TMM

Teknik Bilgi
Giri
Yaantmz boyunca, seyahat ederken, televizyon seyrederken veyahut imalatta sorunsuz alan sistemler bekleriz. ou zaman da hayatlarmz emanet ettiimiz ve gn getike daha da otomatikleen cihaz ve sistemlerden doabilecek riskleri dnmek yerine bunlarn imalatsna ve tasarmcsna gvenmek zorunda kalrz. te bu yzden imalatta bu sorumluluu alan bizler rettiimiz mamulleri bir ok ayrntl test ve muayeneden geirmek zorundayz. Bu test ve muayenelerin en ok kullanlanlar tahribatsz malzeme muayene yntemleri bal altnda incelenir. Tahribatsz malzeme muayene, kalite kontroln bir blm olup, retimin tamamlayc bir parasdr. Tanm olarak, malzemenin herhangi bir ekilde btnln ve kullanlabilirliini bozmadan yzeyinde ve i yapsnda bulunan hatalarnn ve metalurjik durumunun test edilmesidir. Bu yntemler rnekleme yaplarak ya da retimin kalitesinin %100 kontrol eklinde kullanlabilmektedir. Yksek teknoloji ile birlikte, retimin her safhasnda ve kullanm esnasnda uygulanabilmektedir. Kontroln verimli olabilmesinin, test edilen malzeme hakknda maksimum derecede bilgi edinmek ve bulgular sonucunda retim ile gerekli iletiimi salayabilmek iin testi gerekletiren kiinin gerekli eitime ve tecrbeye ihtiyac vardr. Tahribatsz malzeme muayene sadece standardn altnda olan malzemeleri reddeden bir yntem deil, ayn zamanda iyi olan malzemenin gvencesi olan bir yntemdir. Bu yntemde birok prensibin kombinasyonu kullanlmakta olup, tm istekleri karlayan tek bir metod bulunmamaktadr. Aada endstride en ok kullanlan metodlarn ksaca aklamalar, uygulama alanlar, avantaj ve dezavantajlarna yer verilmitir. Bu metodlar: Radyografi Yntemi Magnetik Partikl Yntemi Penetrant Yntemi Ultrasonik Yntemi Girdap Akmlar (Eddy Current) Yntemi Tahribatsz Malzeme Muayene San.ve Tic.Ltd.ti Non-Destructive Inspection Co.

TAHR BATSIZ MALZEME MUAYENE

(Bu metodlarn yan sra akustik, hidrojen kaak yntemi, grsel muayene gibi yntemler de bulunmaktadr.) www.tmmndt.com 1
2007 TMM Tahribatsz Malzeme Muayene

TMM
Teknik Bilgi
Radyografi - X ve Gama
Bu yntem ferromagnetik ve ferromagnetik olmayan metaller ve dier malzemelerde uygulanr. X nlar malzemelere zarar vermeden i yaplarn inceleme olana saladndan, tahribatsz muayenede yaygn olarak kullanlmaktadrlar. X ya da gama nlaryla malzemelerdeki kalnlk deiimleri, yapsal deiiklikler, iteki hatalar, montaj detaylar tespit edilebilmektedir. Elektriksel olarak retilen x nlar ve radyoaktif izotoplardan yaylan gama nlar, ierisinden getikleri malzeme tarafndan abzorbe edilirler. Kalnln artmasyla beraber abzorbe edilen miktarda artar. Dolaysyla, daha youn malzemede daha fazla radyasyon abzorbe edilir. Ik gibi x ve gama nlar da elektromagnetik dalga gurubuna aittirler. Aralarndaki tek fark dalga boylarnn farkl olmasdr. X ve gama nlarnn dalga boylar ok kk olduundan gzle grlmezler ve malzemeleri delebilme yetenekleri vardr. X ve gama nlar, k ile ayn zelliklere sahip olup, gm kristallerini fotograf filmi zerinde metalik gme evirirler ve filme ulaan radyasyon younluu oranna gre bir resim olutururlar. Endstriyel radyografide en temel kural, malzemenin bir tarafnda n kaynann, dier tarafnda ise bir alglaycnn (detektr) bulunmasdr. Radyasyon kayna olarak x yada gama n kayna, detektr olarak da film kullanlmaktadr. Radyasyon kaynann enerjisi malzemeyi delebilecek gte seilmelidir. Enerjinin delme gcn belirleyen dalga boyudur. Dalga boyu kldke delme gc artar. X n radyografisinde x nlarnn delme gc, x n tpne uygulanan voltaj ile ayarlanr. elik iin her in kalnla yaklak olarak 1000 volt gereklidir. Gama radyografisinde delme gcn izotop belirler ve her izotop iin deitirilmesi olanakszdr. ten 1 e kadar elikler iin iridyum 192, ten 2 e kadar elikler iin sezyum 134 kullanlr. Malzemeyi delerek kar tarafa geen nlar alglayan film, genellikle k geirmez bir zarf ierisine konularak test edilen malzemenin arka tarafna yerletirilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken kural, zarfn n yzeyi nlar kolaylkla geirebilecek malzemeden yaplm olmasdr. X nlarnn film zerinde oluturduu grnt, normal bir k kaynann oluturduu glgeye benzemektedir. Glgeden farkl olarak malzemenin kalnlna www.tmmndt.com 2
2007 TMM Tahribatsz Malzeme Muayene

