletirme hareketleri adeta i ie girmitir. Edward Saidin ifadesiyle XIX. yzyln ikinci yarsndan itibaren oryantalizm, artk smrgecilik hizmetinde resm bir greve hazrlanyordu.7 yle ki bu dnemde, Sir John Malcom ve James William Graham gibi asker oryantalistlere, ayrca Edvard Henry Palmer gibi sivil olmasna ramen asker grevler stlenen oryantalistlere de rastlanmaktadr. 8 Hal byle olunca, XX. yzyla gelinceye kadar arkiyt aratrmalar geneli tibryla; diplomatlk, askerlik, seyyahlk ve tccarlk gibi meslek arka plan ile ahs tecrbelerin, dier taraftan smrgeletirme fikri gibi siys arka plann fazlaca tesir ettii, dolaysyla ou zaman yanl sonular veren aratrmalar olmakla malldr. XX. yzyl oryantalistleri ise, akademik adan hayli mesafe kat etmi, seleflerine nazaran daha profesyonel aratrmaclardr. Bu dnemde birok klasik eser tahkikli olarak neredilmi ve bat dillerine tercme edilmitir. E. Granville Brown, D. B. Macdonald, Nicholson, Arberry gibi mehur ahsiyetler, bata bnl-Arab ve Mevlnnn eserleri olmak zere birok tasavvuf klasiini titiz, ilm usullerle neretmi ve bat dillerine tercme etmitir.9 Tarih boyunca varln srdre gelen ezel hikmet geleneinin yeniden canlandrlmas anlamnda bu tetkiklere bakldnda da XX. yzyldaki faaliyetlerin ncekilere nispetle daha etkili olduu ikardr. Seyyid Hseyin Nasrn ifadesiyle; on dokuzuncu yzylda yaam olanlarn aksine yirminci yzyldaki geleneksel perspektif temsilcileri, geleneksel retilere dair tam bilgi sahibiydiler ve nceki yllardaki eitli Dou gelenekleriyle yapl6 7 Bk. Derin, ngiliz Oryantalizmi ve Tasavvuf, s. 51. Bk. Edward Said, Oryantalizm, Smrgeciliin Keif Kolu, ev. Selahaddin Ayaz, Pnar Yay., stanbul 1991. s. 325. Aslnda oryantalist almalardaki bu tr radikal dnm, belki Edward Saidin kastettii kadar sistemli ya da kapsaml olmasa da, 18. yzyln ikinci yarsna kadar geri gtrlmektedir. Ahmet Davudolu 1784 tarihini oryantalist almalarda bir krlma noktas olarak grmektedir. Zra ona gre Bengaldeki ngiliz idaresi, oryantalist almalar, yerel kltr tanma faaliyeti olmaktan kartp, idaresi altnda bulunan toplumu ynlendirmenin bir paras haline getirmitir. Bk. Ahmet Davudolu, Batdaki slam almalar zerine Marife, yl: 2, say: 3, 2002, s. 42. Detayl bilgi iin bk. Derin, ngiliz Oryantalizmi ve Tasavvuf, s. 85 vd., s. 123. Detayl bilgi iin bk. age, s. 151 vd.

8 9

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

428 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

m nadir temaslarnkinden ok te bir etkiyle gelenek aacn Bat dnyas topraklarna dikmeye hazrlanmlard.10 te bu tr faaliyetlerin ve zellikle niversitelerin arkiyt blmlerinde mehur oryantalistlerce yrtlen almalarn da zemin hazrlamasyla, uzak dou mistik geleneklerinin yan sra tasavvuf, XX. asrdan tibaren Batllarn det gnlk hayatlarna kadar girmitir. Madd adan tam bir doygunlua erimi Batllarn farkl ve kalc eyleri aray bunda en nemli etkendir. Modernizmin sunduu ekliyle, nesneleri mnev anlamlarndan btnyle soyutlanm ve sonu olarak ar dnyevlemi (surscularisation)11 bir toplumda yayor olmann ve kutsal boyutunu btnyle yitirmi (desakralizasyon)12 bir bilgiyle iktif etme zorunluluunun verdii aresizlik dounun mistik geleneine merak artrmaktadr. Genelde tasavvufa zelde bnl-Arab ve Mevlnya olan ilgi ve merak ise, Batllarn Dounun mistik geleneklerine olan bu yneliminde ayrca bir yer tutmaktadr. Daha sonra zerinde durmaya alacamz gibi her ne kadar bnlArabnin dncesine ve eserlerine ynelik ilk ilgiler ve dolaysyla ilk etkileim Ortaaa kadar geri gtrlse de bnl-Arab ve eserleri zerine oryantalistlerce yrtlen profesyonel akademik almalar dier Mslman sf ve dnrlere gre nispeten ge balamtr. Gnmzde Batda bnl-Arab tetkikleri denilince akla ilk gelen isimlerden olan William C. Chittick bu gecikmeyi u ekilde aka ifade eder:
inde bulunduumuz yzyln ilk yarsnda, H. S. Nyberg, Miguel Asin Palacios ve R. A. Nicholson gibi ok az sayda oryantalistin balatt zor ve yorucu bnl-Arab almalar dnda, oryantalistlerin birou Arabyi gz ard edip nemsememilerdir. 1950 ve 1960larda Titus Burckhardt, Henry Corbin ve Toshihiko Izutsu, bnl-Arab klliyatndaki dikkate deer felsef merak grdler ve sadece slam dncesiyle ilgili olarak deil btn insanln dnce tarihinde bnl-Arabnin eserlerinin nemine dikkat ektiler.13
10 11 Bk. Seyyid Hseyin Nasr, Bilgi ve Kutsal, ev. Yusuf Yazar, z Yay., stanbul 2001, s. 112. Seyyid Hseyin Nasrn modern dnyaya zg grd nemli hastalklardan biri olan ar dnyevilemeyi ifade etmek zere kulland sur-scularisation tabiri iin bk. Seyyid Hseyin Nasr, slam Modern Dnyaya Ne Sunabilir?, Tasavvuf Makaleler iinde, ev. Sadk Kl, nsan Yay., stanbul 2002, s. 183. Modernleme sreciyle birlikte bilginin kutsal olandan btnyle ayrlmas ve mutlak anlamda zhirlemesi tehlikesini ifade etmek zere kullanlan desacralizasyon kavram iin bk. Seyyid Hseyin Nasr, Bilgi ve Kutsal, ev. Yusuf Yazar, z Yay., stanbul 2001, s. 11 vd. Bk. William C. Chittick, Hayal Alemleri, bn Arab ve Dinlerin eitlilii Meselesi, ev. Mehmet Demirkaya, Kakns Yay., stanbul 1999, s. 13.

12

13

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 429

lk oryantalistlerin bnl-Arabye olan bu ilgisizliinin sebepleri hakknda da Chittick u bilgileri verir:


Bu nedenlerden en nemlisi bnl-Arab klliytnn aratrmaclarn yllarn harcamasn gerektirecek derecede ok olmasdr. kincisi, modern bilimsel metotlarn her eyi anlamada kendilerine bir stnlk verdiine olan sonsuz gvenden dolay oryantalistlerin bir ou, bilimsel meraklarn ekmeyen bir eyi-bnl-Arabide olduu gibi- belirli bir sistemden yoksun veya hurafe olarak adlandrp reddetmilerdir.14

Biz burada, Batda bnl-Arabye ynelik olan ve dier sf ya da dnrlere nispetle gecikmi, fakat yakn zamanda da hayli youn bir hal alan bu ilgi zerinde genel hatlaryla durmaya alacaz. Her eyden nce vurgulamakta fayda var ki; farkl kltr, din ve corafyaya ait air, dnr ya da sufler/mistikler arasndaki etkileim ve benzerlikleri sadece ve btnyle kesin bir tarih karlamaya irc etmek, en genel anlamyla rhn tecrbeyi merkeze alarak dndmzde doru bir yaklam deildir. Bu tarz bir yaklam, baz oryantalistlerin tasavvufu, pein hkmlerle baka mistik geleneklerin basit bir uzants gibi grme eilimleriyle edeerde bir yanlsama olacaktr. Seyyid Hseyin Nasrn ifadesiyle syleyecek olursak, bu tr benzerlikler sadece tarih temaslar vastasyla deil, temelde benzer rhn tecrbelerin ve Evrenselliin farkl gelenekler balamndaki benzer versiyonunun tasvir ediliyor oluu sebebiyledir.15 Rhn tecrbe ve evrensellik merkeze alndnda hl byle olmakla beraber bata bnl-Arab ve Mevln olmak zere sflerin, genel olarak da Mslman dnrlerin asrlar boyunca Bat dnyasn dorudan ya da dolayl olarak etkiledii de tartma gtrmez bir gerektir. te biz bu yazmzda, grleri her zaman ve mekn iin lehte ya da aleyhte dikkat ekmi olan byk sf dnr eyhl-Ekber bnl-Arabye Batda entelektel dzeyde gsterilen ilginin genel seyrini sunmaya alacaz. lk etkileri Ortaaa kadar gtrlen ve gnmzde de hayli youn bir ekilde hissedilen bu ilgiyi btn ynleriyle burada ortaya koyma iddiamz ve imknmz elbette yoktur. Biz burada gerek dnce etkileimi baznda gerekse ilm tetkikler eklinde ortaya kan bu ilginin mahiyeti hakknda genel bir yaklam sergilemeye alacaz. Bu tibrla da, bibliyografik yn n plana kan bu almamz, daha sonra yaplabilecek detayl almalara bir giri

14 15

Ayn yer. Bk. Seyyid Hseyin Nasr, Three Muslim Sages, Avicenna, Suhrawardi, Ibn Arabi, Caravan Books, New York 1969, s. 120.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

430 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

mahiyetinde dnlmelidir. 1. Erken Dnem: lk Etkiler Batnn entelektel dzeyde bnl-Arabnin eserleriyle tanmas Ortaaa kadar geri gtrlmektedir. Mslmanlarla temasa getikleri anlardan itibaren Avrupallarn slam dnyasndan, dier kltrel alverilerin yan sra rhn ynden de etkilenmi olduunu bizzat baz Batl aratrmaclar sylemektedirler.16 Eserlerinde sf edebiyatnn dikkat ekici etkisi aka grlen Katalanl mistik ve ilim adam Ramon Lull (.1316)17 ile Dante Allighierinin (.1321) eserlerinde grlen bnl-Arab etkisi baz aratrmaclarca aka ifade edilmektedir.18 Mslmanlara kar hayli etkili faaliyetler ierisinde bulunan ilk ve beklide en byk misyoner olarak kabul edilen19 Ramon Lull, henz XIII. yzylda misyoner okullar kurmasyla20 ve Mslmanlara kar yrtlecek olan gerek Hal Seferlerinin klla deil kalemle olacana dnemin papa ve prenslerini ikna etme gayretleriyle tannd. Bu dncesi dorultusunda, rahiplerin Mslmanlarla farkl konular mzakere edebilecek derecede iyi Arapa renmeleri hususunda devlet ricalini ikna etmi 21 ve nihayet School of Oriental Languagesin (Dou Dilleri Okulu) kurulmasna nclk etmitir.22 slam ve Arapay Mslman bir klesinden renmi olan 23 Lull, eserlerinin birounu slama kar rhn hal seferleri saylabilecek ierikte yazmtr.24 ok iyi Arapa bilen ve misyonerlik faaliyetleri amacyla bata Tunus ve Cezayir olmak zere birok kez Kuzey Afrikaya giden ve bkp usanmadan Hristiyanln slama olan stnl dncesini ispata kalk16 17 Bk. Osman Trer, Batnn slam Tanmasnda Tasavvufun Rol, Tasavvuf Kitab, Hazrlayan: Cemil ifti, Kitabevi Yay., stanbul 2003, s. 720, 721. Bk. Annemarie Schimmel, slamn Mistik Boyutlar, ev., Ergun Kocabyk, Kabalc Yaynevi, stanbul 2001, s. 23. Ayrca bk. Trer, Batnn slam Tanmasnda Tasavvufun Rol, s. 724. Mesel Bk. Ebul-Al Aff, The Mystical Philosophy of Muhyiddin Ibnul-Arab, Cambridge University Pres, Cambridge 1939, s. xii; Nasr, Three Muslim Sages, s. 120. Bk. Samuel M. Zvemer, Raymund Lull, First Missionary to The Moslems, Funk&Wagnalls Company, New York and London 1902, s. xxi. Bk. W. T. A. Barber, B. D., Raymond Lull: The Illimunated Doctor, Charles H. Kelly, London 1903, s. 149. Bk. Zvemer, Raymund Lull, s. 65. Bk. Zvemer, Raymund Lull, s. 70. Bk. Hlya Kk, Batda Sufizm Meselesine Toplu Bir Bak, Tasavvuf, yl: 5, say: 13, temmuz-aralk 2004, s. 232. Bk. Zvemer, Raymund Lull, s. 148

18 19 20 21 22 23 24

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 431

an Ramon Lull, dnemin Mslman ilim adamlaryla mnazaralara girmitir.25 Dolaysyla Lullun, misyonerlik faaliyetlerine ynelik de olsa, slam dncesine ve dnemin Mslman dnrleriyle sfilerinin eserlerine in olduu aktr. Onun slam kltrne olan bu inl ister istemez etkisini eserlerinde gstermitir. Book of The Lover and Beloved (An ve Muun Kitab) isimli eserini sf tarznda yazdn bizzat kendisinin ifade ettiini syleyen Julian Baldick, bu benzerlii ifade tarzyla snrlandrr.26 Fakat Schimmelin ifade ettii gibi, Lullun bu eserindeki mistik vecizeler, ilk dnem Arapa tasavvuf kaynaklarda kelimesi kelimesine bulunabilmektedir. Ayrca onun kulland baz semboller, hayal unsurlar ve zellikle mistik ierikli risaleleri aka baz klasik Arapa tasavvuf eserleri, zellikle de bnl-Arabninkileri anmsatmaktadr.27 Hilmi Ziya lken ise bir adm daha ileri giderek, birok tasavvuf, felsef eseri Latinceye eviren Ramon Lullun Tanrnn Yz smi (Les Cent Noms de Dieu) isimli eserinin dorudan doruya bnl-Arabden mlhem olduunu syler28 ve ilk dnem Arapa tasavvuf literatre vakf olan Ramon Lullun, Ekber dnceyi hayli erken denebilecek dnemlerde Batya aktaran ahs olarak takdim eder.29 Arberry de Arapa hususunda hayli hnerli bir ilim adam olan ve Romada Dou Dilleri zerine bir okul tesis eden Lullun mistik ierikli yazlarnda 30 sflerin tasavvufi dncelerinden etkilenmi olduu hususunun sorgulanamayaca grndedir.31 zelde bnl-Arabyle ya da genel olarak sfilerin dnceleriyle bu tr dorudan bir temasa pek deinmeyen baz batl aratrmaclar ise onun Tanrnn Yz smi adl eserinin slm kltrndeki Esml-Hsn anlay ve tasavvuf literatrdeki zengin Esml-Hsn
25 26 27 28 Bk. age, ss. 86-89, s. 96, 105, 139. Bk. Julian Baldick, Mistik slam, Sufizme Giri, ev. Yusuf Said Mftolu Birey Yaynclk, stanbul 2002, s. 133. Bk. Annemarie Schimmel, Lull, Ramon, The Encyclopedia of Religion, ed., Mircea Eliade, New York 1987, c. 9, s. 52. Bk. Hilmi Ziya lken, slam Dncesi, Trk Dncesi Aratrmalarna Giri, lken Yaynlar, stanbul 1995, s. 121. Hatt lkenin bir dier eserinde ifade ettiine gre Ramon Lullun Les Cent Noms de Dieu isimli eseri bnl-Arabinin Allahn doksan dokuz ismi (esmul-hsn) hakkndaki bir risalesinin Latinceye evirirsinden ibarettir. Bk. Hilmi Ziya lken, slam Felsefesi, Cem Yaynlar, stanbul 1993, s. 281, 377. Fakat bugn iin, bnlArabnin her hangi bir eserinin Latinceye evrildiine dair kesin bir bilgiye sahip deiliz. Bk. lken, slam Dncesi, s. 136. Farkl birok konuda eser kaleme alan Lullun ak zerine yazd The Book of Lover and Beloved isimli eseri mistik eserlerinden en ok bilinenidir. Eserin ngilizce tercmesi baslmtr. Bk. Raymond Lull, The Book of Lover and Beloved, trans. E. Allison Peers, Parantheses Publications, Cambridge 2000. Bk. Arberry, An Introduction, s. 6, 7.

29 30

31

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

432 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

erhleriyle olan ak benzerliini baka trl aklayamam olsalar gerek ki bu eserin Lull tarafndan /hakikati arayan Mslmanlar iin hazrlandn ileri srerler.32 Dier taraftan Asin Palacios, Batda hayli tartma yaratm olan La Escatologia Musulmana en La Divina Comedia (Madrid 1919) isimli eserinde, Dante Allighierinin bnl-Arabden etkilenmi olabilecei, onun lhi Komedya (La Divina Comedia) adl eserindeki mra tasvirleriyle hiret hayat ahvline (eskatoloji), zellikle de cennet, cehennem ve arfa ilikin verdii bilgilerin bnl-Arabnin baz eserlerinden, zellikle de Fthtl-Mekkiyye ve Kitbul-srsndan mlhem pek ok unsur tadn ispat etmeye almtr.33 Ksaca, Arberrynin de ifade ettii gibi Dante, slam eskatolojisine indr ve hiret lemine ilikin yapt tasvirlerin birok ayrntsn Mrsiyeli byk teosofist bnl-Arabye borludur.34 Dahas Dante, bnlArabnin Tercmnl-Evkda bahsi geen, rif bir eyhin abid ve zahid kz Nizmn ahsnda tasvir ettii ilh srlar ve mrifetleri ap if eden kadn imajndan35 mlhem olarak Beatriceyi evrensel arketipik kadn imaj olarak eserinde kullanmaktadr.36 Ksaca, eserlerinin Latinceye tercmesi ya da grlerine aka atfta bulunmak suretiyle dorudan tetkik edilmese de, bnl-Arabnin eserleri ve dnceleri bu dnemlerde Batl ilim adam, mistik ya da airlerce, sonraki yzyllardakine nispetle yzeysel de olsa bilinmekteydi. Fakat aka ifade edilmeyen ve istisn saylabilecek bu durum, bnl-Arabnin Batda yzlerce yl pek tannmayan bir ahsiyet olarak kalmasna engel olmayacaktr.

32 33

34 35 36

Bk. Zvemer, Raymund Lull s. 117. Bk. Rom Landou, The Philosophy of Ibn Arab I, The Muslim World, c. XLVII, no: 1, January 1957, s. 51, 52; Asin Palacios, Ibn Arab, Haytuh ve Mezhebuh, spanyolcadan ev., Abdurrahman Bedev, Mektebetl-Ancelu, Kahire 1965, s. 14. (A. Bedevinin takdimi); Arbery, An Introduction, s. 57; Dante Alighieri, lh Komedya-Cehennem, ev. Feridun Timur, MEB. Yay., Ankara 2001, ss. 50-57. (Mtercimin takdimi). Claude Addas, Quest for The Red Sulphur, The Life of Ibn Arabi, trans. Peter Kingsley, Cambridge, 1993, s. 209, Dipnot: 89. Bk. Arberry, An Introduction, s. 6. Bk. Ralph Austin, The Lady Nizam-An Image of Love and Knowledge, Journal of the Muhyiddin Ibn Arabi Society, Oxford 1988, c. VII, s. 36. Bk. agm, s. 37; Kemal Atakay, Dante ve Lirik iir Gelenei, Cogito-iir, Yap Kredi Yay., stanbul 2004, say: 38, s. 78, 83.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 433

2. XIX. ve XX. Yzyllar: Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan ve lk lm Tetkikler XIX. ve XX. yzyllara gelindiinde, Batl bir ressam ve mistik olarak Ivan/John Gustave Agulinin (1869-1917) genel olarak tasavvufla zelde de bnl-Arabnin retiyle dorudan temas kayda deerdir. sve asll olan fakat Pariste yaayan Aguli, esoterizmle, zellikle de btn dinlerin hakikatin bir vehesini yanstt dncesiyle yakndan ilgileniyordu. Sonralar sve sanatnda modernizmin nclerinden birisi olarak tannd. Gnmzde ise svein en orijinal naturmort ressam olarak bilinmektedir. 37 Polis tarafndan aranan bir anarizm yesini evinde barndracak kadar anarizm akm mensuplaryla olan yakn mnasebeti sebebiyle 1894 ylnda tutuklanan Agulinin, slama olan temaylleri bu yllara rastlamaktadr. Avrupada tasavvufun ve bnl-Arab ekolnn tannmasnda nemli rol oynayan Aguli, hapishanede Arapa, branice ve Malaycay rendi. 38 bnl-Frzn tasavvuf kasidelerini erh eden hocas Derenbourg vastasyla slam ve tasavvufu tand ve 1897de Mslman oldu. Aguli, Msrda el-Ezher niversitesinde, azeliyye tarikatnn pek mehur olmayan bir kolunun slm evrensellikle ilgilenen bir eyhi Abdurrahman Illiy el-Kebr (.1930) vastasyla sfizmle dorudan temas salayarak azel tarikat mntesibi olmu ve Abdulhdi el-Marbi adn almtr. Dahas Aguli, bu azel eyhinin mukaddemi, yani bakalarn tarkate almaya yetkili kiisi olmutur.39 bnl-Arabye olan ilgisi dolaysyla da Ekber olduu, hatta Ekberiyye ekolnn mukaddemi olduu iddia edilmektedir.40 Agulinin bnl-Arab ve retilerine olan ilgisi sevgilisi Marie Houta 1908de yazd bir mektuptan aka anlalmaktadr. Bu mektubunda
37 38 39 Bk. Kk, Batda Sufizm, s. 235. Bk. Mustafa Tahral, Abdlhd (John Gustav Aguli), DA., c. I, s. 205. Bk. Tahral, Abdlhd, s. 206; Kk, Batda Sufizm, s. 236. Aguli hakknda ayrca bk. Hlya Kk, svete Tasavvuf: Ivan/john Gustav Aguli ve Gunnar Ekelf rnei, Tasavvuf, yl: 4, say: 10, ocak-haziran 2003, s. 126 vd. Aslnda Aguelinin azeliyyenin mi yoksa Ekberiyyenin mi mukaddemi olduu konusu pek ak deildir. Dncesinde bnl-Arab ve Ekberiyye ekol nemli bir yer igal ettii iin Ekberiyyenin mukaddemi olduunu syleyenler de vardr. Mesel, Batdaki tasavvuf hareketler zerine almalar bulunan Rawlinson, periyodik olarak kaleme ald yazlarndan hareketle onu Ekberiyyenin mukaddemi sayar. Bk. Andrew Rawlinson, A History of Western Sufism, Internet Journal of Religion, Diskus, Web Edition, vol: 1, no: 1, 1993, ss. 45-83. (http://web.unimarburg.de/religionswissenschaft/journal/diskus/rawlinson.html) (15. 10. 2008) (Bu makaleye online olarak ulaabildiimiz iin yaplan atflarda sayfa numaras net olarak gsterilememitir.) Ayrca bk. Kk, Batda Sufizm Meselesi, s. 237.