Tahribatsz Malzeme Muayene San.ve Tic.Ltd.ti Non-Destructive Inspection Co.

TMM
Teknik Bilgi
Tahribatsz Malzeme Muayene San.ve Tic.Ltd.ti Non-Destructive Inspection Co.

ve younluuna bal olarak film zerinde oluan glgenin (grntnn) younluuda deimektedir. Grntnn netlii ve bykl, radyasyon kaynann odak byklne, radyasyon kaynann filme olan uzaklna, malzemenin filme olan mesafesine baldr. Kaset ierisindeki film, test parasnn arkasna yerletirildikten sonra belli bir sre x nlar ile pozlanr. Pozlanm film, banyo edildikten sonra kararma miktarna baklr. Filmin kararmas ksaca younluk olarak adlandrlmaktadr. Filmde farkl younluklarn olmas, test edilen parada farkl yaplarn olduunu gstermektedir. Filmin fazla radyasyon alan ksmlar daha fazla kararr. Bunun anlam, bu blgede film younluu yksektir. rnein, malzemedeki bir boluk film zerinde daha siyah olarak grlr. Filmin salkl okunup deerlendirilebilmesi iin kl film okuma cihazlar kullanlmaktadr.

Radyografinin ematik olarak gsterimi yandaki gibidir.

Radyasyon kayna x n veya gama n olabilir.

Pozlanm filmde test sonucu bu ekilde gzkmektedir.

www.tmmndt.com

3
2007 TMM Tahribatsz Malzeme Muayene

TMM
Teknik Bilgi
Avantajlar Sonu resim olarak grntlenir. Test ortamndan farkl bir yerde ve zamanda grlebilecek kalc kayt salar. Ince paralar iin uygundur. Hassasiyet her film zerinde gsterilmektedir. Herhangi bir malzemede uygulanabilir. Tahribatsz Malzeme Muayene San.ve Tic.Ltd.ti Non-Destructive Inspection Co.

Dezavantajlar Genel olarak kaln paralarda uygun deildir. Salk iin zararl olabilir. Iki boyutlu hatalar iin direkt n gereklidir. Filmin pozlanmas ve grntlenmesi gereklidir. Otomasyona uygun deildir. Yzey hatalar iin uygun deildir. Yzeyin altndaki hatann derinlii hakknda bilgi vermez.

www.tmmndt.com

4
2007 TMM Tahribatsz Malzeme Muayene

TMM
Teknik Bilgi
Magnetik Partikl Yntemi
Magnetik parack atlak kontrol yntemi ile magnetik permeabilitesi 100n zerindeki ferromagnetik olan fakat stenitik olmayan btn elik ve alamlar ile dkme demirler muayene edilebilir. Genellikle yzey ve yzeye yakn alandaki atlak eklindeki malzeme ayrlmalar tespit edilebilir. Belirli koullar altnda dkm paralarda ve kaynak dikilerinde yzeye yakn ( yzeyin hemen altndaki ) hatalar da grntye getirilebilir. Magnetik Partikl atlak Kontrol yntemi dkm, dvme ve kaynak dikii kontrollerinde youn olarak kullanlmaktadr. Otomotiv, elik konstrksiyon, g santralleri, petrokimya ve havaclk sektrlerinde uygulama alan bulmaktadr. Ferromagnetik malzemelerin magnetik iletkenlii iyidir ( permeabiliteleri yksektir ). Magnetizasyon srasnda magnetik alan izgileri atlaklarda olduu gibi daha az iletken bir blgeye geldiinde, deien magnetik iletkenlikten dolay bir magnetik alan salmas olutururlar. Magnetik alandaki bu deiim, magnetik partikl muayenesinde temel oluturur. Bir atlak veya malzeme ayrlmasnn oluturduu bu salan alan, magnetizasyon srasnda yzeye kuru veya sspansiyon ierisinde uygulanan ve serbest olan demir ve demir oksit tozlarn ekmeye ve hatal blge zerinde magnetik bir kpr oluturmaya balar. Bu ekilde atlak veya malzeme ayrlmas zerinde oluan toz yn gzle grlerek hatal blge olarak tanmlanabilir. Tahribatsz Malzeme Muayene San.ve Tic.Ltd.ti Non-Destructive Inspection Co.