40

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

434 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

Aguli, hayat boyunca u kiiye minnet borlu olduunu sylyordu: Sevgi dolu kalbini kendisine at iin sevgilisi Bayan Marie Hout, mistik retileri sayesinde kendisini Protestanlk ve Germanizmden kurtaran Emmanuel Swedenborg (1688-1772) ve kendisini zorbalktan kurtard ve hikmet aracl ile evrensel berrakl kazandrd iin bnl-Arab. Ksaca, Agulinin dncesinde bnl-Arabi ve Ekberiyye ekol nemli bir yer igal eder. yle ki ona gre bnl-Arab Felsefenin Leonardosudur.41 Artk Abdulhd ismini olan Aguli, 1907 ylndan itibren Avrupada slam tasavvufu ve bnl-Arab mtehasss olarak tannd. Tasavvufun ve bnl-Arabnin Batda aydnlar seviyesinde tannmasnda nemli rol oynad. Mesel daha sonra da deinilecei gibi mehur dnr Ren Gunon onun vastasyla Mslman olmutu. 42 Bylece Agulinin tasavvufa ve bnl-Arabye olan bu ilgisi ilk semerelerini vermi oluyordu. Dahas o, henz XX. yzyln balarnda (1907 ya da 1911 yl) eyhl-Ekberin eserlerini tantmay amalayan bir cemiyetin kurulduunu haber vermekteydi. 43 Agulinin bnl-Arabye ve eserlerine olan bu dknl onu, eyhlEkberin baz kk risalelerini bizzat kendi el yazsyla istinsah etmeye kadar gtrmtr. Beendii klasik tasavvuf eserleri istinsah etme alkanl olan Aguli, bnl-Arabnin Kitbul-Bsn istinsah etmi, RiclulGayb hakknda da yapt grafiklerle aklamalarda bulunmutur. 44 Ayrca yakn zamanda Michel Chodkiewicz tarafndan Evhadddin Balynye ait olduu tespit edilinceye kadar45 yanllkla bnl-Arabye izafe edilen Risletl-Ahadiyyeyi de Aguli, bnl-Arabye ait gstererek nce talyancaya sonra da Franszcaya evirmitir.46 Daha sonra bu Franszca tercme, baz tasavvuf risalelerin yine Aguli tarafndan yaplan tercmeleriyle birlikte Le Trait IUnit dit dbn Arab, suivi de IEpitre sur le Prophte, al Malamatiyah (Paris 1977.) ad altnda baslmtr.47 Elbette ki bizim burada asl amacmz Agulinin eyhl-Ekbere ve eserlerine olan ilgisi olduu iin

41 42 43 44 45

46 47

Bk. Kk, Batda Sufizm, s. 237; Kk, svete Tasavvuf, s. 129, 130. Bk. Tahral, Abdlhd, s. 206. Bk. Kk, svete Tasavvuf, s. 129 Bk. age., s. 130. Risalenin Balynye adiyeti hakknda bk. Osman Yahya, Melleftu Ibn Arab, Franszcadan ev., Ahmed Mahmud et-Tb, Drl-Hidye, Kahire, 1992, s. 342, 343; Abdullah b. Mesd Balyn, Mutlak Birlik, Nefsini Bilen Rabbini Bilir, haz.: Ali Vasf Kurt, nsan Yay., stanbul 2003, ss. 13-29. Bk. Abdullah b. Mesd Balyn, Mutlak Birlik, Nefsini Bilen Rabbini Bilir, haz.: Ali Vasf Kurt, nsan Yay., stanbul 2003, s. 13, 31, 32; Yahya, Melleft, s. 343. Bk. Tahral, Abdlhd s. 206.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 435

Risletl-Ahadiyyenin Balynye aidiyeti ya da Agulinin bu eseri yanllkla bnl-Arabye atfetmesi hususunun detaylar burada bizi pek ilgilendirmiyor. Bu sebeple bu konuya bu ekilde ksaca deinerek getikten sonra, bnl-Arabye hayranl bilinen sveli bir dier sanat Gunnar Ekelftan ksaca bahsedip ardndan Aguli vastasyla slama, tasavvufa ve bnlArabiye ilgi duyan Ren Gunon ve ekolnden genel olarak bahsetmek istiyoruz. Agulinin ardndan, hem genel olarak tasavvufa hem de bnlArabnin dncesine ve eserlerine derin alakas ve hayranl ile bilinen sveli bir dier sanat, air ve denemeci Gunnar Ekelf (1907-1968)48 da bu hususta zikre yndr. Aguli hakknda bir kitap (Svenska Konstnrer Ivan Aguli, Gteburg 1944) yazd, dolaysyla Aguliye ilgisi ikr olduu iin Gunnar Ekelfn, onun vastasyla genel anlamda tasavvufa ve zellikle de bnl-Arabnin eserlerine ilgi duymaya baladn, kesin olmamakla beraber syleyebiliriz. 1920lerde okuduu Tercmnl-Evktan hayli etkilenmi olacak ki Ekelf, stanbulda bir otel odasnda, bir gecede nakaratlarn eyhl-Ekberin bu mehur divanndan ald 17 iir yazm ve bunlar Diwn Over The Prince of Emigiah isimli eserine almtr.49 Aguli, 1912 ya da 1910un sonlarna doru Pariste Ren Gunonla karlat.50 Rawlinsonun ifade ettii gibi, bu karlama olmasayd belki de hem onun evrensel tasavvuf anlay hem de Traditionalizm51 hibir etki meydana getirmeden, hibir semere vermeden kaybolabilirdi.52 Zr gerek eyhl-Ekberin eserleri ve retileri erevesinde gerekse genel anlamda tasavvuf merkezli bir gelenein Batda yeermesini salayan kii Gunondu. Seyyid Hseyin Nasra gre, dounun geleneksel doktrinlerinin bugnk Batya tam anlamyla tantlmasndaki en nemli kiinin Ren
48 49 50 51 Ekelf hakknda detayl bilgi iin bk. Kk, svete Tasavvuf, ss. 133-135. Bk. agm., s. 133, 134. Bk. Mustafa Tahral, Abdlvahid Yahya (Ren Gunon), DA., c. I, s. 279; Kk, Batda Sufizm, s. 238. Modern dnyann kmazlarna kar Gunonun yapmaya alt ey bazen traditionalizm ya da traditionalist sufism eklinde tanmlansa da Seyyid Hseyin Nasr buna kesin bir dille kar kar. Zra ona gre Gunonun yapm olduu ey bir dier izm ya da dierlerine ilveten yeni bir dnce ekol kurmak deildir. Kendilerini Gunoniyen olarak isimlendiren belli baz Avrupal gruplarn yanl anlayna ramen Gunonizm diye bir ey yoktur. Gunonun yapt ey, en genel anlamyla, insanlk tarihinin balca dnemlerinde nzl eden vahiy araclyla, bir dier ifadeyle ilh mesajn srekli yenilenmesiyle varln srdren bir hakikat olarak yaayan gelenein tmyle takip edilmesi ve geleneki perspektifin benimsenmesi gereini vurgulamak olmutur. Bk. Nasr, Bilgi ve Kutsal, s. 83, 117. Bk. Rawlinson, A History of Western Sufism, ss. 45-83.

52

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

436 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

Gunon (1886-1951) olduu tartma gtrmez bir gerektir. 53 Mslman olup Abdlvhid Yahya adn alan Gunon, Aguli vastasyla ziliyyeye intisb eder ve artk yaamn, anayurdu Fransann kltrel ortamndan uzakta, dounun gelenekselliini yanstan bir evrede srdrme karar vererek Kahireye g eder. 1951de vefatyla da Kahire mezarlna defnedilir.54 Traditionalist bir sf olarak Gunon, eserlerinde tevhid, vahdet-i vcd ve insan- kmil gibi mefhumlara sk sk yer verir. Tevhid ve vahdet-i vcdu dncesinin hem hareket hem de var noktas olarak btn yazlarnda grmek mmkndr. bnl-Arabnin dncesine ilgisi ve bu ilginin ak iareti saylabilecek mefhumlara eserlerinde ska yer vermesi sebebiyle de tpk Aguli gibi zel olduu kadar Ekber olarak da anlr. 55 zellikle, insan- kmil, vahdet-i vcd ve vcd mertebeleri gibi bnl-Arab ile birlikte sklkla anlan konulara detayl yer verdii Le Symbolisme de La Croix (1931) isimli eserinde, insan- kmilden bahsederken, mezkr konuda tasavvuf tarihindeki zengin literatrden yalnzca kendi perspektifi asndan en ok nem verdii bnl-Arab ile Abdulkerim elClnin eserlerini dikkate alacan sylemesi 56 onun eyhul-Ekbere ve Ekber dnceye verdii nemi gstermesi bakmndan nemlidir. Kendisinin genel olarak tasavvufa zelde de bnl-Arabye olan bu ilgisinin bir benzeri daha sonra takipilerinde de grlm ve bu ilgi bata bnlArabnin eserleri olmak tasavvuf neriyt geleneinin de olumasn salamtr.57 Szgelimi Frithjof Schuon (s Nureddin, 1907-1998) ve Michel (Muhammed/Mustafa) Valsan (1907-1974), bnl-Arabnin tasavvuf anlayn Batllara sunan iki Gunoncu idi.58 Ancak sonralar ondan ayrlarak kendi ekollerini kurdular. Schuon, zellikle Cezayirde etkili olan ve ksa zamanda hemen hemen btn Kuzey Afrikaya yaylan ve zellikle Fransa, ngiltere ve svire olmak zere Avrupada da etkisini gsteren Alviyye tarikatna
53 54 55 56 57 Bk. Nasr, Bilgi ve Kutsal, s. 112. Bk. Nasr, Bilgi ve Kutsal, s. 114; Nasr, Guenon, Ren, The Encyclopedia of Religion, ed., Mircea Eliade, c. 6, New York 1987, s. 136; Tahral, Abdlvahid Yahya, s. 280. Bk. Tahral, Abdlvahid Yahya, s. 280. Bk. Ren Gunon, Yatay ve Dikey Boyutlarn Sembolizmi, ev. Fevzi Topaolu, nsan Yay., stanbul 2001, ss. 19-21, s. 22, dipnot: 1. Abdulvhid Yahya tarafndan balatlan ve takipileri tarafndan srdrlen tasavvuf neriyata dir ksa bir liste iin bk. Tahral, Batdaki htid Hdiselerinde Tasavvufun Rol, ss. 159-162. Mslman olmalarnda Gunonun birinci derecede rol oynad ve onun dncelerini farkl ynleriyle tanttklar iin Gunoncular olarak anlan dier fikir adamlar iin bk. Trer, Batnn slam Tanmasnda Tasavvufun Rol, s. 729, 730.

58

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 437

baldr. zliyyenin Darkviyye kolunun bir devam olan ve vahdet-i vcuda dair fikirlerin de etkili olduu Alviyye tarikatnn eyhi Ahmed elAlv, Mslman olarak sa Nureddin adn alan Schoun zerinde hayli etkili olmutur.59 Geleneksel retilerin ada dnyaya aklanmas ve yeniden ihy edilmesi grevinin tamamlanmasnda eserlerinin ayrca bir yeri olan Schounun60 dorudan bnl-Arab zerine tetkikleri bulunmad iin biz burada daha ok Michel Valsan zerinde durmaya alacaz. Pariste diplomatik grevini yapan bir Romanyal olan ve eyh Mustafa diye bilinen Michel Valsan, 1938de Schoun vastasyla Alvyyeye intisb etti. Ancak Gunon ve Schuon arasndaki anlamazlkta Gunonun tarafn tuttu.61 rencisi Charles-Andr Gilisin ifade ettiine gre, Gunonun fikirlerini en iyi anlayan ve onlar tam bir yetki ve ustalkla savunan nemli bir ahsiyet olan62 Michel Valsan daha sonra bnl-Arabden ve Ekberyyenin nemli temsilcileri Sadreddin Konev ve Knden baz tercmeler yapmtr. Ayrca daha sonra zerinde durmaya alacamz gibi gnmzde bnl-Arab hakknda nemli almalar vcda getiren Michel Chodkiewicz de Valsann rehberliiyle bnl-Arab tetkiklerine balamtr. Zr bizzat Chodkiewiczin ifadesiyle, bnl-Arabinin eserlerini kefetmesini salayan ve tetkiklerinde ona rehber olan Michel Valsandr. 63 XX. yzyln ikinci yarsndan tibren baz nemli tetkiklerin yan sra bnl-Arabnin eserlerinin bat dillerine ksm de olsa tercmeleri de hz kazanmtr. Bu tercmelerde Gunon izgisinden gelen ya da onun fikirleri erevesinde eserler nereden Michel Valsan ve rencisi Charles-Andr Gilis ile Titus Burckhardt dikkat ekmektedir. Valsan, bnl-Arabnin birok kk risalesini ve ayrca baz eserlerini de ksmen Franszcaya tercme etmiti. Szgelimi Tedbrtn bat dillerine iki ksm tercmesinden biri Valsana aittir. Yukarda Palaciosun bnl-Arab zerine kaleme ald eserinin son blmnde Tedbrtn bir blmn spanyolcaya evirdiinden bahsetmitik. Eserin seyr slkun dp ve erknna ilikin bnlArabnin tavsiyelerini ihtiv eden son blm ise Valsan tarafndan Etudes Traditionnelles dergisinde (Paris 1952) Franszcaya tercme edilmitir.64
59 60 61 62 63 64 Bk. Trer, Batnn slam Tanmasnda Tasavvufun Rol, ss. 731-733. Ayrca bk. Kk, Batda Sufizm, s. 239. Bk. Nasr, Bilgi ve Kutsal, s. 120. Bk. Kk, Batda Sufizm, s. 241. Bk. Trer, Batnn slam Tanmasnda Tasavvufun Rol, s. 730, dipnot: 53. Bk. Michel Chodkiewicz, Sahilsiz Bir Umman, ev. Atilla Ataman, Gelenek Yay., stanbul 2003, s. 13. Bk. Claude Addas, bn Arab, Kibrit-i Ahmerin Peinde, ev. Atilla Ataman, Gelenek Yay.,
Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

438 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

Michel Valsan, mezkr derginin muhtelif saylarnda eyhl-Ekberin daha baka risalelerini de Franszcaya tercme etmitir. bnl-Arabnin tasavvuf ahlak zerine kaleme ald Hilyetl-Abdl isimli risalesi65 (ET., 1951), gnlk dua ve virdlerini ihtiv eden Ahzbu Yevmiyyesi66 (ET., September 1949), Allah lafz cellinin harflerindeki srlar zerine kaleme ald Kitbl-Cellesi67 (ET., September 1948), yakn rencisi bn Sevdekinin metafizie dir sorduu sorulara cevaben kaleme ald Cevbu Sul bn Sevdekni68 (ET., Juin 1952) bunlar arasnda saylabilir. Ayrca Fthtn baz blmleri de ilk kez Valsan tarafndan Franszcaya tercme edilmi ve on bir paradan ibaret olan bu tercme 1953-1966 yllar arasnda Etudes Traditionneles dergisinin eitli saylarnda yaymlanmtr. 69 Valsann bnl-Arabnin eserlerinden Franszcaya yapt dier baz nemli evirirler ise unlardr: Kitbul-Fen fil-Mhedenin takdim ve notlarla birlikte evirisi (Le Livre lextinction dans la Contemplation, Paris 1984).70 MiktulEnvrn hem neri hem de tercmesi (La Niche des Lumires, Paris 1983).71 Kitbul-lm bi rti Ehlil-hmn evirisi (Le Livre dEnseignment par Les Formules ndicatives des gens nspires, Paris 1985).72 Daha sonra Valsann talebelerinden Charles-Andr Gilis (Abdrrezzk Yahya), Fthtn Hac ve Srlar adl 72. blmn La Doctrine Initiatique du Prinage (Paris 1982) adyla, Rahman Nefes ve Srlar adl 198. blmn ise Le Coran et la Fonction dHerms (Paris 1984) adyla Franszcaya tercme etmitir. Gilis, daha sonra Fussu da iki cilt halinde Franszcaya (Le Livre des Chatons des Sages, Beyrut 1998) tercme etmitir.73 Gunonyen ekostanbul 2003, s. 179, Dipnot: 138. Tedbrtn eksiksiz bir ngilizce evirisi, baz ilave aklamalarla birlikte New Yorkda yaayan Cerrh-Halvet eyhi eyh Tosun Bayrak tarafndan yaplmtr. Ibn Arab, Divine Governance of The Human Kingdom (Fons Vitae 1997) ad altnda yaymlanan eserde ayrca, bnl-Arabnin Knh M L Budde Lil-Mrd Minhu (What The Seker Needs) ve Kitbul-Ehadiyye (The One Alone) isimli eserlerinin ngilizce evirileri bulunmaktadr. Bk. http://www.midpointtrade.com/detail.php?bk_id=5063# (13 Haziran 2006) Bk. Yahya, Melleft, s. 300. Bk. age, s. 170. Bk. age, s. 275. Bk. age, s. 278. Bk. age, s. 472. Ayrca bk. Mahmut Erol Kl, el-Fthtl-Mekkiyye DA.,c. XIII, s. 255. Bk. http://www.ibnarabisociety.org/library/ibnarabi_translations.pdf s. 3. (09. 10. 2008 ) Bk. http://www.ibnarabisociety.org/library/ibnarabi_translations.pdf s. 15. (09. 10. 2008) Bk. http://www.ibnarabisociety.org/library/ibnarabi_translations.pdf s. 12. (09. 10. 2008) Bk. http://www.ibnarabisociety.org/library/ibnarabi_translations.pdf s. 10. (09. 10. 2008) Ayrca bk. Dilaver Grer, Klasiklerimiz/XII, Fussul-Hikem, Tasavvuf, yl: 5, say: 13, temmuz-aralk 2004, s. 420.

65 66 67 68 69 70 71 72 73

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 439

ln nemli temsilcilerinden olmasnn kendisine kazandrd perspektifle bnl-Arab ve Cezayirde nemli bir Ekber olan Emir Abdulkadirin dncelerini tetkik eden Gilisin eserlerinde Fthta ve Emir Abdulkadir elCezirnin eseri Kitbul-Mevkfna yaplan atflarn skl74 onun eyhlEkberin dncelerine ve Ekber gelenee olan ilgisini gstermesi asndan nemlidir. Gunonun fikirleri erevesinde ilm tetkikler yapan ve bnl-Arab aratrmalar asndan bir dier nemli ahsiyet ise Titus Burckhardt (brahim zzeddin)dr. Burckhardt, eyhl-Ekberin doktiriner yn ar basan mehur eseri Fussul-Hikemi La Sagese Des Prophtes ad altnda Franszcaya75 evirmitir. Daha sonra bu eser, Angela Culme-Seymour tarafndan ksm olarak ngilizceye (The Wisdom of The Prophets (Fuss al-Hikam)76 tercme edilmitir. Dier taraftan Burckhardt, Introduction aux Doctrines Esotriques de LIslam77 isimli Tasavvufa Giri mahiyetindeki eserini, zellikle de eserin ikinci blmn byk lde Fuss merkezli olarak kaleme ald gibi bnl-Arabye gre mistik astrolojiyi konu edinen bir eser de yazmtr.78 Sz bnl-Arabnin eserlerinin bat dillerine tercmelerine gelmiken birka nemli tercmeden daha bahsettikten sonra XIX. ve XX. yzyllardaki bnl-Arabnin eserlerine dair ilm neriyat ile akademik tetkiklere yer vermek istiyorum. bnl-Arab, eitli vesilelerle grm olduu ve kendilerinden istifade ettii eyhlerden bahsettii iki nemli biyografik eseri Rhul-Kuds ve ed-Drretl-Fahire Ralph W. Austin tarafndan ngilizceye tercme edilmitir. Austin, Rhul-Kuds risalesini, ed-Drretl-Fahireden paralarla birlikte Sufis of Andalusia (1977) ad altnda ngilizceye evirmitir. bnl-Arabnin eyhleri hakknda dorudan bilgi bulabildiimiz mezkr iki eseri esas alnarak oluturulan bu kitap dilimize de evrilmitir.79 Austin, ayrca Fussu da

74 75 76 77 78 79

Mesel bk. Charles-Andre Gilis, slam ve Evrensel Ruh, ev. Alpay Mut, nsan Yay., stanbul 2004. Bk. bnl-Arab, La Sagesse Des Prophtes (Fu al-Hikam), ev., Titus Burchardt, Albin Michel, Paris 1955. Bk. http://www.ibnarabisociety.org/library/ibnarabi_translations.pdf s. 9. (19. 09. 2008) Eserin Trke evirirsi iin bk. Burckhardt, slam Tasavvuf Doktrinine Giri, ev. Fahreddin Arslan, Kitabevi Yay., stanbul 1995. Bk. Titus Burchardt, Mystical Astrology According to Ibn Arab, ev. Blent Rauf, Beshara Publications, Abingdon 1989. Bk. Ralph W. Austin, Endls Sfleri, ev., Refik Algan, Dharma Yay., stanbul 2002.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

440 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

ngilizceye (The Bezels of Wisdom New York 1980) evirmitir.80 eyhl-Ekberin kk risalelerinin yan sra Fthtn muhtelif bblar zerine yaplan ksm tercmeler de sonraki yllarda devam etmitir. Mesel muhabbete dair 178. blm, bnl-Arabnin eceretl-Kevn isimli eserini Franszcaya (LArbre du Monde, Paris 1982)81 eviren Maurice Gloton tarafndan Trait de Iamour (Paris 1986) ad altnda, Kimy- Sadet adl 167. blm ise Stphane Ruspoli tarafndan LAlchimie du Bonheur Parfait (Paris 1980) adyla Franszcaya evrilmitir 82 XIX. yzylda msteriklerin genel olarak tasavvufa olan ilgisi artmtr. Bu dnemde, dier Mslman dnr ve sfilerin eserlerine gre nispeten ge kalan yorucu bnl-Arab tetkikleri az da olsa balamtr. Mesel, mehur Alman msterik Gustav L. Flgel 1845te Seyyid erif Crcnnin (.816/1413) Tarftn nerederken (Leipzig 1845) bu tetkkinin sonuna mlhak olarak bnl-Arabnin Istlhtus-Sfiyyesini de Definitiones Theosophi Mohjied-dn Mohammed ben Ali vulgo Ibn Arabi dicti ad altnda ilk defa neretmiti.83 XX. yzyln balarnda ise Batda tasavvufi eserlerin ilm neriyatyla mehur Reynold A. Nicholson, Tercmnl-Evk, ngilizce tercmesi ve bizzat bnl-Arabnin bu eserine yazd erhi Zehirul-Alktan ksm olarak yap tercmelerle birlikte ilk kez 1911de (Oriental Translation Fund, New Series Vol. XX, London 1911) neretti.84 Bu eser daha sonra 1978de Theosophical Publishing Hause Ltd. tarafndan tekrar basld.85 Bu nerin nsznde Nicholson, sflerin en mehuru olmasna ramen bnlArabnin hali hazrda mevcut 150 kadar eserinden sadece bir tanesinin, Flgelin 1845te Crcnnin Trftyla birlikte nerettii Istlhatnn o tarihlere kadar Avrupada baslm olmasnn altn izer. Nicholson ayrca o zamana kadar bnl-Arabnin eserlerinden henz hi birinin her hangi bir Avrupa diline tercme edilmediine ve onun muazzam teosofik dnceleri hakknda henz timda yn bir eser ortaya konulamam olduuna vur80 81 82 83 84 Bk. http://www.ibnarabisociety.org/library/ibnarabi_translations.pdf s. 9. (09. 10. 2008) Bk. Tahral, Batdaki htid Hdiselerinde Tasavvufun Rol, s. 162. Bk. Mahmut Erol Kl, el-Fthtl-Mekkiyye DA.,c. XIII, s. 255. Bk. Yahya, Melleft, s. 190; bnl-Arab, Istlhtus-Sfiyye, thk., Bessm Abdulvahhb elCb, Drul-mam Mslim, Beyrut 1990, s. 47. (Cbnin Takdmi) Bk. Muhyiddin Ibn Al-Arab, The Tarjumn Al-Ashwq, A Collection of Mystical Odes, nr., Reynold A. Nicholson, Oriental Translation Fund, New Series Vol. XX, Royal Asiatic Society, London 1911. Ayrca bk. Yahya, Melleft, s. 249. Bk. Muhyiddin Ibn Al-Arab, The Tarjumn Al-Ashwq, A Collection of Mystical Odes, nr., Reynold A. Nicholson, Theosophical Publishing Hause, London 1978.

85

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 441

gu yapar.86 Nicholsonun verdii bu bilgiden hareketle XX. yzyln balarn bnl-Arab tetkiklerinin henz balang aamas olarak deerlendirebiliriz. Zr Flgelin XIX. yzyln ilk yarsndaki Istlht neri bir istisn idi. Dier taraftan bu eser, hem bnl-Arabnin hayli etkileyici dier muazzam eserlerine gre kk bir risale olduu iin hem de Crcnnin eserine mlhak olarak neredildii ve belki de onun glgesinde kald iin henz o yllarda Batda bnl-Arab tetkiklerinin balamasn salayacak bir etkiye sahip olmamt. XX. yzyln balarnda az da olsa Alman msteriklerin tetkikleri dikkat ekmektedir. 1912de Max Horten (1874-1945) bnl-Arabye ait iirin aklamal evirirsini neretmiti: (Mystiche Texte aus dem Islam, Drei Gedichte des Ibn Arab Bonn 1912)87 Bir dier Alman msterik Henrik Samuel Nyberg de bnl-Arabnin nemli eserini; et-Tedbrtl-lhiyye, nd-Devir ve Ukletl-Mstevfizi 1919 ylnda, Leidende Kleinere Schriften Des Ibn Al-Arab ad altnda yaymlamtr.88 Bu kitap, bnl-Arabnin mezkr eserinin ana temas ve genel dnce sistemi hakkndaki Almanca kapsaml bir deerlendirme yazsn da ihtiv etmektedir. Tedbrtn Avni Konuk erhini yayna hazrlayan Mustafa Tahral Beyin vurgulad gibi Nyberg bu tahkikli neri, biri Upsala ve be tanesi de Berlin ktphanelerinde bulunan alt yazma nshaya gre hazrlam, maalesef Trkiyedeki daha eski ve gvenilir nshalar grmemitir.89 XX. asrn ilk yarsnda Miguel Asin Palacios, hem bnl-Arab zerine kaleme ald eserleri hem de eyhl-Ekberin baz eserlerinin spanyolcaya evirileri bakmndan olduka dikkat ekmektedir. Daha nce bnlArabnin Danteye olan etkisinden bahsederken Palaciosun La Escatologia Musulmana en La Divina Comedia (Madrid 1919) isimli eserine deinmitik. Burada onun bir dier eserine yer vermek istiyoruz. Gazl ve bn Meserre zerine de tetkikleri bulunan nl spanyol msteriki Palacios, bnlArabnin hayat ve grlerini konu edindii El Islam Cristianizado (Madrid 1931) isimli eseriyle de bnl-Arabyi Batya tantmaya alm, ayrca eserin son blmnde eyhl-Ekberin farkl eserlerinden setii pasajlar s86 87 88 89 Bk. Ibn Al-Arab, The Tarjumn Al-Ashwq, s. 1. (Nicholsonun takdimi) Salih ift, Tasavvuf Aratrmalarnda Alman Ekol: Tarihsel Boyut, Tasavvuf, yl: 8, say: 18, ocak-haziran 2007, s. 186. Bk. Henrik Samuel Nyberg, Kleinere Schriften Des Ibn Al-Arab, E. J. Brill, Leiden, 1919. Ahmed Avni Konuk, Tedbrat- lhiyye Tercme ve erhi, Haz.: Mustafa Tahral, z Yay., stanbul 1992, (Takdim), s xvi.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