Magnetik partikl atlak kontrolnn temel prensibi Bir atlak grnts iin en nemli art, magnetik alan izgileriyle atlak veya malzeme ayrlmas arasndaki ann 45 den az olmamasdr.

www.tmmndt.com

5
2007 TMM Tahribatsz Malzeme Muayene

TMM
Teknik Bilgi
Tahribatsz Malzeme Muayene San.ve Tic.Ltd.ti Non-Destructive Inspection Co.

Tespit edilebilir hata dorultular Magnetizasyon Teknikleri Magnetik partikl muayenesinde muayene parasnda bir magnetik alan oluturmak iin dorudan ve dolayl magnetizasyon teknikleri uygulanr. A) Dorudan Magnetizasyon 1. Malzemenin kendisi zerinden akm geirmek Bu yntemde ferromagnetik malzeme, kendisi zerinden veya belirli bir blmnden alternatif, yar dalga veya tam dalga doru akm geirilerek magnetize edilir. erisinden akm geen iletkenin evresinde magnetik alan oluaca ve alan

izgilerini dik kesen hatalarn tespit edilirlii prensibi gerei, olas boyuna atlaklar grntye getirilir. Malzemeden geirilmesi gereken akmlar malzeme kesiti ile doru orantldr ve bu yzden malzemenin temas noktalarnda yanma noktalar olumamas iin ok iyi bir temas salanmas gerekmektedir. Yntemin esas uygulama ekli, test cihaznn temas kafalar arasna test parasnn sktrlarak zerinden akm geirilmesi eklindedir. kincil uygulama ekli de prodlar veya kskalar kullanlarak malzemenin bir blgesinden dorudan akm geirilmesi eklindedir. Prodlar genellikle bakrdan imal edilir ve zellikle kaynak dikilerinin kontrollerinde kullanlr. Her iki durumda da sk temas nemlidir. Aksi halde yeterli olmayan temas koullarnda ark atlamalar ve ikincil hasarlar oluabilir. 2. ndksiyon akm Teknii Baz durumlarda, zellikle dairesel ve ortas delik paralarn testinde muayene

edilecek paradaki alan amaca uygun ynlendirebilmek iin para ierisinde bir magnetik alan yaratlmas gerekir. ekilde grld gibi halka eklindeki test paras www.tmmndt.com 6
2007 TMM Tahribatsz Malzeme Muayene

TMM
Teknik Bilgi
Tahribatsz Malzeme Muayene San.ve Tic.Ltd.ti Non-Destructive Inspection Co.