442 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

panyolcaya tercme etmitir. Palaciosun bu almasyla birlikte, eyhlEkberin ksm de olsa spanyolcaya tercme edilen eserleri unlardr: Tuhfets-Sefere il Hadratil-Berere, el-Emrul-Muhkem, et-Tedbrtl-lhiyye, Knh m l Budde Lil-Mrd Minh, Mevkun-Ncm, el-Envr f m Ymnahu Shibul-Halveti Minel-Esrr, el-Fthtl-Mekkiyye.90 Ayrca Palaciosun eserinin birinci blmnde bnl-Arabnin hayat hakknda verdii yaklak yz sayfay bulan bilgiler, yakn zamanda Claude Addas tarafndan eyhl-Ekberin kapsaml biyografisi yaynlanncaya kadar, eyhl-Ekberin hayatnn balca merhaleleri ve mnev seyr slk hususunda belirli lde ihtiyac karlamakta ve onun bu eserine bu husustaki yegne kaynak olma unvn kazandrmaktayd. Elbette ki, byk spanyol slmiytsna borlu olduumuz ve kendisinden sonra yazlanlarn ounun balca kayna durumundaki bu biyografi denemesinin, Addasn vukfiyetle tespit ettii baz eksikliklerle91 mall olduunu da burada kaydetmek gerek. Dier taraftan spanyol arkiyat Asin Palacios, ayn zamanda XIX. asrda ber yarmadasnn ruhban okullarnda yetimi bir din adam 92 olduu iin onun bnl-Arabye yaklam tabi olarak kendi nyarglarndan ve bir Hristiyan olarak hissiytndan btnyle arnm deildir. Szgelimi, bnl-Arabnin Seluklu Sultanlarndan I. zzettin Keykvus (.1220)la olan dostluunu ve onunla olan mektuplamalarn 93 yorumlarken Asin Palacios, mektuplarndaki hitap tarznn bir tb-metb ilikisinden ziyade bir baba-oul ilikisini akla getirdiini syler ve eyhl-Ekberin Keykvus zerinde olaanst bir etkisi olduunu dnr. 94 Dahas Palacios, bnlArabinin zzeddin Keykvusa ynelik, Hristiyanlara geleneksel zmm hukukunu uygulamasyla ilgili tavsiyelerini95 kabullenemez ve hatt Hristiyan bir din adam hissiyatyla, Fthtn Hristiyanlara kar siyas nefreti
90 91 92 93 94 95 Bk. Palacios, Asin, Ibn Arab, Haytuh ve Mezhebuh, spanyolcadan ev. Abdurrahman Bedev, Mektebetl-Ancelu, Kahire 1965, s. 16, 17. Bk. Addas, bn Arab, s. 19, 20. Bk. age, s. 241. Bk. bnl-Arab, el-Fthtl-Mekkiyye, hz. Ahmed emseddin, Drl-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1999, c. VIII, s. 379 ve devam. Bk. Palacios, Ibn Arab, s. 70. bnl-Arabi bu tavsiyelerinde Keykvustan, Mslmanlar ile ehl-i kitap arasndaki ilikilerin geleneksel kurallara, yni eriate gre dzenlenmesini ister, Halife mer tarafndan konulmu olan geleneksel zmm hukukunu ona hatrlatr: ...ehirde ya da havalisinde yeni bir kilise ya da manastr ina edilmemesi, harap olanlarnn onarlmamas..., Hristiyanlarn hibir casusa yataklk yapmamas ve Mslmanlara kar dmanlaryla ibirliine yeltenmemesi... Bk. bnl-Arabi, Ftht, c. VIII, s. 380.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 443

yansttn syler.96 XX. yzyln ikinci yarsnda kaleme alnan bir dier nemli eser Henry Corbinin LImagination Cratrice dans le Soufisme dIbn Arab (Paris 1958) isimli hayli hacimli tetkkiydi. William Chittickin ifadesiyle bu eseriyle Corbin, retorik asndan gsterii ve eserinde ele almay planlad konusuna olan dknl ve hrsyla det kategorisinde baka bir ei bulunmayan bir eser kaleme almt. Bu eserinde Corbin, referansta bulunduu dzinelerce kitapta ayrntlara girmek sretiyle kendi konusu ve felsef perspektifiyle ilgilenmekteydi. Eseri tetkik eden her bir okuyucu, bnl-Arab nerede bitiyor Corbin nerede balyor, yani bnl-Arab ile Corbin arasndaki, eserde pek de belirgin olmayan izgiyi merak etmeye balar. 97 Dolaysyla bu eser, daha sonra zerinde duracamz Chittickin eserlerinde olduu gibi bnl-Arabyi kendi kavramlar ve genel kontekstiyle olduu gibi okuyucuya sunmak yerine yazarnn felsef perspektifinin arln hissettirerek sunmaktadr. Eser, Ralp Manheim tarafndan ngilizceye tercme edilmitir.98 Henry Corbinin eseri kadar dikkat ekici ve hacimli olmasa da bu yllarda (1959) Rom Landaunun bnl-Arabnin felsefesine dair yazd ksa eserini de zikretmeliyiz. XX. yzyln ikinci yarsna gelinceye kadar bnlArab zerine baz nemli tetkikler vcda gelmi olmasna ramen bu eserinde Landau, bnl-Arabnin henz o yllarda bat dnyasnda bn Sin, Gazl, bn Rd ya da Frb kadar detayl bilinmediinin altn izer. 99 Eserine, bnl-Arabnin dncesine dair kendine ait baz yorumlar ve aklamalar haricinde zel bir orijinallik yklemeyen Landau bu eserini bnlArabnin felsefesi ve dnce sistemine ksa bir giri mahiyetinde grr. 100 Ayrca eserin son blmnde de Tercmnl-Evkn ngilizce tercmesinden sekilere yer verilmitir.101 Bu yllarda kaleme alnan kayda deer bir dier nemli alma ise, Toshihiko Izutsunun bnl-Arab dncesinin vazgeilmez baz kavramlaryla Lao-Tsu ve uang-Tsunun Taoizm anlaylarna zg belli bal fel-

96 97

Bk. Palacios, Ibn Arabi, s. 73. Bu hususta ayrca bk. Addas, bn Arabi, s. 241. Bk. William C. Chittick, The Sufi Path of Knowledge, Ibn alArabs Metaphysics of Imagination, State University of New York Press, New York 1989, s. xix. 98 Bk. Henry Corbin, Creative Imagination in the Sufism of Ibn Arabi, ngilizceye ev. Ralph Manheim, Princeton University, Princeton 1969. 99 Bk. Rom Landau, The Philosophy of Ibn Arab, Ruskin Hause, London 1959, s. 7. 100 Bk. Landau, The Philosophy of Ibn Arab, s. 7. 101 Bk. age, s. 91 vd.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

444 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

sef kavramlarn karlatrmal incelemesini yapt Sufism and Taoism isimli eseridir.102 Eserin, eyhl-Ekberin tasavvuf anlayna dair temel kavramlarn konu edindii birinci blm 103 mellifin Kanada McGill niversitesi slm ncelemeler Enstitsnde retim yelii yapt srada (1965-1966) kaleme alnmtr. eyhl-Ekberin eserlerindeki muhteem felsef ve linguistik zenginlii anlayan Mslman olmayan birka ilim adamndan biri kabul edilen Izutsu, kendini Fussun temel felsef ve metafizik tartmalaryla snrlar.104 Fuss merkezli olan eserde Fuss rihi Knnin yorumlarna da ayrntl yer verilmitir. 3. Yakn Dnem: Artan bnl-Arab Tetkikleri ve Ibn Arab Dernei Son zamanlarda Batda, genel olarak bata Mevln olmak zere sflere, zel olarak da bnl-Arabye olan ilgi giderek artmaktadr. Eserlerinin ilm neirlerinin yan sra bnl-Arabnin hayat, kiilii ve retilerinin farkl ynlerini ortaya karan almalar hzla neredilmektedir. bnl-Arabnin eserlerinin bat dillerine evirilerinin yan sra kiiliini ve retilerinin deiik ynlerini ortaya karan almalar da yaplmaktadr. Bu tetkikler arasnda Michel Chodkiewiczin Un Ocan Sans Rivage ad ile Franszca olarak kaleme ald saygn eseri son dnemlerde bnl-Arab hakknda Batda yaplan almalar arasnda nemini hissettirmektedir. An Ocean Without Shore ad altnda ngilizce105, Sahilsiz Bir Umman ad altnda da Trke evirileri106 bulunan bu eser, Chodkiewiczin Ftht zerine yorumlarndan oluan makalelerini ihtiv etmektedir. Daha nce de ifade etmeye altmz gibi Michel Valsann etkisiyle ve rehberliinde bnl-Arab tetkiklerine balayan Chodkiewiczin ayrca bnl-Arabnin nbvvetvelayet telakkisi hakknda da nemli bir almas (Le Sceau des Saints) mev-

102 Toshihiko Izutsu, Sufism and Taoism, A Comparative Study of Key Philosophical Concepts, University of California Pres, California, 1984. 103 Eserin bu birinci blm Ahmed Yksel zemre tarafndan Trkeye evrilmitir. Bk. Toshihiko Izutsu, bn Arabnin Fussundaki Anahtar Kavramlar, ev. Ahmed Yksel zemre, Kakns Yay., stanbul 1998. Eserin Taoizmin felsefi kavramlarnn ele alnd ikinci blm ile bnl-Arabnin dncesiyle mukayese edildii nc blm ise daha sonra yine zemre tarafndan Trkeye evrilmitir. Bk. Izutsu, Tao-culuktaki Anahtar Kavramlar, Kakns Yay., stanbul 2001. 104 Chittick, Sufi Path, s. xix. 105 Bk. Michel Chodkiewicz, An Ocean Without Shore, ev. David Streight, State University of New-York Press, New-York 1993. 106 Bk. Chodkiewicz, Sahilsiz Bir Umman, ev. Atilla Ataman, Gelenek Yay., stanbul 2003.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 445

cuttur.107 Chodkiewicz ayrca Les Illuminations de la Mecque isimli Ftht sekisinin editrln de stlenmi ve bu eserde Franszca ve ngilizceye yaplan ksm tercmeler, Chodkiewiczin olduka nemli bir mukaddimesiyle birlikte yaymlanmtr (Les Illuminations de la Mecque, Paris 1988).108 Chodkiewiczin kz Claude Addasn, Ibn Arab ou la Qute du Soufre Rouge adl titiz biyografisi de hayli nemlidir. Peter Kingsley tarafndan Quest for the Red Sulphur adyla ngilizceye tercme edilen109 bu eser, bizzat eyhl-Ekberin kendi eserlerinden balayarak farkl birok kaynakta yer alan biyografik bilgilerin derlenip tahkik edilmesi anlamnda hayli nemlidir. Ayrca daha nceki dnemlerde yorucu bnl-Arab tetkiklerinde dikkatlerden kaan ve sonraki bir ok bnl-Arab aratrmacs tarafndan tekrar edilen baz hatalarn tashihi anlamnda da nemi ikr olan bu biyografik eser dilimize de kazandrlmtr.110 Addas ayrca, bnl-Arabnin mnev tasavvuf yolundaki silsilelerinden bahsettii kk hacimli eseri Kitbu Nesebil-Hrkay da tahkikli olarak neretmi ve Franszcaya tercme etmitir.111 Yakn zamanda Batda bnl-Arab tetkikleri denilince Trkiyede ilk akla gelen isim phesiz William Chitticktir. New York Stony Brook niversitesi'nde Karlatrmal Edebiyat ve Kltrel Aratrmalar profesr olan Chittick, doktorasn Seyyid Hseyin Nasrn ynetiminde 1974'te Tahran niversitesi'nde tamamlad. slam dncesi, tasavvuf, iilik ve Fars edebiyat sahalarnda aratrmalar bulunan, ancak bilhassa Muhyiddin bn Arab ve Mevln Celleddin Rum zerine ngilizce kaleme ald eserleriyle tannan Chittickin The Sfi Path of Knowledge, The Self-Disclosure of God ve Imaginal Worlds isimli eserleri bnl-Arab hakkndaki nemli almalardr. eyhl-Ekberin dncesinde insan, hayal ve dinlerin eitlilii meselelerini konu edinen bu son eser Hayal lemleri ad altnda Trkeye evrilmitir.112

107 Eserin ngilizce evirirsi iin bk. Chodkiewicz, Seal of The Saints, Prophethood and Sainthood, trans.:, Liadain Sherrard, The Islamic Texts Society Pres, Cambridge 1993. 108 Bk. Kl, Ftht, s. 255. 109 Bk. Claude Addas, Quest for the Red Sulphur, ev. Peter Kingsley, The Islamic Text Society Pres, Cambridge 1993. 110 Bk. Claude Addas, bn Arab, Kibrit-i Ahmerin Peinde, ev. Atilla Ataman, Gelenek Yay., stanbul 2003. 111 Bk. bnl-Arab, Kitbu Nesebil-Hrka, thk. Claude Addas, Drl-Kubbetz-Zerk, Merake 2000. 112 Bk. William C. Chittick, Hayal Alemleri, bn Arab ve Dinlerin eitlilii Meselesi, ev. Mehmet Demirkaya, Kakns Yay., stanbul 1999.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

446 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

Fthttan nemli birok nakil zerine in edilmi olan The Sfi Path of Knowledge isimli eserde ise, bnl-Arabnin metafizik hakkndaki grleri, mellifin eserin giri ksmnda kaydettii gibi uzman olmayanlarn da anlayabilecei bir tarzda ele alnmtr. Chittick eserinin slbunu ve okuyucuya sunulu formunu u ekilde belirler: Eser her eyden nce okuyucuyu bizzat bnl-Arabnin kendi dnyasna gtrme giriimidir. Bu ynyle eser kaleme alnrken, onun ne syledii ya da sunduu hususunda her hangi bir n yargdan kanma ncelikle amalanmtr. Ftht merkezli olarak kaleme ald bu eseriyle Chittick, eyhl-Ekberin retilerini, modern dnyada yaayan bizlerin ilgi ve beklentilerini deil bizzat bnl-Arabnin kendi ilgi ve beklentilerinin gerek deerini yanstan bir dile tercme etme ya da nakletmeyi hedeflediini syler. Bu dorultuda esere bu ekilde bir form seilirken nelerin hedeflendii eserin giriinde u ekilde belirlenir: bnl-Arabnin bizzat kendi sunduu ekliyle retilerinin btncl kontekstini muhafaza etmek. bnl-Arab zerine kaleme alnm dier baz eserlerin aksine onun sylediklerinin zn alp nakletme giriiminden ziyade kendi kelimeleriyle kendini ifade etmesine izin vermek. Bu dorultuda Chittick, bnl-Arabyi kendi kalplaryla, olduu gibi gnmz okuyucusuna yanstmay hedefler ve herhangi bir ekilde dier sfler, Mslman dnrler, dier dn gelenekler ya da modern dnya ile mukayese etmez.113 Chittick, Ftht zerine yapt bu kapsaml tetkiklerin bir devam olarak daha sonra ayn slup ve formla bnl-Arabnin kozmolojisi zerine The Self-Disclosure of God isimli eserini kaleme almtr.114 Chittick ayrca, Fthttan baz blmlerin115 yan sra bnl-Arabnin Fuss zerine kaleme ald Nakul-Fuss116 isimli muhtasar eserini ngilizceye evirmitir.117 Mstakil olarak bnl-Arabye hasredilmi olmasa da, Michael A. Sellsin Mystical Languages of Unsayings (Chicago 1994) isimli almas118 da
113 Bk. Chittick, Sufi Path, s. XX. 114 Bk. Chittick, The Self-Disclosure of Gad, Principles of Ibn al-Arabis Cosmology, State University of New York Press, New York 1998. 115 Mesel bk. Chittick, Two Chapters from Futht al-Makkiyya, Muhyiddin Ibn Arab, A Commemorative Volume, ed. Stephen Hirtenstein-Michael Tiernan, Element Books, Dorset 1993, ss. 90-124. 116 Resilu bn Arab iinde (thk. Muhammed zzet, Mektebett-Tevfkyye, Kahire ts. s. 503 vd.) baslan bu eserin katipliini bnl-Arabnin rencilerinden bn Sevdekin en-Nr (.646/1248) yapt iin Fussun bu muhtasarnn bn Sevdekine ait olabilecei de iddia edilmitir. Bk. Yahya, Melleft, s. 617. 117 Bk. Chittick, Ibn Arabs Own Summary of The Fuss, The Imprint of The Bezels of The Wisdom, Journal of the Muhyiddin Ibn Arabi Society, Oxford 1982, c. I, ss. 30-93. 118 Bk. Michael A. Sells, Mystical Languages of Unsayings, The University of Chicago Press,
Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 447

burada zikre deerdir. Zr; Plotinus, John Scot Eriugena, Meister Eckhart ve Marguerite Porete gibi bir ok Hristiyan mistik ve filozofun mistik dilleri hakknda nemli bilgiler ihtiv eden bu eserde bnl-Arabnin sfiyne sylemi hakknda kayda deer bir blm ayrlmtr. Michael Sellsin ayrca Fussun baz blmlerini nazmen tercme etme giriimi de vardr. 119 Dorudan bnl-Arabnin hayat ya da retileri hakknda olmasa da yakn zamanda kaleme alnm bir dier nemli eser ise, 1986da Sovyet Bilimler Akademisinde slam Tarihi zerine doktorasn tamamlayan ve Michigan niversitesi Yakn Dou Aratrmalar departman bakanln yrten Alexander Knyshin Ibn Arab in The Later Islamic Tradition isimli almasdr. eyhl-Ekber ile ilgili biyografik literatr hakknda ayrntl bilginin yan sra, vefatn takip eden drt asr boyunca (XIII-XVI. yzyllar) bnl-Arab hakknda lehte ya da aleyhte sregelen polemiin ayrntlar ve zellikle Arapa literatrdeki iz dm de eserde okuyucuya detaylaryla sunulmaktadr. Bu anlamda eser, mezkr konu hakkndaki Trke, Farsa, Urduca, Tatarca, zbeke ve Malayca gibi dier slam kltr dillerindeki hayli geni literatr ierisinden sadece Arapa literatr ile snrlandrlmtr.120 Knysh ayca, Fthtn 178. bb ile nud-Devir ve UkletlMstevfizi Rusaya evirmitir.121 Daha sonra ksaca zerinde durmaya alacamz Ibn Arab Society bnyesinde dzenli olarak yaymlanan Journal of the Muhyiddin Ibn Arabi Societynin editr Stephen Hirtensteinin The Unlimited Mercifeir isimli eseri de zikre deerdir. Yazarn kendi ifadesiyle, akademik ya da bilimsel olarak kurgulanmam olup genel okuyucu kitlesinin hedeflendii eserin temel amac, bnl-Arabnin ve eserlerinin zevkini mmkn olduu kadar sunan bir kitap vcda getirmektir. Bu dorultuda yazar, bnl-Arabyi kendi ifadeleriyle takdim etmeyi benimsemitir.122 bnl-Arabnin dnceleriyle hayat hikyesini biri olmakszn dieri laykyla anlalamayacak derecede bir biriyle ilikili ve bir birini tamamlayan unsurlar eklinde grd iin yazar, eyhl-Ekberin hayat ve dncelerini allagelen tarzda iki ayr
Chicago 1994. 119 Bk. Sells, Towards a Poetic Translation of The Fuss al-Hikam, Muhyiddin Ibn Arab, A Commemorative Volume, ed. Stephen Hirtenstein-Michael Tiernan, Element Books, Dorset 1993, s. 124 vd. 120 Bk. Alexander Knysh, Ibn Arab in The Later Islamic Tradition, State University of New York Press, New York 1999, ss. 1-5. 121 Bk. http://www.ibnarabisociety.org/library/ibnarabi_translations.pdf s. 7. (09. 10. 2008) 122 Bk. Stephen Hirtenstein, The Unlimited Mercifer, The Spiritual Life and Thought of Ibn Arab, Anqa Publishing, Oxford 1999, s. x.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

448 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

blmde ele almaz. Eserde bnl-Arabnin biyografisine dair blmleri onun dncesinin, seyr u slk, ak ve gzellik gibi ana temalaryla adeta sarmalanm bir halde verilmitir.123 Son zamanlarda hayli artan bnl-Arab tetkikleri gz nnde bulundurulduunda btn bu eserlere burada ksa da olsa deinme imknmzn olmad ikrdr. Yakn zaman ierisinde vcd bulan bnl-Arab tetkiklerinin genel bir panoramasn vermeye altm bu blmde son olarak James W. Morrisin etkileyici eseri The Reflective Hearta yer vermek istiyorum. Boston Collegen Theology Departmannda grev yapan ve ayn zamanda Ibn Arab Societynin onursal yelerinden olan Morrisin 2005te baslan bu eseri, eyhl-Ekber tarafndan takdim edilen rhn hayata ilikin devsa mrasn ve onun, varolusal hakikatler olarak ilgi duyduu eylerin evrenselliini ve ada dnyaya tatbik edilebilirliini aka gsteren kapsaml bir almadr. Eserde, Allah ile insan arasndaki buluma zemini olan ve dinamik, dntrc bir organ olarak kalbin, rhn tekml, gerek benliin kefedilmesi ve Allahn yaknen tannmas noktasndaki nemine vurgu yaplmaktadr.124 Morris ayrca William Chittick ile birlikte Michel Chodkiewiczin editrlnde Fthtl-Mekkiyyenin baz blmlerini ngilizceye (The Meccan Revelations 2002) tercme etmitir.125 Yakn dnemde Batda bnl-Arab tetkiklerinin nemli bir ksm cemiyetler bnyesinde vcd bulmaktadr. Bu kabilden olmak zere Beshara School ve Ibn Arab Society bnyesindeki almalar nemlidir. Beshara School: Varlk birdir, varlktaki yegne hareket ak hareketidir ve onun en mkemmel ifadesi de insandr prensibiyle birlik, ak ve ferd tekml merkeze alan bir spiritel eitim merkezidir.126 Varln Birlii dncesine dayanan varolusal kendini-bilme vastasyla rencilerine kendi potansiyel mkemmelliklerinin farkna vardrmay amalayan bir okuldur. skoya snrlar dahilindeki Hawik yaknlarnda kurulan okul 1975ten beri aratrma, meditasyon ve spiritel uygulamalar merkezli kapsaml yatl kurslar dzenlemektedir. bnl-Arab retimi okul bnyesinde srdrlen aratrma programlarnn vazgeilmezidir. Spiritel pratikler ise slam tasavvuf geleneinin zengin rneklerinden alnmaktadr. Okulun ku123 Bk. Hirtenstein, The Unlimited Mercifer, s. x. 124 Bk. James Winston Morris, The Reflective Heart, Discovering Spiritual Intelligence in Ibn Arabis Meccan Illuminations, Fons Vitae, Louisville 2005, s. 2 vd. Ayrca bk. http://www.fonsvitae.com/ibnarabiheart.html (18. 9. 2008) 125 Bk. http://www.fonsvitae.com/ibnarabimeccan.html (18. 9. 2008) 126 Bk. http://www.beshara.org/ (18. 9. 2008)