zerinde, dairesel ynde akan bir indksiyon akm oluturularak dairesel hatalar test edilebilir. ndksiyon akm teknii prensip gerei sadece alternatif akm kullanlarak uygulanabilir. B) Dolayl Magnetizasyon 1. Tabii mknats Muayene edilecek parann bir blm mknatsn kutuplar arasnda oluacak magnetik alanla mknatslanr. Bu yntem mknatsn iki kutbu arasndaki alan izgilerine dik olan hatalarn tespitinde uygulanr. Tabii mknats uygulamas, oluturulacak magnetik alann byklnn az olmas dolaysyla seri kontrol amacyla kullanlamaz. 2. Elektromknats Malzeme bir elektromknats yardm ile mknatslanr. Muayene edilecek para kutuplar arasndaki magnetik alan ierisine yerletirilir. Para ve mknats kapal bir magnetik devre oluturur ve boyuna magnetik alan yaratlr. Sabit elektromknatslarn yansra tanabilir el magnetleri eklinde de gnmzde Tahribatsz Muayene olduka yaygn bir biimde kullanlmaktadr. Elektromknatslar alternatif veya darbeli doru akmla alabildii gibi alan iddetleri de ayarlanabilmektedir. 3. Yardmc iletken zerinden akm geirmek Sk kullanlan bir dier muyene yntemi de yardmc bir iletken kablo veya ubuk kullanlarak oluan magnetik alann kullanlmas eklindedir. letkenin evresinde oluacak magnetk alan ile malzeme mknatslanr ve boyuna ve radyal dorultudaki hatalar tespit edilebilir. Para ile yardmc iletken arasnda bir elektriksel temas olmadndan ark olumas tehlikesi yoktur. Bu yntemle hem i hem de d hatalar tespit edilebilir. Yntemin bir dier avantajl taraf da ok sayda parann ayn anda test edilebilmesine imkan tanmasdr. 4. Bobin ile mknatslama Bobin ile mknatslama yine olduka yaygn kullanlan bir yntemdir. Boyuna magnetik alan oluturularak enine hatalarn tespti yaplr. Sarm says gerekli magnetik alan iddetine baldr ve iddeti amper-tur ile ifade edilir. Ampermetreden okunan akmn bobinin sarm says ile arplmas ile elde edilir. 7 www.tmmndt.com 2007 TMM

Tahribatsz Malzeme Muayene

TMM
Teknik Bilgi
Avantajlar Uygulamas kolaydr. Niceldir. Grntleme hari tutulursa otomasyona uygundur. (Gnmzde teknolojinin gelimesiyle beraber basit hatalarn grntlenmesinde kameralar Tahribatsz Malzeme Muayene San.ve Tic.Ltd.ti Non-Destructive Inspection Co.

kullanlmaktadr.)

Dezavantajlar Sadece ferromagnetik malzemelerle snrldr. Sadece yzey ve yzeye yakn hatalarn tespiti mmkndr.

www.tmmndt.com

8
2007 TMM Tahribatsz Malzeme Muayene

TMM
Teknik Bilgi
Penetrant Yntemi
Bu yntem ferromagnetik olmayan malzemelerin yzeylerindeki hatalarn tespitinde kullanlr. Olduka basit ve yaygn bir yntemdir. Temel olarak klcallk olay ile ilgilidir. Tahribatsz muayenede kullanlan penetrantlar dk gerilim ve yksek klcalla sahiptir. Penetrant testinde, ilk olarak test edilecek parann yzeyinin (dolaysyla atlan iinin) kimyasal olarak temizlenip ya, kir vb. yabanc maddelerden arndrlmas gerekir. Penetrant test parasnn yzeyine uygulanr ve penetrantn yzeye ak sreksizliklere klcallk olay ile girmesi iin yaklak onbe dakika beklenir. Daha sonra sreksizliklerin ierisine girmeyen yzeydeki penetrant giderilir. Sreksizliklere giren penetrantn dar kmasn salayan gelitirici ince bir tabaka olarak yzeye uygulanr. Bu olaya ters klcallk denir ve penetrantn daha geni bir belirti oluturmasn salar. Penetrantta tabi olan parann yzeyi incelendikten sonra penetrant ve gelitiriciye ait kalntlar gidermek iin son temizlik yaplr. Tahribatsz Malzeme Muayene San.ve Tic.Ltd.ti Non-Destructive Inspection Co.

Penetrantn yzeye uygulanmas ve atlaa girmesi

Yzeydeki artk penetrantn temizlenmesi

Gelitiricinin yzeye uygulanmas

atlaktaki penetrantn yzeye kmas ve grntlenmesi

www.tmmndt.com

9
2007 TMM Tahribatsz Malzeme Muayene

TMM
Teknik Bilgi
Grlebilme zelliklerine gre tip penetrant sistemi vardr: Florl Penetrant: Florl boya iiren penetrantlardr. Grlebilen penetrant: beyaz kta grlen, renkli boya ieren penetrantlardr. Grlebilen ve florl penetrant: Hem grlebilen renkli boya, hem de florl boya ieren penetrantlardr. Tahribatsz Malzeme Muayene San.ve Tic.Ltd.ti Non-Destructive Inspection Co.

Bekleme sresinden sonra yzeydeki fazlalk penetrant giderebilme zelliklerine gre drt penetrant metodu vardr: Su ile ykanabilen penetrant Sonradan emlsiyonlu penetrant (Lipofilik) zc (Solvent) ile giderilen penetrant Sonradan emlsiyonlu penetrant (Hidrofilik)

Avantajlar Uygulamas kolaydr. Btn metallere uygulanr ve ferritik olmayan metallerde yzey atlaklar iin en iyi yntemdir. Plastik, seramik, mika, cam gibi malzemelere de uygulanabilir. Otomasyona uygundur. Niceldir.

Dezavantajlar Sadece yzeye ak hatalarn tespitinde kullanlr. Ar przl ve gzenekli yzeylerin testinde salkl sonu alnamaz. rnein, srlanmam seramikler. Hassasiyeti dktr. nemli miktarda eriyen malzeme kullanlr.

www.tmmndt.com

10
2007 TMM Tahribatsz Malzeme Muayene

TMM
Teknik Bilgi
Girdap Akmlar (Eddy-Current) Yntemi
Tahribatsz malzeme muayene yntemlerinden biri olan Girdap Akmlar Yntemi temel olarak iletkenlerin incelenmesinin esas olan elektromagnetizmaya Tahribatsz Malzeme Muayene San.ve Tic.Ltd.ti Non-Destructive Inspection Co.

dayanmaktadr. Girdap akmlar, elektromagnetik indksiyon denilen proses dorultusunda elde edilir. erisinden akm geen bir iletkenin etraf bir magnetik alanla evrilidir. Bu magnetik alann gc, kendini oluturan bu akmla direkt olarak ilikilidir. Bykl deien bu akm, rnein zamana bal olarak deien bir alternatif akm, palsl bir magnetik alan yaratr. ayet elektrik iletkenliine sahip bir malzeme bu magnetik alan ierisinde braklrsa, malzemenin ierisinde bir gerilim indklenir. Malzeme iletken olduunda bu gerilim malzemenin ierisinde bir akm indkler. Bu akm Eddy current (Eddy akm ya da Girdap Akm) olarak bilinir. Eddy akm kendini oluturan akmn zelliklerini tar fakat dorultusu terstir. Malzeme yzeyindeki eddy akm dorudan doruya kendini oluturan akmn frekans ile ilgilidir. Bu adan, eddy akmnn etkiledii derinlik bu frekansn artmasyla azalacaktr. Malzeme yzeyinden ierideki oluan eddy akmlar, yzeyde oluan akmlarn faz deiimleri ile ilikilidir. Eddy akmlar ayet atlak, boluk, yzey hasarlar veya hatal kaynak birletirmeleri gibi malzeme kusurlar ile karlarsa, aksn olmas gerektii dorultuda yaynamazlar. Bunun sonucunda magnetik alanda bir deiiklik oluur, ve buna bal olarak test bobini de reaksiyon verir. Eddy current test prosedrnde bu kavram malzeme hatalarnn tespitinde kullanlmaktadr.

Girdap Akmlar Kullanarak Hata Tespiti

www.tmmndt.com

11
2007 TMM Tahribatsz Malzeme Muayene

TMM
Teknik Bilgi
Tahribatsz Malzeme Muayene San.ve Tic.Ltd.ti Non-Destructive Inspection Co.

Tahribatsz muayene olarak girdap akmlarnn temel avantajlarndan biri eitli kontrol ve lmlerin gerekletirilebilmesidir. Genel olarak, girdap akmlarnn kullanm yerleri unlardr: atlak Tespiti Malzeme Kalnlk lm Kaplama Kalnl lm letkenlik lm Malzeme Belirleme Is Hasarlar Tespiti Doku Kalnl Tespiti Isl lem zleme Avantajlar Kk atlaklara ve dier hatalara kar duyarldr. Yzey ve yzeye yakn hatalar tespit eder. Kontrol hemen sonu verir. Ekipmanlar tanabilir. Metot kusur tespitinden ok daha fazlas iin kullanlabilir. Minimum para hazrl gereklidir. Test problarnn paraya demesi gerekmez. Kompleks ekillerde ve sayda iletken malzeme kontrolnde kullanlabilir.

Dezavantajlar Sadece iletken malzemeler test edilebilir. Prob yzeye eriebilmelidir. Dier yntemlerden daha kapsaml beceri ve eitim gerektirir. Yzey temizlii ve przslk gereklidir. Limitli penetrasyon derinlii vardr. Ayar iin standart referanslar gereklidir. Prob bobin sarmna ve tarama ynne paralel olan tabakalar halinde dizilmi hatalar tespit edilemezler.

www.tmmndt.com

12
2007 TMM Tahribatsz Malzeme Muayene