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 449

ruluunda nemli rol oynayan, det yol gstericisi olan ahs, Msr Valisi smail Paann torunu olan Trk asll Blent Rauf (1911-1987)tur127 Beshara hareketinin somut olarak ortaya k zamansal olarak, Blent Raufun 1966da Londraya yerlemesiyle baz kar kltrden genlerin spiritel araylara balamalar arasna denk gelmektedir.128 1960larn sonlarna doru Blent Rauf, ngilterede karlat bu kar kltrden genliin spiritel araylarna cevap vermek amacyla bnl-Arabnin brakt devs miras toparlama faaliyetlerine srekli katkda bulundu129 Okulun bnyesinde 1975te kurulan ve yzlerce renciye youn manev eitim veren Chisholme Instituten kuruluunda da Blent Rauf nemli rol oynamtr. 1987de lmne kadar da enstitde danman olarak grev yapm ve kurslar dzenlemitir. Rauf, Mevlev temaylleri ile bilinmesine ramen, aslnda hibir sf etiketini kabul etmeyen birisi idi. bnl-Arabye hayranl ise brizdir ve onun eserlerinin anlalmas iin yllarn vermitir. Fussul-Hikemin smail Hakk Bursev erhiyle130 birlikte ngilizce tercmesi bata olmak zere birok eseri vardr.131 Titus Burckhardtn bnl-Arabnin mistik astrolojisi zerine kaleme ald Franszca eserini de Mystical Astrology According to Ibn Arabi ad altnda ngilizceye tercme etmi ve bu eser Beshara Publications tarafndan baslmtr.132 Beshara hareketinin ve Blent Raufun, Batda bnl-Arabnin ilm dzeyde tannmas ve bnlArab tetkikleri asndan belki de en nemli katklar daha sonra zerinde durmaya alacamz Muhyiddin Ibn 'Arab Societynin kurulmasna vesile olmalardr. Zaten Ibn 'Arab Society, temelde Beshara okulundan kaynaklanan akademik bir topluluktu ve Blent Raufun rehberliinde kurulmutu. Societynin ilk bakan da Blent Rauf idi.133 Beshara hareketi genel olarak birlik ve evrensellik zerine odaklanrken Ibn Arab Societyde mnhasran bnl-Arabnin eserlerinin ilm neirleri n plana kmaktadr.134 Muhyiddin Ibn Arab Society: bnl-Arabnin ve takipilerinin eser127 Suha Taji-Farouki, Beshara and Ibn Arabi, A Movement of Sufi Spirituality in The Modern World, (Anqa Publishing), Oxford 2007, s. 10. (http://books.google.com/books?q=Ibn+Arabi&lr=&hl=tr&sa=N&start=30) (18. 9. 2008) 128 Bk. Farouki, Beshara and Ibn Arabi, s. 23. 129 Bk. age., s. 10. 130 Aslnda bu erh Abdullah Bosnevnin Tecelliytu Arisin-Nuss isimli erhidir. Yanllkla Bursevye izafe edilmitir. Bk. Mahmut Erol Kl, Fussul-Hikem, DA., c. XIII, s. 234. 131 Bk. http://www.besharapublications.org.uk/authors/Rauf.html (18. 9. 2008.) Ayrca bk. Kk, Batda Sufizm, s. 250. 132 Bk. http://www.besharapublications.org.uk/books.html (18. 9. 2008.) 133 Bk. Farouki, Beshara and Ibn Arabi, s. 41, 42, 177. 134 Bk. age., s. 177.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

450 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

lerini daha iyi ve etraflca anlamay hedefleyen bu akademik topluluk, 1977de Beshara hareketinin kurucusu Blent Raufun rehberliinde ve desteiyle kurulmutur. Rauf, 1987de vefatna kadar Societynin onursal bakanln yrtt, vefatnn ardndan da ei Angela Culme-Seymour onursal bakan oldu. Merkezi ngilterede (Oxford) olan bu uluslararas cemiyetin bir ubesi de Amerika (Berkeley)dadadr. Yakn zaman ierisinde Trkiye (stanbul) ve spanya (Seville)da da ubeleri alan Society btn dnyada bnl-Arab ettlerini gelitirmeyi gaye edinmi yegne akademik forumdur. eyhl-Ekberin devs klliytn, lingistik olarak eriilmezliinden kaynaklanan zorluunu da mmkn olduu kadar gidererek bat dillerine tercme edilmesini zendiren bir cemiyettir. Ayrca onun eserlerinin ilm usullerle neredilmesine n ayak olan ve bnl-Arab tetkiklerini yaygnlamasn tevik eden bir kurulutur. 135 Bu gayeye mtf olmak zere Ibn Arab Society bnyesinde Journal of the Muhyiddin Ibn Arab Society adyla bir dergi karlmakta ayrca her yl ngiltere ve Amerikada ilm sempozyumlar dzenlenmektedir. Ayrca dernein merkezi Oxfordda, ekber klliyt zerine nemli bir kitap koleksiyonuna sahip bir ktphane de oluturulmutur. Editrln Stephen Hirtensteinin yrtt dergi, bnl-Arabnin retilerini gn yzne kartmak gayesiyle ilk yaymna 1974te balamtr. 1984ten beri her yl yaymlanmakta olan mezkr dergi imdilerde ise ylda iki kez okuyucuyla bulumaktadr. 136 Society bnyesinde ayrca eyhl-Ekberin vefatnn 750. yl ansna bir hatra kitab da karlmtr.137 Society bnyesinde 5-6 yldan beri yrtlen bir dier nemli alma ise, bnl-Arab ve Konev ye ait en eski ve en gvenilir el yazmalarnn dijital olarak arivlenmesi projesidir. Ekber klliyta dir en eski ve en gvenilir nshalarn byk ounluu Trkiyede bulunduu iin bu arivleme projesinin nemli bir ayan Trkiye ktphaneleri oluturmaktadr. Bu proje ilk olarak Societynin 1980de ilgili Trk resm makamlaryla irtibata geerek Trkiye ktphanelerindeki muhtelif nadir el yazmalarnn mikrofilmlerini arivlemesiyle balamtr. Fakat sre ok yava iliyordu. ki nemli sebep topluluun teknolojik imknlar da kullanarak bu nemli pro135 Bk. age., s. 41. 136 Bk. http://www.ibnarabisociety.org/journals.html (18.9.2008) Ayrca bk. Farouki, Beshara and Ibn Arabi, s. 41, 42; Ethem Cebeciolu, Stephen Hirtenstein le Ibn Arabi Socety (bn Arabi Topluluu) Hakknda Sylei, Tasavvuf, bnl-Arab zel Says, yl: 9, say:21, ocak-haziran 2008, s. 557. 137 Bk. Muhyiddin Ibn Arab, A Commemorative Volume, ed. Stephen Hirtenstein-Michael Tiernan, Element Books, Dorset 1993.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 451

jeyi hzlandrmasna vesile olmutur: 1999da Trkiyenin batsn vuran deprem ve 2000de bnl-Arab, Sadreddin Konev ve Nifferye ait baz nadir eserlerin Konya ktphanelerinden alnmas ve Londrada bir mzyede salonunda sergilenmesi. te bu olaylarn akabinde Society bnyesinde alan baz uzmanlar, bu nadir eserleri muhafaza etmek amacyla 2002den itibaren bata stanbul ktphaneleri olmak zere Bursa, Konya, Ankara ve Manisadaki ktphanelere periyodik ziyaretler dzenleyerek bu esiz eserleri dijital olarak arivlemeye balamlardr.138 Onursal bakan Angela Culme-Seymour olan ve bnl-Arab ile ilgili almalaryla uluslararas ilim evrelerinde tannan birok kiinin onursal yeliini yapt topluluun web sayfasnda Society dergisinde yaymlanan makalelere, birok indirilebilir materyallere ve periyodik olarak dzenlenen sempozyumlarn ses kaytlarna ulamak mmkndr. 139 Ibn Arab Society ile yakn ibirlii ierisinde alan ve Society dergisinin editr Stephen Hirtenstein tarafndan kururlan Anqa Publishing de gnmzde bnl-Arabnin dnce ve eserlerini bat dnyasna tantan nemli kurululardandr. Bamsz bir irket olarak 1998de ngilterede kurulan bu yaynevi bnl-Arabnin eser ve dncelerini yaymay ama edinmitir. Bu dorultuda, bnl-Arabye ait daha nce bat dillerine tercme edilmemi klasik metinlerin mmkn olduu kadar en doru tercmelerini yaynlamak, yine bu metinlerin gvenilir tahkikli neirlerini vcda getirmek ve bnl-Arabnin retileri zerine ada aratrmalar yaynlamak bu yaynevinin temel amalardr.140 Anqa Publishing, bnlArabnin hayat ve dncelerine dair baz ada tetkiklerin yan sra onun eserlerinden bazlarnn ngilizce tercmelerini de yaynlamtr. Burada u tercmeleri zikredebiliriz: bnl-Arabnin haftalk evrdn ihtiva eden Evrdul-Usbu rislesinin Pablo Beneito ve Stephen Hirtenstein tarafndan yaplan The Seven Days of The Heart isimli evirisi, ttihdl-Kevn risalesinin Angela Jaffray tarafndan yaplan The Universal Tree and Four Birds isimli evirisi, Mehidul-Esrril-Kudsiyyenin Pablo Beneito ve Cecilia Twinch tarafndan yaplan Contemplation of The Holy Mysteries isimli evirisi ve 101 kutsi hadisi ihtiv eden Miktl-Envrn Stephen Hirtenstein ve Martin

138 Bk. http://www.ibnarabisociety.org/archive.html (18.9.2008) Ayrca bk. Cebeciolu, Stephen Hirtenstein le Sylei, s. 557, 558. 139 Bk. http://www.ibnarabisociety.org/ (18. 10. 2008) Ayrca bk. Farouki, Beshara and Ibn Arabi, s. 42. 140 Bk. http://www.ibn-arabi.com/aboutanqa.htm (18. 9. 2008 )

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

452 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

Notcutt tarafndan yaplan Divine Sayings adl evirisi.141 Genel Deerlendirme Her ne kadar bnl-Arabiin Batl ilim adamlar, mistik ya da airlerine etkisi ortaaa kadar geri gtrlse de bu ilk etkinin zellikle yirminci yzyln ilk yarsnda balayp gnmze kadar artarak devam eden ilgi ve etki kadar olmad aktr. Zr gnmzde bnl-Arab uzmanlarnn aka ifade ettii gibi u an bildiimiz kadaryla bnl-Arabnin herhangi bir eseri Ortaada Latinceye tercme edilmemitir. Elimizde buna dair herhangi bir kaynak, herhangi bir kesin bilgi yoktur. Bu noktada syleyebileceimiz ey, bnl-Arabnin yzlerce yl, eserlerinin ilk bask ve tercmelerinin ortaya kmaya balad 1850li yllara kadar Batda pek bilinmediidir. En azndan unu syleyebiliriz ki; mezkr yllara kadar bnl-Arab, dier Mslman dnr, filozof ya da sfler kadar iyi bilinmemi ya da iyi tetkik edilmemitir. XX. yzyln balarndan tibren grlmeye balayan ilk ilm tetkikler ve neriyt, Batya eyhl-Ekberi tantma ameliyesinin ilk admn oluturmas ve nceki dnemlerde ortaya kan arkiyt tetkiklerin beraberinde getirdii sorunlardan ksmen de olsa uzak olmas bakmndan hayli dikkat ekiciydi. Zr XV-XIX. yzyllar arasndaki arkiyt tetkikleri, ya bizzat ilim adam olmayp seyyah ve tccarlar tarafndan amatrce yrtlen ve douyu hayli tahrif edilmi bir ekilde sunan almalard ya da ak bir ekilde Batnn smrge siyasetinin bir paras olmutu. XX. yzyl tetkikleri ise daha profesyonel, daha akademik ve daha ilm idi. Fakat, Ivan Gustav Aguli, Ren Gunon ve Michel Valsan ile balayp, Titus Burckhardt ve Frithjof Schuon ile devam eden ve Ezel Hikmet geleneini yeniden canlandrmaya alan tradisyonalizm ekol mensuplarnn giriimleri daha etkili olmutu. Zr bu giriimler, genelde tasavvufa zelde bnl-Arabnin dncelerine ilginin st dzeyde olduu canl bir gelenein olumasn salamt. Bir dier adan douya, tasavvufa ve zellikle de bnlArabye dair bu gelenek mensuplar tarafndan sunulan tetkikler, Edward Saidin oryantalizm sorunlar babnda zikrettii u problemlerden de byk lde uzakt: Her eyden nce oryantalistlerin bir aratrma nesnesi olarak Dou ve Doulular zerine bakalk damgas vurarak yabanclatrmas

141 Bk. http://www.ibn-arabi.com/anqabooks.htm (18. 9. 2008 )

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 453

bir problemdi.142 Ayrca, insanlarn iinde yaad cvl cvl sorunlarla dolu kargaann, kitaplarn sylediiyle anlalacan dnmek bir hatayd. Yani oryantalizmin bir dier problemi kitblik idi.143 Her ikisi de genelde tasavvufun zelde bnl-Arabnin retilerinin anlalp farkl kltrden insanlara aktarlmasnda alt izilmesi gereken problemlerdendir. lm, akademik ynleri n plana kan XX. yzyl tetkikleri iin bile geerli olabilecek bu problemlerin, bnl-Arabnin dncelerini Batya etkili bir ekilde tantan Ezeli Hikmet gelenei mensuplar iin ayn derecede geerli olmadn burada syleyebiliriz. Yazm bu hususa iaret etmek zere Ren Gunonun durumuna atfla bitirmek istiyorum: Gunon, Mslman olup Abdulvahid Yahya adn alm, zeliyye tarikatna intisapla slka girmi, hayatnn geri kalan ksmn Dounun gelenekselliini yanstan bir ortamda geirmek kastyla Kahireye g etmi ve vefatyla birlikte Kahireye defnedilmi bir bnl-Arab hayranyd. Kaynaka
Addas, Claude, Quest for The Red Sulphur, The Life of Ibn Arabi, trans. Peter Kingsley, Cambridge, 1993. ---------, bn Arab, Kibrit-i Ahmerin Peinde, ev. Atilla Ataman, (Gelenek Yay.), stanbul 2003. Aff, Ebul-Al, The Mystical Philosophy of Muhyiddin Ibnul-Arab, (Cambridge University Pres), Cambridge 1939. Alighieri, Dante, lh Komedya-Cehennem, ev., Feridun Timur, (MEB. Yay.), Ankara 2001. Arberry, Arthur J., An Introduction to The History of Sufism, (Oxford University Press), Oxford 1942. Atakay, Kemal, Dante ve Lirik iir Gelenei, Cogito-iir, (Yap Kredi Yay.), stanbul 2004. Austin, Ralph W., The Lady Nizam-An Image of Love and Knowledge, Journal of the Muhyiddin Ibn Arabi Society, Oxford 1988. ---------, Endls Sfleri, ev. Refik Algan, (Dharma Yay.), stanbul 2002. Baldick, Julian, Mistik slam, Sufizme Giri, ev., Yusuf Said Mftolu (Birey Yaynclk), stanbul 2002. Balyn, Abdullah b. Mesd, Mutlak Birlik, Nefsini Bilen Rabbini Bilir, haz.: Ali Vasf Kurt, (nsan Yay.), stanbul 2003. Barber B. D., W. T. A., Raymond Lull: The Illimunated Doctor, (Charles H. Kelly), London 1903. Burckhardt, Titus, slam Tasavvuf Doktrinine Giri, ev., Fahreddin Arslan, (Kitabevi Yay.), stanbul 1995. ---------, Mystical Astrology According to Ibn Arab, ev., Blent Rauf, (Beshara Publications), Abingdon 1989. Cebeciolu, Ethem, Stephen Hirtenstein le Ibn Arabi Socety (bn Arabi Topluluu) Hakknda Sylei, Tasavvuf, bnl-Arab zel Says, yl: 9, say:21, ocak-haziran 2008. Chittick, William C., The Sufi Path of Knowledge, Ibn alArabs Metaphysics of Imagination, (State University of New York Press), New York 1989.

142 Bk. Said, Oryantalizm, s. 162. 143 Bk. age, s. 156 vd.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

454 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

---------, Hayal Alemleri, bn Arab ve Dinlerin eitlilii Meselesi, ev. Mehmet Demirkaya, (Kakns Yay.), stanbul 1999. ---------, The Self-Disclosure of Gad, Principles of Ibn al-Arabis Cosmology, (State University of New York Press), New York 1998. ---------, Two Chapters from Futht al-Makkiyya, Muhyiddin Ibn Arab, A Commemorative Volume, ed. Stephen Hirtenstein-Michael Tiernan, (Element Books), Dorset 1993. ---------, Ibn Arabs Own Summary of The Fuss, The Imprint of The Bezels of The Wisdom, Journal of the Muhyiddin Ibn Arabi Society, Oxford 1982. Chodkiewicz, Michel, Sahilsiz Bir Umman, ev. Atilla Ataman, (Gelenek Yay.), stanbul 2003. ---------, An Ocean Without Shore, ev. David Streight, (State University of New-York Press), New-York 1993. ---------, Seal of The Saints, Prophethood and Sainthood, trans.:, Liadain Sherrard, (The Islamic Texts Society Pres), Cambridge 1993. Corbin, Henry, Creative Imagination in the Sufism of Ibn Arabi, ngilizceye ev., Ralph Manheim, (Princeton University), Princeton 1969. ift, Salih, Tasavvuf Aratrmalarnda Alman Ekol: Tarihsel Boyut, Tasavvuf, yl: 8, say: 18, ocak-haziran 2007. Davudolu, Ahmet, Batdaki slam almalar zerine Marife, yl: 2, say: 3, 2002. Derin, Sleyman, ngiliz Oryantalizmi ve Tasavvuf, (Kre Yaynlar), stanbul 2006. Farouki, Suha Taji, Beshara and Ibn Arabi, A Movement of Sufi Spirituality in The Modern World, (Anqa Publishing), Oxford 2007. Gilis, Charles-Andre, slam ve Evrensel Ruh, ev. Alpay Mut, (nsan Yay.), stanbul 2004. Gunon, Ren, Yatay ve Dikey Boyutlarn Sembolizmi, ev.: Fevzi Topaolu, (nsan Yay.), stanbul 2001. Grer, Dilaver, Klasiklerimiz/XII, Fussul-Hikem, Tasavvuf, yl: 5, say: 13, temmuz-aralk 2004. Hirtenstein, Stephen, The Unlimited Mercifer, The Spiritual Life and Thought of Ibn Arab, (Anqa Publishing), Oxford 1999. Izutsu, Toshihiko, Sufism and Taoism, A Comparative Study of Key Philosophical Concepts, (University of California Press) California, 1984. ---------, bn Arabnin Fussundaki Anahtar Kavramlar, ev. Ahmed Yksel zemre, (Kakns Yay.), stanbul 1998. ---------, Tao-culuktaki Anahtar Kavramlar, ev. Ahmed Yksel zemre, (Kakns Yay.), stanbul 2001. bnl-Arab, Muhyiddin, La Sagesse Des Prophtes (Fu al-Hikam), ev. Titus Burchardt, (Albin Michel), Paris 1955. ---------, Istlhtus-Sfiyye, thk., Bessm Abdulvahhb el-Cb, (Drul-mam Mslim), Beyrut 1990. ---------, The Tarjumn Al-Ashwq, A Collection of Mystical Odes, nr., Reynold A. Nicholson, Oriental Translation Fund, New Series Vol. XX, (Royal Asiatic Society), London 1911. ---------, el-Fthtl-Mekkiyye, hz. Ahmed emseddin, (Drl-Ktbil-lmiyye), Beyrut 1999. ---------, Kitbu Nesebil-Hrka, thk. Claude Addas, (Drl-Kubbetz-Zerk), Merake 2000. Kl, Mahmut Erol, Fussul-Hikem, DA. ---------, el-Fthtl-Mekkiyye DA. Knysh, Alexander, Ibn Arab in The Later Islamic Tradition, (State University of New York Press), New York 1999. Kk, Hlya, Batda Sufizm Meselesine Toplu Bir Bak, Tasavvuf, yl: 5, say: 13, temmuzaralk 2004. ---------, svete Tasavvuf: Ivan/john Gustav Aguli ve Gunnar Ekelf rnei, Tasavvuf, yl: 4, say: 10, ocak-haziran 2003. Konuk, Ahmed Avni, Tedbrat- lhiyye Tercme ve erhi, Haz.: Mustafa Tahral, (z Yay.), stanbul 1992.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Modern Dnyada Ezel Hikmet Geleneinin Yeniden Canlan: Batda bnl-Arabye Ynelik lginin Tarih Seyri | 455

Landou, Rom, The Philosophy of Ibn Arab I, The Muslim World, c. XLVII, no: 1, January 1957. ---------, The Philosophy of Ibn Arab, (Ruskin Hause), London 1959. Lull, Raymond, The Book of Lover and Beloved, trans. E. Allison Peers, (Parantheses Publications), Cambridge 2000. Morris, James Winston, The Reflective Heart, Discovering Spiritual Intelligence in Ibn Arabis Meccan Illuminations, (Fons Vitae), Louisville 2005. Nasr, Seyyid Hseyin, Bilgi ve Kutsal, ev., Yusuf Yazar, (z Yay.), stanbul 2001. ---------, slam Modern Dnyaya Ne Sunabilir?, Tasavvuf Makaleler iinde, ev., Sadk Kl, (nsan Yay.), stanbul 2002. ---------, Three Muslim Sages, Avicenna, Suhrawardi, Ibn Arabi, (Caravan Books), New York 1969. ____________ Guenon, Ren, The Encyclopedia of Religion, ed., Mircea Eliade, c. 6, New York 1987. Nyberg, Henrik Samuel, Kleinere Schriften Des Ibn Al-Arab, (E. J. Brill), Leiden, 1919. Palacios, Asin, Ibn Arab, Haytuh ve Mezhebuh, spanyolcadan ev., Abdurrahman Bedev, (Mektebetl-Ancelu), Kahire 1965. Rawlinson, Andrew, A History of Western Sufism, Internet Journal of Religion, Diskus, Web Edition vol: 1, no: 1, 1993. Said Edward, Oryantalizm, Smrgeciliin Keif Kolu, ev. Selahaddin Ayaz, (Pnar Yay.), stanbul 1991. Schimmel, Annemarie, slamn Mistik Boyutlar, ev., Ergun Kocabyk, (Kabalc Yaynevi), stanbul 2001. ---------, Lull, Ramon, The Encyclopedia of Religion, ed., Mircea Eliade, New York 1987. Sells, Michael A., Mystical Languages of Unsayings, (The University of Chicago Press), Chicago 1994. ---------, Towards a Poetic Translation of The Fuss al-Hikam, Muhyiddin Ibn Arab, A Commemorative Volume, ed. Stephen Hirtenstein-Michael Tiernan, (Element Books), Dorset 1993. Tahral, Mustafa, Batdaki htid Hadiselerinde Tasavvufun Rol, Uluslararas Birinci slam Aratrmalar Sempozyumu, (Dokuz Eyll niversitesi Yay.), zmir 1985. ---------, Abdlhd (John Gustav Aguli), DA. ---------, Abdlvahid Yahya (Ren Gunon), DA. Trer, Osman, Batnn slam Tanmasnda Tasavvufun Rol, Tasavvuf Kitab, Hazrlayan: Cemil ifti, (Kitabevi Yay.), stanbul 2003. lken, Hilmi Ziya, slam Dncesi, Trk Dncesi Aratrmalarna Giri, lken Yaynlar, stanbul 1995. ---------, slam Felsefesi, (Cem Yaynlar), stanbul 1993. Yahya, Osman, Melleftu Ibn Arab, Franszcadan ev., Ahmed Mahmud et-Tb, (DrlHidye), Kahire, 1992. Zvemer, Samuel M., Raymund Lull, First Missionary to The Moslems, (Funk&Wagnalls Company), New York and London 1902. http://web.uni-marburg.de/religionswissenschaft/journal/diskus/rawlinson.html. (15. 10. 2008) http://books.google.com/books?q=Ibn+Arabi&lr=&hl=tr&sa=N&start=30 (18. 9. 2008) http://www.fonsvitae.com/ibnarabiheart.html (18. 9. 2008) http://www.fonsvitae.com/ibnarabimeccan.html (18. 9. 2008) http://www.beshara.org/ (18. 9. 2008) http://www.besharapublications.org.uk/authors/Rauf.html (18. 9. 2008) http://www.besharapublications.org.uk/books.html (18. 9. 2008) http://www.ibnarabisociety.org/journals.html (18.9.2008) http://www.ibnarabisociety.org/archive.html (18.9.2008) http://www.ibnarabisociety.org/ (18. 10. 2008)

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

456 | Yrd. Do. Dr. M. Mustafa AKMAKLIOLU

http://www.ibn-arabi.com/aboutanqa.htm (18. 9. 2008 ) http://www.ibn-arabi.com/anqabooks.htm (18. 9. 2008 ) http://www.midpointtrade.com/detail.php?bk_id=5063# (13 Haziran 2006) http://www.ibnarabisociety.org/library/ibnarabi_translations.pdf (09. 10. 2008)

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

You might also like